Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Một số kinh nghiệm giúp học sinh rèn kĩ năng viết bài văn phân tích một tác phẩm văn học trong chương trình Ngữ văn 8

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:22

Thêm vào BST

Báo xấu

6
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến "Một số kinh nghiệm giúp học sinh rèn kĩ năng viết bài văn phân tích một tác phẩm văn học trong chương trình Ngữ văn 8" được hoàn thành với mục tiêu nhằm giúp học sinh lớp 8 có được kĩ năng, phương pháp làm văn bản nghị luận phân tích một tác phẩm văn học để có thể giải quyết tốt nhất những đề bài cụ thể. Từ đó tạo một nền tảng vững chắc để sau này các em có thể sử dụng văn nghị luận ở những bậc học cao hơn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Một số kinh nghiệm giúp học sinh rèn kĩ năng viết bài văn phân tích một tác phẩm văn học trong chương trình Ngữ văn 8

UỶ BAN NHÂN DÂN HUYỆN HOÀI ĐỨC TRƯỜNG THCS DI TRẠCH = = = = ***= = = = HỒ SƠ ĐỀ NGHỊ CÔNG NHẬN PHẠM VI ẢNH HƯỞNG VÀ HIỆU QUẢ ÁP DỤNG CẤP HUYỆN Tên sáng kiến: Một số kinh nghiệm giúp học sinh rèn kĩ năng viết bài văn phân tích một tác phẩm văn học trong chương trình Ngữ văn 8. TÊN TÁC GIẢ: TRẦN THỊ THU ĐƠN VỊ CÔNG TÁC: TRƯỜNG THCS DI TRẠCH CHỨC VỤ: GIÁO VIÊN Năm học: 2023 – 2024
UBND HUYỆN HOÀI ĐỨC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM TRƯỜNG THCS DI TRẠCH Độc lập - Tự do - Hạnh phúc Hoài Đức, ngày 18 tháng 4 năm 2024 BẢN MÔ TẢ NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA SÁNG KIẾN Tên Sáng kiến: Một số kinh nghiệm giúp học sinh rèn kĩ năng viết bài văn phân tích một tác phẩm văn học trong chương trình Ngữ văn 8 Tác giả : Trần Thị Thu I. Thực trạng: Viết bài văn phân tích một tác phẩm văn học là thể loại mới được đưa vào giảng dạy ở lớp 8 chương trinh giáo dục phổ thông 2018 cấp THCS . Đây là kiểu văn bản khó đối với học sinh lớp 8. Dạng bài này này còn được nhắc lại, được mở rộng, nâng cao hơn trong chương trình Ngữ văn lớp 9 và THPT. Điều đó cho thấy tầm quan trọng của loại văn bản này đối với yêu cầu học văn và rèn kĩ năng viết của học sinh THCS. II. Nội dung sáng kiến: 1. Hướng dẫn học sinh lớp 8 biết thực hành viết: a. Viết bài văn phân tích một tác phẩm thơ - Viết bài văn phân tích một bài thơ thất ngôn bát cú hoặc tứ tuyệt Đường luật - Viết bài văn phân tích một bài thơ trào phúng b. Viết bài văn phân tích một tác phẩm truyện 2. Tính mới, tính tiên tiến: Giúp học sinh lớp 8 có được kĩ năng, phương pháp làm văn bản nghị luận phân tích một tác phẩm văn học để có thể giải quyết tốt nhất những đề bài cụ thể. Từ đó tạo một nền tảng vững chắc để sau này các em có thể sử dụng văn nghị luận ở những bậc học cao hơn. 3. Tính khả thi: Sáng kiến được áp dụng vào thực tế giảng dạy trong năm học 2023 - 2024 4. Kết quả của sáng kiến: Qua quá trình giảng dạy, nhờ áp dụng các kinh nghiệm giảng dạy trên, tôi thấy nhiều học sinh đã có hứng thú hơn với các bài văn phân tích một tác phẩm văn học. Số liệu cụ thể như sau:
