Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học phần: Công dân với đạo đức trong chương trình giáo dục công dân lớp 10

Tuyển tập Báo cáo Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu Khoa học lần thứ 8 Đại học Đà Nẵng năm 2012<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> SỬ DỤNG PHƢƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC<br /> PHẦN “CÔNG DÂN VỚI ĐẠO ĐỨC” TRONG CHƢƠNG TRÌNH<br /> GDCD LỚP 10<br /> METHODS USED IN TEACHING GROUP DISCUSSION SESSION "CITIZENS TO<br /> ETHICS" IN CITIZENSHIP EDUCATION PROGRAM GRADE 10<br /> <br /> <br /> SVTH : Lê Thị Minh Thảo<br /> Lớp 08SGC, khoa Giáo dục chính trị, Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng<br /> GVHD: ThS Đinh Thị Phượng<br /> Khoa Giáo dục Chính trị, Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Phương pháp thảo luận nhóm (PPTLN) là một trong những phương pháp dạy học tích cực<br /> nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy và tiếp thu tri thức. Sử dụng PPTLN trong dạy học là một<br /> hướng tìm tòi các giải pháp để kích thích nhu cầu nhận thức từ bên trong, tạo khả năng tư duy độc<br /> lập nhằm biến quá trình đào tạo thành tự đào tạo, phát huy tính năng động, sáng tạo của người<br /> học. Mục đích chính của đề tài là tìm hiểu và thiết kế các bài giảng sử dụng hiệu quả PPTLN trong<br /> giảng dạy phần “Công dân với đạo đức” trong chương trình GDCD lớp 10. Qua đó cải thiện tình<br /> hình và hứng thú học tập môn GDCD ở trường THPT hiện nay.<br /> ABSTRACT<br /> Group discussion method is one of the active teaching methods to enhance teaching<br /> effectiveness and to acquire knowledge. Using group discussion method in teaching is a direction<br /> to explore solutions to stimulate awareness from the inside, to create independent thinking ability to<br /> turn the training process into self-training, to promote learners’ self-motivation and creativeness.<br /> The main purpose of the research is to understand and design lessons using effective methods in<br /> teaching a group discussion method of "moral citizens" in the civic education program for grade 10,<br /> thereby, improving the interest and situation for pupils to study civic education in high school today.<br /> <br /> <br /> <br /> 1. Đặt vấn đề:<br /> Dạy học có vai trò quan trọng trong việc trang bị cho người học phương pháp tốt để<br /> nắm bắt tri thức. Hiện nay, với sự bùng nổ và tác động của công nghệ thông tin, nền kinh<br /> tế tri thức và xu hướng toàn cầu hóa việc đổi mới phương pháp dạy học là một vấn đề cấp<br /> thiết. Phương pháp dạy học tích cực bao gồm rất nhiều phương pháp khác nhau, trong đó<br /> PPTLN tích hợp được nhiều phương pháp dạy học nhằm nâng cao hiệu quả nhận thức của<br /> học sinh. Tuy nhiên, hiện nay ở nhà trường phổ thông việc vận dụng phương pháp trên còn<br /> ít, chưa thực sự mang lại hiệu quả cao.<br /> Môn Giáo dục công dân (GDCD) ở trường THPT có vị trí đặc biệt quan trọng trong<br /> việc hình thành nên thế giới quan khoa học, phương pháp luận biện chứng và cung cấp tri<br /> thức, kỹ năng sống cho con người, giúp hình thành nhân cách tốt đẹp. Tuy nhiên, việc áp<br /> dụng phương pháp chưa hợp lí, thiếu sự phong phú, đa dạng đã làm hạn chế hứng thú trong<br /> <br /> <br /> 1<br />  Tuyển tập Báo cáo Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu Khoa học lần thứ 8 Đại học Đà Nẵng năm 2012<br /> <br /> <br /> học tập môn GDCD ở học sinh. Vì vậy việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực để<br /> nâng cao hiệu quả giảng dạy môn GDCD trong trường THPT là hết sức cần thiết. Các đơn<br /> vị kiến thức trong phần “Công dân với đạo đức” trong chương trình GDCD lớp 10 rất gần<br /> gũi với đời sống của học sinh, vì vậy việc sử dụng PPTLN trong phần này sẽ mang lại hiệu<br /> quả cao cho giảng dạy.