Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Sử dụng một số tranh biếm họa trong dạy học chương: Các cuộc cách mạng tư sản (từ giữa thế kỷ XVI đến cuối thế kỷ XVIII) (Lịch sử lớp 10 THPT) nhằm nâng cao hứng thú học tập lịch sử cho học sinh

Chia sẻ: Caphesua | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:19

Thêm vào BST

Báo xấu

25
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của đề tài nhằm giúp học sinh nắm vững các quy luật của sự phát triển xã hội. Trong quá trình dạy học đồ dùng trực quan có một ý nghĩa vô cùng lớn trong việc nâng cao chất lượng giảng dạy, góp phần to lớn nâng cao chất lượng học lịch sử, gây hứng thú học tập cho học sinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Sử dụng một số tranh biếm họa trong dạy học chương: Các cuộc cách mạng tư sản (từ giữa thế kỷ XVI đến cuối thế kỷ XVIII) (Lịch sử lớp 10 THPT) nhằm nâng cao hứng thú học tập lịch sử cho học sinh

I. MỞ ĐẦU 1.1. Lí do chọn đề tài. Trong quá trình đổi mới đất nƣớc, Đảng ta luôn xác định “ Giáo dục và Đạo tạo là quốc sách hàng đầu”. Nhà nƣớc ta luôn coi giáo dục là động lực quan trọng để thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc và xây dựng thành công xã hội chủ nghĩa. Nền giáo dục Việt Nam trong những năm đổi mới đã đạt đƣợc nhiều thành tựu to lớn . Tuy nhiên bên cạnh đó vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế cần đƣợc khắc phục. Đổi mới giáo dục nói chung và đổi mới phƣơng pháp dạy học nói riêng là yêu cầu cấp thiết trong cải cách giáo dục hiện nay. Bộ môn lịch sử là môn học có ƣu thế và ý nghĩa quan trọng trong việc giáo dục những con ngƣời toàn diện về cả mặt nhận thức, tƣ tƣởng, tình cảm cũng nhƣ khả năng tƣ duy tìm tòi sáng tạo. Nhƣng hiện nay trên thực tế môn học này vẫn chƣa phát huy đƣợc hết vai trò của mình do việc dạy học vẫn còn áp dụng nhiều phƣơng pháp dạy học truyền thống nhƣ phƣơng pháp đọc chép, phƣơng pháp hỏi đáp đơn thuần… nên hiệu quả bài học không cao, làm cho học sinh không say mê hứng thú học tập. Lịch sử là một môn thuộc lĩnh vực khoa học - nhân văn, nghiên cứu những gì đã xảy ra trong quá khứ. Do đó nhận thức lịch sử không phải bằng con đƣờng nhận thức trực tiếp từ trực quan sinh động mà nó chủ yếu đƣợc nhận thức bằng con đƣờng gián tiếp. Từ đặc thù trên, việc tiếp nhận tri thức lịch sử đòi hỏi tính trừu tƣợng và óc tƣợng tƣợng phong phú của ngƣời học. Để bức tranh quá khứ đƣợc dựng lại một cách chân thực thì việc sử dụng phƣơng pháp dạy học trực quan có vai trò quan trọng. Đồ dùng trực quan không chỉ là phƣơng tiện minh họa mà nó còn là nguồn tri thức giúp học sinh khai thác kiến thức, rèn luyện kĩ năng, phát triển tƣ duy độc lập sáng tạo. Trong các loại đồ dung trực quan, tranh ảnh là phƣơng tiện có vai trò quan trọng trong dạy học lịch sử. Tranh ảnh không những giúp cho học sinh trình bày đƣợc những biểu tƣợng, khái niệm lịch sử mà còn giúp các em nhớ kĩ, nhớ sâu 1
