Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Hướng dẫn học sinh phương pháp làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong Sinh học 9

KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> <br /> <br /> A. MỞ ĐẦU                                                                                            2<br /> Trang 2<br /> I. LÍ DO CHỌN ĐỀTÀI 2<br /> II. ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng nghiên cứu<br /> 2. Phạm vi nghiên cứu 3<br /> III. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU  3<br /> IV. GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU 3<br /> V. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 1. Nghiên cứu lý thuyết<br /> 2. Thực nghiệm sư phạm 3<br /> VI. ĐÓNG GÓP MỚI VỀ MẶT KHOA HỌC  4<br /> B. NỘI DUNG 4<br /> I. CƠ SỞ KHOA HỌC<br /> 1. Cơ sở lí luận <br /> 2. Cơ sở thực tiễn  5<br /> II. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG 5<br /> 1. Phiếu khảo sát 7<br /> 2. Kết quả khảo sát 7<br /> III. CÁC GIẢI PHÁP 7<br /> 1. Cơ sở lý thuyết 11<br /> 2.  Cá dạng bài tập và phương pháp giải   17<br /> IV. PHÂN TÍCH TỔNG HỢP, RÚT RA KẾT LUẬN KHOA HỌC 19<br /> C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 19<br /> I. KẾT LUẬN 20<br /> II. KIẾN NGHỊ 21<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> <br /> <br /> TRANG 1<br /> KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> A.  MỞ ĐẦU<br /> I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI <br /> Như chúng ta đã biết, môn sinh học là bộ  môn khoa học thực nghiệm, nó  <br /> có vị trí hết sức quan trọng trong hệ thống tri thức khoa học của nhân loại, có <br /> ý nghĩa thiết thực với đời sống, kinh tế và xã hội loài người. Trong hệ thống  <br /> chương trình sinh học cấp trung học cơ sở nói chung và sinh học 9 nói riêng,  <br /> bên cạnh những kiến thức thuộc về lý thuyết được mô tả  còn có mảng kiến  <br /> thức không kém phần quan trọng đó là phần bài tập sinh học. Tuy nhiên trong <br /> chương trình sinh học THCS có rất ít tiết bài tập và thời lượng mỗi tiết dạy  <br /> trên lớp nội dung lý thuyết nhiều nên hầu hết giáo viên không thể  có thời gian <br /> hướng dẫn các em dạng bài tập này để củng cố kiến thức lí thuyết cũng như <br /> hình thành kĩ năng làm bài tập. <br /> Trong chương trình sinh học 9 thì dạng bài tập về di truyền học người <br /> là một đề tài hay nhưng cũng khó đối với học sinh. Thực tiễn giảng dạy môn <br /> sinh học  9 nhiều năm qua,  tôi nhận thấy: việc giải được, giải nhanh, giải  <br /> chính xác dạng bài tập sơ  đồ  phả  hệ đang còn là vấn đề  vướng mắc và khó <br /> khăn, không những đối với các em học sinh mà ngay cả  đối với một số  giáo <br /> viên chưa nhiều kinh nghiệm.  Qua theo dõi, tôi thấy dạng bài tập này cũng <br /> được gặp trong các đề thi học sinh giỏi các cấp, nhưng số lượng học sinh đạt <br /> điểm cao còn ít.<br /> Xuất phát từ thực trạng đó, tôi muốn tìm ra một giải pháp giúp học sinh <br /> nhận dạng và giải nhanh, giải đúng bài tập sinh học, trong đó quan tâm đến <br /> việc giúp học sinh nắm vững một số dạng bài tập có liên quan phương pháp <br /> nghiên cứu phả  hệ. Chính vì thế  tôi mạnh dạn được trình bày kinh nghiệm <br /> “Hướng dẫn học sinh phương pháp làm một số  dạng bài tập về  sơ  đồ  phả <br /> hệ” trong giảng dạy chương trình sinh học lớp 9.<br /> II. ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU<br />  1. Đối tượng nghiên cứu<br /> <br /> <br /> TRANG 2<br /> KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br /> ­  Áp dụng với  đối tượng học sinh lớp 9 (có học lực từ  khá trở  lên đối với <br /> môn sinh học).<br /> 2. Phạm vi nghiên cứu<br /> Phương pháp giải một số  bài tập về  sơ  đồ  phả  hệ  trong chương trình sinh  <br /> học 9: <br /> ­ Lập được sơ  đồ  phả  hệ  về  sự  di truyền tính trạng nào đó, khi biết được  <br /> mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình, dòng họ.<br /> ­ Qua nghiên cứu sơ  đồ  phả  hệ, biết được tính chất trội lặn của tính trạng,  <br /> qui   luật   di   truyền   của   tính   trạng   do   gen   nằm   trên   nhiễm   sắc   thể   (NST)  <br /> thường hay NST giới tính quy định, xác định kiểu gen của cơ thể lai. <br /> III. MỤC TIÊU VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU <br /> ­ Trao  đổi với  đồng nghiệp một số  dạng bài tập phần di truyền học người <br /> trong chương trình sinh học lớp 9.<br /> ­ Xây dựng phương pháp, hướ ng dẫn học sinh phương pháp làm một số <br /> dạng bài tập di truyền học người liên quan đến phương pháp nghiên cứu <br /> phả hệ.<br /> IV. GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU<br /> Việc hướng dẫn học sinh phương pháp làm một số dạng bài tập về sơ đồ <br /> phả  hệ sẽ  giúp học sinh nắm chắc kiến thức lí thuyết và có kĩ năng giải bài <br /> tập sinh học, nâng cao khả năng tư duy trừu tượng và phân tích khoa học cho <br /> học sinh. Tạo nền tảng để học sinh có cơ hội học chuyên sâu, từ đó cũng tạo <br /> được thái độ ham thích học bộ môn trong học sinh.