Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Khắc họa biểu tượng nhân vật lịch sử thời Lý, Trần, Lê sơ trong dạy học môn Lịch sử và Địa lí 7 - phân môn Lịch sử, bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:20

Thêm vào BST

Báo xấu

3
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến "Khắc họa biểu tượng nhân vật lịch sử thời Lý, Trần, Lê sơ trong dạy học môn Lịch sử và Địa lí 7 - phân môn Lịch sử, bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống" được hoàn thành với mục tiêu nhằm áp dụng các phương pháp, kĩ thuật tích cực trong dạy học lịch sử nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Biểu tượng các nhân vật lịch sử được khắc họa sâu sắc hơn, đa dạng hơn, học sinh ghi nhớ nội dung liên quan một cách chủ động, logic. Từ đó hình thành nên các năng lực, phẩm chất cần đạt của bài học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Khắc họa biểu tượng nhân vật lịch sử thời Lý, Trần, Lê sơ trong dạy học môn Lịch sử và Địa lí 7 - phân môn Lịch sử, bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống

ỦY BAN NHÂN DÂN HUYỆN HOÀI ĐỨC TRƯỜNG THCS DI TRẠCH HỒ SƠ ĐỀ NGHỊ CÔNG NHẬN PHẠM VI ẢNH HƯỞNG VÀ HIỆU QUẢ ÁP DỤNG CẤP HUYỆN TÊN SÁNG KIẾN: KHẮC HỌA BIỂU TƯỢNG NHÂN VẬT LỊCH SỬ THỜI LÝ, TRẦN, LÊ SƠ TRONG DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ VÀ ĐỊA LÍ 7 PHÂN MÔN LỊCH SỬ BỘ SÁCH KẾT NỐI TRI THỨC VỚI CUỘC SỐNG Tác giả: Lê Thị Dung Đơn vị công tác: Trường THCS Di Trạch Chức vụ: Giáo viên . Năm học 2023 -2024
UBND HUYỆN HOÀI ĐỨC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM TRƯỜNG THCS DI TRẠCH Độc lập - Tự do - Hạnh phúc Hoài Đức, ngày 25 tháng 4 năm 2024 BẢN MÔ TẢ NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA SÁNG KIẾN Tên Sáng kiến: Khắc họa biểu tượng nhân vật lịch sử thời Lý, Trần, Lê sơ trong dạy học môn Lịch sử và Địa lí 7 - phân môn Lịch sử, bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống. Tác giả: Lê Thị Dung - Trường THCS Di Trạch, Hoài Đức, Hà Nội 1. Thực trạng: - Các vấn đề tồn tại trước khi thực hiện sáng kiến, có thể là các khó khăn, bất cập, hạn chế, nhu cầu công việc mới phát sinh. Một số thầy cô giáo khi lên lớp ở các giờ học vẫn còn lúng túng trong việc truyền thụ kiến thức cơ bản cho học sinh. Giáo viên chỉ giới thiệu qua loa các nhân vật lịch sử, khi kiểm tra đánh giá giáo viên cũng ít chú ý đến nội dung kiểm tra về các nhân vật lịch sử. Phần lớn học sinh chưa hứng thú trong học tập phân môn lịch sử, hiểu biết về các nhân vật lịch sử còn hời hợt, có sự nhầm lẫn, chưa biết rút ra bài học kinh nghiệm hay ý nghĩa khi tìm hiểu về sự kiện gắn liền với nhân vật lịch sử. - Lý do thực hiện sáng kiến. Trong chương trình và nội dung bài học lịch sử lớp 7 có nhiều nhân vật lịch sử tiêu biểu, có sức ảnh hưởng và đóng góp lớn cho cả Việt Nam và thế giới. Vậy nên, khi lên lớp giáo viên cần phải chú ý khắc sâu các biểu tượng nhân vật lịch sử đó trong giờ dạy nhằm gây sự hứng thú học tập cho các em. 2. Nội dung sáng kiến: + Nghiên cứu, đề xuất các giải pháp cụ thể để giải quyết thực trạng nêu trên. Nội dung của sáng kiến: - Tính mới, tính tiên tiến: Áp dụng các phương pháp, kĩ thuật tích cực trong dạy học lịch sử nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Biểu tượng các nhân vật lịch sử được khắc họa sâu sắc hơn, đa dạng hơn, học sinh ghi nhớ nội dung liên quan một cách chủ động, logic. Từ đó hình thành nên các năng lực, phẩm chất cần đạt của bài học. - Tính khả thi (khả năng áp dụng vào thực tiễn công tác của đơn vị, địa phương…): Có thể áp dụng ngay tại lớp học, tại trường và các cơ sở giáo dục khác một cách linh động, hiệu quả. + Kết quả của sáng kiến: Có đối chứng, so sánh kết quả trước và sau khi thực hiện các giải pháp. - Khảo sát trước khi thực hiện sáng kiến: Say mê, hứng thú Chưa say mê, hứng thú Số học Lớp học tập trong giờ Lịch sử học tập trong giờ Lịch sử sinh Số lượng % Số lượng %
