Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong đọc hiểu văn bản Chí Phèo (Nam Cao)

Chia sẻ: Mucnang999 Mucnang999 | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:24

Thêm vào BST

Báo xấu

145
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của Sáng kiến kinh nghiệm THPT "Một số hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong đọc hiểu văn bản Chí Phèo (Nam Cao)" là đánh giá ý nghĩa hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học và đề xuất các hình thức tổ chức HĐTNST trong đọc hiểu văn bản “ Chí Phèo”.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Một số hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong đọc hiểu văn bản Chí Phèo (Nam Cao)

MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài: Dạy học theo hướng tăng cường trải nghiệm sáng tạo cho học sinh là một trong những định hướng đổi mới giáo dục đang được quan tâm. Thông qua hoạt động trải nghiệm để giúp học sinh củng cố kiến thức, kĩ năng; đồng thời học sinh vận dụng được kiến thức vào đời sống. Hoạt động trải nghiệm luôn đem lại những bài học quý cho các em học sinh chuẩn bị hành trang bước vào cuộc sống sau này. Văn học là tấm gương phản chiếu tâm hồn suy nghĩ của con người và thời đại. Những vẻ đẹp của tác phẩm văn học sẽ được lưu giữ, khắc sâu trong tâm hồn khi độc giả được trực tiếp trải nghiệm thực tế. Tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong dạy học Ngữ văn nói chung và các đọc hiểu văn bản văn học nói riêng sẽ tích cực hóa được hoạt động của học sinh. Học sinh, với tư cách là một độc giả, sẽ được cùng đồng sáng tạo với tác giả. Đọc văn bằng các trải nghiệm là một cách đọc sáng tạo. Đó là cách đọc “ trả tác phẩm về cho học sinh” để các em tự khám phá thế giới nghệ thuật của người nghệ sĩ. Bởi vì, tác phẩm văn học luôn là một cấu trúc mở, mời gọi người đọc. Nam Cao là nhà văn lớn, những tác phẩm của ông luôn được người đọc yêu quý đặc biệt là tác phẩm Chí Phèo. Việc dạy học tác phẩm Chí Phèo được nhiều giáo viên yêu thích. Tuy vậy, giáo viên chưa mạnh dạn đổi mới hình thức dạy học và học 1
sinh vẫn còn thụ động, phương pháp chủ yếu vẫn là thầy đọc – trò chép; học sinh tiếp nhận văn bản một chiều, gây nhàm chán. Với mong muốn đổi mới hình thức, phương pháp dạy học tác phẩm theo hướng tích cực hóa hoạt động học sinh, tăng cường tính trải nghiệm thực hành trong dạy học môn Ngữ văn, tôi chọn đề tài “ Một số hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong đọc hiểu văn bản Chí Phèo ( Nam Cao)” 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu: Mục đích: Đánh giá ý nghĩa hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học và đề xuất các hình thức tổ chức HĐTNST trong đọc hiểu văn bản “ Chí Phèo”. Nhiệm vụ: Tìm hiểu vài nét về lí luận hoạt động TNST trong dạy học nói chung và dạy học ngữ văn nói riêng; thiết kế thực nghiệm dạy học theo hoạt động TNST. 3. Đối tượng nghiên cứu: Những vấn đề lí luận và thực tiễn về tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học. Biện pháp tổ chức hoạt động TNST trong bài “ Chí Phèo” 4. Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp điều tra, phỏng vấn. Phương pháp quan sát. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 2
NỘI DUNG 1. Vài nét về quan niệm về hoạt động trải nghiệm sáng tạo và một số hình thức, phương pháp dạy học trải nghiệm trong trường phổ thông Khái niệm trải nghiệm nghĩa là “trải qua, kinh qua”. Đó là hoạt động con người được hoạt động với thực tiễn cuộc sống. Qua tương tác với thế giời vật chất bên ngoài bản thân để thấm thấu được vấn đề của cuộc sống, khoa học. Còn “sáng tạo là tạo ra những giá trị mới về vật chất hoặc tinh thần; Tìm ra cái mới, cách giải quyết mới, không bị gò bó, phụ thuộc vào cái đã có ” ( Nhiều tác giả (1992), Từ điển tiếng Việt, Trung tâm Từ điển ngôn ngữ, Hà Nội.). Trong chương trình phổ thông mới, HĐTNST được quan niệm là một hoạt động được tổ chức, hướng dẫn cụ thể, có động cơ, mục đích rõ ràng. Hoạt động gắn liền với thực tiễn “ là hoạt động có động cơ, có đối tượng để chiếm lĩnh, được tổ chức bằng các việc làm cụ thể của học sinh, được thực hiện trong thực tế, được sự định hướng, hướng dẫn của nhà trường. Đối tượng để trải nghiệm nằm trong thực tiễn. Qua trải nghiệm thực tiễn, người học có được kiến thức, kỹ năng, tình 3
