Phương pháp giảng dạy địa lý liên hệ thực tế gắn với đời sống: SKKN

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm

: Đ TÀI Ề

Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y ®Þa lý liªn hÖ thùc tÕ G¾n víi ®êi

sèng.

Ặ Ấ Ề.

I. Đ T V N Đ Gi¶ng d¹y ®Þa lÝ lµ bé m«n ®ßi hái ph¶i kÕt hîp nhiÒu ph¬ng ph¸p

gi¶ng d¹y trong mét tiÕt häc. Víi néi dung, môc ®Ých, yªu cÇu cña bµi d¹y,

mçi GV ph¶i biÕt lùa chän nh÷ng ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y phï hîp. Mét trong

nh÷ng ph¬ng ph¸p ®Æc trng cña bé m«n ®Þa lÝ ®îc ¸p dông nhiÒu trong

c¸c bµi gi¶ng lµ ph¬ng ph¸p liªn hÖ thùc tÕ. Liªn hÖ thùc tÕ gióp häc sinh

n¾m v÷ng ®îc kiÕn thøc c¬ b¶n trong bµi, t¨ng cêng kh¶ n¨ng hiÓu biÕt

vÒ nh÷ng vÊn ®Ò ®Þa lÝ tù nhiªn vµ ®Þa lÝ kinh tÕ x· héi ë ®Þa ph¬ng.

Liªn hÖ thùc tÕ lµm t¨ng kÜ n¨ng quan s¸t, ghi nhí vµ n¾m v÷ng b¶n chÊt

c¸c hiÖn tîng thiªn nhiªn, kinh tÕ x· héi. V× thÕ viÖc vËn dông ph¬ng ph¸p

gi¶ng d¹y ®Þa lÝ liªn hÖ thùc g¾n víi ®êi sèng cÇn ®îc c¸c GV nghiªn cøu

vµ ¸p dông trong c¸c tiÕt gi¶ng d¹y ®Þa lÝ.

ự ế ả ệ ố ớ ừ ạ ấ ả ờ Th i gian qua, th c t ệ gi ng d y đã cho th y hi u qu rõ r t đ i v i t ng

¸c häc sinh ®· t¨ng kh¶ n¨ng n¾m ế ả ớ ọ h c sinh khi ti p thu bài gi ng trên l p. C

b¾t néi dung bµi häc h¬n khi gi¸o viªn sö dông ph¬ng ph¸p nµy trong c¸c

tiÕt d¹y. V× vËy, ®Ó n©ng cao chÊt lîng, t¹o høng thó cho häc sinh khi häc

tËp bé m«n, t«i ®· cè g¾ng t×m c¸ch vËn dông nhiÒu ph¬ng ph¸p gi¶ng

d¹y trong mét tiÕt häc, trong ®ã t«i lu«n chó träng sö dông ph¬ng ph¸p

gi¶ng d¹y ®Þa lÝ liªn hÖ thùc tÕ g¾n víi ®êi sèng .

ậ ư ế ể ạ ượ ệ ử ụ V y, vi c s d ng ph ệ c hi u qu

ộ ơ ọ ạ ¬ng ph¸p d¹y nµy nh th nào đ đ t đ ấ ề ả

ả ạ ữ cao h n trong d y h c là m t trong nh ng v n đ mà các giáo viên gi ng d y ớ Qu¸ tr×nh d¹y häc gÇn hai m¬i n¨m trong ầ ị i.

ộ b môn Đ a Lí c n quan tâm t nghÒ, t«i ®· rót ra mét sè kinh nghiÖm nhÊt ®Þnh, t«i xin phÐp ® îc tr×nh bµy qua S¸ng kiÕn kinh nghiÖm víi ®Ò tµi nh trªn ®Ó c¸c ®ång nghiÖp tham kh¶o thªm .