2 7A 40 28 70 12 30 7B 40 26 65 14 35 7C 40 25 62.5 15 37.5 7D 39 25 64.1 14 35.9 - Khảo sát sau khi thực hiện sáng kiến: Say mê, hứng thú Chưa say mê, hứng thú Số học Lớp học tập trong giờ Lịch sử học tập trong giờ Lịch sử sinh Số lượng % Số lượng % 7A 40 35 87.5 5 12.5 7B 40 33 82.5 7 17.5 7C 40 34 85 6 15 7D 39 33 84.6 6 15.4 3. Đánh giá phạm vi ảnh hưởng của Sáng kiến:  Chỉ có hiệu quả trong phạm vi Đơn vị áp dụng □ Đã được chuyển giao, nhân rộng việc áp dụng ra phạm vi quận/huyện/sở/ ngành/tập đoàn/tông công ty... (theo chứng cứ đính kèm) □ Đã phục vụ rộng rãi người dân hoặc người tiêu dùng trên địa bàn Thành phố, hoặc đã được chuyên giao, nhân rộng việc áp dụng trên địa bàn Thành phố (theo chứng cứ đính kèm) Hà Nội, ngày 25 tháng 4 năm 2024 XÁC NHẬN CỦA CƠ QUAN Người viết sáng kiến Lê Thị Dung
UBND HUYỆN HOÀI ĐỨC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM TRƯỜNG THCS DI TRẠCH Độc lập - Tự do - Hạnh phúc Hoài Đức, ngày 25 tháng 4 năm 2024 BÁO CÁO TÓM TẮT Sáng kiến “Khắc họa biểu tượng nhân vật lịch sử thời Lý, Trần, Lê sơ trong dạy học môn Lịch sử và Địa lí 7 - phân môn Lịch sử, bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống” I. Sơ yếu lí lịch Họ và tên: Lê Thị Dung Giới tính: Nữ Ngày, tháng, năm sinh: 15/05/1988 Đơn vị công tác: Trường THCS Di Trạch Chức vụ hiện nay: Giáo viên Trình độ chuyên môn, nghiệp vụ: Đại học Sư phạm Lịch sử Số điện thoại liên hệ: 0384456009 II. Sáng kiến kinh nghiệm, cải tiến kỹ thuật, giải pháp công tác, đề tài nghiên cứu khoa học hoặc áp dụng công nghệ mới 1. Tên, lĩnh vực thực hiện sáng kiến kinh nghiệm đề nghị xem xét: Tên sáng kiến: Khắc họa biểu tượng nhân vật lịch sử thời Lý, Trần, Lê sơ trong dạy học môn Lịch sử và Địa lí 7 - phân môn Lịch sử, bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống. 2. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Lịch sử 3. Các thành viên tham gia nghiên cứu sáng kiến kinh nghiệm (hoặc cải tiến kỹ thuật; giải pháp công tác; đề tài nghiên cứu khoa học; công nghệ áp dụng vào thực tiễn): Lê Thị Dung 4. Thời gian thực hiện: từ tháng 9/2023 đến tháng 4/2024 5. Mô tả sáng kiến cải tiến kỹ thuật; giải pháp công tác; đề tài nghiên cứu khoa học; công nghệ áp dụng vào thực tiễn: Áp dụng các phương pháp, kĩ thuật tích cực trong dạy học lịch sử nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Biểu tượng các nhân vật lịch sử được khắc họa sâu sắc hơn, đa dạng hơn, học sinh ghi nhớ nội dung liên quan một cách chủ động, logic. Từ đó hình thành nên các năng lực, phẩm chất cần đạt của bài học.
2 6. Địa chỉ áp dụng: Học sinh khối 7, trường THCS Di Trạch, huyện Hoài Đức, TP Hà Nội 7. Thời gian bắt đầu áp dụng: Tháng 9/2023 8. Những hiệu quả nổi bật đã đạt được: Học sinh không còn thụ động trong giờ học, có hứng thú học tập, tham gia nhiệt tình vào các hoạt động giáo dục do giáo viên hướng dẫn. Các em ghi nhớ biểu tượng nhân vật lịch sử một cách sâu sắc, chủ động hơn, qua đó hình thành được rất nhiều các năng lực, phẩm chất mà mục tiêu bài học đề ra. XÁC NHẬN CỦA CƠ QUAN Người báo cáo (Ký, đóng dấu) (Ký, ghi rõ họ tên) Lê Thị Dung
ỦY BAN NHÂN DÂN HUYỆN HOÀI ĐỨC TRƯỜNG THCS DI TRẠCH SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM KHẮC HỌA BIỂU TƯỢNG NHÂN VẬT LỊCH SỬ THỜI LÝ, TRẦN, LÊ SƠ TRONG DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ VÀ ĐỊA LÍ 7 PHÂN MÔN LỊCH SỬ BỘ SÁCH KẾT NỐI TRI THỨC VỚI CUỘC SỐNG Tác giả: Lê Thị Dung Đơn vị công tác: Trường THCS Di Trạch Chức vụ: Giáo viên Năm học 2023 – 2024