cảm và ý chí nhất định. Sự sáng tạo sẽ có được khi phải giải quyết các nhiệm vụ thực tiễn phải vận dụng kiến thức, kỹ năng đã có để giả quyết vấn đề, ứng dụng trong tình huống mới, không theo chuẩn đã có …”. Như vậy, HĐTN được đề xuất là tăng cường tương tác giữa người học với đời sống thực tiễn. Từ những hoạt động thực tiễn giúp hình thành tình cảm, tư duy, và ý chí khát vọng. Giáo dục trải nghiệm sáng tạo là hoạt động có ý nghĩa trong việc góp phần phát triển toàn diện trí tuệ, tâm hồn, cảm xúc, kĩ năng cuộc sống cho học sinh. Một số hình thức, phương pháp tổ chức trải nghiệm trong dạy học được sử dụng trường phổ thông như: Tổ chức dạy học trải nghiệm qua qui mô lớp học/ giờ học có vận dụng các phương pháp kĩ thuật dạy học tích cực để học sinh được trải nghiệm như: thảo luận nhóm; dự án dạy học; tình huống có vấn đề; đóng vai; sân khấu hóa… Ngoài ra, các hoạt động hình thức trải nghiệm có qui mô lớn như: Tổ chức các câu lạc bộ; hoạt động tham quan, dã ngoại tìm hiểu các di sản văn hóa; thực nghiệm khoa học; tổ chức các diễn đàn, các sự kiện văn hóa thể thao; các cuộc thi; các trò chơi vận động; các hoạt động thiện nguyện… Như vậy, có thể thấy hoạt động TNST có thể được tiến hành đa dạng về hình thức Tóm lại, HĐTNST trong dạy học là hoạt động có mục đích, tổ chức, có hướng dẫn của người dạy, giúp học sinh tương tác với hiện thực khách quan. Từ đó để phát triển các năng lực của học sinh như năng lực làm việc nhóm, năng lực thẩm mĩ, năng lực tư duy sáng tạo, năng lực giao tiếp… 2. Hoạt động TNST trong dạy học môn Ngữ văn Trải nghiệm trong môn Ngữ văn đặc biệt là trải nghiệm tác phẩm văn học người đọc phải huy động toàn bộ cảm xúc, trí tưởng tượng, tình cảm của mình để hiểu được thế giới đời sống của nhà văn tạo ra. Mục đích chính của việc đọc không phải để chuẩn bị cho một trải nghiệm khác, mà được hoàn thành trọn vẹn trong sự kiện đọc, với tư cách chính là bản thân trải nghiệm đó. Vì thế tác phẩm văn học là do độc giả trải nghiệm lấy từ văn bản mà thành, không ai có thể thưởng thức hộ, rung động thay một niềm vui, nỗi buồn hay sự tuyệt vọng, tiếc nuối. Trong dạy học Ngữ văn, nếu dạy học văn chỉ nhấn mạnh vào những thông tin được 4
“lấy ra”, “mang đi” từ văn bản đã làm cho học sinh không có cơ hội để được học văn thực sự, làm cho giờ văn mất đi cảm xúc tươi mới, sự phong phú, độc đáo của những cuộc gặp gỡ giữa mỗi tâm hồn bạn đọc với sáng tác. Trong quá trình dạy học, người giáo viên cần đặc biệt quan tâm đến việc tạo điều kiện cho học sinh trải nghiệm, “đốt cháy lên” những cảm xúc thực sự được bắt đầu từ câu chữ, tạo ra không gian ba chiều của thế giới nghệ thuật để độc giả có thể bước vào thế giới ấy, sống những chiều kích của nó, nghiệm ra những giá trị của nó, kết nối nó với những gì đã kinh qua, những “chân trời của hi vọng” để rồi biết bước ra tự đánh giá về những trải nghiệm của riêng mình. Các bước tổ chức trải nghiệm trong đọc hiểu văn bản theo các bước: cảm nhập – tập trung đầy cảm xúc với các trải nghiệm chủ quan cùng văn bản; xây dựng, tưởng tượng: bước vào văn bản và tạo ra thế giới nghệ thuật sống động; kết nối: tạo ra mối liên hệ giữa trải nghiệm có tính tự truyện của người đọc đến văn bản hiện thời; phản hồi: đánh giá chất lượng trải nghiệm với văn bản của người đọc. Tổ chức HĐTNST trong môn Ngữ văn có ý nghĩa quan trong xu thế dạy học hiện nay. So với những hình thức dạy học quen thuộc thì dạy học theo hình thức trải nghiệm gợi được hứng thú của học sinh. Giúp các em bộc lộ được năng khiếu, khả năng cảm nhận riêng. Hướng tới phát triển các năng lực của học sinh như: Năng lực thẩm mĩ và năng lực nhận thức. Bằng việc thực tiễn trải nghiệm, học sinh biết đấu tranh với cái ác, ca ngợi cái đẹp. Nhận thức được những giá trị của cuộc sống; hình thành năng lực giao tiếp, năng lực giải quyết tình huống thực tiễn: thông qua tổ chức các hoạt động trải nghiệm năng lực ngôn ngữ của học sinh sẽ được cải thiện, bởi vì các em được bày tỏ quan điểm bằng ngôn ngữ của bản thân. Từ những tình huống gặp được qua trải nghiệm, ứng xử của học sinh sẽ có điều chỉnh phù hợp; phát triển năng lực phát hiện vấn đề bởi vì tác phẩm văn học là một cấu trúc mở. Bằng những hình thức trải nghiệm, các em sẽ có những phát hiện mang dấu ấn của cá nhân. Ngoài ra, tổ chức hoạt động TNST trong dạy học tác phẩm văn học cũng là cách phát triển con đường tiếp nhận ở người đọc. Trải 5