Ộ : II. N I DUNG

Ngêi thùc hiÖn: NguyÔn ThÞ Ph¬ng Trang 1

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm Do ch¬ng tr×nh ®Þa lÝ ë bËc THPT, ë c¸c khèi líp cã ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y kh¸c nhau: khèi 12: §Þa lÝ ViÖt Nam, khèi 11: §Þa lÝ KT-XH thÕ giíi, khèi 10: §Þa lÝ tù nhiªn vµ KT-XH ®¹i c¬ng, nªn viÖc ¸p dông ph¬ng ph¸p nµy cÇn tuú thuéc vµo néi dung, kiÕn thøc c¬ b¶n trong tõng bµi, tõng ch¬ng. Sau ®©y t«i ®a ra mét sè biÖn ph¸p cô thÓ ®Ó c¸c GV gi¶ng d¹y xem xÐt, nghiªn cøu vµ vËn dông.

1. GV cho häc sinh ph¸t hiÖn ®Çy ®ñ ý nghÜa vµ t¸c dông cña c¸c

sù vËt hiÖn t îng ®Þa lÝ ®èi víi ®íi sèng vµ s¶n xuÊt.

Ngoµi nh÷ng yªu cÇu gióp HS hiÓu ®îc sù ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cña c¸c sù vËt hiÖn tîng ®Þa lÝ, cÇn ph¶i cho HS n¾m ®îc mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¸c yÕu tè tù nhiªn víi nhau, tù nhiªn víi con ngêi, ¶nh hëng cña hiÖn tîng ®Þa lÝ ®èi víi s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña con ngêi nh thÕ nµo, con ngêi ®· t¸c ®éng ra sao ®Õn c¸c hiÖn tîng ®Þa lÝ ...

: Khi d¹y bµi “ T¸c ®éng cña néi lùc ®Õn bÒ mÆt T§”, GV kh«ng chØ gi¶ng cho HS hiÓu thÕ nµo lµ hiÖn tîng m¸cma, nói löa ®ang ho¹t ®éng, nói löa t¾t, cÊu t¹o cña nói löa ...mµ cÇn ph¶i cho HS thÊy ®îc t¸c h¹i cña nói löa khi ®ang ho¹t ®éng, nh÷ng thuËn lîi cho ®êi sèng s¶n xuÊt khi nói löa t¾t, dung nham nguéi t¹o thµnh nh÷ng d¶i ®Êt badan mµu mì ®Ó trång c¸c lo¹i c©y c«ng nghiÖp, hoÆc nh÷ng miÖng nói löa ®· t¾t t¹o thµnh c¸c hå níc ngät trªn c¸c vïng s¬n nguyªn cao nguyªn. GV cÇn liªn hÖ víi c¸c vïng phñ ®Êt ®á badan ë ®Þa ph¬ng, ë trong níc vµ yªu cÇu c¸c em quan s¸t thùc tÕ vÒ mµu s¾c, kÕt cÊu ®Êt, chÊt ®Êt vµ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ cña lo¹i ®Êt nµy. Tõ ®ã HS sÏ nhanh chãng n¾m ®îc ý nghÜa cña hiÖn tîng nói löa phun trµo t¸c ®éng ®Õn ®êi sèng, s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t cña con ngêi. Khi d¹y bµi: “ Mét sè nh©n tè ¶nh hëng tíi tèc ®é dßng ch¶y vµ chÕ ®é níc s«ng. Mét sè s«ng lín trªn Tr¸i §Êt”, GV gióp HS n¾m ®îc c¸c nh©n tè ¶nh hëng tíi tèc ®é ¶nh hëng dßng ch¶y vµ chÕ ®é níc s«ng qua liªn hÖ s«ng ngßi ë ®Þa ph¬ng tØnh Qu¶ng TrÞ. B»ng nh÷ng quan s¸t thùc tÕ vÒ h×nh th¸i kÝch thíc, chÕ ®é níc cña s«ng ngßi ®Þa ph¬ng, HS ph¸t hiÖn ®îc mèi quan hÖ gi÷a ®Þa h×nh, khÝ hËu, th¶m thùc vËt ¶nh hëng tíi tèc ®é dßng ch¶y vµ chÕ ®é níc ch¶y cña s«ng ngßi nh thÕ nµo. §ång thêi

Ngêi thùc hiÖn: NguyÔn ThÞ Ph¬ng Trang 2

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm

GV cho HS liªn hÖ ®Ó thÊy ®îc nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n do c¸c hÖ thèng s«ng ngßi mang l¹i ë ®Þa ph¬ng.