1 I. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài “Dân ta phải biết sử ta Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam” Câu nói của chủ tịch Hồ Chí Minh như một lời căn dặn và cũng là lời nhắc nhở mỗi người dân đất Việt về vai trò, ý nghĩa của việc học và biết về lịch sử dân tộc. Trải qua hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước, lịch sử hào hùng của dân tộc luôn ngời sáng với biết bao các tấm gương trong chiến đấu và sản xuất, thời chiến hay thời bình … Vì vậy việc tuyên truyền, phổ biến các nội dung của lịch sử dân tộc luôn là vấn đề được các cấp lãnh đạo và đông đảo nhân dân quan tâm. Trong đó dạy học lịch sử trong trường học đóng vai trò không nhỏ trong việc hình thành cho học sinh những kiến thức, hiểu biết cơ bản nhất về những sự kiện trọng đại của dân tộc, giúp các em có cái nhìn khách quan hơn, sâu rộng hơn, hình thành các kĩ năng và phẩm chất tốt đẹp. Trong Chương trình giáo dục phổ thông mà Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành năm 2018, môn Lịch sử có nhiều điểm mới. Một trong số đó là việc đưa các danh nhân trong lịch sử vào dạy học. Muốn vậy, giáo viên cần chú trọng tới việc tạo hứng thú học tập cho học sinh. Gây hứng thú cho học sinh khi khắc họa bieur tượng nhân vật lịch sử là một biện pháp quan trọng trong việc dạy và học lịch sử hiện nay vì biện pháp này nó thể hiện trên các mặt tư tưởng tình cảm, nhận thức và hành động trong các hoạt động dạy và học, giúp người học biết vận dụng những kiến thức đã học vào cuộc sống. Trong chương trình và nội dung bài học lịch sử lớp 7 có nhiều nhân vật lịch sử tiêu biểu, có sức ảnh hưởng và đóng góp lớn cho cả Việt Nam và thế giới, đặc biêt là giai đoạn lịch sử thời Lý, Trần và Lê sơ. Vậy nên, khi lên lớp giáo viên cần phải chú ý khắc sâu các biểu tượng nhân vật lịch sử đó trong giờ dạy nhằm gây sự hứng thú học tập cho các em, không những giúp các em khắc sâu được kiến thức mà cụ thể là các sự kiện lịch sử quan trọng trong bài học mà còn giáo dục các em học tập, noi gương những đức tính tốt đẹp của các nhân vật lịch sử bấy giờ để rút ra được bài học cho bản thân của các em trong cuộc sống cũng như khi vào đời. Qua quá trình giảng dạy thực tế, nhằm nâng cao hiệu quả và đa dạng cách thức dạy học trong bài dạy lịch sử, tôi quyết định lựa chọn đề tài “Khắc họa biểu tượng nhân vật lịch sử thời Lý, Trần, Lê sơ trong dạy học môn Lịch sử và Địa lí 7 - phân môn Lịch sử, bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống”
2 2. Mục đích, đối tượng, phương pháp nghiên cứu 2.1 Mục đích Đề tài tập trung đi sâu nghiên cứu thực trạng và tính cấp thiết phải nâng cao hiệu quả hoạt động dạy học lịch sử. Từ việc nghiên cứu chuẩn kiến thức, kỹ năng của các bài học, thiết kế các hoạt động dạy học với các phương pháp, hình thức tổ chức phù hợp với đối tượng học sinh, khắc họa biểu tượng nhân vật lịch sử trong dạy học nhằm tạo được hứng thú học tập cho học sinh, phát huy tính tích cực, chủ động và năng lực cho người học. 2.2 Đối tượng Đối tượng áp dụng của đề tài là học sinh khối 7 năm học 2023-2024 của trường THCS Di Trạch. Số lượng: 4 lớp với 159 học sinh. 2.3. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện các mục tiêu của đề tài, tôi tập trung vào một số phương pháp nghiên cứu chủ yếu sau: + Phương pháp quan sát: quan sát những biểu hiện hành vi của học sinh trong quá trình giảng dạy. + Phương pháp điều tra: Bằng phiếu hỏi và điều tra học sinh các lớp. + Phương pháp sưu tầm: Sưu tầm tư liệu, tranh ảnh, tác phẩm ... của các nhân vật lịch sử được nói đến trong chương trình học. 3. Phạm vi và kế hoạch nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu phương pháp dạy học tích cực nhằm gây hứng thú học tập cho học sinh thông qua việc khắc họa biểu tượng nhân vật lịch sử. Từ đó, đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động dạy học, tạo hứng thú, niềm say mê học tập cho học sinh trong phân môn Lịch sử lớp 7. Thời gian nghiên cứu cụ thể từ tháng 9/2023 đến tháng 4/2024.