<br /> <br /> 2. Sử dụng phƣơng pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy phần “Công dân với đạo<br /> đức” trong chƣơng trình GDCD lớp 10<br /> 2.1 Khái quát về phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy GDCD ở THPT<br /> 2.1.1 Đôi nét về phương pháp dạy học thảo luận nhóm<br /> Phương pháp dạy học theo nhóm thực chất đã có từ rất lâu trong lịch sử, người khởi<br /> sướng phương pháp này là Socrate – nhà triết học Hy Lạp. Ông đã đề ra phương pháp<br /> Socrate hay còn gọi là phương pháp hội thoại, tranh luận để tìm tòi, phát hiện ra chân lý. Ở<br /> Việt Nam phương pháp này cũng được sử dụng và nhắc đến trong câu thành ngữ “Học<br /> thầy không tày học bạn” và hiện nay đây được coi là một trong những phương pháp dạy<br /> học tích cực, đáp ứng những yêu cầu về dạy và học trong điều kiện mới của đời sống xã<br /> hội, phục vụ đắc lực cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Về thực chất,<br /> PPTLN là tổ chức cho học sinh bàn bạc, trao đổi trong nhóm nhỏ. Đây là phương pháp học<br /> sinh gặp mặt, trao đổi với nhau về một chủ đề được đặt ra dưới dạng câu hỏi, bài tập nhận<br /> thức… Trong phương pháp này học sinh giữ vai trò tích cực, chủ động tham gia thảo luận,<br /> giáo viên giữ vai trò nêu vấn đề, gợi ý, thiết kế và tổng kết. PPTLN là một dạng dạy học<br /> hợp tác với cách tổ chức hợp lý, hoạt động theo nhóm với sự tham gia tích cực của mỗi cá<br /> nhân. Học sinh các nhóm sẽ đạt được mục tiêu chung trong thời lượng có hạn.<br /> Phương pháp thảo luận nhóm tạo nên sự sôi nổi trong giờ học, tạo môi trường học<br /> tập cho những học sinh nhút nhát, ít phát biểu ý kiến xây dựng bài. Tất cả thành viên trong<br /> nhóm giải quyết yêu cầu của giáo viên trên cơ sở hợp tác, cùng thảo luận và đưa ra kết quả<br /> tổng hợp. Hơn nữa, PPTLN mang trong nó cơ chế tự sửa lỗi và học tập lẫn nhau, theo đó<br /> các lỗi sai đều được giải quyết trong bầu không khí rất thoải mái. Nó giúp học sinh giảm<br /> bớt tính chủ quan, phiến diện, làm tăng tính khách quan khoa học; kiến thức sẽ trở nên sâu<br /> sắc, bền vững, dễ nhớ nhanh hơn, do được giao lưu học hỏi giữa các thành viên trong<br /> nhóm. Thảo luận nhóm cũng làm thỏa mãn nhu cầu học tập cá nhân, phù hợp với việc học<br /> hướng tới người học; khuyến khích sự độc lập tự chủ, học sinh có thể đưa ra những giải<br /> pháp, cách biểu đạt riêng cho vấn đề nào đó. Như vậy, PPTLN có những ưu điểm rất nổi<br /> bật, không chỉ phát huy tốt các thao tác tư duy, khả năng hợp tác, khả năng tổ chức của các<br /> thành viên trong nhóm, mà nó còn mang lại sự hiểu biết lẫn nhau giữa học sinh và giáo<br /> viên. Thông qua đó, người dạy và người học trở nên gần gũi. Đây là cơ sở cho giáo viên<br /> nắm bắt nhu cầu, thấu hiểu tâm lý và sự lĩnh hội kiến thức của học sinh để từ đó có sự điều<br /> chỉnh cho quá trình lên lớp đạt kết quả cao nhất.<br /> Hạn chế của PPTLN là đôi khi giáo viên chỉ chú trọng đến hình thức mà ít chú ý đến<br /> nội dung thực chất của buổi thảo luận, không gian chật hẹp, thời gian hạn định của tiết học.