<br /> V. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 1. Nghiên cứu lý thuyết<br /> Nghiên cứu những tài liệu liên quan đến đề tài: Sách giáo khoa sinh học 9,  <br /> sách giáo viên sinh học 9, bồi dưỡng học sinh giỏi sinh học 9.<br /> 2. Thực nghiệm sư phạm<br /> a) Điều tra thực trạng dạy và học kiến thức phần “phương pháp nghiên cứu <br /> phả hệ”.<br /> *  Điều tra chất lượng học tập của học sinh <br /> ­ Đối tượng điều tra: Học sinh lớp 9 học bộ môn khá trở lên.<br /> ­ Hình thức kiểm tra viết: Ra bài tập về nhà, lồng ghép trong bài  kiểm tra 1 <br /> tiết. Ra đê thi hoc sinh gioi tr<br /> ̀ ̣ ̉ ương.<br /> ̀<br /> ­ Phiếu kiểm tra kiến thức số 1 và số 2.<br /> *  Điều tra tình hình giảng dạy của giáo viên.<br /> <br /> <br /> TRANG 3<br /> KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br /> ­ Trao đổi trực tiếp với các giáo viên dạy sinh trong trường và một số  bạn <br /> đồng nghiệp trường bạn những nội dung có liên quan.<br /> ­ Dự  một số  giờ  dạy thao giảng, dạy mẫu bài ‘phương pháp nghiên cứu di  <br /> truyền người” môn sinh học 9.<br />  b) Thực nghiệm giảng dạy.<br /> ­ Dạy trong các tiết học chương “Di truyền học người” và tiết bài tập.<br /> ­ Dạy trong thời gian bồi dưỡng học sinh giỏi trương.<br /> ̀<br /> ­ Ra bài tập về nhà và hướng dẫn ngoài giờ đối với những học sinh ham thích <br /> học  bộ  môn, học sinh giỏi  và những học sinh có dự   định thi vào trường  <br /> chuyên.<br /> VI. ĐÓNG GÓP MỚI VỀ MẶT KHOA HỌC <br /> Trong kinh nghiệm này tôi đã hệ  thống 3 dạng bài tập (trong phạm vi  <br /> chương trình lớp 9) về  sơ  đồ  phả  hệ  và hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> giải, sẽ giúp cho học sinh khi làm bài tập dễ dàng xác định được gen quy định <br /> tính trạng cần nghiên cứu (thường là gen gây bệnh) là gen trội hay lặn, nằm  <br /> trên nhiễm sắc thể  thường hay nhiễm sắc thể  giới tính và di truyền theo <br /> những quy luật di truyền nào.<br /> Hi vọng kinh nghiệm này cũng sẽ là tài liệu tốt cho học sinh lớp 9 học  <br /> bộ  môn, ôn thi học sinh giỏi, thi vào các trường chuyên môn sinh và học <br /> chuyên sâu. Bổ  sung vào nguồn tài liệu tham khảo dạy sinh học 9 và bồi  <br /> dưỡng học sinh giỏi các cấp.<br /> <br /> B. NỘI DUNG<br /> I. CƠ SỞ KHOA HỌC<br /> <br /> 1. Cơ sở lí luận <br /> Ngày nay khối lượng tri thức khoa học trên thế giới ngày càng tăng như <br /> vũ bão, nên chúng ta không thể  hy vọng trong thời gian nhất định  ở  trường  <br /> phổ  thông có thể  cung cấp cho học sinh một kho tàng trí thức khổng lồ  mà  <br /> loài người đã tích luỹ được. Vì vậy nhiệm vụ của người giáo viên ngày nay,  <br /> không những phải cung cấp cho học sinh một vốn tri thức cơ  bản mà điều  <br /> quan trọng là còn phải trang bị cho học sinh khả năng tự  làm việc, tự  nghiên <br /> cứu để tìm hiểu và tự nắm bắt thêm tri thức. <br /> Trong những năm qua sự phát triển trí tuệ của học sinh ngày càng mạnh  <br /> mẽ, nhu cầu học tập các môn học ngày nhiều. Trong đó bộ  môn sinh học  <br /> trong nhà trường cũng không ngừng bổ sung, đi sâu và mở rộng. Không những <br /> <br /> <br /> TRANG 4<br /> KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br /> được mở rộng về lí thuyết mà còn có nhiều dạng bài tập nhằm kiểm tra khả <br /> năng vận dụng các kiến thức lý thuyết của học sinh. <br /> 2. Cơ sở thực tiễn <br /> Bài tập Sinh học là một lĩnh vực dễ gây hứng thú, tìm tòi nhất đối với  <br /> học sinh. Thông qua quá trình giải bài tập học sinh có thể  hiểu và củng cố <br /> kiến thức lí thuyết rất tốt mà không gây sự  nhàm chán hay lãng quên. Một <br /> trong các dạng bài tập đó là bài tập nghiên cứu sơ đồ phả hệ, nó kết nối giữa  <br /> lí thuyết với thực tiễn. Thông qua dạng bài tập này học sinh có được những <br /> hiểu biết nhất định về phương pháp nghiên cứu di truyền người, các bệnh tật <br /> di truyền  ở  người, từ  đó các em tự  trang bị  cho mình những kiến thức cần <br /> thiết để giải các bài tập, đề  thi có liên quan hay áp dụng trong cuộc sống, tự <br /> hình thành được kĩ năng phòng tránh và góp phần giảm thiểu nguy cơ  mắc  <br /> bệnh, tật di truyền ở người. <br /> Thời gian được tổ  chuyên môn phân công giảng dạy môn sinh học 9 <br /> (khi chưa áp dụng chuyên đề) và 1 số lần được phòng GDĐT phân công chấm <br /> thi học sinh giỏi, tôi nhận thấy phần lớn học sinh nắm chưa vững nội dung <br /> kiến thức và chưa có hệ  thống phương pháp để  làm các dạng bài tập,   liên <br /> quan đến nghiên cứu sơ  đồ  phả  hệ trong phạm vị chương trình sinh học lớp <br /> 9. <br /> Trong tiết dạy trên lớp, do yêu cầu của bài học nên giáo viên cũng  <br /> không có đủ thời gian để hướng dẫn học sinh phương pháp giải bài tập này. <br /> Vì vậy để làm được, làm đúng, làm nhanh bài tập sơ đồ phả hệ thì học sinh <br /> cần phải nắm vững môt sô dang và ph<br /> ̣ ́ ̣ ương pháp giải.