3 II. NỘI DUNG 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn 1.1 Cơ sở lý luận Nghị quyết 29 của Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 8 (Khóa XI) đã nêu yêu cầu “Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam. Trong đó việc đổi mới giáo dục phổ thông được xem là khâu đột phá. Nội dung trọng tâm của việc đổi mới căn bản toàn diện giáo dục phổ thông là sự phát triển năng lực người học, từ đó nâng cao chất lượng của nguồn nhân lực trong chiến lược phát triển đất nước”. Vì thế mục tiêu, yêu cầu của phương pháp giáo dục phổ thông là phải phát huy được tính tích cực, chủ động của người học, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh. Đây là định hướng cơ bản, thiết thực đối với mỗi giáo viên, cũng là yếu tố quyết định hiệu quả của một giờ dạy Lịch sử trong nhà trường. 1.2 Cơ sở thực tiễn * Về phía giáo viên Một số thầy cô giáo khi lên lớp ở các giờ học vẫn còn lúng túng trong việc truyền thụ kiến thức cơ bản cho học sinh, nên các em phải ghi quá nhiều sự kiện lịch sử, tiếp nhận một khối lượng thông tin quá lớn, học sinh không nhớ hết dẫn đến chưa thực sự quan tâm đến các hoạt động học tập. Bên cạnh đó giáo viên chỉ giới thiệu qua loa các nhân vật lịch sử, hoặc chỉ cho học sinh thấy chân dung nhân vật lịch sử mà không thông qua chân dung đó để giới thiệu tổng quát về đặc điểm, tính cách, hình dáng, quan điểm, sự nghiệp, vai trò... của nhân vật lịch sử để khắc sâu kiến thức cho học sinh, gây cho các em có những xúc cảm đối với nhân vật lịch sử đó, từ đó tạo ấn tượng sâu sắc gây hứng thú học tập. Hơn nữa, khi kiểm tra đánh giá giáo viên cũng ít chú ý đến nội dung kiểm tra về các nhân vật lịch sử mặc dù có một số tiết học các nhân vật lịch sử đó đóng vai trò trung tâm trong nội dung bài giảng. * Về phía học sinh Trong một lớp học khả năng tiếp thu của mỗi em học sinh là khác nhau cho nên hứng thú của mỗi em trong mỗi giờ học cũng sẽ khác. Có học sinh yêu thích học tập, tìm hiểu về lịch sử, cảm thấy nhẹ nhõm, thoải mái hơn so với những tiết học tự nhiên khác. Bên cạnh đó vẫn còn rất nhiều học sinh có thói quen thụ động
4 trong học tập. Các em không thích học, coi Lịch sử là nội dung học tập khô khan, thiếu tính thực tế, không quan tâm nhiều đến hành trình tự khám phá mà cơ bản là ghi chép và dựa vào cách học vẹt để làm bài kiểm tra nên khả năng ghi nhớ về các nhân vật lịch sử chưa sâu sắc. 2. Thực trạng Việc đổi mới phương pháp dạy học được áp dụng tích cực tại trường THCS Di Trạch trong những năm học gần đây. Bên cạnh việc đổi mới phương pháp dạy học theo dự án, theo chủ đề, vấn đề đổi mới hoạt động lên lớp theo 4 bước đáp ứng Chương trình giáo dục phổ thông mới đã mang lại hiệu quả rất tích cực. Ngoài ra, các thầy cô cũng chú ý tới việc đa dạng hóa các phương pháp dạy học, sử dụng âm nhạc, hình ảnh, trò chơi … để lồng ghép, tạo sự sôi nổi, hứng khởi cho học sinh trong mỗi giờ lên lớp. Tuy nhiên, phần lớn học sinh chưa hứng thú trong học tập phân môn lịch sử, hiểu biết về các nhân vật lịch sử còn hời hợt, có sự nhầm lẫn, chưa biết rút ra bài học kinh nghiệm hay ý nghĩa khi tìm hiểu về sự kiện gắn liền với nhân vật lịch sử. Khi tiến hành khảo sát sự say mê, hứng thú của học sinh khối 7 của trường THCS Di Trạch trong giờ học Lịch sử tại thời điểm đầu năm học 2023-2024 đã có kết quả sau: Say mê, hứng thú Chưa say mê, hứng thú Số học Lớp học tập trong giờ Lịch sử học tập trong giờ Lịch sử sinh Số lượng % Số lượng % 7A 40 28 70 12 30 7B 40 26 65 14 35 7C 40 25 62.5 15 37.5 7D 39 25 64.1 14 35.9 Trong quá trình giảng dạy, tôi nhận thấy, để thu hút sự chú ý của học sinh, tạo nên sự say mê học tập cho các em thì sự chuẩn bị của giáo viên có vai trò không nhỏ. Giáo viên cần nghiên cứu kĩ nội dung và mục tiêu cần đạt của bài học để nghiên cứu, xây dựng các hoạt động học tập đa dạng, sáng tạo, hướng tới đối tượng người học. Mỗi một giờ học, các em cần được tham gia vào các hoạt động một cách tích cực, chủ động. Nhằm tìm giải pháp góp phần vào thành công của