Nh vËy, trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ ý nghÜa, t¸c dông cña c¸c sù vËt hiÖn tîng ®Þa lÝ, GV ®· gióp cho HS hiÓu ®îc h×nh th¸i cña sù vËt vµ néi dung diÔn biÕn cña chóng, hiÓu ®îc ¶nh hëng cña chóng ®Õn cuéc sèng vµ lao ®éng cña con ngêi.

¬ng, chÝnh s¸ch cu¶

2. Trong b µi gi¶ng GV cÇn liªn hÖ ®Õn chñ tr §¶ng vµ Nhµ n íc.

Tõ nh÷ng néi dung cña bµi häc ®Þa lÝ, GV cÇn liªn hÖ ®Õn nh÷ng chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch cu¶ §¶ng vµ Nhµ níc liªn quan ®Õn néi dung trong bµi häc .Th«ng qua c¸c bµi häc ®Ó tuyªn truyÒn c¸c chñ tr¬ng , chÝnh s¸ch cña nhµ níc , gi¸o dôc häc sinh vÒ mÆt t tëng , ®¹o ®øc, ý thøc x©y dùng mét ®Êt níc phån vinh

VD: Khi gi¶ng bµi “ Sö dông, b¶o vÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ m«i tr- êng” (líp 12), GV cho HS hiÓu ®îc vai trß cña rõng cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi ®êi sèng con ngêi. ThÊy ®îc t×nh tr¹ng rõng níc ta hiÖn nay bÞ gi¶m víi diÖn tÝch lín, t¸c ®éng xÊu ®Õn hÖ sinh th¸i ®éng thùc vËt, m«i trêng, ®e do¹ cuéc sèng cña con ngêi nh lµm gi¶m diÖn tÝch ®Êt bÞ xãi mßn, b¹c mµu, g©y lò lôt , h¹n h¸n thÊt thêng...§ång thêi gi¸o viªn cho HS n¾m ®îc nh÷ng chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch cña nhµ níc ta trong viÖc b¶o vÖ, kh«i phôc, tu bæ vµ t¸i t¹o l¹i diÖn tÝch rõng ®· bÞ gi¶m. GV cÇn su tÇm thªm c¸c tµi liÖu vÒ viÖc sö dông vµ b¶o vÖ rõng ë ®Þa ph¬ng . Th«ng qua c¸c tµi liÖu ®ã, HS n¾m ®îc thùc tÕ vÊn ®Ò sö dông vµ b¶o vÖ tµi nguyªn vµ m«i tr- êng ë ®Þa ph¬ng m×nh.

Tõ ®ã gãp phÇn h×nh thµnh trong HS t×nh yªu thiªn nhiªn quª h¬ng, ®Êt níc, ý chÝ tù cêng d©n téc, niÒm tin vµo t¬ng lai ®Êt níc, tin tëng vµo ®êng lèi l·nh ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ níc. X©y dùng trong HS ý thøc s½n sµng tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng sö dông hîp lÝ, b¶o vÖ, c¶i t¹o m«i trêng, n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng cña gia ®×nh vµ céng ®ång. §ã còng lµ mét trong nh÷ng môc tiªu quan träng ®îc x¸c ®Þnh trong mçi bµi häc ®Þa lÝ, nhÊt lµ ®Þa lÝ líp 12- §Þa lÝ ViÖt Nam.