các kiến thức, đồng thời tranh ảnh còn góp phần quan trọng trong việc giáo dục tƣ tƣởng, tình cảm cho học sinh. Tranh ảnh đƣợc chia làm nhiều loại hình khác nhau trong đó tranh biếm họa đƣợc coi là thể loại tranh có khả năng diễn đat kiến thức lịch sử một cách sâu sắc. Tranh biếm họa là một phƣơng tiện thông tin chứa nhiều tri thức lịch sử quan trọng. Thông qua góc nhìn hài hƣớc học sinh có thể nhận thức đƣợc hiện thực lịch sử. Sử dụng tranh biếm họa trong dạy học lịch sử là một trong những biện pháp hiệu quả có thể khắc phục thực trạng học sinh nhàm chán môn lịch sử hiện nay. Tranh biếm họa có tác dụng quan trọng trong việc gây hứng thú học tập cho học sinh vì thông qua quan sát tranh biếm họa học sinh có thể thấy những yếu tố châm biếm chứa đựng trong đó từ đó thúc đẩy học sinh tìm tòi ra tri thức lịch sử. Việc sử dụng tranh biếm họa có vai trò rất lớn trong việc giáo dục dạy học lịch sử. Tuy nhiên sử dụng tranh biếm họa một cách đúng đắn và phù hợp vẫn còn gặp nhiều khó khăn và hạn chế chính vì vậy tranh biếm họa vẫn chƣa đƣợc sử dụng phổ biến trong dạy học lịch sử ở trƣờng phổ thông. Xuất phát từ những lí do trên, tôi đã chọn đề tài “ Sử dụng một số tranh biếm họa trong dạy học chương : Các cuộc cách mạng tư sản ( từ giữa thế kỷ XVI đến cuối thế kỷ XVIII ) ( Lịch sử lớp 10 THPT) nhằm nâng cao hứng thú học tập lịch sử cho học sinh”. 1.2. Mục đích nghiên cứu: Việc sử dụng đồ dùng trực quan là chỗ dựa để hiểu biết sâu sắc bản chất của sự kiện lịch sử, là phƣơng tiện rất hiệu quả để hình thành khái niệm lịch sử quan trọng nhất, giúp học sinh nắm vững các quy luật của sự phát triển xã hội. Trong quá trình dạy học đồ dùng trực quan có một ý nghĩa vô cùng lớn trong việc nâng cao chất lƣợng giảng dạy, góp phần to lớn nâng cao chất lƣợng học lịch sử, gây hứng thú học tập cho học sinh. Đồ dùng trực quan đƣợc xem là chiếc cầu nối giữa quá khứ và hiện tại. Tranh biếm họa là một trong số các dạng đồ dùng trực quan. 2
Tranh biếm họa là thể loại tranh có khả năng gây ấn tƣợng sâu sắc nhất với học sinh. Tranh biếm họa là tranh có sử dụng thủ pháp cƣờng điệu nhằm phản biện hoặc thể hiện quan điểm riêng và có chất trào lộng. Nhiều bức tranh biếm họa còn chứa đựng trong đó sự hài hƣớc nhƣng ẩn chứa bên trong lại là những nội dung lịch sử quan trọng. Thông qua việc tìm hiểu những bức tranh biếm họa lịch sử học sinh không chỉ có những phút giây thƣ giãn trong học tập mà học sinh có thể tìm thấy hiện thực lịch sử. Hơn nữa chƣơng “ Các cuộc cách mạng tư sản" ( từ giữa thế kỷ XVI đến cuối thế kỷ XVIII )” là một chƣơng có dung lƣợng kiến thức lớn và khó, kiến thức không gần gũi đối với học sinh đầu cấp nên khi học học sinh dễ nhàm chán. Vì vậy sử dụng tranh biếm họa sẽ giúp bài giảng của giáo viên sinh động, hấp dẫn, qua đó giúp các em khắc sâu kiến thức bài học. Thông qua tìm hiểu đề tài này giúp tôi có thể nắm đƣợc lý luận dạy học bộ môn nói chung và lý luận về sử dụng tranh biếm họa nói riêng để từ đó vận dụng vào việc dạy học lịch sử của mình ở trƣờng phổ thông . 1.3. Đối tượng nghiên cứu: Trong đề tài này tôi chọn chƣơng Các cuộc cách mạng tư sản ( từ giữa thế kỷ XVI đến cuối thế kỷ XVIII ) phần lịch sử thế giới lớp 10 để vận dụng. Tìm hiểu nội dung lịch sử thế giới lớp thông qua tranh biếm họa giúp các em học sinh có thể nhận thức nhiều nhân vật, hiện tƣợng lịch sử một cách chân thực nhất, tạo nên sự hứng thú trong học tập lịch sử góp phần giáo dục các em phát triển toàn diện về cả cả ba mặt kiến thức, giáo dục và phát triển kĩ năng. 1.4. Phương pháp nghiên cứu: Để thực hiện đề tài này tôi đã sử dụng các phƣơng pháp sau: - Phƣơng pháp trực quan ( Trực tiếp quan sát giờ dạy của các giáo viên trƣờng phổ thông) - Phƣơng pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lý thuyết, phƣơng pháp phân tích tổng hợp, so sánh. 2. NỘI DUNG CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM: 3