5 cả một tiết học, tôi đã chú trọng vào việc khắc họa biểu tượng nhân vật lịch sử trong dạy học. 3. Khắc họa biểu tượng nhân vật lịch sử trong dạy học 3.1. Các bước tiến hành Để khắc họa biểu tượng nhân vật lịch sử trong quá trình dạy học, cần có sự chuẩn bị của giáo viên, có kế hoạch cụ thể với các bước sau: - Căn cứ vào nội dung bài học, mục tiêu cần đạt của bài, giáo viên lập kế hoạch tìm hiểu các nhân vật lịch sử được nhắc tới hoặc có liên quan tới nội dung bài học. Tìm hiểu về tiểu sử, quê quán, sự nghiệp, các đóng góp của nhân vật, các câu nói hoặc tác phẩm nổi tiếng … - Lựa chọn cách thức sử dụng: tiến hành vào thời điểm nào, mở đầu, luyện tập hay vận dụng? thời gian tiến hành ra sao? Tổ chức tìm hiểu tại nhà hay trên lớp? Học sinh thuyết trình hay khám phá qua hình ảnh, gợi ý ... - Mục đích sử dụng biện pháp: tổ chức các hoạt động tìm hiểu về nhân vật, hình thành cho học sinh kiến thức gì? Rút ra bài học gì cho bản thân ... 3.2. Một số biện pháp tiến hành 3.2.1. Sử dụng video Giáo viên cho học sinh xem một đoạn video ngắn về nhân vật cùng nhiệm vụ học tập, hướng dẫn học sinh theo dõi và đưa ra câu trả lời. Video sử dụng có thể là những đoạn phim tư liệu, một đoạn bài hát, một lễ hội ... có liên quan tới nhân vật. Giáo viên sử dụng các câu hỏi gợi mở như: - Nhân vật được nhắc tới trong video là ai? - Em biết gì về nhân vật đó? - Em có suy nghĩ gì về công lao của nhân vật trong video? Ví dụ: Khi dạy bài 12. Cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống, phần tổng kết giáo viên cho học sinh khai thác video bài hát Lý Thường Kiệt, sáng tác Ngô Nguyễn Trần, Tâm Thơ. Link bài hát: https://www.youtube.com/watch?v=JtmFD4Xcn3A Phân tích lời bài hát để khai thác thông tin liên quan đến bài học. Nam quốc sơn hà nam đế cư Tiệt nhiên định phận tại thiên thư Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư Nước non này, từ ngàn xưa, vang lừng danh
6 Đấng anh hùng, tạo thần uy, nghiêng sông hồ Lý Thường Kiệt, dòng họ Ngô, từng anh dũng Kiếm trong tay, bước hiên ngang, cùng núi sông... Thớt voi thần, từ rừng xanh, theo đoàn quân Sóng tung nhòa, ngàn thuyền xưa, giương cao buồm Tiến không ngừng, tràn miền nam, càn phương Bắc Tiếng vang xa, khắp muôn phương, lừng chiến công... Thành trì kia, Ung Châu biết là bao gian nan Ngàn hùng binh xông pha, máu xương nào ngại gì Lời hịch vang trong đêm, ngời chính khí dân Nam Cùng tử sinh, chông gai, quyết thi gan cùng thế gian... Rừng đầm kia, quân Chiêm biết là bao gian nguy Người Lạc Long xông pha, tiếng hô cùng đồng lòng Cùng cạn ly say sưa, đoàn tướng sĩ bên nhau Bầu trời Nam bao la, đất quê hương càng thắm tươi... Tháng năm nào, còn ghi trên trang sử xanh Nước Nam này, dòng liệt oanh, ta tôn thờ Lý Thường Kiệt, đời cung đao, vì sông núi Luyến lưu thương cháu con sau, đành xả thân Cháu con mình, về ngàn sau, ta cùng nhau Quyết thanh trừng, phường tà gian, trên quê nhà Phá tan mau, loài ngoại bang từ phương bắc Tiếng vang xa, khắp muôn phương, lừng chiến công Tiếng vang xa, khắp muôn phương, nước Việt Nam Giáo viên có thể chia nhóm học sinh, phát phiếu học tập in lời bài hát kèm câu hỏi: Em hãy tìm những thông tin, sự kiện đã học được nhắc tới trong bài hát? Sau khi học sinh làm việc xong, giáo viên tổ chức chấm chéo các thông tin của các nhóm. Các thông tin liên quan gồm: - Bài thơ thần Nam quốc sơn hà - Lý Thường Kiệt tên thật là Ngô Tuấn - Trận đánh thành Ung Châu, phá Tống, bình Chiêm
7 - Quân ta tiến xuống miền Nam đánh quân Chăm-pa, tiến lên phía bắc tấn công sang đất Tống. - Nhân dân ta muôn đời đều ghi nhớ công ơn của Lý Thường Kiệt. Liên hệ thực tế hiểu biết của học sinh. 3.2.2. Sử dụng hình ảnh Giáo viên chiếu một số hình ảnh liên quan đến nhân vật, yêu cầu học sinh trả lời các câu hỏi gợi mở liên quan đến nhân vật. Hình ảnh có thể là ảnh chân dung, ảnh hoạt động của nhân vật hoặc đường phố, trường học mang tên nhân vật, tượng đài của nhân vật .... Ví dụ: Khi dạy bài 11. Nhà Lý xây dựng và phát triển đất nước, giáo viên sử dụng tranh ảnh về con đường, trường học, tượng đài Lý Thái Tổ để khơi gợi trí tò mò của học sinh. Từ đó học sinh hứng thú tìm hiểu để biết đây là ai, ông có công lao gì với đất nước mà được tôn thờ như vậy? Đường Lý Thái Tổ Tượng Lý Thái Tổ tại Vĩnh Yên, Vĩnh Phúc tại Hồ Hoàn Kiếm, Hà Nội Nội dung tham khảo để khắc họa biểu tượng nhân vật cho học sinh: Lý Thường Kiệt nguyên danh là họ Ngô tên Tuấn, sinh năm 1019, người ở làng An Xá, huyện Quảng Đức (hiện là Cơ Xá, Gia Lâm – Hà Nội). Bình sinh Ngô Tuấn là người khôi ngô tuấn tú, thông minh, nhanh nhẹn. Là con một võ tướng, Ngô Tuấn thích nghề võ và được dạy nghề võ. Năm 1036, Ngô Tuấn 18 tuổi thì mẹ mất. Lúc 23 tuổi, Ngô Tuấn được bổ vào ngạch thị vệ hầu vua, giữ chức “Hoàng môn chi hậu".