Ngêi thùc hiÖn: NguyÔn ThÞ Ph¬ng Trang 3

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm 3. Trong bµi gi¶ng GV cÇn liªn hÖ ®Õn nh÷ng thµnh tùu cña con îc trong c«ng cuéc chinh phôc vµ c¶i tao tù nhiªn. êi ®· ®¹t ® ng

NÕu néi dung bµi gi¶ng lµ ch¬ng tr×nh ®Þa lÝ thÕ giíi th× GV cÇn cho HS thÊy ®îc nh÷ng thµnh tùu chinh phôc thiªn nhiªn to lín cña nh©n d©n c¸c níc trªn TG. Con ngêi ®· ®µo nh÷ng con kªnh dµi vµ réng ®Ó giao th«ng ®êng biÓn gi÷a c¸c ®¹i d¬ng, c¸c lôc ®Þa ®îc thuËn lîi h¬n nh kªnh ®µo Xuy-ª, Panama. Con ngêi ®· ®¾p hµng ngh×n kil«mÐt ®ª biÓn ®Ó cã thÓ c tró, sinh ho¹t, s¶n xuÊt nh Hµ Lan. HoÆc nh÷ng ph¸t minh vÜ ®¹i cña cña con ngêi trong chinh phôc vò trô, phôc vô cho s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t, tiÕn tíi nÒn v¨n minh ®Ønh cao cña nh©n lo¹i.

NÕu néi dung cña bµi gi¶ng lµ ch¬ng tr×nh ®Þa lÝ ViÖt Nam th× GV cÇn liªn hÖ cho HS thÊy ®îc ë VN, tõ xa tíi nay, nh©n d©n ta còng ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh ®å sé, vÜ ®¹i trong c«ng cuéc chinh phôc vµ c¶i t¹o thiªn nhiªn. Nh©n d©n ta ®· ®¾p hµng tr¨m km ®ª ®iÒu däc hai bªn bê s«ng ®Ó khai th¸c thuû lîi vµ chèng lò lôt. HoÆc ®µo hµng ngh×n km kªnh r¹ch ë §B s«ng Cöu Long ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tíi níc v µo mïa kh« vµ tiªu níc vµo mïa lò...

4. VËn dông kiÕn thøc ®Þa lÝ, liªn hÖ thùc tÕ ®Ó gi¶i thÝch

ViÖc liªn hÖ nh÷ng thµnh tùu cña con ngêi ®· lµm ®îc vµo mçi bµi gi¶ng cã t¸c dông gi¸o dôc s©u s¾c t×nh yªu quª h¬ng, lßng tù hµo d©n téc, vÒ quª h¬ng, ®Êt níc. Tõ ®ã, HS cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc vai trß vµ tr¸ch nhiÖm cña b¶n th©n trong hiÖn t¹i vµ trong t¬ng lai, cã ý thøc phÊn ®Êu trong cuéc sèng. îng tù nhiªn vµ x· h«i ®· diÔn ra trªn Tr¸i §Êt. nh÷ng hiÖn t

Tõ xa ®Õn nay, nh©n d©n ta thêng cã kinh nghiÖm quan s¸t, gi¶i thÝch c¸c hiÖn tîng vµ lu tr÷ nh÷ng kinh nghiªm quý b¸u ®ã b»ng kho tµng tôc ng÷, ca dao, d©n ca d©n gian. V× vËy GV cÇn ph¶i lùa chän nh÷ng c©u tôc ng÷, ca dao cã néi dung phï hîp víi bµi ®ang d¹y ®Ó vËn dông kiÕn thøc trong bµi, gi¶i thÝch ®îc ý nghÜa cña nh÷ng kinh nghiÖm cæ truyÒn d©n gian.

VÝ dô: Trong d©n gian thêng cã c©u: “ Chuån chuån bay thÊp th× ma. Bay cao th× n¾ng, bay võa th× r©m.”

