Tài liệu Quản trị học - Chương 2

Chia sẻ: Little Duck | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:24

Thêm vào BST

Báo xấu

718
lượt xem 266
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mặc dù quản trị xuất hiện rất lâu, nhưng các lý thuyết quản trị (quản trị học) mãi cho đến đầu thế kỷ XX mới hình thành và phát triển. Người có công sáng lập ra lý thuyết quản trị đầu tiên đó là TAYLOR (người Mỹ) với tác phẩm “ NHỮNG NGUYÊN TẮC QUẢN TRỊ” vào năm 1911. Từ đó đến nay, đã có không ít lý thuyết quản trị ra đời với nhiều học giả thuộc các trường phái Quản trị khác nhau. Song, trong quyển sách...

Chủ đề:

Bình luận(2) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tài liệu Quản trị học - Chương 2

nhau, taïo thaønh moät theå thoáng nhaát cuûa toå chöùc. Vì vaäy, khi nghieân cöùu moät vaán ñeà naøo ñoù cuûa boä phaän phaûi tính ñeán caùc moái quan heä höõu cô cuûa caû heä thoáng. Maët khaùc, heä thoáng doanh nghieäp laø moät heä thoáng môû, khoâng theå coù moät heä thoáng ñoùng toàn taïi ñöôïc. Do ñoù, chuùng ta khoâng chæ nghieân cöùu chuùng trong moái lieân heä cuûa caùc boä phaän beân trong toå chöùc maø coøn phaûi xem xeùt chuùng trong moái lieân heä caû heä thoáng cuûa neàn kinh teá vaø toaøn caàu. a3. Quan ñieåm lòch söû. Lòch söû luoân gaén lieàn vôùi thôøi gian (quaù khöù, hieän taïi vaø töông lai), trong moãi giai ñoaïn lòch söû nhaát ñònh coù nhöõng ñieàu kieän kinh teá, chính trò, xaõ hoäi … khaùc nhau khoâng theå tuøy tieän xem xeùt ñaùnh giaù söï vaät vaø hieän töôïng moät caùch gioáng nhau. Chaúng haïn, vôùi ñieàu kieän cuûa neàn kinh teá thò tröôøng chuùng ta khoâng theå laáy nhöõng söï vieäc vaø hieän töôïng cuûa thôøi bao caáp ñeå ñaùnh giaù hay nhaän xeùt, maø phaûi ñaët chuùng trong ñieàu kieän, hoaøn caûnh lòch söû luùc baáy giôø; Vaø, ngöôïc laïi cuõng khoâng theå gaùn gheùp nhöõng söï vieäc vaø hieän töôïng trong ñieàu kieän cuûa neàn kinh teá hieän thôøi ñem so saùnh vôùi thôøi kyø bao caáp, ... b- Vaän duïng caùc phöông phaùp cuï theå cuûa caùc khoa hoïc khaùc. Quaûn trò hoïc khoâng nhöõng laø moät khoa hoïc xaõ hoäi maø coøn laø moät khoa hoïc öùng duïng. Daãn ñeán söï taát yeáu phaûi vaän duïng caùc phöông phaùp cuï theå cuûa caùc khoa hoïc khaùc nhö khoa hoïc thoáng keâ, tin hoïc, taâm lí hoïc, xaõ hoäi hoïc, … trong quaûn trò laø caàn thieát. Chaúng haïn, söû duïng caùc phöông phaùp phaùn ñoaùn suy luaän, moâ hình hoùa, sô ñoà hoùa, ñaøm thoaïi, thöïc nghieäm, ñieàu tra, quan saùt, nghieân cöùu maãu, phaân tích, nghieân cöùu tình huoáng, … taát caû ñeàu giuùp cho ta coù cô sôû khoa hoïc xaùc ñaùng, naém vöõng