8 Năm 1069, vua Lý Thánh Tông đi đánh Champa để yên mặt phía nam. Ngô Tuấn được cử làm tướng tiên phong, lập công lớn, vua phong Phụ quốc Thái uý, tước Khai quốc công và ban cho họ Lý (do đó có tên Lý Thường Kiệt). Với công lao hiển hách của mình khi lãnh đạo nhân dân ta chống lại cuộc xâm lược của nhà Tống, Lý Thường Kiệt được cả triều đình nhà Lý quý trọng. Ông được lịch sử ghi nhận là anh hùng kiệt xuất, một con người hiến dâng cả tâm hồn sức lực cho sự nghiệp độc lập của Tổ quốc ở buổi đầu thời tự chủ. Tài năng quân sự kiệt xuất của ông làm kẻ thù khiếp phục. Ông mất tháng sáu năm Ất Dậu (tức trong khoảng từ 13/7 đến 11/8/1105), thọ 86 tuổi, được truy tặng kiểm hiệu "Thái úy bình chương quân quốc trọng sự”, tước “Việt Quốc Công”. Nhiều nơi đã lập đền thờ, dựng bia ghi công lao của ông, 3.2.3. Sử dụng trò chơi Giáo viên thiết kế một trò chơi học tập, sử dụng các hình ảnh, tư liệu liên quan đến nhân vật hoặc sự kiện trong bài. Trò chơi có thể linh hoạt dưới dạng trả lời nhanh, trò chơi vận động theo nhóm hoặc trò chơi sử dụng các phần mềm tương tác ... Ví dụ khi dạy bài 14. Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông – Nguyên. Đây là bài có nhắc tới nhiều nhân vật lịch sử quan trọng, ở phần luyện tập, bên cạnh các câu hỏi liên quan đến sự kiện, giáo viên có thể thiết kế trò chơi Ai nhanh hơn để học sinh ghi nhớ về nhân vật lịch sử một cách hệ thống hơn bằng cách sử dụng những câu hỏi gắn liền với nhân vật như: Câu hỏi Đáp án - Ai là tác giả câu nói: “Đầu thần chưa rơi xuống - Thái sư Trần Thủ Độ đất, xin bệ hạ đừng lo”? - Ai lãnh đạo nhân dân ta trong cuộc kháng chiến - Vua Trần Thái Tông chông quân Mông – Nguyên xâm lược lần thứ nhất? - Ai là tác giả viết lên Hịch tướng sĩ để khích lệ tinh - Trần Quốc Tuấn thần chiến đấu của quân dân Đại Việt? - Người chỉ huy quân dân ta trong 2 lần kháng chiến - Trần Quốc Tuấn chống quân Mông – Nguyên năm 1285 và 1287- 1288 là ai? - Ai đã bóp nát quả cam tại bến Bình Than vì không - Trần Quốc Toản được tham dự họp bàn kế sách đánh giặc?
9 - Tác giả câu nói “Ta thà làm quỷ nước Nam, chứ - Trần Bình Trọng không thèm làm vương đất Bắc” là ai? - Danh tướng nào có công lớn tiêu diệt đoàn thuyền - Trần Khánh Dư lương của quân Nguyên tại Vân Đồn - Cửa Lục (Quảng Ninh) Cũng với những câu hỏi như trên, giáo viên có thể in thành các tấm thẻ, chia nhóm học sinh để ghép cặp sao cho chính xác. Đội nào ghép được nhiều cặp đúng sẽ giành chiến thắng. 3.2.4. Giao nhiệm vụ ở nhà Với biện pháp giao nhiệm vụ, giáo viên có thể giao cho học sinh về nhà tìm hiểu nhóm hoặc cá nhân, có thể giao trước khi học về nhân vật hoặc sau khi đã tìm hiểu sự kiện lịch sử có liên quan đến nhân vật. Điều này giúp học sinh tò mò, thích thú khi đón nhận thử thách, đồng thời khắc sâu những vấn đề có liên quan đến nhân vật lịch sử. Học sinh có thể làm việc cá nhân hoặc theo nhóm, hình thức đa dạng để phát huy tính sáng tạo của học sinh. Với biện pháp này, vừa hình thành kĩ năng làm việc nhóm, tư duy, hợp tác giữa các thành viên, vừa phát huy được năng khiếu của các em như vẽ tranh, diễn kịch, thuyết trình ... Ví dụ khi dạy bài 17. Đại Việt thời Lê sơ, mục 4. Danh nhân văn hóa tiêu biểu. Giáo viên giao học sinh chuẩn bị ở nhà làm việc cá nhân hoặc theo nhóm, mỗi nhóm tìm hiểu về một danh nhân văn hóa thời Lê sơ: Nguyễn Trãi, Lê Thánh Tông, Ngô Sĩ Liên, Lương Thế Vinh. Giáo viên định hướng cho học sinh tìm hiểu về cuộc đời, sự nghiệp, đóng góp của các danh nhân, hình thức trình bày sản phẩm, tiêu chí đánh giá ... từ tiết học trước. Khi dạy đến mục 4, dù là giao hoạt động cá nhân hay nhóm thì đại diện học sinh lên trình bày, các bạn khác nhận xét, bổ sung. Giáo viên nhận xét, đánh giá chung, bổ sung và mở rộng kiến thức cho học sinh, nhấn mạnh về công lao của các danh nhân văn hóa thời Lê sơ. 3.2.5. Xây dựng bài tập kiểm tra đánh giá Trong quá trình học tập, học sinh được tìm hiểu những sự kiện lịch sử và những nhân vật có vai trò quan trọng, có sức ảnh hưởng tới sự phát triển của xã hội. Vì vậy, giáo viên cũng có thể đưa ra những câu hỏi liên quan đến nhân vật mà học sinh ấn tượng vào các bài tập kiểm tra đánh giá dù là đánh giá thường xuyên hay đánh giá định kì.