Ngêi thùc hiÖn: NguyÔn ThÞ Ph¬ng Trang 4

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm Khi d¹y bµi “ §é Èm kh«ng khÝ. §é Èm t¬ng ®èi vµ ®é Èm tuyÖt ®èi”, GV cã thÓ liªn hÖ ®Õn hiÖn tîng ®é Èm kh«ng khÝ t¨ng lµm c¸nh nh÷ng con c«n trïng cã bé c¸nh máng, khiÕn chóng kh«ng thÓ bay cao ®îc.

vßng ®ai

D¹y bµi: “ KÕt qu¶ sù chuyÓn ®éng cña Tr¸i §Êt quanh MÆt Trêi”, GV cÇn vËn dông kiÕn thøc trong bµi, gi¶ng gi¶i cho HS hiÓu ®îc v× sao nh©n d©n ta thêng cã c©u: “ §ªm th¸ng n¨m cha n»m ®· s¸ng Ngµy th¸ng mêi cha cêi ®· tèi” §©y lµ hiÖn tîng ®Þa lÝ, x¶y ra thêng xuyªn theo chu k×, liªn quan ®Õn sù chuyÓn ®éng cña T§ quanh mÆt trêi vµ víi níc n»m hoµn toµn nhiÖt trong Qu¸ tr×nh vËn dông ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y nµy sÏ gióp cho HS cñng cè ®îc kiÕn thøc c¬ b¶n trong bµi häc, më réng hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ nh÷ng sù vËt, hiÖn tîng ®Þa lÝ x¶y ra hµng ngµy xung quanh m×nh. Kh«ng nh÷ng thÕ, ¸p dông ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y nµy sÏ t¹o ®îc høng thó häc tËp, t×m hiÓu bµi häc tèt h¬n.

- 5. Thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c tiÕt thùc hµnh vµ ngo¹i kho¸ trong ch

¬ng tr×nh gi¶ng d¹y.

lµm ph¸p híng dÉn HS

HiÖn nay viÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y vµ häc ë nhµ trêng phæ th«ng ®· ¸p dông réng r·i nªn c¸c tiÕt thùc hµnh vµ ngo¹i kho¸ ®ãng vai trß rÊt quan träng trong viÖc cñng cè kiÕn thøc c¬ b¶n, t¨ng cêng rÌn luyÖn c¸c kÜ n¨ng cho HS, gióp HS ®em nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ¸p dông vµo thùc tiÔn. §Ó thùc hiÖn tèt c¸c c«ng tr×nh ngo¹i kho¸, GV cÇn cã kÕ ho¹ch chuÈn bÞ ph¬ng viÖc. VÝ dô: Khi tæ chøc thùc hµnh cho HS quan s¸t vµ nhËn xÐt vÒ c¸c vÊn ®Ò tù nhiªn, kinh tÕ x· héi ë ®Þa ph¬ng (tØnh Qu¶ng TrÞ), GV tæ chøc vµ híng dÉn HS nghiªn cøu vµ tËp viÕt vÒ c¸c ®Ò tµi nhá qua viÖc quan s¸t thùc tÕ nh÷ng sù vËt hiÖn tîng ë ngay ®Þa ph¬ng m×nh. Trong c¸c tiÕt thùc hµnh, GV còng cÇn híng dÉn HS tÝch cùc su tÇm tµi liÖu liªn quan ®Õn bµi häc.

T¨ng cêng c«ng t¸c su tÇm tµi liÖu ,tÝch luü vèn sèng thùc tÕ lµ mét trong nh÷ng c«ng viÖc cÇn thiÕt cña ngêi gi¸o viªn ®Þa lÝ. Sæ tÝch luü chuyªn m«n lµ mét trong nh÷ng lo¹i hå s¬, sæ s¸ch cÇn thiÕt mµ bÊt k×

Ngêi thùc hiÖn: NguyÔn ThÞ Ph¬ng Trang 5

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm

mét GV gi¶ng d¹y nµo còng cã trong bé hå s¬, gi¸o ¸n cña m×nh. Víi bé m«n ®Þa lÝ, GV cÇn ph¶i thêng xuyªn trang bÞ cho m×nh c¸c vèn kiÕn thøc thùc tÕ ®Ó lµm bµi gi¶ng thªm phong phó, sinh ®éng h¬n, ®¶m b¶o ®¹t ®îc môc ®Ých, yªu cÇu trong mçi giê d¹y.