2 Tỉ lệ học sinh STT Lớp Tổng Không hứng thú học bài Hứng thú học bài văn số học văn phân tích một tác phân tích một tác phẩm sinh phẩm văn học văn học Đầu năm: 23 = 58,97% Đầu năm: 16 hs = 41,03% 1 8B 39 Cuối năm: 4 hs = 10% Cuối năm: 35 hs = 90% Đầu năm: 24 = 63,16% Đầu năm: 14 = 36,84% 2 8C 38 Cuối năm: 5 hs = Cuối năm: 33 hs = 86,84% 13,16% III. Đánh giá phạm vi ảnh hưởng của Sáng kiến:  Chỉ có hiệu quả trong phạm vi Đơn vị áp dụng □ Đã được chuyển giao, nhân rộng việc áp dụng ra phạm vi quận/huyện/sở/ ngành/tập đoàn/tông công ty... (theo chứng cứ đính kèm) □ Đã phục vụ rộng rãi người dân hoặc người tiêu dùng trên địa bàn Thành phô, hoặc đã được chuyên giao, nhân rộng việc áp dụng trên địa bàn Thành phố (theo chứng cứ đính kèm) XÁC NHẬN CỦA CƠ QUAN Ngày 18 tháng 4 năm 2024 Người viết sáng kiến Trần Thị Thu
UBND HUYỆN HOÀI ĐỨC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM TRƯỜNG THCS DI TRẠCH Độc lập - Tự do - Hạnh phúc Hoài Đức, ngày 18 tháng 4 năm 2024 BÁO CÁO TÓM TẮT Sáng kiến kinh nghiệm: Một số kinh nghiệm giúp học sinh rèn kĩ năng viết bài văn phân tích một tác phẩm văn học trong chương trình Ngữ văn 8 I. Sơ yếu lí lịch Họ và tên: Trần Thị Thu Giới tính: nữ Ngày, tháng, năm sinh: 08/10/1974 Đơn vị công tác: Trường THCS Di Trạch Chức vụ hiện nay: Tổ trưởng tổ KHXH Trình độ chuyên môn, nghiệp vụ: Đại học sư phạm Ngữ văn Số điện thoại liên hệ: 0392832470 II. Sáng kiến kinh nghiệp, cải tiến kỹ thuật, giải pháp công tác, đề tài nghiên cứu khoa học hoặc áp dụng công nghệ mới 1. Tên, lĩnh vực thực hiện sáng kiến kinh nghiệm đề nghị xem xét: Một số kinh nghiệm giúp học sinh rèn kĩ năng viết bài văn phân tích một tác phẩm văn học trong chương trình Ngữ văn 8. 2. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: môn Ngữ văn 8 3. Các thành viên tham gia nghiên cứu sáng kiến kinh nghiệm (hoặc cải tiến kỹ thuật; giải pháp công tác; đề tài nghiên cứu khoa học; công nghệ áp dụng vào thực tiễn): 4. Thời gian thực hiện: năm học 2023 -2024 5. Mô tả sáng kiến cải tiến kỹ thuật; giải pháp công tác; đề tài nghiên cứu khoa học; công nghệ áp dụng vào thực tiễn: Hướng dẫn học sinh lớp 8 biết thực hành viết: a. Viết bài văn phân tích một tác phẩm thơ: gồm có 2 dạng bài - Viết bài văn phân tích một bài thơ thất ngôn bát cú hoặc tứ tuyệt Đường luật - Viết bài văn phân tích một bài thơ trào phúng b. Viết bài văn phân tích một tác phẩm truyện
2 6. Địa chỉ áp dụng: Khối 8 trường THCS Di Trạch 7. Thời gian bắt đầu áp dụng: năm học 2023 -2024 8. Những hiệu quả nổi bật đã đạt được: Qua quá trình giảng dạy, nhờ áp dụng các kinh nghiêm giảng dạy trên, tôi thấy nhiều học sinh đã có hứng thú hơn với các bài văn phân tích một tác phẩm văn học. Thủ trưởng đơn vị xác nhận Người báo cáo Trần Thị Thu
UỶ BAN NHÂN DÂN HUYỆN HOÀI ĐỨC TRƯỜNG THCS DI TRẠCH SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Một số kinh nghiệm giúp học sinh rèn kĩ năng viết bài văn phân tích một tác phẩm văn học trong chương trình Ngữ văn 8. TÊN TÁC GIẢ: TRẦN THỊ THU ĐƠN VỊ CÔNG TÁC: TRƯỜNG THCS DI TRẠCH CHỨC VỤ: GIÁO VIÊN Năm học: 2023 – 2024