10 Qua hoạt động kiểm tra đánh giá, học sinh sẽ có ý thức tìm hiểu thông tin về nhân vật, các sự kiện liên quan đến nhân vật, khâm phục, tự hào về những đóng góp của nhân vật, rút ra bài học mà nhân vật mang lại. 3.2.6. Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp Chương trình GDPT 2018 rất coi trọng việc đa dạng hóa các hoạt động học tập, gắn kiến thức với thực tiễn, học sinh được tham gia nhiều hoạt động trong và ngoài nhà trường. Giáo viên có thể xây dựng các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp có liên quan đến nhân vật lịch sử. Ví dụ tổ chức tham quan di tích lịch sử địa phương, cuộc thi Tìm hiểu nhân vật lịch sử, các buổi tham quan trải nghiệm ... Để đạt được mục tiêu đề ra, giáo viên cần đầu tư thời gian thiết kế hoạt động trải nghiệm, có kế hoạch chi tiết, thời gian cụ thể, cần sự phối hợp giữa ban giám hiệu và các giáo viên trong trường, liên hệ với địa phương nơi diễn ra hoạt động, giao nhiệm vụ cụ thể cho học sinh trước khi tham gia hoạt động... Trường THCS Di Trạch thường xuyên tổ chức các hoạt động ngoại khóa cho học sinh, ví dụ tổ chức tham quan trải nghiệm, thăm di tích lịch sử, lồng ghép hoạt động giáo dục trong giờ sinh hoạt dưới cờ ... Trong dịp này, giáo viên đã khéo léo thực hiện việc khắc họa biểu tượng nhân vật lịch sử cho các con qua các nhiệm vụ học tập. Ví dụ khi đến thăm khu di tích Bạch Đằng Giang, giáo viên yêu cầu học sinh tìm hiểu về khu di tích trước khi đi để có những kiến thức cơ bản nhất về địa điểm này. Sau khi kết thúc chuyến tham quan trải nghiệm, học sinh nêu cảm nhận của mình về khu di tích, về các anh hùng dân tộc đã làm nên chiến thắng Bạch Đằng. Giáo viên động viên những bạn làm tốt, sáng tạo, có hình ảnh, video minh họa, cộng điểm học tập để khuyến khích các em. Trong các giờ sinh hoạt dưới cờ, phần trò chơi luôn được học sinh yêu thích và mong chờ. Giáo viên có thể xây dựng hệ thống câu hỏi liên quan đến các nhân vật lịch sử để tạo biểu tượng cho học sinh, giúp khắc sâu kiến thức và mở rộng hiểu biết cho các em. 4. Kết quả thực hiện Qua quá trình thực nghiệm một số biện pháp nêu trên, tôi nhận thấy nhiều điểm tích cực cho cả giáo viên và học sinh. Khi được tìm hiểu về các nhân vật lịch sử, học sinh cảm nhận được rõ nét hơn về cuộc đời, sự nghiệp và đóng góp của các nhân vật lịch sử.
11 Về phía giáo viên: Không bị sa đà vào kiến thức, không còn nói nhiều, tránh được lối mòn cũ là thầy cung cấp kiến thức một chiều. Vai trò của người thầy giờ đây là hướng dẫn học sinh khám phá kiến thức thông qua các hoạt động giáo dục. Về phía học sinh: Các em đã không còn thụ động trong giờ học, có hứng thú học tập, tham gia nhiệt tình vào các hoạt động giáo dục do giáo viên hướng dẫn. Các em là chủ thể của các hoạt động, qua đó hình thành được rất nhiều các năng lực, phẩm chất cần thiết. Giờ học trở nên nhẹ nhàng, thú vị hơn. Qua khảo sát bằng phiếu thăm dò ý kiến học sinh vào gần cuối năm học, kết quả nhận được rất khả quan như sau: Say mê, hứng thú Chưa say mê, hứng thú Số học Lớp học tập trong giờ Lịch sử học tập trong giờ Lịch sử sinh Số lượng % Số lượng % 7A 40 35 87.5 5 12.5 7B 40 33 82.5 7 17.5 7C 40 34 85 6 15 7D 39 33 84.6 6 15.4 Như vậy, có thể thấy, việc áp dụng một số biện pháp theo hướng đổi mới dạy học đã tạo nên những chuyển biến tích cực so với phương pháp truyền thống. Khi bản thân học sinh được khuyến khích và tạo điều kiện tham gia vào các hoạt động học tập, các em sẽ thấy hào hứng, đam mê khám phá hơn, sẽ khắc sâu các nội dung kiến thức hơn. Bên cạnh đó, các năng lực chung và năng lực đặc thù của bộ môn cũng được hình thành và được rèn luyện qua các giờ học. Nếu áp dụng và mở rộng nội dung của đề tài, tôi tin rằng thế hệ học sinh mới sẽ chủ động, tự tin không chỉ trong học tập mà còn rất nhiều lĩnh vực khác trong cuộc sống. Khắc họa biểu tượng nhân vật lịch sử trong dạy học lịch sử không hề phức tạp, không hề nhàm chán, chỉ cần giáo viên dành thời gian chuẩn bị, có phương án tiến hành trên lớp thì khi triển khai sẽ mang lại hiệu quả cao. Thầy trò trở nên gắn kết hơn qua các hoạt động học tập. Qua đó, giáo viên có thể nhận ra nhiều điểm trội của học sinh như năng khiếu âm nhạc, diễn xuất, viết lời, kĩ năng làm việc nhóm… Các bạn trong lớp có cơ hội cùng tham gia hoạt động nhóm, thêm hiểu nhau hơn, đoàn kết hơn.