<br /> II. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG<br /> Từ thực trạng đã nêu trên, trước khi áp dụng kinh nghiệm này tôi đã tiến <br /> hành khảo sát chất lượng học sinh bằng phiểu khảo sát (phiếu kiểm tra số <br /> 1) sau:<br /> 1. Phiếu khảo sát<br /> *   KÍ HIỆU THƯỜNG ĐƯỢC DÙNG TRONG SƠ ĐỒ PHẢ HỆ<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TRANG 5<br />  KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bài 1. Phả hệ dưới đây của một gia đình ghi lại sự xuất hiện một bệnh di <br /> truyền ở người, do một gen quy định.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Dựa vào phả hệ hãy xác định:<br /> a) Bệnh do gen trội hay gen lặn quy định?<br /> b) Bệnh do gen nằm trên NST thường hay NST giới tính quy định? Giải thích. <br /> c) Viết kiểu gen của những người có trong phả hệ.<br /> Bài 2. Biết tính trạng màu mắt ở người do một gen quy định. Khi theo dõi sự <br /> di truyền tính trạng màu mắt ở một gia đình, thấy bố mắt nâu và mẹ mắt <br /> xanh, sinh được người con gái thứ nhất mắt xanh và người con gái thứ 2 mắt <br /> nâu. Người con gái thứ 2 lấy chồng cũng có mắt nâu, sinh được cháu trai mắt <br /> xanh.<br /> a) Lập sơ đồ phả hệ về màu mắt của gia đình trên.<br /> b) Xác định tính trội ­ lặn của cặp tính trạng màu mắt.<br /> c) Xác định kiểu gen của người bố trong gia đình.<br /> Đáp án Thang <br /> điểm<br /> Bài 1. a) Xác định tính trội lặn<br /> Xét cặp II2 và II3 đều bình thường, sinh con III2 bị bệnh → bệnh do <br /> <br /> TRANG 6<br />  KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br /> gen lặn quy định. 2 điểm<br /> b) <br /> ­ Bệnh xuất hiện cả ở nam và nữ → gen không nằm trên NST Y.  1 điểm<br /> ­ Bố I1 không bị bệnh, con gái II1 lại bị bệnh. Mẹ I4 không bị <br /> bệnh, con trai II4 lại bị bệnh → Bệnh do gen nằm trên NST thường <br /> quy định. Vì không tuân theo quy luật di truyền thẳng hay chéo. 2 điểm<br /> Bài 2.a) Lập sơ đồ phả hệ Lập đúng sơ <br /> đồ phả hệ <br /> được 1 <br /> điểm.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> b) Xác định tính trội ­ lặn<br /> 1,5 điểm<br /> Xét cặp vợ chồng  II2 và II3 đều mắt nâu mà sinh con III1 mắt xanh <br /> → Mắt nâu là tính trạng trội, mắt xanh là tính trạng lặn.<br /> c) Xác định kiểu gen của người bố I1<br /> Quy ước gen:   A   Mắt nâu 1 điểm<br />         a   Mắt xanh<br /> Người bố I1 mắt nâu  kiểu gen có thể AA hay Aa, nhưng sinh con <br /> II2 mắt xanh có kiểu gen aa  (trong đó có 1 alen a được nhận từ  1,5 điểm<br /> bố) → Bố I1 có kiểu gen Aa.<br /> 2. Kết quả khảo sát<br /> ­ Khảo sát với 30 học sinh (20 em lớp 9A, 10 em các lớp còn lại của khối 9) <br /> kết quả thu được:<br /> ́ ̣ ̉<br /> Sô hoc sinh tham gia kiêm tra 30 em<br /> ́ ̣ ̉<br /> Sô đat điêm 8, 9, 10 0 em (0 %)<br /> ́ ̣ ̉<br /> Sô đat điêm 6,7 7 em (23,33 %)<br /> ́ ̉<br /> Sô điêm d ưới 6 23 (76,67%) <br /> ́ ̉<br /> Sô điêm 1,2 7 (23,33%)<br /> ­ Nguyên nhân là do học sinh chưa có hệ thống kiến thức và kỹ năng, phương <br /> pháp cần thiết để định hướng cách giải bài tập dạng này.<br /> <br /> TRANG 7<br /> KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br /> III. CÁC GIẢI PHÁP<br /> <br /> 1. Cơ sở lý thuyết<br /> Để vận dụng kiến thức một cách linh hoạt trước hết yêu cầu học sinh <br /> phải nắm vững kiến thức cơ bản. Các kiến thức cơ bản liên quan cần nắm <br /> vững là:   <br /> ­ Mục đích của việc nghiên cứu phả  hệ  là nhằm xác định xem các gen quy  <br /> định các tính trạng nghiên cứu (thường là các bệnh di truyền) là trội hay lặn,  <br /> gen đó nằm trên NST thường hay NST giới tính và di truyền theo những quy  <br /> luật di truyền nào.<br /> ­ Do sự hạn chế về số con trong các gia đình, làm cho tỉ  lệ phân li kiểu hình  <br /> về  một tính trạng đơn gen nào đó rất khó được biểu hiện theo quy luật di  <br /> truyền của Menđen. Tuy nhiên, một tính trạng do gen nằm trên NST thường <br /> xuất hiện với tần số  tương đương  ở  cả  con trai và con gái. Ngược lại, một <br /> tính trạng do gen nằm trên NST giới tính quy định, thường có tỷ  lệ  phân li  <br /> kiểu hình không đồng đều  ở  hai giới.  (Thường NST giới tính Y chứa ít gen  <br /> hoặc không chứa gen qui định tính trạng nào khác ngoài gen qui định tính  <br /> trạng giới tính →  NST trơ về mặt di truyền).