1 A. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lí do chọn đề tài Viết bài văn phân tích một tác phẩm văn học là thể loại mới được đưa vào giảng dạy ở lớp 8 chương trinh giáo dục phổ thông 2018 cấp THCS . Đây là kiểu văn bản khó đối với học sinh lớp 8. Dạng bài này này còn được nhắc lại, được mở rộng, nâng cao hơn trong chương trình Ngữ văn lớp 9 và THPT. Điều đó cho thấy tầm quan trọng của loại văn bản này đối với yêu cầu học văn và rèn kĩ năng viết của học sinh THCS. Như chúng ta đều biết viết vốn là một trong bốn kĩ năng quan trọng mà người giáo viên cần hình thành ở học sinh trong quá trình dạy học Ngữ văn. Kĩ năng viết có vai trò cần thiết đối với học sinh, nhất là đối với học sinh THCS, các em đang ở lứa tuổi hình thành nhân cách, lối sống cho mình. Vì thế, chính ở những tiết viết không chỉ giúp các em tiếp thu được những kiến thức theo yêu cầu môn học, cấp học mà còn giúp các em rất nhiều trong cuộc sống từ huy động vốn hiểu biết, vốn sống, trải nghiệm đến khơi gợi được hứng thú, cảm xúc của các em. Năm học vừa qua, tôi trực tiếp giảng dạy Ngữ văn lớp 8, tôi nhận thấy viết bài văn phân tích một tác phẩm văn học là dạng văn nghị luận rất thiết thực, các em cần có vốn sống, có tư duy và có chính kiến của mình đối với các vấn đề xã hội. Và cũng qua bài văn, để góp phần hình thành nhân cách cho học sinh, hướng các em tới những điều cao đẹp hơn trong cuộc sống. Thế nhưng không ít học sinh chưa hiểu rõ thể văn này cũng như chưa nắm được phương pháp làm bài hiệu quả. Vậy làm thế nào để học sinh có thể viết tốt bài bài văn phân tích một tác phẩm văn học? Đây là điều trăn trở không chỉ riêng tôi mà còn nhiều các thầy cô giáo tâm huyết, yêu nghề khác. Là một giáo viên giảng dạy Ngữ văn, vì những lí đó đã thúc đẩy tôi chọn đề tài: Một số kinh nghiệm giúp học sinh rèn
2 kĩ năng viết bài văn phân tích một tác phẩm văn học trong chương trình Ngữ văn 8. 2. Mục đích nghiên cứu Mục đích của sáng kiến kinh nghiệm này là giúp học sinh lớp 8 có được kĩ năng, phương pháp làm văn bản nghị luận phân tích một tác phẩm văn học để có thể giải quyết tốt nhất những đề bài cụ thể. Từ đó tạo một nền tảng vững chắc để sau này các em có thể sử dụng văn nghị luận ở những bậc học cao hơn. 3. Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu các kiến thức có liên quan đến cách làm bài văn phân tích một tác phẩm văn học trong chương trình Ngữ văn 8. 4. Đối tượng khảo sát thực nghiệm Học sinh lớp 8B, 8C trường THCS Di Trạch 5. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu tài liệu, thu thập ngữ liệu - Dạy học bằng sơ đồ tư duy - Vận dụng kiến thức liên môn và hiểu biết xã hội 6. Phạm vi, thời gian thực hiện Đề tài trên được tôi sử dụng trong việc dạy Ngữ văn tại lớp 8B, 8C năm học 2023 - 2024