baûn chaát cuûa vaán ñeà, töø ñoù naâng cao chaát löôïng nghieân cöùu. Chöông II SÖÏ PHAÙT TRIEÅN CUÛA CAÙC LYÙ THUYEÁT QUAÛN TRÒ. ---------oOo-------- Maëc duø quaûn trò xuaát hieän raát laâu, nhöng caùc lyù thuyeát quaûn trò (quaûn trò hoïc) maõi cho ñeán ñaàu theá kyû XX môùi hình thaønh vaø phaùt trieån. Ngöôøi coù coâng saùng laäp ra lyù thuyeát quaûn trò ñaàu tieân ñoù laø TAYLOR (ngöôøi Myõ)õ vôùi taùc phaåm “ NHÖÕNG NGUYEÂN TAÉC QUAÛN TRÒ” vaøo naêm 1911. Töø ñoù ñeán nay, ñaõ coù khoâng ít lyù thuyeát quaûn trò ra ñôøi vôùi nhieàu hoïc giaû thuoäc caùc tröôøng phaùi Quaûn trò khaùc nhau. Song, trong quyeån saùch naøy chæ ñeà caäp nhöõng lyù thuyeát quaûn trò cuûa caùc tröôøng phaùi tieâu bieåu nhaát. I-TRÖÔØNG PHAÙI COÅ ÑIEÅN. 1- Lyù thuyeát quaûn trò khoa hoïc (Scientific management). Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín Sưu t m b i: www.daihoc.com.vn
“Quaûn trò khoa hoïc” laø thuaät ngöõ duøng ñeå chæ caùc yù kieán cuûa moät nhoùm taùc giaû ôû Hoa Kyø vaøo ñaàu thaäp nieân cuûa theá kyû XX, ñöôïc Louis Brandeis söû duïng laàn ñaàu tieân trong moät baùo caùo tröôùc UÛy Ban Thöông Maïi Hoa Kyø vaøo naêm 1910. Sau ñoù ñöôïc Taylor söû duïng ñeå ñaët teân cho taùc phaåm cuûa mình vôùi nhan ñeà “Caùc nguyeân taéc quaûn trò khoa hoïc”, xuaát baûn naêm 1911. Vì vaäy, thuaät ngöõ naøy ñaõ trôû thaønh teân cuûa moät lyù thuyeát vaø gaén lieàn vôùi teân tuoåi cuûa Taylor cho ñeán ngaøy nay. Lyù thuyeát “Quaûn trò khoa hoïc” laø noå löïc ñaàu tieân cuûa con ngöôøi trình baøy moät caùch coù heä thoáng nhöõng quan ñieåm, nhöõng nguyeân taéc vaø nhöõng phöông phaùp quaûn trò doanh nghieäp caên baûn. Noù ñaùnh daáu moät böôùc ngoaëc môùi, chaám döùt moät quaù trình raát daøi bao goàm nhieàu theá kyû maø con ngöôøi chæ bieát quaûn trò theo kinh nghieäm. Taylor khoâng phaûi laø taùc giaû duy nhaát cuûa lyù thuyeá t naøy. Nhöng OÂng thöïc söï xöùng ñaùng vôùi teân goïi laø cha ñeû cuûa Quaûn trò hoïc maø nhieàu hoïc giaû phöông Taây suy toân. a-Frederick Winslow Taylor (1856 – 1915). Vaøo nhöõng naêm cuoái theá kyû XIX, luùc ñoù Taylor laø anh coâng nhaân bình thöôøng phaán ñaáu thaønh moät nhaø quaûn trò saûn xuaát nhaø maùy Midvale Steel Works, vaø theo hoïc laáy baèng kyõ sö baèng caùch hoïc Ñaïi hoïc ban ñeâm ôû Vieän kyõ thuaät Stevens, Hoa Kyø. Vôùi moät con ngöôøi coù yù chí vaø khaû naêng laøm vieäc toát, Taylor ñaõ quan saùt vaø phaùt hieän ra raèng, haàu heát caùc nhaø quaûn trò tröôùc ñoù laøm theo kinh nghieäm, cöù laøm sai thì söûa. Hôn nöõa nhieàu coâng taùc Quaûn trò thöôøng phoù maëc cho coâng nhaân nhö phöông phaùp laøm vieäc, tieâu