nghiệm tác phẩm văn học cũng là hình thức tiếp nhận sáng tạo của việc đọc hiểu văn bản. 3. Hoạt động TNST môn Ngữ văn trong trường phổ thông hiện nay Chương trình và phương pháp dạy học môn Ngữ văn đã và đang đổi mới mạnh mẽ, tạo những chuyển biến tốt. Trong các giờ học, giáo viên chú trọng đổi mới hình thức, phương pháp dạy theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Giáo viên chủ động xây dựng các chủ đề dạy học, đề cao tính tích hợp trong dạy học liên môn. Hướng dẫn học sinh tham quan, tìm hiểu các danh lam thắng cảnh; tổ chức tìm hiểu các sự kiện văn học quan trọng như hoạt động kỉ niệm ngày sinh của các nhà thơ, nhà văn lớn như Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ, Xuân Diệu, Nguyễn Bính… những bài viết về các chủ đề văn học, hoặc các diễn đàn cũng được quan tâm. Tuy nhiên, hoạt động TNST trong môn Ngữ văn vẫn còn những khó khăn, hạn chế nhất định như: Tính hiệu quả của hoạt động chưa cao, một số đang chú trọng vào hình thức chưa chú trọng nội dung; điều kiện về cơ sở vật chất, thời lượng chương trình chưa cho phép để tổ chức TNST; các ý tưởng về hình thức TNST không linh hoạt, nghèo nàn; học sinh ở những vùng khó khăn, vùng nông thôn chưa mạnh dạn, tự tin trong các hoạt động…Những hạn chế trên có nguyên nhân chủ quan và khách quan. Những quan niệm về trải nghiệm văn học đặc biệt đối với các văn bản văn học vẫn còn máy móc, chưa sáng tạo. Giáo viên ít khi tổ chức các hoạt động trải nghiệm kết hợp đọc hiểu văn bản. 4. Một số hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong đọc hiểu văn bản “Chí Phèo” (Nam Cao) 4.1. Tổ chức trải nghiệm bằng hình thức đóng vai và thảo luận theo nhóm. Đóng vai là một hình thức của dạng trò chơi trong dạy học để học sinh được thực hiện các tình huống giả định đặt ra. Trong dạy học đọc hiểu tác phẩm, học sinh có thể vào vai các nhân vật, nhà văn, tổ chức các phiên tòa xét xử giả định… Đóng vai để thể hiện suy nghĩ, góc nhìn của người trong cuộc. Sau phần học sinh 6
đóng vai nhất là những vấn đề trọng tâm của tác phẩm, giáo viên kết hợp tổ chức nêu các vấn đề để học sinh các nhóm phản biện để có cách đánh giá đa diện, đa chiều. Trong phần tiểu dẫn của tác phẩm Chí Phèo, giáo viên mời hai học sinh đóng vai. Một học sinh đóng vai nhà văn Nam Cao và em còn lại đóng vai là một học sinh yêu thích môn văn muốn tìm hiểu về tác phẩm Chí Phèo. Cuộc trò chuyện xoay quanh vấn đề hoàn cảnh sáng tác và nhan đề tác phẩm. Tiến trình thực hiện như sau: Bước 1. Giáo viên chọn học sinh đóng vai nhà văn Nam Cao và người hỏi chuyện. Bước 2. Hướng dẫn học sinh nghiên cứu về hoàn cảnh ra đời tác phẩm và tên gọi tác phẩm để xây dựng kịch bản (Phụ lục) Bước 3. Học sinh thực hiện trước lớp. Bước 4. Các học sinh khác nhận xét phần đóng vai và giáo viên chốt lại một số ý cơ bản liên quan đến phần tiểu dẫn về hoàn cảnh sáng tác, vị trí và nhan đề tác phẩm. Tổ chức phiên tòa giả định để phán xét về nhân vật: Quá trình tổ chức đọc hiểu văn bản Chí Phèo, giáo viên tổ chức phiên tòa giả định để đánh giá về nhân vật Chí Phèo và Bá Kiến. Giáo viên lựa chọn các sự kiện tiêu biểu xảy ra trong cuộc đời của Chí Phèo để học sinh đóng vai như : Xét xử Bá Kiến và Chí Phèo; hay xét xử hành động Chí Phèo giết Bá Kiến; Chí Phèo đến nhà Bá Kiến sau khi đi tù … Chẳng hạn, chúng tôi lựa chọn hình thức cho học sinh đóng vai phiên tòa xét xử “ Chí Phèo kiện Bá Kiến”. Quy trình thực hiện như sau: + Bước 1. Phân công học sinh vào các vai chủ tọa, thẩm phán, Chí Phèo, Bá Kiến, dân làng Vũ Đại, kiểm sát viên, thẩm phán, thư kí tòa, luật sư bào chữa. + Bước 2. Xây dựng kịch bản phiên tòa xét xử vụ án “ Chí Phèo kiện Bá Kiến” và luyện tập. 7