3 B. NỘI DUNG ĐỀ TÀI: Tên sáng kiến kinh nghiệm: Một số kinh nghiệm giúp học sinh rèn kĩ năng viết bài văn phân tích một tác phẩm văn học trong chương trình Ngữ văn 8. I. Thực trạng vấn đề Trong những năm gần đây nền giáo dục nước nhà đã có những chuyển mình đáng kể. Đối với môn Ngữ văn - một môn học văn hóa quan trọng trong nhà trường cũng đang có những phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực để nâng dần chất lượng. Rõ ràng so với chương trình cũ thì từ khi tiến hành thay sách các nhà biên soạn đã chú trọng đến việc xây dựng các tiết luyện kĩ năng viết, điều này ở chương trình cũ không có. Thực tế hiện nay cho thấy học sinh các cấp học nói chung và học sinh THCS nói riêng, có một thực trạng đáng buồn là hiện nay không ít học sinh không thực sự mặn mà với việc học văn, “không chịu” đọc sách, báo và các tài liệu tham khảo, lười suy nghĩ, sáng tạo… Chính vì thế mà trong khi viết các em thường không diễn đạt được nội dung mình định viết do đó dẫn đến tâm lí ngại viết, ngại học những tiết rèn luyện kĩ năng viết. Trong chương trình Ngữ văn 8 hiện nay, các tiết dạy viết khá phong phú về kiểu bài. Một trong những kiểu bài viết mà hoc sinh cảm thấy bỡ ngỡ, lúng túng đó là viết bài văn nghị luận phân tích một tác phẩm văn học. Bởi các em chưa có nhiều hiểu biết, vốn sống trải nghiệm nên các em cảm thấy khó khăn khi tiếp cận kĩ năng, phương pháp làm văn bản nghị luận phân tích một tác phẩm văn học. II. Giải pháp thực hiện sáng kiến để giải quyết vấn đề 1. Tìm hiểu thế nào là phân tích một tác phẩm văn học? Phân tích một tác phẩm văn học thuộc kiểu bài nghị luận văn học, trong đó người viết dùng lí lẽ bằng chứng để làm rõ chủ đề và phân tích được tác dụng của một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm. Từ đó người viết nói lên những nhận xét, đánh giá của bản thân về những nét đặc sắc đó. 2. Những yêu cầu đối với bài văn phân tích một tác phẩm văn học - Về nội dung: Nêu được chủ đề nêu và phân tích được tác dụng của một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật trong tác phẩm văn học.
4 - Về hình thức: lập luận chặt chẽ, có bằng chứng tin cậy từ tác phẩm, diễn đạt mạch lạc, sử dụng các phương tiện liên kết hợp lí để giúp người đọc nhận ra mạch lập luận. - Bố cục bài viết cần đảm bảo: Mở bài: Giới thiệu về tác phẩm văn học (tên tác phẩm, tác giả, năm sáng tác…), nêu ý kiến khái quát về chủ đề và nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm. Thân bài: Lần lượt trình bày các luận điểm để làm nổi bật về chủ đề và một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm và đưa ra được những lí lẽ, dẫn chứng thuyết phục. Kết bài: Khẳng định lại ý kiến về chủ đề và một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm, nêu suy nghĩ, cảm xúc của cá nhân hoặc bài học rút ra từ tác phẩm hoặc khẳng định giá trị, sức sống, sức ảnh hưởng của tác phẩm. 3. Các kiểu bài phân tích một tác phẩm văn học trong chương trình Ngữ văn 8 a. Viết bài văn phân tích một tác phẩm thơ - Phân tích một bài thơ thất ngôn bát cú hoặc tứ tuyệt Đường luật - Phân tích một bài thơ trào phúng b. Viết bài văn phân tích một tác phẩm truyện 4. Các phương pháp đã tiến hành để hướng dẫn học sinh viết bài văn phân tích một tác phẩm văn học trong chương trình Ngữ văn 8. 4. 1. Viết bài văn phân tích một tác phẩm thơ 4. 1.1. Dạng bài 1: Viết bài văn phân tích một bài thơ thất ngôn bát cú hoặc tứ tuyệt Đường luật. Yêu cầu của kiểu bài: - Giới thiệu khái quát về tác giả và bài thơ (nhan đề, đề tài, thể thơ,..); nêu ý kiến chung của người viết về bài thơ.