<br /> ­ Khi gen nằm trên NST X không có alen tương ứng trên NST Y thì tính trạng <br /> thường biểu hiện  ở  con trai nhiều hơn con gái, trong khi nếu gen quy định <br /> tính trạng nằm trên NST Y (không có alen trên X) dù trội hay lặn, đều biểu  <br /> hiện kiểu hình và chỉ truyền trực tiếp cho con trai  → tính trạng do gen trên Y <br /> di truyền thẳng từ bố cho con trai. <br /> ­ Một  tính trạng do gen trội quy định thường sẽ  biểu hiện liên tục qua các <br /> thế hệ, nghĩa là nếu bố mẹ bị bệnh  thì con cũng bị bệnh. Trong khi một tính <br /> trạng do gen lặn quy định thưởng biểu hiện ngắt quãng thế hệ, có nghĩa là bố <br /> mẹ không biểu hiện bệnh nhưng có thể sinh ra con cái bị bệnh . <br /> * Câu hỏi lý thuyết liên quan <br /> Câu 1. Nếu chỉ dựa vào các phả hệ, làm thế nào ta có thể xác định được gen <br /> quy định tính trạng nào đó ở người là do gen nằm trên NST thường quy định ? <br /> Giải thích ? <br /> Hướng dẫn<br /> ­ Khi gen nằm trên NST thường thì tỷ lệ kiểu hình xuất hiện ở nam và nữ  là <br /> ngang nhau.  <br /> ­ Do mỗi cặp bố  mẹ thường chỉ  có một hoặc hai người con, nên nếu muốn  <br /> xác định được tỉ lệ kiểu hình có đồng đều ở cả hai giới hay không, ta phải xét <br /> <br /> TRANG 8<br /> KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br /> nhiều phả hệ tương tự cùng một lúc để có được một số lượng lớn cá thể đời <br /> con thì kết quả mới chính xác. (xét ví dụ 1 sách giáo khoa sinh học 9 trang 78).<br /> Câu 2. Tại sao ta lại có thể dễ dàng nhận biết ra được một tính trạng nào đó <br /> ở người là do một gen lặn nằm trên NST giới tính X quy định ? Giải thích.<br /> Hướng dẫn<br /> ­ Vì các gen nằm trên NST giới tính X  phần lớn đều không có các gen tương <br /> ứng trên NST giới tính Y. <br /> ­  Ở  nam giới chỉ  có một NST X nên chỉ  cần có một gen lặn trên X cũng đủ <br /> biểu hiện ra kiểu hình lặn.<br /> ­ Khi bố mẹ có kiểu hình bình thường mà đời con hầu như  chỉ có con trai có <br /> kiểu hình bị bệnh  (đột biến) thì chắc chắn đó là do gen lặn nằm trên NST X <br /> quy định. <br /> Câu 3. Nêu các đặc điểm di tuyền của tính trạng do gen nằm trên NST X (ở <br /> người) không có alen tương ứng trên NST Y quy định.  <br /> Phân tích đề bài <br /> ­ Nêu đặc điểm di truyền, tức là nêu các đặc điểm biểu hiện ra kiểu hình của <br /> gen nằm trên NST X không có alen tương ứng trên NST Y quy định. <br /> ­ Trước hết, cần nhớ lại kiến thức về cấu trúc của cặp NST giới tính XY và  <br /> XX, cặp NST XY là cặp NST không tương đồng vì về  mặt cấu trúc có vùng <br /> không tương đồng (nghĩa là một gen nào đó có trên X thì sẽ  không có trên Y <br /> và ngược lại).  Vậy khi gen nằm trong vùng này thì kiểu gen của cá thể  chỉ <br /> mang một alen  →  không tồn  tại kiểu gen dị  hợp  → gen lặn sẽ  biểu hiện  ở <br /> con trai ngay kể  cả  khi nó chỉ  có một alen lặn. Tuy nhiên, với cặp NST XX <br /> thì đây là cặp NST tương đồng nên sự biểu hiện của gen trong cơ thể con gái <br /> vùng này sẽ giống với gen nằm trên NST thường.  <br /> ­ Khi nói đến gen nằm trên NST giới tính, thì cũng cần phải nghĩ đến vai trò <br /> của NST trong việc quy định giới tính. Tức là nếu trứng nhận được giao tử <br /> chứa NST Y thì sẽ cho ra con trai. Vậy, rõ ràng bố luôn truyền đặc điểm cho  <br /> con gái, còn mẹ luôn truyền đặc điểm cho con trai khi gen nằm trên NST X. <br /> ­ Từ những phân tích như trên ta có thể có có câu trả lời như sau: <br /> Hướng dẫn<br /> Ở người, con gái có cặp NST giới tính là XX, con trai có cặp NST giới tính là <br /> XY, khi gen nằm trên NST X không có alen tương  ứng nên NST Y thì sự  di  <br /> truyền của tính trạng do gen đó quy định sẽ có một số đặc điểm sau:  <br /> ­ Tình trạng thường di truyền chéo từ  mẹ  cho con trai và từ  bố  cho con gái. <br /> Khi gen lặn là gen gây bệnh (giả sử quy ước là a), nếu mẹ bị bệnh  thì 100%  <br /> <br /> TRANG 9<br /> KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br /> con trai sẽ bị bệnh  do quá trình giảm phân ở người mẹ sẽ chỉ tạo ra một loại  <br /> giao tử  mang alen gây bệnh (Xa), giao tử  này sẽ  kết hợp với giao tử  Y tạo <br /> thành kiểu gen XaY và biểu hiện thành kiểu hình bị  bệnh  ở  người con trai.  <br /> Khi gen gây bệnh  là gen trội (giả sử quy ước là A), bố bị bệnh  thì 100% con  <br /> gái sẽ  bị  bệnh vì trong quá trình giảm phân và thụ  tinh bố  sẽ  truyền giao tử <br /> XA cho con gái và biểu hiện ra kiểu hình ở con gái. <br /> ­ Ở con gái kiểu hình lặn chỉ biểu hiện khi có đồng thời cả hai alen lặn trong  <br /> kiểu gen, nhưng ở con trai do gen nằm trên X tại vùng không tương đồng trên <br /> Y nên chỉ cần 1alen lặn đã biểu hiện ra ngoài kiểu hình. <br /> ­ Tính trạng có xu hướng biểu hiện  ở con trai nhiều hơn con gái nếu gen gây  <br /> bệnh là gen lặn. <br /> ­ Nếu gen gây bệnh là gen lặn thì sự  biểu hiện bệnh thường ngắt quãng thế <br /> hệ, tức một người con bị bệnh  hoàn toàn có thể được sinh ra từ bố mẹ không <br /> bị bệnh . Nếu gen gây bệnh là gen trội thì thường biểu hiện liên tục qua các <br /> thế hệ.  <br /> Câu 4. Phả  hệ  dưới đây ghi lại sự  di truyền của một căn bệnh  ở  người (do <br /> một gen quy định). Em hãy xác định phương thức di truyền có khả năng nhất  <br /> của mỗi tính trạng trong phả  hệ đó. Giải thích tại sao em lại có thể  đưa  ra <br /> được kết luận đó.  <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Phân tích đề bài <br /> <br /> <br /> <br /> TRANG 10<br /> KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br /> ­ Nhiệm vụ  của phân tích phả  hệ  là xác định quy luật di truyền của tính <br /> trạng, tức là các em cần xác định được tính trạng (bệnh) trong phả  hệ  là do <br /> gen trội hay gen lặn, gen lặn nằm trên NST thường hay NST giới tính  (trên X <br /> hay trên Y) quy định. <br /> ­ Khi phân tích một phả hệ, nên tuân theo các bước sau đây: <br /> Thứ nhất:  Xác định xem tính trạng đó là do gen trội hay do gen lặn quy định. <br /> Việc  này rất đơn giản và mất ít thời gian, để làm được điều này, các em nhìn <br /> vào phả hệ và xác định xem sự biểu hiện tính trạng là liên tục qua các thế hệ <br /> hay ngắt quãng thế hệ. Nếu sự  biểu hiện là liên tục (tức là bố  mẹ  bị  và con <br /> cái cũng bị bệnh) thì bệnh thường là do gen trội quy định. Nếu sự  biểu hiện  <br /> bệnh có sự ngắt quãng thế hệ (tức là ở thế  hệ con có người bị bệnh  nhưng <br /> bố mẹ lại không bị bệnh) thì  gen quy định bệnh thường là gen lặn. <br /> Thứ hai: Xác định xem gen nằm trên NST thường hay trên NST giới tính. Khi  <br /> gen nằm trên NST thường, sự biểu hiện của bệnh thường tương đương ở hai <br /> giới; còn  khi gen nằm trên NST giới tính, sự  biểu hiện của bệnh sẽ  không  <br /> đồng đều  ở  hai giới. Tuy nhiên, số  lượng con trong phả  hệ  là tương đối ít,  <br /> nên chúng ta cần kết hợp với một số  yếu tố  khác để  kết luận chính xác là <br /> bệnh do gen nằm trên NST thường hay NST giới tính quy định. Ví dụ, bệnh  <br /> có di truyền  chéo hay không ? Con gái bị bệnh thì bố có bị bệnh hay không ? <br /> Nếu con gái bị bệnh, bố không bị bệnh, mà gen gây bệnh là gen lặn thì chắc  <br /> chắn gen đó nằm trên NST thường. <br /> ­ Một gen khi nằm trên NST Y sẽ luôn luôn truyền thẳng từ bố cho con trai. <br /> Hướng dẫn<br /> Từ phả hệ trên ta thấy: <br /> ­ Xét bố mẹ I1; I2 không bị bệnh  nhưng lại sinh ra con II3 bị bệnh  (tức là sự <br /> biểu hiện bệnh có hiện tượng ngắt quãng thế  hệ) hay cặp bố  mẹ  III7; III8 <br /> không bị bệnh  nhưng lại sinh ra con IV 5; IV7 bị bệnh  → gen gây bệnh là gen <br /> lặn. <br /> ­ Xét cặp vợ chồng II1, II2 người bố bình thường nhưng lại sinh ra con gái bị <br /> bệnh .<br /> ­ Từ các dữ kiện trên có thể kết luận gen gây bệnh là gen lặn nằm trên NST  <br /> thường. Vì nếu gen lặn nằm trên NST X, con gái III4 bị bệnh  thì chắc chắn <br /> bố II1 phải bị bệnh . <br /> 2. Các dạng bài tập và phương pháp giải  <br /> Dạng 1. Quan sát sơ đồ phả hệ xác định:<br /> a) Gen gây bệnh là trội hay lặn.<br /> <br /> TRANG 11<br /> KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br /> * Nếu gen gây bệnh là lặn:<br /> ­ Biểu hiện bệnh không liên tục qua các thế hệ.<br /> ­ Bố mẹ không bị bệnh  sinh con ra bị bệnh .<br /> Ví dụ khi quan sát sơ đồ phả hệ sau:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ta thấy: II2 và II3 không bị bệnh sinh con ra III2 bị bệnh → bệnh do gen lặn <br /> quy định.<br /> * Nếu gen gây bệnh là trội.<br /> ­ Biểu hiện bệnh liên tục qua các thế hệ.<br /> ­ Con bị bệnh  luôn luôn có bố hoặc mẹ bị bệnh.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ví dụ khi quan sát sơ đồ phả hệ sau:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TRANG 12<br /> KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ta thấy: <br /> ­ II5 và II6 bị bệnh mà con III5 không bị bệnh → bệnh do gen trội quy định.<br /> b) Gen gây bệnh nằm trên NST thường hay NST giới tính<br /> * Gen trên NST giới tính.<br /> ­ Gen trên Y: Tuân theo quy luật di truyền thẳng (chỉ biểu hiện ở nam)<br /> ­ Gen trên X: Tuân theo quy luật di truyền chéo (bố truyền cho con gái, mẹ <br /> truyền cho con trai), biểu hiện nhiều ở nam, ít biểu hiện ở nữ. <br /> Ví dụ khi quan sát sơ đồ phả hệ sau<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ta thấy: <br /> Bệnh chỉ xuất hiện ở con trai → gen gây bệnh nằm trên NST giới tính Y.<br /> Ví dụ khi quan sát sơ đồ phả hệ sau:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TRANG 13<br /> KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ­ Bố I1 bị bệnh sinh ra chỉ con gái II2 và II5 bị bệnh.<br /> ­ Mẹ II2 bị bệnh sinh ra chỉ con trai III2 và III4 bị bệnh.  <br /> → Gen gây bệnh nằm trên NST giới tính X.<br /> * Gen trên NST thường.<br /> ­ Biểu hiện đồng đều ở nam và nữ.<br /> ­ Không thỏa mãn các điều kiện của gen nằm trên NST giới tính.<br /> Ví dụ khi quan sát sơ đồ phả hệ sau:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ta thấy: <br /> ­ Bệnh biểu hiện cả nam và nữ.<br /> ­ Xét cặp vợ chồng II2 và II3 bố mẹ không bị bệnh sinh con ra III2 bị bệnh  → <br /> bệnh do gen lặn quy định → gen trên NST thường quy định (vì không tuân theo <br /> quy luật di truyền chéo hay thẳng).<br /> <br /> TRANG 14<br /> KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> Dạng 2.  