1.1. Cơ sở lý luận của sáng kiến: Bộ môn lịch sử ở trƣờng phổ thông giúp học sinh có biểu tƣợng chân thực về quá khứ. Nhận thức đƣợc những kiến thức cơ bản nhƣ sự kiện lịch sử, không gian, thời gian, nhân vật lịch sử tiêu biểu …qua đó hình thành khái niệm, rút ra quy luật và bài học lịch sử . Môn lịch sử ở trƣờng THPT còn giáo dục cho học sinh quan điểm, tƣ tƣởng, lập trƣờng phẩm chất đạo đức, nhân cách, tình cảm, tri thức lịch sử. Do vậy, lịch sử góp phần đào tạo con ngƣời Việt Nam yêu tổ quốc, lòng yêu quê hƣơng, căm ghét áp bức bất công ... Dạy học lịch sử nhằm rèn luyện năng lực tƣ duy biện chứng trong nhận thức và hành động, hình thành khả năng nhận thức tích cực độc lập, sáng tạo biết phân tích đánh giá liên hệ, kỹ năng học tập và thực hành bộ môn biết vận dụng những kiến thức đã học vào cuộc sống. Môn Lịch sử có vai trò quan trọng nhƣ vậy, tuy nhiên thực tế hiện nay, việc dạy và học lịch sử đang trở thành mối quan tâm của toàn xã hội. Nhiều nơi, nhiều giáo viên vẫn áp dụng các phƣơng pháp thầy đọc, trò chép. Hơn nữa, do lịch sử là một trong những môn thuộc khối C ( là khối có nhiều ngành học không đƣợc học sinh lựa chọn vì sau khi học các trƣờng chuyên nghiệp ra trƣờng nhiều sinh viên không xin đƣợc việc làm ). Do vậy, nhiều học sinh không thích học môn Lịch sử và xem bộ môn là một môn phụ, chỉ cần học cho qua, không cần chú ý. Chính tƣ tƣởng đó là một trong những nguyên nhân làm cho chất lƣợng dạy và học môn lịch sử ở trƣờng phổ thông trong những năm gần đây rơi tình trạng đáng báo động, nhiều em học sinh quay lƣng lại với môn lịch sử. Vậy làm thế nào để các em thích học lịch sử, nhận thức đƣợc tầm quan trọng của bộ môn. Trong quá trình giảng dạy nhiều giáo viên đã tìm tòi nhiều phƣơng pháp, nhiều tƣ liệu, tranh ảnh liên quan đến bài học và đƣa vào bài giảng để đem lại giờ dạy đạt hiệu quả cao. Và việc sử dụng tranh biếm họa trong dạy học lịch sử là một trong những biện pháp gây hứng thú cho học sinh học tập bộ môn. 4
1.2. Thực trạng của vấn đề trước khi áp dụng viết sáng kiến: Cùng với sự nghiệp đổi mới đất nƣớc, sự nghiệp đổi mới giáo dục, đào tạo cũng đƣợc đặt ra một cách cần thiết. Một nội dung quan trọng trong đổi mới giáo dục, đào tạo là phải đổi mới phƣơng pháp dạy học lịch sử theo quan điểm lấy học sinh làm trung tâm. Trong những năm qua việc tiến hành đổi mới phƣơng pháp dạy học lịch sử ở trƣờng phổ thông đã đƣợc tiến hành. Thực tiễn của vấn đề khai thác và sử dụng hệ thống kênh hình có nhiều ƣu điểm tiến bộ. Một số giáo viên giỏi, có kinh nghiệm, tâm huyết với nghề đã sử dụng tìm tòi nhiều tƣ liệu, phƣơng pháp dạy học phù hợp với từng dạng bài, chú ý khai thác và sử dụng tốt hệ thống kênh hình trong đó có tranh biếm họa. Việc sử dụng đồ dùng trực quan có trong sách giáo khoa kết hợp với đầu tƣ suy nghĩ sẽ tạo nên hiệu quả bài học rất cao. Học sinh có thể nắm đƣợc kiến thức của bài học nhanh chóng, vững chắc đồng thời có ấn tƣợng sâu sắc với hiện tƣợng, sự kiện lịch sử. Tuy vậy việc tổ chức những giờ học hiệu quả cùng với việc khai thác và sử dụng hệ thống kênh hình nói