+ Bước 3. Tổ chức phiên tòa xét xử vụ án “Chí Phèo kiện Bá Kiến” + Bước 4. Học sinh thảo luận về phiên tòa giả định. + Bước 5. Giáo viên đánh giá, tổng kết về vấn đề. * Tổ chức thực hiện đóng vai: Phân công các vai tham gia phiên tòa xét xử vụ án “Chí Phèo kiện Bá Kiến”: Một học sinh đóng vai chủ tọa phiên tòa Một học sinh đóng vai Chí Phèo – Nguyên đơn Một học sinh đóng vai Bá Kiến – Bị đơn Một học sinh vào vai dân làng Vũ Đại – nhân chứng. Hai học sinh đóng vai thẩm phán, hội thẩm. Hai học sinh vào vai kiểm sát viên. Một học sinh đóng vai thư kí tòa án. Đoàn luật sư bào chữa cho các bị cáo, nguyên đơn. * Tổ chức phiên tòa xét xử vụ án “Chí Phèo kiện Bá Kiến”, quy trình tổ chức như sau: Chủ tọa phiên tòa dẫn dắt trình bày lí do Chí Phèo tố cáo tội ác Bá Kiến và đòi bồi thường danh dự, nhân phẩm. Kiểm sát viên thứ nhất đọc bản cáo trạng: Chí Phèo từ người nông dân hiền lành lương thiện đến kẻ tha hóa, đánh mất nhân hình, nhân tính do Bá Kiến. Vì vậy, Bá Kiến có tội. Kiểm sát viên thứ hai đọc bản cáo trạng: Chí Phèo tha hóa, biến chất có một phần từ sự vô cảm của dân làng Vũ Đại. Nhân chứng dân làng Vũ Đại: Kể về lai lịch hoàn cảnh Chí Phèo và tội ác mà hắn gây ra. 8
Các luật sư bào chữa cho các bị cáo. + Luật sư Chí Phèo: Phân tích những mưu mô thâm độc của Bá Kiến khiến Chí Phèo tha hóa. Bá Kiến phải chịu trách nhiệm bồi thường danh dự, nhân phẩm cho Chí Phèo. + Luật sư Bá Kiến: Bác bỏ quan điểm chỉ có Bá Kiến gây ra tội ác. Bản thân Chí Phèo cũng phải chịu trách nhiệm về sự tha hóa của bản thân và sự xa lánh của dân làng Vũ Đại. Hội đồng xét xử phân tích các cáo trạng và chứng cứ Chủ tọa phiên tòa tuyên án Sau khi tổ chức đóng vai phiên tòa xét xử, giáo viên đặt câu hỏi để các nhóm thảo luận: Trong phần bào chữa cho Bá Kiến, luật sư có cho rằng Chí Phèo cũng phải chịu trách nhiệm về sự tha hóa của mình. Theo các em, ý kiến này có cơ sở không? Vì sao? Từ vấn đề tha hóa của Chí Phèo, nhà văn Nam Cao muốn truyền đi thông điệp gì? Qua phần thảo luận, giáo viên định hướng cho học sinh một số nội dung: Vấn đề tha hóa, biến chất của Chí Phèo bắt nguồn từ môi trường sống ở của người nông dân Việt Nam ở nông thôn trong xã hội thực dân nửa phong kiến. Với những âm mưu thâm độc, Bá Kiến đã biến Chí Phèo thành tay sai để trở thành con quỷ dữ của làng Vũ Đại. Ở chặng đường sau khi ra tù, bản thân Chí Phèo cũng có phần trách nhiệm về sự tha hóa của mình. Nam Cao không chỉ tố cáo xã hội thực dân phong kiến ở nông thôn trước Cách mạng đã đẩy người nông dân hiền lành, lương thiện, muốn tồn tại chỉ còn cách lưu manh hóa mà còn nói lên nỗi băn khoăn về nhân phẩm, danh dự của con người bị lăng nhục. 9
4.2. Tổ chức hoạt động trải nghiệm bằng hình thức dự án dạy học Dạy học theo dự án là một hình thức phù hợp để học sinh trải nghiệm thực tiễn, tăng cường tính hợp tác, trao đổi trong nhóm và có tính tích hợp cao. Các hình thức dự án tìm hiểu về tác giả, tác phẩm; hoàn cảnh lịch sử; sân khấu hóa về tác phẩm; tìm hiểu môi trường thiên nhiên, văn hóa… Kết quả sản phẩm có thể dưới dạng các báo cáo, sản phẩm vật chất, phim, ảnh, diễn kịch. Khi dạy về tác phẩm, chúng tôi tiến hành thực hiện dự án mang tên “Chí Phèo”. Phân công lớp thành bốn nhóm ( bốn tổ) và đặt tên cho từng nhóm lần lượt là Chí Phèo, Bá Kiến, Thị Nở, làng Vũ Đại. Phân công nhiệm vụ cho từng nhóm: Nhiệm vụ nhóm Chí Phèo thực hiện báo cáo theo vấn đề: “ Nỗi khổ đau của Chí Phèo sau khi ra tù”. Nhiệm vụ nhóm Thị Nở thực hiện báo cáo vấn đề “ Chí Phèo và khát vọng làm người lương thiện”. Nhiệm vụ nhóm Bá Kiến thực hiện báo cáo vấn đề: “Chí Phèo và câu hỏi Ai cho tao lương thiện?” Nhóm dân làng Vũ Đại: Tìm hiểu về thực trạng và hậu việc lạm dụng bia rượu ở địa phương em. Sản phẩm thực hiện của các nhóm thực hiện dưới dạng các báo cáo, sân khấu hóa, khuyến khích các nhóm có hình ảnh minh họa, hoặc sử dụng CNTT để xử lý kèm theo sản phẩm. Giáo viên giao nhiệm vụ thực hiện trong một tuần trước khi dạy tác phẩm. Giáo viên hướng dẫn học sinh về hướng sưu tầm tư liệu, lập dàn ý báo cáo bài viết. Sản phẩm dự án là báo cáo, tranh ảnh minh họa, hình ảnh. Để tránh tình trạng học sinh đối phó, hoặc ỷ lại một vài cá nhân, giáo viên thu lại báo cáo của từng cá nhân trong nhóm để kiểm tra. Trong tiết đọc văn bản, các nhóm theo nhiệm vụ được giao tiến hành trình bày sản phẩm. 10