Biết tính trạng do gen trên NST thường quy định. Xác định kiểu <br /> gen.<br /> ­ Xác định gen gây bệnh tính trội hay lặn.<br /> ­ Quy ước gen.<br /> ­ Từ kiểu hình lặn trong phả hệ suy ra kiểu gen của cá thể có kiểu hình trội.<br /> Bài tập vận dụng<br /> Bài 1. Khi xét sự di truyền tính trạng tầm vóc cao, thấp do một gen nằm trên <br /> NST thường quy định, người ta thấy trong một gia đình, ông nội, ông ngoại và <br /> cặp bố mẹ đều có tầm vóc thấp, còn bà ngoại, bà nội và anh người bố đều có <br /> tầm vóc cao. Hai người con của cặp bố mẹ trên gồm 1 con trai có tầm vóc <br /> cao, 1con gái có tầm vóc thấp.<br /> a) Lập sơ đồ phả hệ về sự di truyền tính trạng tầm vóc trong gia đình trên.<br /> b) Xác định kiểu gen của những người trong gia đình về tính trạng này.<br /> Hướng dẫn<br /> Phân tích đề bài: <br /> ­ Để lập được sơ đồ phả hệ, trước hết cần xác định được mối quan hệ giữa <br /> các thành viên trong gia đình, đâu là quan hệ vợ chồng, đâu là quan hệ bố mẹ <br /> với con cái, sau đó sử dụng các ký hiệu chuẩn để xây dựng phả hệ. <br /> ­ Xác định cơ chế di truyền của tính trạng.<br /> a) Sơ đồ phả hệ<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> b) Xác định kiểu gen<br /> ­ Cặp bố mẹ II2 ; II3 đều có tầm vóc thấp, con trai III1 có tầm vóc cao → tầm <br /> vóc thấp trội hoàn toàn so với tầm vóc cao.<br /> ­ Quy ước A: tầm vóc thấp.<br /> <br /> TRANG 15<br /> KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br />                   a: tầm vóc cao.<br /> ­ Những người trong gia đình mang tính trạng lặn tầm vóc cao I2, I4, II1, III1, <br /> đều có kiểu gen đồng hợp lặn aa.<br /> ­ Những người còn lại có kiểu gen AA hoặc Aa.<br /> ­ Con trai III1 có kiểu gen aa có nguồn gốc 1 từ bố, 1 từ mẹ → cả bố II2 và mẹ <br /> II3 đều có kiểu gen dị hợp Aa. <br /> ­ Lập sơ đồ lai: Aa × Aa → Vì vậy kiểu gen của con gái III2 có thể AA hoặc <br /> Aa.<br /> ­ Tương tự anh người bố II1 có kiểu gen aa → ông nội I1 có kiểu gen dị hợp <br /> Aa.<br /> Kiểu gen I3 có thể AA hoặc Aa.<br /> Bài 2. Cho sơ đồ phả hệ mô tả sự di truyền của một bệnh do một trong 2 <br /> alen của một gen quy định, alen trội là trội hoàn toàn. Xác định kiểu gen có <br /> thể có của các cá thể thuộc thế hệ I, II, III.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hướng dẫn<br /> Quan sát sơ đồ ta thấy: <br /> ­ II4 và II5 không bị bệnh sinh con ra III3; III4 bị bệnh → bệnh do gen lặn quy <br /> định.<br /> ­ II4 và II5 đều bình thường nhưng sinh ra con có cả con gái III3, con trai III4 bị <br /> bệnh→ gen gây bệnh nằm trên NST thường.<br /> b) Quy ước A: bình thường.<br />                     a: bị bệnh.<br /> ­ I1; II1; III3; III4 bị bệnh sẽ có kiểu gen aa<br /> <br /> <br /> <br /> TRANG 16<br /> KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br /> ­ I2 không bị bệnh sẽ có kiểu gen AA hoặc Aa, nhưng sinh con II1 bị bệnh nên <br /> I2 mang gen bệnh có kiểu gen Aa.<br /> ­ II2; II3; II4; đều không bị bệnh có kiểu gen Aa (vì nhận 1 alen mang bệnh từ <br /> bố I1). <br /> ­ II5 không bị bệnh nhưng sinh con bị bệnh nên I5 mang gen bệnh có kiểu gen <br /> Aa.<br /> ­ III1 và III2 đều không mang bệnh nên có kiểu gen AA hoặc Aa.<br /> <br /> <br /> Dạng 3.         Biết gen quy định tính trạng nằm trên NST giới tính X,<br />     không có alen trên NST giới tính Y. Xác định kiểu gen.<br /> ­ Xác định tính trội, lặn.<br /> ­ Quy ước gen cho tính đực, tính cái.<br /> ­ Dựa vào kiểu hình của cá thể đực (XY) để suy ra kiểu gen của cá thể cái.<br /> Bài tập. Bệnh mù màu ở người do một gen nằm trên NST giới tính X quy <br /> định và không có alen trên NST Y. Biết phả hệ của bệnh này trong một gia <br /> đình dưới đây. Xác định kiểu gen của những người trong phả hệ.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hướng dẫn<br /> ­ Xác định tính trạng trội lặn:  I3 và I4 không bị bệnh, sinh con II5 bị bệnh  mù <br /> màu → Bệnh mù màu do gen lặn quy định.<br /> ­ Quy ước gen:<br /> Nữ Nam<br /> A A<br /> X X X Y: Bình thường<br /> A<br /> <br /> A a<br /> X X XaY : Bị bệnh  mù màu<br /> XaXa : Bị bệnh  mù màu<br /> <br /> <br /> TRANG 17<br /> KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br /> ­ I4; II1; II3; III1; III2; III6 là nam không bị bệnh nên đều có kiểu gen XAY.<br /> ­ I1; II5; II7; III5 là nam bị bệnh nên đều có kiểu gen XaY.<br /> ­ III7 là nữ bị bệnh mù màu có kiểu gen XaXa.<br /> ­ Số nữ còn lại sẽ có kiểu gen XAXA hoặc XAXa.<br /> + III5 có kiểu gen XaY trong trong đó Y nhận từ bố, Xa nhận từ mẹ → Kiểu <br /> gen II4 là XAXa.<br /> + Lập sơ đồ lai giữa II3 và II4: XAY × XAXa  → III4 có thể XAXA; XAXa<br /> + III7 có kiểu gen XaXa → II6 có kiểu gen di hợp XAXa.<br /> + I1 có kiểu gen XaY → kiểu gen của II2 dị hợp XAXa.<br /> + II5 có kiểu gen XaY → kiểu gen của I3 dị hợp XAXa.<br /> + I2 có thể là XAXA ; XAXa.