chung và tranh biếm họa rất ít. Lối dạy truyền thống thầy giảng, trò chép, thầy đọc, trò ghi, giáo viên không tạo nên sự tìm tòi, hứng thú học tập bộ môn còn phổ biến. Điều đó làm vị trí của bộ môn lịch sử ở trƣờng phổ thông bị giảm sút, học sinh không hứng thú với các giờ học lịch sử. Mục tiêu và nhiệm vụ của bộ môn vì thế không đạt hiệu quả cao nhƣ mong muốn. Ở trƣờng phổ thông hiện nay hầu hết các giáo viên giảng dạy đều cho rằng tranh biếm họa là một nguồn kiến thức quan trọng cần đƣợc sử dụng. Song, đa số giáo viên ở các trƣờng THPT sử dụng tranh biếm họa vào dạy học lịch sử chƣa thƣờng xuyên, thƣờng trong sách giáo khoa có bức nào thì sử dụng bức ấy. Nhƣ vậy có thể thấy việc sử dụng tranh biếm họa trong dạy học lịch sử ở trƣờng phổ thông vẫn chƣa đƣợc chú ý một cách thích đáng. Giáo viên đã nhìn nhận đƣợc đây là nguồn tƣ liệu quan trọng nhằm tạo nên sự hứng thú trong học tập bộ môn cho học sinh nhƣng lại không dành cho tranh biếm họa một sự đầu tƣ về 5
mặt thời gian. Điều này trực tiếp dẫn đến các tiết học lịch sử thực sự chƣa gây cho học sinh niềm thích thú. Đây là nguồn tài liệu rất hay chứa đựng nhiều tri thức lịch sử cần phải đƣợc khai thác nhiều hơn. 2.3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề “ Sử dụng tranh biếm họa trong dạy học chương " Các cuộc cách mạng tư sản" ( từ giữa thế kỷ XVI đến cuối thế kỷ XVIII ) ( Lịch sử lớp 10 THPT) nhằm nâng cao hứng thú học tập lịch sử cho học sinh” tôi đã đƣa ra các giải pháp đó là: - Yêu cầu học sinh về nhà sƣu tầm một số tranh biếm họa có liên quan đến bài học. - Sử dụng một số bức tranh biếm họa cụ thể vào một số mục của bài học Cụ thể các giải pháp trên đƣợc thực hiện nhƣ sau: 2.3.1. Yêu cầu học sinh về nhà sưu tầm một số tranh biếm họa có liên quan đến bài học. - Đối với bài: “Cách mạng Hà Lan và Cách mạng tƣ sản Anh” yêu cầu học sinh sƣu tầm những bức tranh biếm họa nhƣ: Cảnh rào đất cƣớp ruộng hoặc cảnh vua Sác-lơ I bị xử tử... - Đối với bài: “ Chiến tranh giành độc lập của các thuộc địa Anh ở Bắc Mĩ” yêu cầu học sinh sƣu tầm những bức tranh biếm họa nhƣ: cuộc di dân từ châu Âu sang Châu Mĩ - Đối với bài: “ Cách mạng tƣ sản Pháp cuối thế kỷ XVIII” yêu cầu học sinh sƣu tầm những bức tranh biếm họa nhƣ: Tình cảnh ngƣời nông dân Pháp trƣớc cách mạng, Tranh biếm họa về Lui XVI... Giáo viên yêu cầu học sinh mỗi tổ về nhà sƣu tầm tranh ảnh theo định hƣớng của giáo viên. Với việc yêu cầu học sinh sƣu tầm sƣu tầm tranh ảnh sẽ tạo sự hứng thú tìm tòi cho các em và hơn nữa các em đã hiểu đƣợc một phần nội dung bài học. Vì vậy, đây là khâu rất quan trọng giáo viên không nên bỏ qua . 2.3.2. Sử dụng trình chiều Power point hoặc phóng to và treo bảng một số bức tranh biếm họa để sử dụng vào từng mục có liên quan đến bài học cụ thể : 6
* Sử dụng tranh biếm họa vào bài: “ Cách mạng Hà Lan và Cách mạng tư sản Anh” Ở bài này, giáo viên sử dụng vào phần tình hình kinh tế nƣớc Anh trƣớc cách mạng ở mục 2 “Cách mạng tư sản Anh”. Ở phần này, trƣớc hết giáo viên dùng phƣơng pháp khăn phủ bàn để học sinh tìm hiểu về tình hình kinh tế, chính trị, xã hội của nƣớc Anh trƣớc cách mạng- nguyên nhân sâu xa dẫn đến bùng nổ cách mạng-. Học sinh thảo luận khoảng 5 phút, sau đó các tổ cử đại diện nhóm trình bày ý kiến. Sau đó giáo viên nhận xét kết luận, khi giảng về