4. 3. Tổ chức trải nghiệm tác phẩm qua hoạt động thi sân khấu hóa và xem phim truyện, tài liệu. 4. 3.1. Tổ chức thi sân khấu hóa một trích đoạn tác phẩm Chí Phèo Sân khấu hóa tác phẩm là một hình thức dạy học có ý nghĩa tích cực theo quan điểm dạy học văn “trả tác phẩm về cho học sinh”. Sân khấu hóa trong văn học có thể được tiến hành qua các hình thức như: ngâm thơ, diễn kịch, nhạc kịch… Đây là hình thức dạy học được học sinh rất hứng thú. Truyện Chí Phèo là một tác phẩm thích hợp để sân khấu hóa. Trong quy mô tổ chức bài học, giáo viên hướng dẫn học sinh thi sân khấu hóa tác phẩm bằng hình thức chuyển thể thành kịch ngắn. Để tiến hành thi sân khấu hóa tác phẩm giữa các nhóm trong lớp, giáo viên thực hiện các bước sau. Thứ nhất: Xác định yêu cầu sân khấu hóa tác phẩm và thành lập ban giám khảo, tiêu chí chấm điểm. Với tác phẩm Chí Phèo, giáo viên có nhiều lựa chọn giữa các sự kiện như Chí Phèo đến nhà Bá Kiến sau khi ra tù; Chí Phèo và Thị Nở; Chí Phèo đòi quyền làm người lương thiện; Tiếng chửi của Chí Phèo… để học sinh chuyển thể thành kịch. Tuy nhiên, để có thể so sánh, đánh giá khả năng nhập vai của từng nhóm, giáo viên nên chọn một sự kiện cho các nhóm diễn kịch. Ban giám khảo được lựa chọn từ những học sinh có năng khiếu văn học. Giáo viên làm trưởng ban giám khảo để đảm bảo sự công bằng. Ban giám khảo tiến hành xây dựng các tiêu chí chấm điểm. Tiêu chí chấm dựa vào nội dung và hình thức diễn. Thứ hai: Thành lập nhóm và giao nhiệm vụ. Phân nhóm trên cơ sở của các nhóm tham gia dự án. Các nhóm cùng chuyển thể đoạn “ Chí Phèo và Thị Nở” thành kịch ngắn. Yêu cầu các nhóm chuyển thể văn bản kịch bám sát nội dung văn bản gốc. Nội dung phải làm nổi bật khát vọng làm người lương thiện của Chí Phèo khi gặp Thị Nở; đồng thời cả nỗi đau khi bị từ chối tình yêu. Hình thức trang phục phải phù hợp. Giao các nhóm tự luyện tập. 11
Thứ ba: Trong quá trình học sinh xây dựng kịch bản và luyện tập, giáo viên tiến hành kiểm tra, điều chỉnh những điểm chưa phù hợp. Phải đảm bảo nội dung lời loại chuyển thể văn bản và hình thức biểu diễn không phản giáo dục. Thứ tư: Tổ chức thi sân khấu hóa đoạn trích trong tác phẩm Chí Phèo. Giáo viên đánh giá nhận xét, công bố kết quả điểm từng nhóm. Nhóm chiến thắng sẽ được phần thưởng. 4.3.2. Tổ chức cho học sinh trải nghiệm bằng hình thức xem phim truyện và phim tài liệu Trải nghiệm qua các hình ảnh, phim, tư liệu là một dạng trải nghiệm trực quan. Với hình ảnh, âm thanh, màu sắc, con người, cảnh vật được ghi lại chân thực sinh động tác động mạnh vào các giác quan của người học. Qua các hình ảnh, tư liệu người học có thể hình dung cụ thể, dễ hiểu hơn về môi trường sản sinh nhân vật, về văn hóa xã hội mà nhà văn đã nếm trải . Dạy học về Nam Cao nói chung cũng như tác phẩm Chí Phèo nói riêng, giáo viên tổ chức học sinh xem những truyện đã được chuyển thể thành phim và phim tài liệu. Tổ chức dạy học về tác phẩm Chí Phèo, giáo viên cho học sinh xem phim “ Làng Vũ Đại ngày ấy” do NSND Phạm Văn Khoa đạo diễn và phim tài liệu “ Làng Vũ Đại ngày ấy – bây giờ” do đài Truyền hình Việt Nam sản xuất. Bộ phim “Làng Vũ Đại ngày ấy” được dựa trên các tác phẩm là Lão Hạc, Sống mòn, Chí Phèo của nhà văn Nam Cao. Phim “ Làng Vũ Đại ngày ấy – bây giờ” là phim tài liệu phản ánh cuộc sống đổi thay của trên quê hương Nam Cao ngày nay. Tác phẩm sẽ giúp học sinh thấy khung cảnh làng Đại Hoàng, với nghề ươm tơ dệt lụa bên dòng sông Châu Giang thơ mộng; cảnh ngôi nhà Bá Kiến; ngôi nhà nơi nhà văn Nam Cao sinh ra và lớn lên; mộ phần Nam Cao; những đổi thay của quê hương Đại Hoàng ngày nay. Giáo viên hướng dẫn học sinh xem phim qua các bước: Bước 1 Chuẩn bị: Giáo viên chuẩn bị phim “ Làng Vũ Đại ngày ấy” và phim tài liệu “ Làng Vũ Đại ngày ấy – bây giờ”. Nguồn phim lấy từ các địa chỉ Youtube 12