chuaån coâng vieäc, khuyeán khích coâng nhaân, … Töø ñoù, OÂng cho ra ñôøi hai taùc phaåm: “Quaûn trò phaân xöôûng” (Shop Management) xuaát baûn naêm 1906 vaø ñaëc bieät laø “Nhöõng nguyeân taéc quaûn trò khoa hoïc” (Principles of Scientific Management) xuaát baûn naêm 1911, vôùi 4 tö töôûng chuû yeáu maø sau naøy coù nhieàu ngöôøi goïi ñoù laø 4 nguyeân taéc chung cuûa quaûn trò. 1- Caùc nhaø quaûn trò töø caáp cô sôû trôû leân neân daønh nhieàu thôøi gian vaø coâng söùc ñeå laäp keá hoaïch hoaït ñoäng cuûa toå chöùc cho coâng nhaân laøm vieäc vaø kieåm tra hoaït ñoäng thay vì cuøng tham gia coâng vieäc cuï theå cuûa ngöôøi thöøa haønh. YÙ töôûng naøy, laàn ñaàu tieân hình thaønh chuyeân moân hoaù lao ñoäng quaûn trò, taùch lao ñoäng Quaûn trò khoûi saûn xuaát ñeå heä thoáng naøy thöïc hieän caùc coâng vieäc ñích thöïc cuûa mình ñoù laø caùc chöùc naêng quaûn trò; laøm theo phöông phaùp khoa hoïc thay vì theo kinh nghieäm. 2- Caùc nhaø quaûn trò phaûi ñaàu tö ñeå tìm ra nhöõng phöông caùch hoaït ñoäng khoa hoïc ñeå höôùng daãn coâng nhaân, thay vì ñeå coâng nhaân töï yù choïn phöông phaùp laøm vieäc rieâng cuûa hoï. Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín Sưu t m b i: www.daihoc.com.vn
3- Caùc nhaø quaûn trò neân söû duïng caùc bieän phaùp kinh teá ñeå ñoäng vieân coâng nhaân haêng haùi laøm vieäc. Trong ñoù OÂng ñeà ra phöông phaùp traû löông theo saûn phaåm. 4- Phaân chia traùch nhieäm, quyeàn haïn vaø quyeàn lôïi moät caùch hôïp lí giöõa nhöõng nhaø Quaûn trò vaø ngöôøi thöøa haønh. Traùnh truùt heát traùch nhieäm cho ngöôøi coâng nghaân. Nhöõng neùt phaùt hoïa ñoù chöa ñuû ñeå xem laø moät lyù thuyeát hoaøn thieän. Song, nhôø coù nhöõng “vieân gaïch” ñaàu tieân naøy maø caùc nhaø quaûn trò sau naøy ñaõ vun ñaép thaønh nhöõng “laâu ñaøi lyù thuyeát” traùng leä. Ngöôøi coù coâng ñoùng goùp khoâng keùm phaàn quan troïng cho lyù thuyeát “Quaûn trò khoa hoïc” ñoù laø Henry L.Gantt. b- Henry L.Gantt (1861 – 1919). Henry L.Gantt cuøng laøm vieäc vôùi Taylor trong caùc nhaø maùy Midvale, Simonds vaø Bethlebem Steel. OÂng cho raèng, heä thoáng traû löông theo saûn phaåm do Taylor ñeà xöôùng khoâng coù taùc ñoäng khuyeán khích nhieàu cho coâng nhaân. Do ñoù, OÂng ta ñaõ boå sung cheá ñoä traû löông coù thöôûng. Theo ñoù, coâng nhaân laøm vöôït ñònh möùc trong ngaøy hoï ñöôïc thöôûng theâm tieàn, keå caû ngöôøi quaûn trò tröïc tieáp. Moät ñoùng goùp khaùc cuûa L.Gantt laø “bieåu ñoà Gantt”. Moät kyõ thuaät dieãn taû thôøi gian keá hoaïch cuûa coâng vieäc baèng caùch phaân tích thôøi gian cho töøng coânng vieäc vaø bieåu dieãn chuùng treân moät