nền kinh tế, xã hội nƣớc Anh trƣớc cách mạng giáo viên cho học sinh quan sát bức tranh sau: Tranh: Cảnh rào đất cướp ruộng ở Anh Giáo viên miêu tả và phân tích: Vào thế kỉ XVI ở Anh ngành sản xuất len dạ phát triển một cách nhanh chóng. Để thu đƣợc nhiều đặc lợi các lãnh chúa phong kiến chiếm đoạt đất đai của nông dân, đuổi họ ra khỏi ruộng đất mà họ đang canh tác để lập các đồng cỏ chăn nuôi cừu. Hàng vạn gia đình nông dân mất ruộng đất trở thành những ngƣời không có nhà cửa, không tài sản, phiêu bạt 7
khắp nơi. Tình cảnh đó đƣợc nhà văn Toomat Morơ gọi là hiện tƣợng “cừu ăn thịt ngƣời”. Sau khi kết luận về tình hình kinh tế, chính trị, xã hội của nƣớc Anh trƣớc cách mạng, giáo tiếp tục dẫn dắt để học sinh giải quyết vấn đề: Mâu thuẫn trong lòng xã hội Anh là gì ? Hƣớng giải quyết mâu thuẫn ? Học sinh trả lời và giáo viên dẫn dắt vào phần diễn biến. Ở phần này giáo viên sử dụng phƣơng pháp tƣờng thuật. Đó là giáo viên tƣờng thuật diễn biến, sau đó yêu cầu một học sinh trình bày diễn biến của cách mạng tƣ sản Anh Sau khi học sinh trình bày diễn biến, giáo viên hỏi: Sự kiện nào đƣợc xem cách mạng tƣ sản Anh đạt đến đỉnh cao ? Tại sao ? Học sinh trả lời : Đó là sự kiện đầu năm 1649, vua Sác-lơ I bị xử tử . Sau đó giáo viên kết luận và giới thiệu sự kiện bằng bức tranh trên và các em sẽ thấy đƣợc việc xử tử Sác-lơ I biểu tƣợng của chế độ phong kiến nên nhiệm vụ đặt ra cho cuộc cách mạng đã đƣợc thực hiện. Do vậy đây là sự kiện đạt đến đỉnh cao. 8
* Sử dụng tranh biếm họa vào bài: “ Chiến tranh giành độc lập của các thuộc địa Anh ở Bắc Mĩ” Đối với bài này, giáo viên sử dụng bức tranh biếm họa về cuộc di dân từ châu Âu sang Châu Mĩ vào mục 1 “ Sự phát triển kinh tế tư bản chủ nghĩa ở Bắc Mĩ. Nguyên nhân bùng nổ chiến tranh ”. Tranh: Cuộc di dân từ châu Âu sang Châu Mĩ Khi giới thiệu khái quát về Bắc Mĩ về diện tích dân số... giáo viên có thể sử dụng bức tranh trên để cung cấp và lí giải hiện tƣợng cƣ dân Châu Âu di cƣ sang Bắc Mĩ. Để tìm hiểu hiện tƣợng lịch sử này giáo viên cho học sinh quan sát kĩ bức tranh. Sử dụng các câu hỏi để định hƣớng học sinh tìm hiểu: Quan sát bức tranh em thấy những gì ? Những hình ảnh đó phản ánh hiện tƣợng gì đang diễn ra? Sau khi học sinh đƣa ra các ý kiến của mình giáo viên nhận xét và giảng bài. Sử dụng kiến thức đã đƣợc tìm hiểu giáo viên thuyết trình về hiện tƣợng di dân của ngƣời Châu Âu sang châu Mĩ: Bức tranh trên là hình ảnh ngƣời châu âu xếp hàng lên thuyền để sang Bắc Mĩ. Đứng trƣớc cửa thuyền là hình ảnh một ngƣời to lớn đang dang cánh tay chào đón. Đây là hiện thân của một Bắc Mĩ đang phát triển. Bắc Mĩ luôn hân hoan chào đón các bạn. Bức tranh dƣới là hình 9
ảnh một ngƣời đàn ông đang níu tay một ngƣời phụ nữ không cho theo đoàn ngƣời theo sang Bắc Mĩ. Bên cạnh ngƣời đàn ông là một con chó dữ tợn đại diện cho sự hà khắc, các chính sách áp bức của chính quyền Châu Âu lúc bấy giờ khiến ngƣời dân sợ hãi không dám ở lại. Trái ngƣợc với hình ảnh đó là hình ảnh một ngƣời đàn ông đang ở phía xa trong tƣ thế tự do đang vẫy chào những cƣ dân châu Âu. Hai bức tranh diễn tả cảnh cƣ dân châu âu đang du nhập sang Bắc Mĩ. Nên đến nửa đầu thế kỷ XVIII, Anh đã lập đƣợc 13 thuộc địa dọc theo bờ Đại Tây Dƣơng ở Bắc Mĩ Sau đó giáo viên dẫn dắt học sinh tìm hiểu về tình hình kinh