5 - Phân tích được nội dung cơ bản của bài thơ (đặc điểm của hình tượng thiên nhiên, con người; tâm trạng của nhà thơ), khái quát chủ đề bài thơ. - Phân tích được một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật (một số yếu tố thi luật của thể thơ thất ngôn bát cú hoặc tứ tuyệt Đường luật; nghệ thuật tả cảnh, tả tình; nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ (từ ngữ, biện pháp tu từ,…) - Khẳng định được vị trí, ý nghĩa của bài thơ. Quy trình viết: Bước 1. Trước khi viết a. Lựa chọn bài thơ - Liệt kê một số bài thơ viết theo thể thất ngôn bát cú hoặc tứ tuyệt Đường luật. + Thơ thất ngôn bát cú Đường luật: Thu vịnh, Thu ẩm của Nguyễn Khuyến; Qua Đèo Ngang, Thăng Long thành hoài cổ của Bà Huyện Thanh Quan, chùm thơ Tự tình của Hồ Xuân Hương; Độc Tiểu Thanh kí của Nguyễn Du,… + Thơ tứ tuyệt Đường luật: Xuân hiểu của Trần Nhân Tông; Tụng giá hoàn kinh sư của Trần Quang Khải;… - Lựa chọn những bài thơ bản thân hiểu và yêu thích để phân tích. b. Tìm ý: - Tìm hiểu về nhan đề, bố cục bài thơ để nhận biết đề tài và nội dung chính. - Chia tách bài thơ thành các phần và xác định nội dung chính của từng phần: có thể tách bài thơ theo chiều ngang (dựa vào mạch ý), hoặc theo chiều dọc (dựa vào hình tượng thơ). - Tìm những nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của bài thơ: + Nội dung: chú ý đặc điểm nổi bật của hình tượng thiên nhiên, hình tượng con người; những cảm xúc, tâm trạng của nhà thơ; chủ đề của bài thơ;…
6 + Nghệ thuật: chú ý cách sử dụng các yếu tố thi luật của thể thơ, từ ngữ, hình ảnh, nghệ thuật tả cảnh ngụ tình, các biện pháp tu từ,… - Tìm hiểu thông tin cơ bản về tác giả, hoàn cảnh sáng tác để hiểu thêm về bài thơ. c. Lập dàn ý * Mở bài: - Giới thiệu khái quát ngắn gọn về tác giả và bài thơ. - Nêu ý kiến chung về bài thơ. *Thân bài: Lần lượt chi tiết hoá từng luận điểm: - Luận điểm 1: Phân tích đặc điểm nội dung: + Phân tích hình tượng thơ (hình tượng thiên nhiên, hình tượng con người) + Phân tích cảm xúc, tâm trạng của nhà thơ. + Khái quát chủ đề của bài thơ. - Luận điểm 2: Phân tích một số nét đặc sắc về nghệ thuật: + Cách sử dụng thể thơ thất ngôn bát cú hoặc tứ tuyệt Đường luật (theo mô hình chuẩn mực hay có sự cách tân) + Những nét đặc sắc trong nghệ thuật tả cảnh, tả tình + Nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ (từ ngữ, cấu trúc câu thơ, biện pháp tu từ,…) *Kết bài: Khẳng định vị trí và ý nghĩa của bài thơ. Bước 2. Viết bài - Dựa vào dàn ý đã xây dựng để luyện tập kĩ năng viết. - Yêu cầu chung khi viết bài: + Cần bám sát dàn ý đã lập, sử dụng đa dạng các hình thức trích dẫn; kết hợp phân tích với nhận xét, đánh giá. + Sử dụng từ ngữ chính xác, chọn lọc; diễn đạt sáng rõ, thể hiện được cảm xúc của người viết.
7 + Chú ý sự khác nhau về yêu cầu, mục đích của kiểu bài ghi lại cảm xúc sau khi đọc một bài thơ và kiểu bài phân tích một bài thơ. Bước 3. Chỉnh sửa bài viết Đọc lại bài viết, đối chiếu với các yêu cầu của kiểu bài và dàn ý đã lập để chỉnh sửa. Tập trung vào một số nội dung sau: - Các thông tin về nhan đề bài thơ, tên tác giả, đề tài, thể thơ và giá trị của bài thơ. - Các ý chính thể hiện nội dung và một số đặc sắc nghệ thuật của bài thơ. - Những nhận xét, đánh giá về vị trí, ý nghĩa của bài thơ. * Bảng kiểm kĩ năng viết bài văn phân tích một bài thơ thất ngôn bát cú hoặc tứ tuyệt Đường luật Nội dung kiểm tra Đạt Chưa đạt Mở bài Đã giới thiệu được tác giả, bài thơ; đã nêu ý kiến chung về bài thơ Thân bài - Đã phân tích, làm rõ đặc điểm nội dung của bài thơ: + Đã phân tích hình tượng thơ + Đã phân tích cảm xúc, tâm trạng của nhà thơ + Khái quát được chủ đề của bài thơ Đã phân tích, làm rõ một số nét đặc sắc về nghệ thuật: + Đã sử dụng những yếu tố thi luật của thể thơ + Đã phân tích được đặc sắc của nghệ thuật tả cảnh, tả tình + Đã phân tích được đặc sắc của nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ Kết bài Khẳng định được vị trí và ý nghĩa của bài thơ.