bieåu ñoà maø nhìn vaøo ñoù, nhaø Quaûn trò coù theå thaáy ñöôïc tieán trình thöïc hieän coâng vieäc, töø ñoù coù theå ñieàu chænh coâng vieäc ñaït tôùi muïc tieâu moät caùch toát nhaát. Tuy laø moät saùng kieán ñôn giaûn nhöng bieåu ñoà Gantt ñaõ coù nhieàu höõu ích, do ñoù noù ñöôïc söû duïng khaû phoå bieán trong Quaûn trò ngaøy nay. c- OÂng baø Gilbreth: Lilian Gilbreth (1878 – 1972) vaø Frank Gilbreth (1868 – 1924). Cuøng quan ñieåm vôùi Taylor vaø Gantt, oâng - baø Gilbreth cho raèng naêng suaát lao ñoäng quyeát ñònh ñeán hieäu quaû. Nhöng, con ñöôøng ñeå taêng naêng suaát lao ñoäng khoâng phaûi taùc ñoäng vaøo ngöôøi coâng nhaân, maø baèng caùch giaûm caùc ñoäng taùc thöøa. Ñeå chöùng minh cho luaän ñieåm cuûa mình, oâng - baø Gilbreth ñaõ khaùm phaù ra raèng trong 12 thao taùc maø moät ngöôøi thôï xaây thöïc hieän ñeå xaây gaïch leân töôøng, coù theå ruùt xuoáng coøn 4, vaø nhôø ñoù maø moãi ngaøy moäât ngöôøi thôï xaây coù theå xaây ñöôïc 2.700 vieân gaïch thay vì 1000 vieân, maø khoâng caàn phaûi hoái thuùc. OÂng – baø Gilbreth cuõng cho raèng, laøm giaûm caùc ñoäng taùc thöøa khoâng nhöõng laøm taêng naêng suaát lao ñoäng maø chuùng coøn coù lieân quan tröïc tieáp ñeán söï meät nhoïc cuûa coâng nhaân, do ñoù giaûm bôùt soá löôïng thao taùc cuõng laøm giaûm meät nhoïc cho ngöôøi coâng nhaân. Vì vaäy, oâng - baø Gilbreth laø moät trong nhöõng ngöôøi ñaàu tieân quan taâm ñeán khía caïnh taâm lyù con ngöôøi trong quaûn trò, nhaän ñònh ñoù ñöôïc theå hieän khaù roõ trong luaän aùn Tieán só “Taâm lí quaûn trò” maø baø Lilian Gilbreth ñaõ baûo veä thaønh coâng naêm 1914, nhöng raát tieác laø do Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín Sưu t m b i: www.daihoc.com.vn
nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau maøø tö töôûng cuûa Baø luùc baáy giôø chöa ñöôïc caùc nhaø quaûn trò quan taâm ñuùng möùc. d- Toùm taét Lyù thuyeát “Quaûn trò khoa hoïc” Laø lyù thuyeát Quaûn trò ñaàu tieân, noù ñaùnh daáu moät böôùc ngoaëc môùi trong lónh vöïc quaûn trò doanh nghieäp. Nhöõng tö töôûng cuûa lyù thuyeát “Quaûn trò khoa hoïc” laø neàn taûng cho caùc lyù thuyeát quaûn trò sau naøy, cho ñeán ngaøy nay nhöõng yù kieán ñeà xuaát cuûa Taylor vaø ñoàng nghieäp ñöôïc caùc nhaø thöïc haønh Quaûn trò aùp duïng roäng raõi vaø ñem laïi nhieàu keát quaû toát. Tuy nhieân, nhieàu nhaø pheâ bình hieän nay cho raèng, noùi chung tö töôûng cuûa Taylor vaø caùc taùc giaû thuoäc lyù thuyeát “Quaûn trò khoa hoïc” laø thieáu nhaân baûn, xem con ngöôøi nhö moät ñinh oác trong coå maùy. Coøn GS. Koontz thì goïi lyù thuyeát quaûn trò cuûa Taylor laø lyù thuyeát “Caây gaäy vaø cuû caø roát”. Nhöng, cuõng coù yù kieán beânh vöïc cho OÂng ta cho raèng, tö töôûng cuûa Taylor laø saûn phaåm cuûa thôøi ñaïi OÂng soáng. 