tế, xã hội Bắc Mĩ trƣớc khi bùng nổ chiến tranh * Sử dụng tranh biếm họa vào bài: “ Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỷ XVIII” Ở mục 1 phần I “ Tình hình kinh tế, xã hội” trong bài 31 sách giáo khoa lớp 10 THPT. Trƣớc hết giáo viên sử dụng phƣơng pháp hỏi đáp để học sinh tìm hiểu về tình hình kinh tế, chính trị Pháp trƣớc cách mạng. Đến phần tình hình xã hội giáo viên sử dụng phƣơng pháp khăn phủ bàn cho học sinh quan sát bức tranh “ Tình cảnh của ngƣời nông dân Pháp trƣớc cách mạng” và yêu cầu các nhóm thảo luận trong 4 phút trả lời câu hỏi: Bức tranh trên có mấy ngƣời ? Qua trang phục của họ các em đoán họ là những ai đại diện cho tầng lớp nào trong xã hội? Cán cuốc mòn kia ám chỉ điều gì ? Vì sao dƣới chân ngƣời nông dân lại có thỏ và chuột, hình ảnh đó phản ánh điều gì? 10
Tranh: Tình cảnh người nông dân Pháp trước cách mạng Học sinh thảo luận theo nhóm, ghi kết quả vào phiếu học tập, sau đó giáo viên kết luận : Bức tranh trên có ba ngƣời, ngƣời ngồi đằng trƣớc mặc chiếc áo choàng, cổ đeo cây thánh giá, nét mặt có vẻ sung sƣớng thỏa mãn, tƣợng trƣơng cho tăng lữ ( Đẳng cấp thứ nhất). Ngƣời ngồi đằng sau đeo thanh kiếm dài ở cạnh sƣờn có nhiều đồ trang sức và mũ lông chim rất cao quý, tƣợng trƣng cho tầng lớp quý tộc (Đẳng cấp thứ hai). Cả hai đều béo mũm mĩm, má toàn mỡ, ăn mặc thì màu mè, diêm dúa và quý phái. Trong túi quần và túi áo của tăng lữ, quý tộc thò ra những loại văn bản vay nợ, cho thuê ruộng, những quy định về nghĩa vụ phong kiến của nông dân. Còn ngƣời gầy gò, lƣng còng xuống, trên tay chống bởi chiếc cuốc là hình ảnh ngƣời nông dân Pháp ( Đại diện cho đẳng cấp thứ 3). Ngƣời nông dân gầy gò lại phải cõng trên lƣng hai ngƣời to béo bị hai đẳng cấp trên bóc lột, không có đặc quyền đặc lợi, phải chụi mọi thứ thuế…Chiếc cuốc trên tay ngƣời nông dân là biểu hiện cho công cụ sản xuất thô sơ và lạc hậu của ngƣời nông dân cũng nhƣ nền nông nghiêp của Pháp trƣớc 11
cách mạng. Dƣới chân ngƣời nông dân là những con vật thƣờng xuyên phá hại mùa màng nhƣ chuột, chim câu và thỏ… sản phẩm làm ra đã ít ỏi thì vừa phải nộp cho quý tộc, tăng lữ vừa bị bọn thú vật phá hoại. Nhƣ vậy, qua bức tranh ta thấy đƣợc bất bình đẳng trong xã hội Pháp, tình cảnh ngƣời nông dân Pháp trƣớc cách mạng. Với việc cho học sinh tìm hiểu bức tranh trên, giáo viên đã khắc sâu đƣợc tình hình kinh tế, xã hội Pháp trƣớc cách mạng. Đối với mục 1 của phần II “Tiến trình của cách mạng”. Khi cho học sinh tìm hiểu tới sự kiện tháng 9/1791 Vua Lui XVI thông qua hiến pháp, xác lập nền quân chủ lập hiến. Sau đó vua Lui XVI đã có hành động chống phá cách mạng đó là việc câu kết với thế lực phong kiến bên ngoài để lật đỏ chính quyền giai cấp tƣ sản. Giáo viên có thể sử dụng bức tranh biếm họa vua Lui XVI để khắc họa cho học sinh thấy bản chất, tính cách và hành động không đúng của vua Lui XVI. Tranh biếm họa về Lui XVI... 12