8 Kĩ năng, Sắp xếp các ý triển khai và dẫn chứng hợp trình bày lí. diễn đạt Bố cục chặt chẽ, trình bày mạch lạc. Đảm bảo chính tả, dùng từ và diễn đạt. Sử dụng các từ ngữ, câu văn để liên kết các ý. 4. 1. 2. Dạng bài 2: Viết bài văn nghị luận phân tích một bài thơ trào phúng mà em yêu thích. Yêu cầu của kiểu bài: - Giới thiệu về tác giả và bài thơ. - Phân tích được nội dung trào phúng của bài thơ để làm rõ chủ đề. - Chỉ ra được tác dụng của một số nét đặc sắc về nghệ thuật trào phúng được thể hiện trong bài thơ. - Khẳng định được giá trị, ý nghĩa của bài thơ. Quy trình viết Bước 1. Trước khi viết a. Lựa chọn bài thơ - Liệt kê một số bài thơ trào phúng đã học hoặc đã đọc: Ông phỗng đá, Tiến sĩ giấy củaNguyễn Khuyến), Năm mới chúc nhau, Giễu người thi đỗ của Trần Tế Xương); Đánh bạc của Hồ Chí Minh,… - Lựa chọn những bài thơ bản thân cảm nhận rõ nhất tiếng cười trào phúng để phân tích. b. Tìm ý: - Xác định bố cục của bài thơ và nội dung chính từng phần. - Xác định đối tượng của tiếng cười trào phúng trong tác phẩm. - Tìm hiểu các phương tiện nhà thơ sử dụng để gây cười như từ ngữ (đặc biệt là các từ tượng hình, từ tượng thanh, thành ngữ…), biện pháp tu từ (so sánh, ẩn dụ, nói quá, điệp ngữ, đảo ngữ…)
9 - Tìm hiểu thông tin về tác giả, hoàn cảnh ra đời của tác phẩm và những thông tin khác có liên quan để liên hệ, mở rộng khi phân tích. c. Lập dàn ý * Mở bài: - Giới thiệu khái quát ngắn gọn về tác giả và bài thơ. - Nêu ý kiến chung về bài thơ. *Thân bài: - Khái quát về tác giả, tác phẩm (hoàn cảnh ra đời, xuất xứ, nội dung chính …). - Lần lượt chi tiết hoá từng luận điểm: Luận điểm 1: Phân tích đặc điểm nội dung: + Chỉ rõ đối tượng trào phúng của bài thơ. + Phân tích rõ lí do khiến đối tượng đó bị phê phán + Khái quát được chủ đề của bài thơ Luận điểm 2: Phân tích nét đặc sắc về nghệ thuật (hình ảnh, biện pháp tu từ,…để tạo ra tiếng cười). Tập trung vào những biện pháp nghệ thuật đặc sắc nhất của bài thơ. *Kết bài: Khái quát ý nghĩa của tiếng cười trào phúng và giá trị nghệ thuật của tác phẩm. Bước 2. Viết bài - Dựa vào dàn ý đã xây dựng để luyện tập kĩ năng viết. - Yêu cầu chung khi viết bài: + Phần Mở bài và phần Kết bài: mỗi phần viết thành một đoạn văn hoàn chỉnh. + Phần Thân bài: Lựa chọn kiểu tổ chức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, song song, phối hợp) cho phù hợp với từng ý triển khai trong thân bài. Khi viết, luôn chú ý liên kết các câu trong đoạn và liên kết các đoạn
10 trong bài. Chú ý kết hợp nhuần nhuyễn giữa sử dụng lí lẽ và bằng chứng trong khi triển khai các ý của phần thân bài để đảm bảo tính thuyết phục của một bài văn nghị luận. Chú ý làm rõ những nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật trào phúng của bài thơ, không sa vào tóm tắt nội dung. Bước 3. Chỉnh sửa bài viết Đọc lại bài viết, đối chiếu với các yêu cầu của kiểu bài và dàn ý đã lập để chỉnh sửa. Tập trung vào một số nội dung sau: - Kiểm tra xem các ý đã được triển khai theo lô-gic nhất quán chưa, nếu chưa thì phải điều chỉnh lại các ý cho phù hợp. - Rà soát xem bài viết đã chú ý phân tích một số nét đặc sắc về nôi dung và nghệ thuật trào phúng của bài thơ chưa. Nếu thiếu thì phải bổ sung. - Đối chiếu quy mô và dung lượng thông