<br /> IV. PHÂN TÍCH TỔNG HỢP, RÚT RA KẾT LUẬN KHOA HỌC<br /> Khi thực hiện kinh nghiệm này trong năm học 2014 – 2015. Tôi nhận thấy:<br /> ­  Khi chưa áp dụng: Học sinh gặp rất nhiều khó khăn và lúng túng. Khi giải  <br /> các bài tập trong phiếu kiểm tra số 1 thì kết quả thu được không cao (tôi đã  <br /> trình bày ở phần thực trạng).<br /> ­  Khi áp dụng: Học sinh dễ dàng nhận dạng được các dạng bài tập liên quan,  <br /> vận dụng để giải các bài tập một cách chính xác khoa học. Qua đó nắm chắc  <br /> kiến thức lí thuyết về phương pháp sơ đồ phả hệ trong chương trình sinh học <br /> 9.<br /> ­ Sau khi áp dụng: Học sinh có kỹ năng, thích thú và tự tin hơn khi giải các bài <br /> tập dạng này, số học sinh làm đúng, làm nhanh các bài tập trong phiếu kiểm <br /> tra số 1 và số 2 nhiều hơn hẳn.<br /> * Phiếu kiểm tra số 2<br /> Bài 1. Điều tra về căn bệnh M  ở một đại gia đình người ta thu được số  liệu <br /> sau:<br /> Người cha bị  bệnh M lấy một người vợ bình thường, họ  sinh được 4 người <br /> con, trong đó hai con gái (một người là con cả và một người là con út) bị bệnh <br /> M còn hai con trai thứ 2 và thứ  3 bình thường. Người chị  cả  lấy chồng bình <br /> thường sinh được 4 người con là 1 gái và 3 trai trong đó chỉ có hai người con <br /> trai bị. Người em gái út cũng lập gia đình với một người chồng bị bệnh nhưng <br /> lại sinh một người con trai bình thường. <br /> a) Từ những dữ kiện trên, em hãy lập sơ đồ phả hệ về căn bệnh M ở đại gia  <br /> đình này. <br /> <br /> <br /> TRANG 18<br />  KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br /> b) Căn cứ  vào sự  biểu hiện bệnh trong phả  hệ, em hãy cho biết cơ  sở  di <br /> truyền có khả năng nhất của căn bệnh M trên là gì ? Giải thích.<br /> Bài 2. Bệnh bạch tạng  ở  người do một gen lặn (a) nằm trên nhiễm sắc thể <br /> thường quy định, alen trội (A) quy định tính trạng bình thường và di truyền  <br /> tuân theo quy luật Menđen. Một người đàn ông có cô em gái bị bệnh, lấy một <br /> người vợ  có người anh trai bị  bệnh. Cặp vợ  chồng này sinh được 3 người  <br /> con, người con gái đầu bị  bệnh, người con trai thứ hai và người con trai thứ <br /> ba đều bình thường. <br /> a) Hãy vẽ sơ đồ phả hệ bệnh bạch tạng của gia đình trên qua 3 thế hệ.<br /> b) Xác định kiểu gen của 3 người con đã sinh ra từ  cặp vợ chồng trên.<br /> Biết rằng, ngoài người em chồng, anh vợ và người con gái bị bệnh  ra, cả bên  <br /> vợ và bên chồng không còn ai khác bị bệnh. <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Đáp án Thang điểm<br /> Bài 1. a) Từ dữ kiện của bài toán ta lập được phả hệ sau: <br /> Lập đúng sơ <br /> đồ phả hệ <br /> được 1 <br /> điểm.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> b) Căn cứ vào phả hệ trên ta  thấy: <br /> ­ Bệnh M biện hiện gần như liên tục qua các thế hệ. <br /> ­ Xét cặp vợ chồng II5, II6 bố mẹ bị bệnh nhưng lại sinh ra người  <br /> con trai III5 bình thường → gen gây bệnh là gen trội.  1,5 điểm<br /> ­ Bệnh có phần biểu hiện nhiều hơn ở con trai. Mặt khác, ở thế hệ <br /> I, người cha bị bệnh sinh ra tất cả các con gái bị bệnh, ở thế hệ II,  <br /> người cha của cặp vợ chồng II1, II2 bình thường sinh ra con gái III1 <br /> bình thường.  1,5 điểm<br /> Như  vậy,  ở  đây có hiện tượng di truyền chéo  →  nhiều khả  năng  <br /> TRANG 19<br />  KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br /> Đáp án Thang điểm<br /> hơn cả gen gây bệnh sẽ là gen trội nằm trên NST giới tính X không   1 điểm<br /> có alen tương ứng trên Y.<br />  Bài  2<br />   . a)  Sơ đồ phả hệ: Lập đúng sơ <br /> đồ phả hệ <br /> được 1 <br /> điểm.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> b) Xét II2 và II3 không bị bệnh  sinh con III1 bị bệnh. 1,5 điểm<br /> ­ Bệnh biểu hiện cả nam và nữ (không tuân theo quy luật di truyền  <br /> thẳng hay chéo) → bệnh do gen lặn nằm trên NST thường quy định. 1 điểm.<br /> ­ Quy ước: Quy ước A: bình thường.<br />                     a: bị bệnh.<br /> ­ Xác định kiểu gen của ba người con của cặp vợ chồng trên:<br /> + Nhận thấy người con III1 bị bệnh nên có kiểu gen aa  → Cặp vợ  1,5 điểm<br /> chồng II2 và II3 đều dị hợp tử Aa.<br /> + Vậy người con trai III2 và III3 có kiểu gen AA hoặc Aa.<br /> <br /> * Kết quả kiêm tra sau khi áp d<br /> ̉ ụng<br /> <br /> Phiếu kiểm tra số 1 Phiếu kiểm tra số 2<br /> ́ ̣ ̉<br /> Sô hoc sinh tham gia kiêm tra 40 em  40 em<br /> ́ ̣ ̉<br /> Sô đat điêm 8, 9, 10 33 em (82,50%) 31 em (77,50 %)<br /> ́ ̣ ̉<br /> Sô đat điêm 6,7 7 em (17,50%) 9 em (22,50 %<br /> ́ ̣ ̉<br /> Sô đat điêm d ưới 6 0 0<br />       Như vậy, với cách làm như trên, kết quả bộ môn sinh học (về nhận thức,  <br /> độ  nhanh nhạy tìm hướng giải) của học sinh đã tăng lên đáng kể. Thời gian <br /> đầu khi tiếp xúc với các dạng bài tập này các em rất lúng túng và hoang mang.  <br /> Nhưng chỉ sau một thời gian được làm quen và hướng dẫn phương pháp làm, <br /> các em đã tiến bộ  rất nhiều. Đặc biệt năng lực tư  duy của học sinh, nhất là <br /> khả  năng sử  dụng các thao tác tư duy để  tìm lời biện luận. Từ phương pháp  <br /> TRANG 20<br /> KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br /> này, hơn 90% các em học sinh do tôi giảng dạy, đã vận dụng và giải được bài <br /> tập dạng nâng cao trong sách bài tập và có hơn 70% em có thể giải được các <br /> bài tập sơ đồ  phả  hệ  trong đề  thi HSG cấp huyện và tỉnh, đề  thi vào trường  <br /> chuyên.<br /> <br /> C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ<br /> I. KẾT LUẬN<br /> Qua nghiên cứu, thực hiện chuyên đề này, tôi nhận thấy: <br /> ­ Để có được kết quả cao trong dạy và học, mỗi người giáo viên cần phải nỗ <br /> lực<br />  tìm ra những phương pháp dạy học phù hợp, dễ hiểu. Viết và dạy theo từng <br /> chuyên đề là việc làm cần thiết và thực sự có hiệu quả đối với việc nâng cao  <br /> kiến thức cho học sinh. Đối với các dạng bài tập sinh học, việc trình bày rõ  <br /> ràng hệ thống các dạng bài tập và phương pháp giải cho từng dạng, sẽ  giúp  <br /> học sinh có khả năng tự học, tự giải quyết các bài tập trong các tài liệu tham <br /> khảo tốt hơn.<br /> ­ Hệ thống bài tập và phương pháp giải tôi đưa ra trên đây, đã phần nào đem <br /> lại cho học sinh cái nhìn tổng quát hơn về  các dạng bài tập sơ  đồ  phả  hệ <br /> trong phạm vi chương trình sinh học 9. Bằng thực tế giảng dạy, tôi thấy hầu  <br /> hết học sinh đã vận dụng tốt.<br /> II. KIẾN NGHỊ<br /> Muốn có nhiều trò giỏi trước hết phải có giáo viên giỏi. Và một điều <br /> không thể  thiếu trong dạy học  đó  là niềm đam mê, nhiệt huyết của mỗi <br /> người giao viên, hoc sinh và s<br /> ́ ̣ ự  quan tâm tận tình của ban giam hiêu nhà<br /> ́ ̣  <br /> trường, phong giao duc, phu huynh hoc sinh  thì ch<br /> ̀ ́ ̣ ̣ ̣ ắc chắn kết quả sẽ tốt hơn  <br /> nhiều. Không những thế, giáo viên cần được học hỏi kinh nghiệm của đồng  <br /> nghiệp các trường bạn trong huyện, trong tỉnh bằng cách tham gia dự giờ trực  <br /> tiếp các giờ  giảng mẫu, hoặc tài liệu là các sáng kiến kinh nghiệm có chất  <br /> lượng do Bộ, Sở, Phòng giáo dục đánh giá.<br /> Để  thực hiện mục tiêu của kinh nghiệm, bản thân tôi đã rất cố  gắng học  <br /> hỏi, trao đổi kinh nghiệm, tự  tìm các tài liệu để  nghiên cứu, song vẫn còn <br /> những hạn chế  nhất định. Do đó tôi rất mong nhận được sự  góp ý, bổ  sung <br /> của các cấp quản lí, của các đồng nghiệp, để kinh nghiệm được hoàn thiện <br /> hơn. Qua đây tôi mạnh dạn được xin đề xuất một số ý kiến sau:<br /> 1. Đối với đồng nghiệp.<br /> <br /> <br /> <br /> TRANG 21<br /> KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br /> Đề  tài phần lớn là các dạng bài tập ở mức độ hiểu và vận dụng nên khi sử <br /> dụng cần chọn đối tượng học sinh phù hợp, không dùng đại trà cho tất cả <br /> học sinh với tất cả các bài.<br /> 2. Đối với nhà trường.<br /> ­ Nhà trường cần mua thêm sách, tài liệu để cho giáo viên và học sinh có điều <br /> kiện tham khảo thêm.<br /> ­ Tổ chuyên môn trong các nhà trường cần tổ chức có hiệu quả các buổi trao  <br /> đổi phương pháp giảng dạy, phương pháp làm bài tập, thao giảng, dạy mẫu <br /> theo các chuyên đề, góp ý hoàn thiện và mở  rộng phạm vi  ứng dụng của đề <br /> tài.<br /> 3. Đối với Sở Giáo dục và Đào tạo.<br /> Các đề tài khoa học, SKKN xuất sắc của cấp học cần được công bố  rộng <br /> rãi trên trang website của Sở để giáo viên và học sinh có điều kiện nghiên cứu <br /> cũng như học tập kinh nghiệm.<br />            <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trên đây là một vài kinh nghiệm nhỏ  của tôi trong việc giúp học sinh  <br /> giải bài tập nâng cao liên quan đên s ́ ơ đồ phả hệ phần di truyền học người.<br /> Tôi rất mong nhận được sự  quan tâm, bồi dưỡng thường xuyên của  <br /> lãnh đạo ngành để  mỗi giáo viên sẽ  đạt được những thành công hơn nữa <br /> trong sự nghiệp dạy học.<br /> Xin chân thành cảm ơn! <br />                                                                                     Người viết chuyên đề<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> TRANG 22<br /> KINH NGHIỆM :                           Hướng dẫn học sinh phương pháp <br /> làm một số dạng bài tập về sơ đồ phả hệ trong sinh học 9.<br /> <br /> <br /> [1]. Bộ giáo dục và Đào tạo ­ Sách giáo khoa sinh học 9 – Nhà xuất bản giáo <br /> dục 2013.<br /> [2]. Phan Văn Lập (chủ biên), Đồ Thị Thanh Huyền – Ôn thi vào lớp 10 <br /> chuyên môn sinh học ­ Nhà xuất bản giáo dục 2013.<br />  [3]. Phan Khắc Nghệ, Tưởng Hùng Quang, Trần Thái Toàn ­ Bồi dưỡng học <br /> sinh giỏi sinh 9 – Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội 2014.<br /> [4]. Huỳnh Quốc Thành ­ Bồi dưỡng học sinh giỏi sinh 9 – Nhà xuất bản Đại <br /> học Quốc gia Hà Nội 2014.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TRANG 23<br />