<br /> Trong khi thảo luận có thể xảy ra tình trạng mỗi nhóm chỉ có vài thành viên hoạt động thực<br /> sự, còn lại chỉ dựa dẫm làm theo, không khí lớp học có phần ồn ào, mất trật tự. Tuy nhiên,<br /> <br /> 2<br />  Tuyển tập Báo cáo Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu Khoa học lần thứ 8 Đại học Đà Nẵng năm 2012<br /> <br /> <br /> người giáo viên giảng dạy môn GDCD ở trường THPT có thể khắc phục khó khăn trên để<br /> cho PPTLN ngày càng được phát huy ưu thế của mình với tư cách là một phương pháp dạy<br /> học mới đầy hiệu quả và triển vọng.<br /> Quy trình tổ chức dạy học theo nhóm bao gồm năm bước: Bước 1: Chia nhóm; Bước<br /> 2: Giáo viên giao nhiệm vụ; Bước 3: Làm việc trong nhóm; Bước 4: Đại diện các nhóm<br /> trình bày kết quả. Các nhóm khác đóng góp ý kiến và tham gia tranh luận; Bước 5: Giáo<br /> viên tổng hợp và rút ra kết luận về đề tài đã đưa ra. Một số yêu cầu khi sử dụng PPTLN:<br /> chủ đề thảo luận nhóm phải phù hợp, người học cần có kiến thức, kỹ năng làm việc theo<br /> nhóm, có đủ điều kiện, phương tiện làm việc cho các nhóm, các thành viên phải nắm vững<br /> nhiệm vụ của nhóm mình, thành viên tham gia thảo luận nhóm cần có thái độ làm việc<br /> nghiêm túc, tích cực, số lượng thành viên phải phù hợp.<br /> 2.1.2 Khái quát phần “Công dân với đạo đức” trong chương trình GDCD lớp 10<br /> Môn GDCD ở trường THPT có vai trò và vị trí hết sức quan trọng trong việc giáo<br /> dục, đào tạo nên người công dân XHCN hiện đại. Bản thân nó cũng có những đặc thù nhất<br /> định: mang tính đa dạng, tổng hợp; tính khái quát và trừu tượng; mang tính thời sự; tính<br /> định hướng chính trị sâu sắc; gắn liền với việc hình thành kỹ năng sống cho học sinh. Từ<br /> những đặc thù tri thức của bộ môn GDCD ở trường THPT, người giáo viên bộ môn cần tìm<br /> hiểu và rèn luyện cho mình những kỹ năng, phương pháp, hình thức tổ chức tiết học một<br /> cách phù hợp để phát huy hiệu quả giảng dạy bộ môn GDCD, tạo hứng thú, yêu thích cho<br /> học sinh khi tiếp thu kiến thức bộ môn này.<br /> Nội dung “Công dân với đạo đức” là một trong hai phần của chương trình GDCD ở<br /> lớp 10, có vai trò quan trọng trong việc trang bị cho học sinh những hiểu biết về các phạm<br /> trù cơ bản của đạo đức học và trách nhiệm đạo đức của người công dân trong giai đoạn<br /> hiện nay, giúp các em có sự hiểu biết sâu sắc và chính xác hơn về các giá trị đạo đức trong<br /> xã hội và từ đó có cách điều chỉnh, uốn nắn bản thân, có sự điều chỉnh hành vi và thái độ<br /> phù hợp với những chuẩn mực đạo đức của xã hội hiện đại. Nội dung “Công dân với đạo<br /> đức” trong chương trình GDCD lớp 10 được sắp xếp thành 7 bài với thời lượng phân phối<br /> là 13 tiết với các đơn vị kiến thức rất gần gũi với đời sống học sinh như: công dân với các<br /> giá trị đạo đức, công dân với tình yêu, hôn nhân, gia đình, cộng đồng, Tổ quốc, công dân<br /> với các vấn đề cấp thiết của nhân loại, tự hoàn thiện bản thân…<br /> 2.2 Thiết kế bài giảng phần “Công dân với đạo đức” trong chương trình GDCD lớp 10<br /> bằng phương pháp thảo luận nhóm<br /> Việc thiết kế bài dạy phần “Công dân với đạo đức” trong chương trình GDCD 10<br /> bằng PPTLN phải đảm bảo sự thống nhất giữa nội dung và mục tiêu bài dạy, đảm bảo tính<br /> vừa sức của vấn đề thảo luận; đảm bảo tính đổi mới.