2- Lyù thuyeát quaûn trò haønh chaùnh (Administration Management). Sau lyù thuyeát “Quaûn trò khoa hoïc”, lyù thuyeát “Quaûn trò haønh chaùnh” laø moät lyù thuyeát quaûn trò xuaát hieän raát sôùm, tieâu bieåu nhaát laø Fayol cuûa Phaùp, Max Weber cuûa Ñöùc vaø Chester Barnard cuûa Myõ. Lyù thuyeát naøy ra ñôøi caên cöù treân giaû thuyeát: Maëc duø moãi loaïi hình toå chöùc coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng (doanh nghieäp, nhaø nöôùc, caùc toå chöùc ñoaøn theå, toân giaùo …), nhöng chuùng ñeàu coù chung moät tieán trình Quaûn trò maø qua ñoù nhaø quaûn trò coù theå quaûn trò toát baát cöù moät toå chöùc naøo. Ngöôøi coù coâng lôùn ñeà ra lyù thuyeát naøy laø Henri Fayol. a- Henri fayol (1841 – 1925). Henri Fayol laø moät nhaø coâng ngieäp Phaùp. Naêm 1916, OÂng xuaát baûn taùc phaåm “Quaûn trò coâng nghieäp vaø quaûn trò chung” (Administration inductrielle et generale) trình baøy nhieàu quan nieäm môùi veà quaûn trò. Trong ñoù, OÂng trình baøy lyù thuyeát quaûn trò cuûa mình moät caùch coù heä thoáng, toång hôïp vaø ôû trình ñoä cao hôn so vôùi caùc lyù thuyeát khaùc cuøng thôøi. + OÂng phaân chia coâng vieäc doanh nghieäp ra thaønh 6 loaïi. . Saûn xuaát (kyõ thuaät saûn xuaát). . Thöông maïi (mua baùn, trao ñoåi). . Taøi chính (taïo vaø söû duïng voán coù hieäu quaû). . An ninh (baûo veä taøi saûn vaø nhaân vieân). . Keá toaùn. . Quaûn trò. Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín Sưu t m b i: www.daihoc.com.vn
Nhöõng ñeà xuaát naøy cuûa oâng coù yù nghóa raát to lôùn cho thöïc haønh Quaûn trò. Ngaøy nay, haàu heát caùc loaïi hình doanh nghieäp ñeàu toå chöùc boä maùy döïa treân caùc phaùt hoaï chung cuûa Fayol. Tuøy theo töøng loaïi hình vaø qui moâ doanh nghieäp, söï phaân chia coù theå khaùc nhau, nhöng nhìn chung hoï ñeàu toå chöùc theo töøng nhoùm coâng vieäc ñeå quaûn trò. + Ñeà ra 14 nguyeân taéc quaûn trò: . Phaân chia coâng vieäc. . Töông quan giöõa thaåm quyeàn vaø traùch nhieäm. . Kyû luaät. . Thoáng ngaát chæ huy. . Thoáng nhaát ñieàu khieån. . Caù nhaân leä thuoäc lôïi ích chung. . Thuø lao töông xöùng. . Taäp trung vaø phaân taùn. . Caáp baäc (Nguyeân taéc giai ñaúng). . Traät töï. . Coâng baèng. . OÅn ñònh nhieäm vuï. . Saùng kieán. . Ñoaøn keát (tinh thaàn taäp theå). +Fayol coøn ñeà ra moäït heä thoáng caùc chöùc naêng quaûn trò: . Hoaïch ñònh. . Toå chöùc. . Chæ huy. . Phoái hôïp. . Kieåm tra. Nhaän xeùt veà Fayol, caùc GS. Koontz vaø O’Donnell cuûa