tin giữa các ý. Ý nào trình bày quá dài hoặc quá nhiều thông tin thì cần rút gọn lại. Ngược lại, ý nào quá ngắn hoặc còn sơ sài thì cần bổ sung cho cân đối. * Bảng kiểm kĩ năng viết bài văn phân tích một bài thơ trào phúng Chưa Nội dung kiểm tra Đạt đạt Mở bài Đã giới thiệu được tác giả, bài thơ; hoàn cảnh ra đời (nếu có). Thân bài - Đã phân tích, làm rõ đặc điểm nội dung của bài thơ: (triển khai + Đã chỉ rõ đối tượng trào phúng của bài thơ. theo 2 + Đã phân tích rõ lí do khiến đối tượng đó bị phương phê phán. diện: nội dung và + Khái quát được chủ đề của bài thơ. nghệ - Đã phân tích, làm rõ một số nét đặc sắc về thuật) nghệ thuật (từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ,...) để tạo ra tiếng cười.
11 Kết bài Khẳng định được ý nghĩa và giá trị nghệ thuật của bài thơ. Kĩ năng, Sắp xếp các ý triển khai và dẫn chứng hợp lí. trình bày Bố cục chặt chẽ, trình bày mạch lạc. diễn đạt Đảm bảo chính tả, dùng từ và diễn đạt. Sử dụng các từ ngữ, câu văn để liên kết các ý. 4. 2. Viết bài văn phân tích một tác phẩm truyện 4. 2.1. Yêu cầu của kiểu bài - Giới thiệu tác phẩm truyện (nhan đề, tác giả) và nêu ý kiến khái quát về tác phẩm. - Nêu ngắn gọn nội dung chính của tác phẩm. - Nêu được chủ đề của tác phẩm. - Chỉ ra và phân tích được tác dụng của một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm (như cốt truyện, nghệ thuật xây dựng nhân vật, ngôi kể, ngôn ngữ, …); tập trung vào một số yếu tố nghệ thuật nổi bật nhất của tác phẩm. - Sử dụng các minh chứng trích từ tác phẩm để làm sáng tỏ ý kiến nêu trong bài viết. - Nêu được ý nghĩa, giá trị của tác phẩm truyện. 4. 2.2. Quy trình viết Bước 1. Trước khi viết a. Xác định tác phẩm truyện cần phân tích Đọc kĩ tác phẩm để nắm vững thông tin về tác giả, tác phẩm, thể loại, đề tài, cốt truyện ... b. Tìm ý: Tìm ý bằng cách trả lời các câu hỏi: - Nội dung chính của tác phẩm là gì? - Truyện thể hiện chủ đề gì?
12 - Truyện đã sử dụng những hình thức nghệ thuật nào đặc sắc? Tác dụng của các hình thức nghệ thuật đặc sắc ấy? c. Dàn ý chung * Mở bài: - Giới thiệu khái quát ngắn gọn về tác giả và tác phẩm truyện. - Nêu ý kiến khái quát về tác phẩm truyện. *Thân bài: - Luận điểm 1: Nêu nội dung chính của tác phẩm. + Nội dung của truyện là gì? + Nội dung ấy được thể hiện như thế nào qua hệ thống nhân vật, sự kiện? - Luận điểm 2: Nêu chủ đề của tác phẩm: (Lưu ý: Một tác phẩm truyện có thể có nhiều chủ đề khác nhau) - Luận điểm 3: Chỉ ra và phân tích tác dụng của một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm: + Chỉ ra những đặc sắc về hình thức nghệ thuật của truyện. + Chỉ đi sâu khai thác, phân tích một số yếu tố nghệ thuật đặc sắc, tiêu biểu để bài viết không bị dàn trải, có chiều sâu. * Kết bài: Khái quát ý nghĩa của tiếng cười trào phúng và giá trị nghệ thuật của tác phẩm. Bước 2. Viết bài - Dựa vào dàn ý đã xây dựng để luyện tập kĩ năng viết. - Yêu cầu chung khi viết bài: Bài viết cần đủ ba phần trong đó phần thân bài tập trung làm sáng tỏ chủ đề và phân tích tác dụng của một vài nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm truyện. Bài viết cần có các luận điểm chính đươc sắp xếp theo trật tự lô-gic, tránh rơi vào việc chỉ kể lại diễn biến câu chuyện trong tác phẩm.