<br /> 2.2.1 Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm thiết kế các bài trong phần “Công dân với<br /> đạo đức” trong chương trình GDCD lớp 10<br /> Phần đặt vấn đề là phần mở đầu cho một tiết học, dẫn dắt học sinh tiếp cận với nội<br /> dung tri thức được nói đến trong bài học. Sử dụng PPTLN trong phần này sẽ tạo không khí<br /> sôi nổi ngay từ đầu, những kiến thức được đề cập đến trong bài do chính các em tìm ra chứ<br /> không phải do giáo viên diễn giải. Từ những khám phá ban đầu đó các em sẽ có hứng thú<br /> <br /> <br /> 3<br />  Tuyển tập Báo cáo Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu Khoa học lần thứ 8 Đại học Đà Nẵng năm 2012<br /> <br /> <br /> để tiếp tục tìm hiểu sâu hơn về vấn đề mà bài học nói tới. Các chủ đề đưa ra thảo luận<br /> thường là những vấn đề không mang tính thách đố, thảo luận trong 2 – 3 phút để học sinh<br /> có thể giải quyết vấn đề đồng thời đảm bảo thời gian phân phối cho tiết dạy. Thiết kế giáo<br /> án cho phần đặt vấn đề bằng PPTLN giáo viên có thể kết sử dụng các hình thức như: cho<br /> học sinh thảo luận về các tình huống ngắn mang tính gợi mở, xem tranh, nghe các bản<br /> nhạc, tìm các câu ca dao tục ngữ có liên qua đến nội dung bài học…rồi cùng nhau thảo<br /> luận. Qua việc sử dụng PPTLN trong phần đặt vấn đề các em sẽ bộc lộ những quan điểm<br /> của mình về một phạm trù nào đó. Từ đó, giáo viên có thể tìm ra cách truyền đạt hợp lí,<br /> định hướng cho các em có những quan niệm đúng đắn, mang lại hiệu quả cho giờ học.<br /> Phương pháp thảo luận nhóm phù hợp với việc thiết kế một số hoạt động của giáo<br /> viên và học sinh đối với các nội dung là trọng tâm kiến thức trong bài học, đặc biệt là<br /> những kiến thức gần gũi và có tính thực tế cao với đời sống hàng ngày của học sinh như:<br /> lương tâm, nghĩa vụ, thế nào là một tình yêu chân chính, cộng đồng và vai trò của cộng<br /> đồng, trách nhiệm xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, một số vấn đề cấp thiết của nhân loại, tự<br /> nhận thức bản thân. Sử dụng PPTLN sẽ phát huy được tính chủ động, sáng tạo và tìm tòi<br /> của học sinh để các em từ những hiểu biết thực tế trong cuộc sống vận dụng vào để tìm<br /> hiều bài học. Các đơn vị kiến thức được chọn thiết kế là những kiến thức trọng tâm của bài<br /> do đó thời gian thảo luận cho mỗi câu hỏi của mỗi nhóm cũng dài hơn và mức độ tìm hiều<br /> vấn đề cũng sâu hơn so với phần đặt vấn đề. Thiết kế giáo án cho các nội dung trọng tâm<br /> trong bài bằng PPTLN giáo viên có thể sử dụng các hình thức như: cho học sinh thảo luận<br /> về các tình huống có vấn đề, cho học sinh thảo luận và lấy một số ví dụ thực tế trong đời<br /> sống để minh họa cho nội dung bài học, cho học sinh thi tìm các câu ca dao tục ngữ có liên<br /> qua đến nội dung bài học, học sinh tự chuẩn bị trước các tài liệu liên quan đến bài học và<br /> thuyết trình nhóm, làm các bài text kết hợp cá nhân và nhóm… Trong quá trình thiết kế,<br /> cùng với việc sử dụng PPTLN, người giáo viên cũng nên kết hợp với các phương pháp<br /> khác để phát huy những ưu điểm của PPTLN nhằm mang lại hiệu quả cho giờ học. Tuy<br /> nhiên, căn cứ vào đối tượng học sinh, cơ sở vật chất – kỹ thuật mà có thể biến đổi nội dung<br /> và hình thức câu hỏi để đảm bảo tính vừa sức đối với các bài dạy và năng lực nhận thức<br /> của học sinh.<br /> Sử dụng PPTLN trong phần củng cố sẽ giúp các học sinh có điều thể hiện những<br /> nhận thức của mình sau khi được học bài, trao đổi với nhau những kiến thức mà mình có<br /> để bổ sung cho nhau nhằm nắm vững kiến thức trong bài. Các chủ đề đưa ra thảo luận<br /> trong phần củng cố thường là những vấn đề ngắn gọn mang tính kiểm tra đánh giá nhận<br /> thức của học sinh vì các em đã được lĩnh hội kiến thức vì vậy thời gian để thảo luận nhóm<br /> gói gọn trong vòng 2 – 3 phút để học sinh giải quyết vấn đề. Qua việc sử dụng PPTLN<br /> trong phần củng cố, giáo viên có thể thấy được mức độ hiệu quả của việc giảng dạy để từ<br /> đó tìm ra cách truyền đạt hợp lí phù hợp hơn và mang lại hiệu quả cao cho bài học sau.