Sau khi treo tranh lên bảng giáo viên yêu cầu học sinh trả lời một số câu hỏi gợi mở nhƣ : Bức tranh có gì đặc biệt ? Theo em ngƣời ở giữa là ai ? Hai bên là những ai ? Sau khi học sinh đƣa ra câu trả lời GV sử dụng một số phƣơng pháp để giúp các em tạo biểu tƣợng về nhân vật nhƣ thuyết trình, phân tích: Quan sát bức tranh chúng thấy ngƣời đứng giữa có hai mặt là vua LUI XVI. Bên tay phải là ngƣời đại diện cho liên minh phong kiến Áo- Phổ, ngƣời bên tay trái là ngƣời đại diện cho phái lập hiến đƣa bản hiến pháp đến. Bức tranh thể hiện tính hai mặt của vua LUI XVI khi một bên hƣớng về phái lập hiến để phê chuẩn hiến pháp còn một bên thì quay sang bắt tay với bọn phong kiến Châu Âu nhờ giúp đỡ. Giáo viên tiếp tục đƣa ra câu hỏi gợi mở: Hành động này của vua LUI XVI có tác hại gì đối với nƣớc Pháp lúc bấy giờ ?... Học sinh quan sát tranh kết hợp với kiến thức tìm hiểu để trả lời câu hỏi. Sau đó giáo viên kết luận: Hành động này của vua LUI XVI đã có tác hại rất lớn đối với nƣớc Pháp lúc bấy giờ đƣa nƣớc Pháp vào tình thế phải đấu tranh chống ngoại xâm và cũng gián tiếp đƣa cách mạng Pháp tiếp tục phát triển sang giai đoạn mới. Đối với mục 4 của phần II “Tiến trình của cách mạng”. Khi cho học sinh tìm hiểu về sự kiện 1804 Na-pô-lê-ông lên ngôi hoàng đế giáo viên có thể sử dụng bức tranh sau để tạo biểu tƣợng về Na-pô-lê-ông. 13
Tranh biếm họa về Na-pô-lê-ông vầ đội quân của ông Giáo viên cho các em học sinh quan sát tranh và đƣa ra một số câu hỏi để các em chú ý tìm hiểu: Em thấy những gì trong bức tranh? Sau khi học sinh đƣa ra ý kiến giáo viên tiến hành trình phân tích bức tranh biếm họa và gợi mở đây là tranh biếm họa về Na-pô-lê-ông: Bức tranh là hình ảnh đội quân cá sấu xếp hàng ngay ngắn nghiêm trang tay cầm kiếm với tƣ thế sãn sàng chiến đấu đại diện cho đội quân của Na-pô-lê-ông lúc bấy giờ - một đội quân bách chiến bách thắng. Đứng đầu đội quân đó là con cá sấu có đội vƣơng miện đại diện cho hoàng đế Na-pô-lê-ông uy quyền, trên tay đang bắt một con ếch. Bên dƣới là hình ảnh những con ếch đang nhốn nháo sợ hãi trƣớc đội quân cá sâu hung tợn. Cá sâu biểu hiện cho tính cách của vua Na-pô-lê-ông là một ngƣời dũng mãnh, hiếu chiến. Na-pô-lê-ông cùng đội quân của mình đã khuynh đảo Châu Âu vào cuối thế kỉ XVIII- đầu thế kỉ XIX. Khi phân tích xong giáo viên đƣa ra câu hỏi chốt ý để giúp học sinh hình thành biểu tƣợng về nhân vật lịch sử này: Qua việc quan sát tranh em có nhận xét gì về tính cách và những hành động của Na-pô-lê-ông? Hành động ấy có ảnh hƣởng gì đến tiến trình phát triển của nƣớc Pháp lúc bấy giờ? 14
Học sinh suy nghĩ và trả lời câu hỏi, sau đó giáo viên kết luận: Với sức mạnh quân đội mạnh và bản tính hiếu chiến vào cuối thế kỉ XVIII- đầu thế kỉ XIX, Na-pô-lê-ông đã gây chiến với nhiều quốc gia, mang lại nhiều thắng lợi tuy nhiên những chuyến chinh phạt của Na-pô-lê-ông cũng đem đến cho nƣớc Pháp nhiều tổn thất. 2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với bản thân, đồng nghiệp và nhà trường. Việc sử dụng một số bức tranh biếm họa khi dạy- học chƣơng " Các cuộc cách mạng tư sản" ( từ giữa thế kỷ XVI đến cuối thế kỷ XVIII ) ( Lịch sử lớp 10 THPT- Chương trình chuẩn), tôi nhận thấy các em tích cực tìm tòi tƣ liệu, tranh ảnh phục vụ cho bài học, các giờ học diễn ra thoải mái, không nhàm chán, học sinh trong lớp đều hứng thú học tập, thảo luận các vấn đề mà giáo viên đƣa ra, hăng say phát biểu xây dựng bài. Vì vậy, mục tiêu giờ học đặt ra đạt hiệu quả cao, làm cho ngƣời dạy lịch sử cảm thấy say mê với việc giảng dạy bộ môn. Hơn nữa, bản thân cá nhân tôi và các đồng nghiệp, trong quá trình giảng dạy khi đƣa phƣơng pháp trên vào dạy học, đòi hỏi giáo viên không chỉ đơn thuần sử dụng sách giáo khoa làm tƣ liệu dạy học mà phải tìm tòi các loại tranh ảnh, tƣ liệu có liên quan đến bài học. Vì vậy thông qua quá trình đó, giáo viên càng nắm chắc và hiểu sâu về kiến thức lịch sử, cũng đồng thời giúp giáo viên tích cực nghiên cứu rút ra những phƣơng pháp phù hợp đối với từng bài trong dạy- học lịch sử . 