12 III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 1. Kết luận Một giờ học Lịch sử thành công là giờ học mà cả thầy và trò có sự tương tác với nhau để cùng giải quyết các vấn đề mà mục đích của bài học đề ra. Mỗi một khâu trong giờ học đều có một vị trí, vai trò quan trọng làm nên thành công đó. Sử dụng âm nhạc trong dạy học sẽ góp phần đạt được mục tiêu bài học một cách hiệu quả, phát huy tính tích cực, chủ động và các năng lực của học sinh. Trong quá trình xây dựng và tổ chức hoạt động dạy học nhằm khắc họa biểu tượng nhân vật lịch sử, tôi nhận thấy cần một số lưu ý như sau: + Sử dụng thời gian hợp lí, thời điểm phù hợp, không mất quá nhiều thời gian, làm ảnh hưởng đến quá trình chiếm lĩnh tri thức, kĩ năng. Nội dung video hay hình ảnh tư liệu phải có liên quan chặt chẽ với nhân vật theo từng sự kiện, từng giai đoạn, phù hợp với mục tiêu cần đạt. + Tùy đặc điểm của mỗi lớp để điều chỉnh hoạt động cho phù hợp với lớp đó, để tối đa học sinh được thực hiện nhiệm vụ, được tham gia trả lời câu hỏi hoặc tham gia vào các trò chơi tương tác. Thầy cô nên chia nhóm ngẫu nhiên, đa dạng giữa mỗi lần chia để học sinh được làm việc với nhau nhiều hơn, có sự kết hợp với nhiều bạn trong lớp. Đa dạng hóa cách thức khắc họa biểu tượng nhân vật lịch sử trong dạy học là một cách để đổi mới phương pháp giảng dạy, hướng tới mục tiêu là phát huy tính tích cực, chủ động, phát triển các năng lực và phẩm chất cho người học. Từ đó, các em có niềm yêu thích, sự say mê, tinh thần ham học hỏi và tìm hiểu không chỉ trong học tập bộ môn mà còn tích cực hơn trong các giờ học và trong các hoạt động khác, hình thành một thế hệ học sinh yêu sử, yêu khám phá, chủ động trong mọi hoàn cảnh. Từ đó, bôi fduowngx long biết ơn với các anh hùng dân tộc, bồi dưỡng lòng yêu nước, lòng tự hào dân tộc và ý thức phấn đấu học tập, rèn luyện để xây dựng quê hương, đất nước giàu đẹp, văn minh hơn. 2. Ý kiến đề xuất Để học sinh yêu thích, hứng thú khi học lịch sử, học sinh tích cực, chủ động trong các hoạt động học tập, nâng cao chất lượng dạy và học lịch sử thông qua việc khắc họa biểu tượng nhân vật lịch sử, tôi xin có một vài đề xuất: * Đối với phụ huynh: - Cần quan tâm đến việc học hành của con em mình, đầu tư cơ sở vật chất, nhất là các trang thiết bị tin học tạo điều kiện cho con em học tập tốt.
13 - Phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và xã hội để giáo dục cho con em của mình ý thức học tập thông qua việc tìm hiểu các bộ môn trong đó có môn Lịch sử ở nhà trường. * Đối với nhà trường và các cấp quản lý: - Các thầy cô giáo xây dựng một danh sách các nhân vật lịch sử có ảnh hưởng lớn để sử dụng trong dạy học ở các khối lớp. Danh sách phải đa dạng gồm tư liệu về nhân vật: tiểu sử, sự nghiệp, hình ảnh, video ... - Nhà trường đầu tư cơ sở vật chất và đồ dùng dạy học nhất là các tài liệu lịch sử, tranh ảnh phục vụ cho việc dạy học bộ môn này. - Tổ chức thảo luận các chuyên đề đổi mới phương pháp dạy học cho tất cả các giáo viên thường xuyên trong từng đợt, từng năm để ngày một nâng cao chất lượng dạy học, nắm bắt kịp thời các phương pháp dạy học tích cực. Trên đây chỉ là những ý kiến chủ quan của riêng cá nhân tôi để tạo hứng thú cho học sinh trong dạy học lịch sử. Trong quá trình nghiên cứu và trình bày không tránh khỏi những hạn chế nhất định. Rất mong được sự trao đổi, góp ý chân thành của các đồng nghiệp, các cấp quản lý để đề tài của tôi được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! XÁC NHẠN CỦA CƠ QUAN Hà Nội, ngày 24 tháng 4 năm 2024 Người viết Lê Thị Dung
14 IV. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nghị quyết 29-NQ/TW ngày 4 tháng 11 năm 2013 về Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng Xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. 2. Chương trình THPT 2018 3. Vũ Minh Giang (Tổng Chủ biên xuyên suốt phần Lịch sử), Đào Ngọc Hùng (Tổng chủ biên kiêm chủ biên phần Địa lí). SGK Lịch sử và Địa lí 7, bộ Kết nôi stri thức với cuộc sống. Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, Hà Nội. 4. Nghiêm Đình Vỳ (Tổng chủ biên), Đinh Ngọc Bảo - Trịnh Đình Tùng (Đồng Chủ biên), Nguyễn Xuân Trường, Nguyễn Thị Huyền Sâm, Phan Ngọc Huyền. Dạy học phát triển năng lực môn lịch sử trung học phổ thông. Nhà xuất bản Đại học Sư phạm, Hà Nội. 5. Quỳnh Cư, Đỗ Đức Hùng, Các triều đại Việt Nam, Nhà xuất bản Thanh niên, Hà Nội. 6. Phạm Trường Khang, Kể chuyện các vị vua và hoàng tộc triều Trần, Nhà xuất bản Hồng Đức, Hà Nội. 7. Tư liệu, tranh ảnh sưu tầm trên Internet.