13 Cần lựa chọn trích dẫn và phân tích các bằng chứng tiêu biểu từ tác phẩm để làm sáng tỏ ý kiến của người viết, tránh phân tích tác phẩm một cách chung chung. Bước 3. Chỉnh sửa bài viết Đọc lại bài viết, đối chiếu với các yêu cầu của kiểu bài và dàn ý đã lập để chỉnh sửa. * Bảng kiểm đánh giá kĩ năng viết bài văn phân tích một tác phẩm truyện Chưa Tiêu chí Đạt đạt Giới thiệu tác phẩm truyện (nhan đề, tác giả). Mở bài Nêu ý kiến khái quát về tác phẩm. Nêu nội dung chính của tác phẩm. Nêu chủ đề của tác phẩm. Trích dẫn một số bằng chứng để làm sáng tỏ chủ đề tác phẩm. Thân bài Chỉ ra và phân tích một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm. Tập trung vào một số yếu tố nghệ thuật nổi bật nhất của tác phẩm. Trích dẫn một số bằng chứng để làm sáng tỏ đặc sắc vể hình thức nghệ thuật của tác phẩm. Kết bài Khẳng định ý nghĩa, giá trị của tác phẩm. Sắp xếp các ý triển khai và dẫn chứng hợp lí. Kĩ năng, trình Bố cục chặt chẽ, trình bày mạch lạc. bày diễn Đảm bảo chính tả, dùng từ và diễn đạt. đạt Sử dụng các từ ngữ, câu văn để liên kết các ý.
14 C. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ I. Kết quả thực hiện Sau một thời gian hướng dẫn cho các em học sinh kĩ năng và phương pháp làm một bài văn phân tích một tác phẩm văn học, tôi nhận thấy: - Hầu hết các em không sợ học các tiết rèn kĩ năng viết nữa. Học sinh đã có tiến bộ rõ rệt, các em đã hứng thú hơn trong các giờ học rèn kĩ năng viết. - Khi làm bài văn phân tích một tác phẩm văn học các em không còn lúng túng hoặc làm sơ sài, máy móc, dập khuôn. - Các em hào hứng, sôi nổi trong những giờ học viết, có ý thức tự giác, tích cực tham gia vào các hoạt động học tập theo sự gợi ý, hướng đẫn, yêu cầu của giáo viên. Biết vận dụng một cách sáng tạo hướng dẫn của thầy, cô để làm tốt kiểu bài. Sử dụng hiệu quả các tài liệu, sách tham khảo… - Qua quá trình giảng dạy, nhờ áp dụng các kinh nghiêm giảng dạy trên, tôi thấy nhiều học sinh đã có hứng thú hơn với các bài văn phân tích một tác phẩm văn học. Số liệu cụ thể như sau: Tỉ lệ học sinh STT Lớp Tổng Không hứng thú học bài Hứng thú học bài văn số học văn phân tích một tác phân tích một tác phẩm sinh phẩm văn học văn học Đầu năm: 23 = 58,97% Đầu năm: 16 hs = 41,03% 1 8B 39 Cuối năm: 4 hs = 10% Cuối năm: 35 hs = 90% Đầu năm: 24 = 63,16% Đầu năm: 14 = 36,84% 2 8C 38 Cuối năm: 5 hs = Cuối năm: 33 hs = 86,84% 13,16% II. Hiệu quả của sáng kiến 1. Hiệu quả về khoa học: - Giúp giáo viên bổ sung và nâng cao kiến thức chuyên môn cũng như hiệu quả giảng dạy.