GV cÇn thu nhËp nh÷ng tµi liÖu cã liªn quan ®Õn néi dung vµ ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y th«ng qua viÖc ®äc s¸ch b¸o, t¹p chÝ, theo dâi qua c¸c ph- ¬ng tiÖn th«ng th«ng tin ®¹i chóng nh ®µi ph¸t thanh, v« tuyÕn truyÒn h×nh... §Æc biÖt c¸c tµi liÖu vÒ kinh tÕ x· héi th× GV cÇn ph¶i thu nhËp thêng xuyªn ®Ó cã thÓ kÞp thêi bæ sung nh÷ng néi dung cÇn thiÕt cho ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y, v× c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi thêng xuyªn diÔn ra sù thay ®æi trong tõng ngµy, tõng giê.

GV thêng xuyªn quan s¸t ®Ó hiÓu biÕt têng tËn c¸c sù vËt vµ hiÖn tîng ®Þa lÝ ®· vµ ®ang diÔn ra diÔn ra ë ®Þa ph¬ng ®Ó cã thªm t liÖu, thªm hiÓu biÕt khi d¹y bµi cã yªu cÇu liªn hÖ thùc tÕ. Trong qu¸ tr×nh vËn dông t liÖu vµo bµi gi¶ng, gi¸o viªn cÇn chän läc nh÷ng th«ng tin, nh÷ng sè liÖu, nh÷ng sù kiÖn phï hîp néi dung bµi gi¶ng, tr¸nh tham lam, «m ®åm hoÆc xa rêi bµi häc, ¶nh hëng ®Õn thêi gian gi¶ng d¹y kiÕn thøc c¬ b¶n trong bµi.

III. KÕt thóc vÊn ®Ò. HiÖn nay, trong qu¸ tr×nh ®æi míi phong ph¸p d¹y häc m«n §Þa lÝ, mçi mét gi¸o viªn gi¶ng d¹y ®Òu ph¶i c©n nh¾c, suy nghÜ ®Ó lùa chän c¸c ph- ¬ng ph¸p sao cho phï hîp trong tõng bµi. Trong c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc ®ã, theo t«i, ngêi gi¸o viªn cÇn ph¶i coi träng ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y ®Þa lÝ g¾n víi thùc tÕ ®ê× sèng. Tuy nhiªn , trong qu¸ tr×nh vËn dông, mçi gi¸o viªn cÇn suy nghÜ, chän läc nh÷ng néi dung gi¶ng d¹y phï hîp víi môc tiªu c¬ b¶n cña mçi bµi Víi thêi gian cã h¹n vµ víi kh¶ n¨ng cho phÐp, t«i chØ tr×nh bµy nh÷ng kinh nghiÖm mµ t«i cã ®îc qua qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y trong ®Ò tµi. Ch¾c nh÷ng ®iªï t«i tr×nh bµy trong B¶n s¸ng kiÕn kinh nghiÖm nµy cßn ®¬n gi¶n vµ nhiÒu thiÕu sãt. T«i mong nhËn ®îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c ®ång chÝ ®ång nghiÖp ®Ó x©y dùng b¶n SKKN ngµy cµng chÝnh x¸c, phong phó h¬n vµ thùc sù cã Ých h¬n cho tÊt c¶ c¸c gi¸o viªn gi¶ng d¹y m«n §Þa lÝ.

Ngêi thùc hiÖn: NguyÔn ThÞ Ph¬ng Trang 6