3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ. 3.1. Kết luận: Học tập lịch sử là một quá trình nhận thức về hiện thực khách quan. Quá trình nhận thức lịch sử không diễn ra trực tiếp bởi đặc trƣng của môn học là tái hiện lại quá khứ đã diễn ra. Chính vì vậy việc đảm bảo tính khách quan trong dạy học lịch sử là một nguyên tắc quan trong cần đƣợc sử dụng. Khai thác tranh biếm họa chính là một biện pháp thực hiện đảm bảo tính trực quan bộ môn cũng nhƣ những đóng góp nâng cao hiệu qủa bài học. 15
Mỗi nguồn tài liệu có một ý nghĩa và vai trò nhất định. Tranh biếm họa là nguồn tài liệu có ý nghĩa quan trọng với học sinh. Tranh biếm họa có khả năng giúp học sinh tạo biểu tƣợng, hình thành khái niệm cũng nhƣ giáo dục tƣ tƣởng tình cảm để học sinh phát triển một cách toàn diện. Tranh biếm họa có vai trò rất lớn trong giảng dạy lịch sử nhƣ vậy giáo viên phải biết khai thác và sử dụng tốt tranh biếm họa để bài học thêm phong phú, giảm bớt sự nặng nề, căng thẳng gây hứng thú học tập cho học sinh. Để có thể sử dụng tranh biếm họa có hiệu quả trƣớc hết giáo viên phải có quan niệm đúng đắn về tranh biếm họa. Trên cơ sở hiểu đúng vai trò, ý nghĩa của tranh biếm họa giáo viên cần nắm chắc những yêu cầu có tính nguyên tắc khi sử dụng, tìm hiểu, khai thác nội dung và đề ra phƣơng pháp sử dụng thích hợp. Việc sử dụng tranh biếm họa là một bộ phận hữu cơ của toàn bộ hoạt động giáo dục của thầy và trò trên lớp. Nó phải đƣợc kết hợp chặt chẽ với các phƣơng pháp dạy học khác, phải đảm bảo những yêu cầu về mặt sƣ phạm. Khai thác và sử dụng tốt tranh biếm họa sẽ góp phần nâng cao hiệu quả bài học lịch sử. Việc tìm hiểu nội dung tranh biếm họa là một việc làm phức tạp, tốn nhiều công sức, thời gian đòi hỏi ngƣời giáo viên phải nắm vững lý luận dạy học nói chung và dạy học môn lịch sử nói riêng. Bên cạnh đó ngƣời giáo viên cần có kiến thức lịch sử sâu và vốn văn hóa đa dạng. Có nhƣ vậy giáo viên mới có thể khai thác hết các thế mạnh mà tranh biếm họa có. 3.2. Kiến nghị: Để tri thức lịch sử dến với học sinh cần có nhiều con đƣờng khác nhau. Ngoài việc dạy học trên lớp, tổ chức kiểm tra định kỳ…Sở giáo dục và các nhà trƣờng cũng cần nên tổ chức các hoạt động ngoại khóa về lịch sử nhƣ tổ chức thi đóng kịch, thi ghép tranh và trả lời câu hỏi, thi kể chuyện nhân vật lịch sử... Trong các buổi sinh hoạt tập thể 15 phút đầu giờ hay sinh hoạt tập thể cuối tuần, nhà trƣờng cần khuyến khích các lớp mƣợn tại thƣ viện và đọc các tƣ liệu sách báo về các nhân vật, sự kiện lịch sử theo chủ đề của tuần, tháng. 16
Các nhà nghiên cứu, viết sách lịch sử cần viết thêm một số sách hƣớng dẫn sử dụng các kênh hình trong và ngoài sách giáo khoa liên quan đến nội dung bài học để giáo viên tham khảo làm tƣ liệu dạy học thêm phong phú. XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƢỞNG .......ngày 15 tháng 5 năm 2016 ĐƠN VỊ Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của ngƣời khác. Nguyễn Thị Duyến 17
18
19