và htt:vtv.vn. Chuẩn bị phương tiện máy tính, máy chiếu, âm thanh, phòng chiếu. Giáo viên kiểm tra trước các bộ phim đã down load. Bước 2 – Tiến hành cho học sinh trải nghiệm qua phim. Tùy theo thời gian tổ chức, để điều chỉnh cho thích hợp, có thể chỉ xem những hình ảnh, cảnh quan trọng của phim có liên quan đến bài học trong giờ đọc hiểu văn bản, hoặc tổ chức trải nghiệm qua ngoại khóa; Bước 3 – Chia sẻ. Học sinh chia sẻ những hiểu biết của bản thân về kết quả xem các bộ phim. Hoạt động này có thể tiến hành bằng hình thức cho học sinh viết về cảm xúc sau khi xem phim “ Làng Vũ Đại ngày ấy”, hoặc viết các bài về tác giả Nam Cao, vẽ tranh về nhân vật Chí Phèo, Bá Kiến, Thị Nở… 5. Thực nghiệm dạy học: Bước 1. Xác định vấn đề cần giải quyết: Hình thức dạy học: tại lớp, kết hợp ngoại khóa. Phương pháp dạy: Làm việc nhóm (4 nhóm); thảo luận; vấn đáp; trò chơi. Chuẩn bị của giáo viên: + SGK Ngữ văn 11 – Tập 1; Máy tính kết nối internet; máy chiếu; phim “ Làng Vũ Đại ngày ấy” và phim tài liệu “ Làng Vũ Đại ngày ấy – bây giờ”. + Kế hoạch phân chia nhóm: Chia làm 4 nhóm trên cơ sở 4 tổ. Giao nhiệm vụ các nhóm: Nhóm Chí Phèo thực hiện báo cáo theo chủ đề: “ Nỗi khổ đau của Chí Phèo sau khi ra tù”; nhóm Thị Nở thực hiện báo cáo vấn đề “ Chí Phèo và khát vọng làm người lương thiện”; nhóm Bá Kiến thực hiện báo cáo vấn đề: “Chí Phèo và câu hỏi Ai cho tao lương thiện?; nhóm dân làng Vũ Đại: Tìm hiểu về thực trạng và hậu việc lạm dụng bia rượu ở địa phương em. + Thiết kế bài học; chuẩn bị phòng để học sinh diễn tiểu phẩm kịch. Chuẩn bị học sinh: 13
+ SGK Ngữ văn 11, tập 1; bút, vở; chủ động đọc văn bản và ôn lại kiến thức về Nam Cao, tìm hiểu về truyện ngắn Chí Phèo từ các nguồn thông tin khác nhau. + Đóng vai: nhà văn Nam Cao; phỏng vấn; phiên tòa xét xử. + Hoàn thành dự án theo nhóm; chuyển thể văn bản thành kịch bản; chuẩn bị trang phục, luyện tập; đạo cụ biểu diễn. Bước 2. Thiết kế tiến trình tổ chức các hoạt động dạy học Đọc văn: Chí Phèo ( Nam Cao) I. Mục tiêu: 1. Kiến thức: Bức tranh đời sống của người nông dân ở nông thông Việt Nam trước Cách mạng. Thông điệp của nhà văn Nam Cao về số phận của người nông dân dưới chế độ thực dân nửa phong kiến. Những điểm độc đáo về nghệ thuật trần thuật linh hoạt, mới mẻ của tác phẩm 2. Kĩ năng: Hình thành kĩ năng làm việc nhóm, xử lí thông tin, viết báo cáo. Kĩ năng đóng vai, thảo luận, thuyết trình. 3. Thái độ: Có ý thức, trách nhiệm, nghiêm túc với công việc được giao. Bồi dưỡng cho học sinh ý thức, khát vọng vươn đến cái đẹp, cái thiện trong cuộc sống. Biết yêu thương, chia sẻ với những người khó khăn ở xung quanh. Biết đấu tranh với cái xấu, cái ác để xây dựng môi trường sống tốt đẹp. 4. Định hướng năng lực hướng tới: 14
– Phát triển cho học sinh năng lực tự học, sử dụng công nghệ thông tin, sử dụng ngôn ngữ trong giao tiếp. – Phát triển cho học sinh năng lực hợp tác, giải quyết vấn đề. – Phát triển các năng lực cá nhân như viết kịch bản, đóng kịch, tranh luận. II. Tiến trình lên lớp 1. Ổn định tổ chức 2. Kiểm tra công tác chuẩn bị của học sinh 3. Bài mới. Tổ chức các hoạt động * Hoạt động 1: Khởi động Hoạt động của Kiến thức, Hoạt động của giáo viên học sinh kĩ năng cần đạt – GV tổ chức trò chơi “ Ai nhanh hơn?”. Bốn nhóm chia làm 4 đội, trong thời gian quy định 2 phút, lần lượt mỗi thành viên trong nhóm lên bảng ghi các thông tin theo yêu cầu giáo viên. Đội nào ghi được nhiều thông tin, đúng, đội đó giành chiến thắng. Giáo viên chia bảng thành 4 ô, tổ chức trò chơi. Đọc câu Học sinh Kể tên các hỏi “ Hãy kể tên các tác phẩm của nhà văn Nam Cao”. tham gia trò tác phẩm của Giáo viên kiểm tra kết quả và trao thưởng. chơi Nam Cao * Hoạt động 2: Tổ chức các hoạt động trải nghiệm qua đóng vai, dự án học tập, trải nghiệm hình ảnh. Mục đích: Hiểu được giá trị nhân đạo, hiện thực sâu sắc, mới mẻ của tác phẩm Chí Phèo. Phương pháp và hình thức: đóng vai, dự án học tập, trải nghiệm hình ảnh 15