<br /> 2.2.2 Thực nghiệm sử dụng phương pháp thảo luận nhóm để giảng dạy Bài 12. Công dân<br /> với tình yêu, hôn nhân và gia đình trong phần “Công dân dân với đạo đức”<br /> Đây là bài học có nội dung gần gũi và rất được quan tâm ở lứa tuổi THPT đặc biệt là<br /> học sinh lớp 10. Với việc thử nghiệm dạy bài 12 ở hai lớp 10/4 và 10/5 trường THPT Sào<br /> Nam, một lớp sử dụng phương pháp truyền thống, một lớp sử dụng PPTLN sau đó phát<br /> <br /> <br /> 4<br />  Tuyển tập Báo cáo Hội nghị Sinh viên Nghiên cứu Khoa học lần thứ 8 Đại học Đà Nẵng năm 2012<br /> <br /> <br /> phiếu điều tra hiệu quả giảng dạy cho học sinh đã cho thấy rõ những ưu điểm của PPTLN.<br /> So với lớp sử dụng phương pháp truyền thống, lớp sử dụng PPTLN sôi nổi hơn, học sinh<br /> làm việc tích cực hơn, các ý kiến thảo luận đã được chọn lọc thông qua thảo luận nên hoàn<br /> chỉnh và chính xác hơn. Học sinh chủ động trong học tập, tự tin phát biểu ý kiến của mình,<br /> giáo viên chỉ giữ vai trò hướng dẫn và định hướng. Ngoài những kiến thức chuẩn trong<br /> sách các em còn được bổ sung thêm nhiều kỹ năng mềm khác như kỹ năng thuyết trình,<br /> làm việc nhóm, giải quyết tình huống, thương lượng…. PPTLN phát huy được tính năng<br /> động, sáng tạo của học sinh, các em chủ động phân tích câu hỏi tình huống và rút ra nội<br /> dung tri thức thay cho việc thụ động tiếp thu kiến thức một chiều từ giáo viên. Mặc dù còn<br /> một số khó khăn nhưng PPTLN vẫn được coi là một phương pháp dạy học tích cực phát<br /> huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. PPTLN khi được áp dụng vào<br /> những đơn vị kiến thức phù hợp và kết hợp nhuần nhuyễn với các phương pháp khác sẽ<br /> phát huy được hết ưu điểm của nó và mang lại hiệu quả cao cho quá trình giáo dục.<br /> 3. Kết luận<br /> Đề tài đã giải quyết được các vấn đề như sau: Hệ thống hóa lý luận về PPTLN, xây<br /> dựng được một cách có hệ thống các cách đặt vấn đề, các hoạt động của giáo viên và học<br /> sinh trong một số nội dung kiến thức trọng tâm, phần củng cố trong các bài thuộc phần<br /> “Công dân với đạo đức” trong chương trình GDCD lớp 10. Qua thực nghiệm đã chứng<br /> minh được hiệu quả của PPTLN trong giảng dạy, mang lại hứng thú học môn GDCD cho<br /> học sinh.<br /> <br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> [1] Vũ Đình Bảy (chủ biên) (2005), Phương pháp dạy học môn Giáo dục công dân ở<br /> trường trung học phổ thông, NXB Giáo dục Việt Nam, Hà Nội.<br /> [2] Vũ Đình Bảy (2006), Giới thiệu giáo án Giáo dục công dân 10, NXB Đại học Quốc<br /> gia Hà Nội, Hà Nội.<br /> [3] Mai Văn Bính (chủ biên)( 2009), SGK Giáo dục công dân 10, NXB Giáo dục, Hà Nội.<br /> [4] Mai Văn Bính (chủ biên) (2010), Sách giáo viên Giáo dục công dân 10, NXB Giáo<br /> dục Việt Nam, Hà Nội.<br /> [5] Trần Văn Chương (chủ biên) (2006), Tình huống Giáo dục công dân 10, NXB Giáo<br /> dục, Hà Nội.<br /> <br /> <br /> Họ và tên: Lê Thị Minh Thảo<br /> Địa chỉ: Lớp 08SG khoa Giáo dục chính trị - ĐH Sư phạm – ĐH Đà Nẵng<br /> Số điện thoại liên hệ: 0977 334 702 - Email: minhthaosp@gmail.com<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 5<br />