Năng lực hướng tới: Cảm thụ thẩm mĩ; hợp tác nhóm; năng lực chuyển thể văn bản; ngôn ngữ trong giao tiếp Tiến trình thực hiện: Hoạt động giáo viên Hoạt động học Kiến thức, kĩ năng sinh cần đạt Học sinh làm việc theo nhóm Trải nghiệm qua I. Tìm hiểu chung: đôi, thời gian 5 phút hình thức đóng vai trò 1. Hoàn cảnh sáng tác: Gv mời 02 Hs lên đóng vai về trò chuyện với nhà văn Tác phẩm xuất bản chuyện với nhà văn yêu quí: 01 Nam Cao 1941. học sinh đóng vai Nam Cao, 01 học Bối cảnh thời đại ra sinh dẫn chuyện đời tác phẩm – Gv yêu cầu các học sinh khác 2. Nhan đề tác phẩm: đánh giá việc nhập vai của các bạn Những lần đổi tên: và bày tỏ ý kiến của bản thân. Cái lò gạch cũ > Đôi lứa xứng đôi > Chí Phèo Trải nghiệm qua II. Đọc hiểu văn xem phim một trích bản Tổ chức trải nghiệm việc cho đoạn phim “ Làng Vũ học sinh xem một cảnh Chí Phèo Đại ngày ấy” 1. Đọc sáng tạo say rượu trong phim “ Làng Vũ Đại 2. Tìm hiểu tác phẩm ngày ấy” 2.1 Nỗi đau khổ của Nhóm Chí Phèo Chí Phèo sau khi ra tù Tổ chức trải nghiệm qua dự tổ chức trình bày báo Quá trình tha hóa về án của nhóm Chí Phèo cáo bằng văn bản, hình về ngoại hình và tính cách Giáo viên mời nhóm Chí ảnh. trở thành con quỷ dữ làng Phèo lên báo cáo kết thực hiện dự Vũ Đại. án “ Nỗi đau khổ của Chí Phèo sau Nỗi cô đơn, bị xúc khi ra tù” phạm về danh dự, nhân phẩm. Nhóm học sinh Thông điệp của đóng vai phiên tòa xét Tổ chức trải nghiệm đóng vai Nam Cao: Thực trạng x ử v ụ án “ Chí Phèo phiên tòa xét xử vụ án “ Chí Phèo người nông dân tha hóa kiện Bá Kiến”. ki ệ n Bá Ki ế n ”(theo trước cách mạng; thương GV tổ chức nhận xét về việc trình t ự m ụ c 4.1 ) xót cho người nông dân; đóng vai. H ọ c sinh th ảo băn khoăn về nhân phẩm, Gv đặt câu hỏi học sinh thảo luậ n, ph ả n bi ệ n ý ki ế n danh dự con người bị hủy luận: Trong phần bào chữa cho Bá luậ t s ư Bá Ki ế n. hoại. 16
Kiến, luật sư có cho rằng Chí Phèo cũng phải chịu trách nhiệm về sự tha hóa của mình. Theo các em, ý kiến này có cơ sở không? Vì sao? Từ vấn đề tha hóa của Chí Phèo, 2.2. Chí Phèo và khát nhà văn Nam Cao muốn truyền đi vọng làm người lương Đại diện nhóm thông điệp gì? thiện. Thị Nở trình bày báo Gv tổng kết những vấn đề cơ cáo. Sản phẩm minh Cuộc gặp gỡ với bản. họa. Thị Nở: thay đổi tính cách, Tổ chức trải nghiệm qua dự án tâm hồn của Chí Phèo nhóm Thị Nở với vấn đề “Chí Phèo Trải nghiệm hình Bát cháo hành thị Nở và khát vọng làm người lương ảnh phim truyện cảnh thức tỉnh lương tri Chí thiện” Thị Nở chăm sóc Chí Phèo Gv tổ chức học sinh nhận xét về báo cáo. Phèo Giá trị nhân đạo sâu Chiếu trích phim “ Làng Vũ sắc, mới mẻ tác phẩm Đại ngày ấy” cảnh Thị Nở chăm Đại diện nhóm 2.3. Chí Phèo và câu sóc Chí Phèo Bá Kiến trình bày báo hỏi Ai cho tao lương cáo. thiện? Tổ chức trải nghiệm qua dự Trải nghiệm hình Ý thức nỗi đau khi án nhóm Bá Kiến với vấn đề “ Chí ảnh phim truyện cảnh bị Thị Nở từ chối tình yêu. Phèo và câu hỏi Ai cho tao lương Chí Phèo đến nhà Bá Bản tính hung dữ thiện?” Kiến lần cuối lại nổi lên. Chiếu đoạn trích phim “ Làng Hành động giết Bá Vũ Đại ngày ấy” cảnh Chí Phèo Kiến và tự sát: ý thức đến nhà Bá Kiến lần cuối. được kẻ thù của mình; Nhóm làng Vũ không chấp nhận cuộc Đại báo cáo kết quả sống thú vật; không được Tổ chức trải nghiệm dự án điều tra, hình ảnh hậu xã hội chấp nhận là nhóm làng Vũ Đại với vấn đề: quả lạm dụng rượu bia, người; phản ánh mâu Thực trạng, hậu quả và hướng giải các hình ảnh tuyên thuẫn căng thẳng giữa quyết việc lạm dụng bia rượu ở địa truyền nông dân với địa chủ. phương em. Giáo viên nhận xét, đánh giá và định hướng một số vấn đề về tác III. Tổng kết hại của việc lạm dụng rượu bia; hướng giải quyết thực trạng này. 1. Giá trị tác phẩm: Gv hướng dẫn tổng kết bài Giá trị nhân đạo và hiện học thực sâu sắc, mới mẻ 2. Giá trị nghệ thuật: miêu tả phân tích tâm lí, xây dựng nhân vật điển hình… 17
* Hoạt động 3 : Tổ chức trải nghiệm thi sân khấu hóa một đoạn trích từ tác phẩm “ Chí Phèo” và xem phim truyện, tư liệu Mục đích: + Học sinh hiểu được không gian văn hóa hình thành tác phẩm. Hiểu đực giá trị nhân đạo, hiện thực sâu sắc tác phẩm Chí Phèo + Học sinh chuyển thể được một số đoạn trích tác phẩm “ Chí Phèo” bám sát với văn bản gốc; đồng cảm được với tâm trạng, cảm xúc của các nhân vật. Phương pháp: Sân khấu hóa một đoạn trích tác phẩm Hình thức tổ chức: Thi sân khấu hóa; trải nghiệm qua phim truyện, phim tư liệu Năng lực hướng tới: Cảm thụ thẩm mĩ; hợp tác nhóm; năng lực chuyển thể văn bản; ngôn ngữ trong giao tiếp Tiến trình thực hiện: * Phần thi sân khấu hóa tác phẩm Chí Phèo: Bước 1. Phân lớp 4 tổ thành 4 nhóm và đặt tên nhóm lần lượt là nhóm Chí Phèo, Bá Kiến, Thị Nở, làng Vũ Đại. Giao nhiệm vụ cho các nhóm thi chuyển thể đoạn Chí Phèo và Thị Nở thành vở kịch ngắn. Thành lập ban giám khảo ( chọn 4 học sinh) và xây dựng thang điểm chấm thi. Bước 2. Học sinh xây dựng kịch bản, tự luyện tập. Giáo viên kiểm tra công việc chuyển thể văn bản và luyện tập của các nhóm. Bước 3. Tiến hành tổ chức thi: nêu thể lệ cuộc thi; ban giám khảo làm việc; các nhóm thực hiện tiểu phẩm ( kich bản phụ lục 2); giáo viên nhận xét, đánh giá và trao thưởng * Phần tổ chức xem phim “ Làng Vũ Đại ngày ấy” và phim tài liệu “ Làng Vũ Đại ngày ấy – bây giờ”. Quy trình thực hiện như mục 4.3.2 ở trên đã trình bày. 18
6. Kết quả thực hiện và nhận xét, đánh giá: Trong quá trình tổ chức thực hiện dạy học đọc hiểu văn bản “ Chí Phèo” theo hướng tổ chức cho học sinh trải nghiệm sáng tạo đã thu được những kết quả tốt hơn so với phương pháp đọc hiểu truyền thống. Chúng tôi tiến hành khảo sát với câu hỏi: Em có yêu thích hoạt động dạy học bài Chí Phèo không? . Hãy đánh dấu vào một lựa chọn sau: 1. Yêu thích 2. Không yêu thích 3. Bình thường 4. Ý kiến khác Kết quả khảo sát thu được như sau: Nh Sĩ Kết quả kiểm tra óm Lớ số p Y K Bìn Ý kiến khác êu hô h thường thí ng ch yê u thí ch SL % SL % SL % SL % Thực 11B5 30 26 86,6 2 6,6 2 6,6 0 0 nghiệ m Đối 11B7 30 10 33,3 15 50 3 10 2 6,6 chứng Thật vậy, dạy học bài Chí Phèo theo hướng vận dụng, kết hợp với các phương pháp động đóng vai, diễn kịch, dự án, xem phim thì học sinh chủ động, tích cực hơn trong hoạt động học tập. Bên cạnh học sinh vừa nắm được nội dung, nghệ thuật của bài học, thì các em còn được trải nghiệm thực tiễn, bộc lộ được cảm xúc của bản thân. Một số học sinh có khả năng nhập vai tốt tạo được ấn tượng. Hoạt động trải nghiệm linh hoạt tạo được bầu không khí học tập sôi nổi, hứng thú, không nhàm chán. Kết hợp các biện pháp trải nghiệm khi tổ chức dạy đọc hiểu văn bản văn học có ý nghĩa tích cực hóa hoạt động của học sinh. 19
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 1. Đổi mới dạy học Ngữ văn theo hướng kết hợp với các hoạt động trải nghiệm sáng tạo là một hình thức dạy học sinh động, hấp dẫn. Tăng cường sự tương tác giữa học sinh với nhau, đưa văn học gắn liền với cuộc sống. Dạy học đọc hiểu văn bản văn học gắn liền với hoạt động trải nghiệm đánh thức được những rung động về tâm hồn của học sinh. Dạy đọc hiểu tác phẩm Chí Phèo theo hướng kết hợp với các hoạt động trải nghiệm như đóng vai kết hợp thảo luận, dự án, thi sân khấu hóa, xem phim có ý nghĩa tích cực hơn so với cách đọc hiểu trước đây. Khi đóng vai, học sinh có cơ hội bộc lộ được suy nghĩ, cảm xúc của bản thân về nhân vật, tình huống tác phẩm. Giáo viên giao học sinh thực hiện nhiệm vụ bằng các dự án về tác phẩm thì học sinh có điều kiện tự nghiên cứu, tự học về các vấn đề tác phẩm. Các hình thức thi sân khấu hóa một đoạn trích tác phẩm, xem phim “ Làng Vũ Đại ngày ấy” là một cách đọc hiểu sáng tạo về tác phẩm Chí Phèo. 2. Để hình thức dạy học đọc hiểu tác phẩm Chí Phèo kết hợp với HĐTN có kết quả cần chú ý một số điểm: Cần có kế hoạch chuẩn bị chu đáo về các khâu phân chia nhóm; hướng dẫn học sinh chuyển thể văn bản thành kịch ngắn. Kiểm tra việc thực hiện của học sinh, cần điều chỉnh những điểm không phù hợp với tác phẩm. Cần kết hợp giữa đọc hiểu văn bản và tổ chức trải nghiệm. Có các hình thức khen thưởng, khuyến khích cho những nhóm làm việc tích cực. Chủ động đề xuất với nhà trường kế hoạch thực hiện bài dạy. 20