Ñaïi hoïc California cho raèng, chính Fayol baèng nhöõng tö töôûng raát phuø hôïp vôùi heä thoáng quaûn trò kinh doanh hieän ñaïi, thöïc söï xöùng ñaùng ñöôïc xem laø cha ñeû cuûa khoa hoïc quaûn trò kinh doanh ngaøy nay, chöù khoâng phaûi laø Taylor. b- Maz Weber (1864 – 1920). Maz Weber laø moät nhaø Xaõ hoäi hoïc, ngöôøi saùng laäp ra xaõ hoäi hoïc hieän ñaïi vaø coù nhieàu ñoùng goùp vaøo Quaûn trò hoïc. OÂng tieáp caän quaûn trò baèng vieäc nghieân cöùu cô caáu kinh teá vaø chính trò vó moâ. Lyù thuyeát quaûn trò cuûa Weber laø phaùt trieån toå chöùc hôïp lyù maø OÂng ñaët teân laø Heä thoáng thö laïi (Bureaucracy) laø heä thoáng quaûn trò höõu hieäu cho taát caû caùc toå chöùc chính Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín Sưu t m b i: www.daihoc.com.vn
quyeàn, doanh nghieäp, toå chöùc xaõ hoäi, … Lyù thuyeát naøy cho pheùp moät toå chöùc ñöôïc saép xeáp moät heä thoáng quaûn trò theo thöù baäc chaët cheõ, haønh xöû theo quyeàn haønh chöùc vuï ñöôïc qui ñònh roõ raøng. Nhö vaäy, lyù thuyeát Heä thoáng thö laïi cuûa Weber theå hieän roõ neùt kieåu quaûn lyù “Haønh chính”; noù laøm cho vieäc quaûn trò ñöôïc tieán haønh moät caùch qui cuû, baøi baûn vaø chaët cheõ; phaân ñònh roõ traùch nhieäm vaø quyeàn haïn cuûa caùc beân, cuûa moãi caáp trong heä thoáng toå chöùc. Song, aùp duïng quaûn trò theo Heä thoáng thö laïi trong caùc toå chöùc doanh nghieäp hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh deã maéc phaûi beänh quan lieâu, giaáy tôø cöùng nhaéc, khoâng thích hôïp vôùi moâi tröôøng bieán ñoäng; trieät tieâu ñoäng löïc thuùc ñaåy söï nhieät tình, naêng ñoäng cuûa caáp döôùi, khoâng khai thaùc heát caùc nguoàn löïc phaùt trieån cuûa doanh nghieäp. c- Chester Barnard (1886 – 1961). Chester Barnard toát nghieäp Ñaïi hoïc Harvard vaø laøm vieäc taïi moät coâng ty ñieän thoaïi cuûa Myõ naêm 1909, roài 28 naêm sau laø Chuû tòch coâng ty New Jarsey Bell naêm 1927. Trong nhieàu naêm vôùi cöông vò coâng taùc cuûa mình, OÂng ñaõ ñuùc keát nhieàu kinh nghieäm vaø cho ra ñôøi taùc phaåm “Caùc chöùc naêng cuûa Quaûn trò” (The functions of the executive) vaøo naêm 1938 vaø ñaõ trôû thaønh moät trong nhöõng taùc phaåm kinh ñieån veà quaûn trò hoïc cho ñeán ngaøy nay. Lyù thuyeát cuûa Chester barnard döïa treân neàn taûng Chuû nghóa nhaân vaên vaø Chuû nghóa kinh nghieäm, taäp trung nghieân cöùu caù nhaân vaø toå chöùc. - Ñoái vôùi toå chöùc: OÂng cho raèng, moät toå chöùc (xí nghieäp, coâng ty…) laø moät heä thoáng hôïp taùc nhieàu ngöôøi vôùi 3 yeáu toá cô baûn: 1. Söï saün saøng hôïp taùc, 2. Coù muïc tieâu chung, 3. Coù söï thoâng ñaït. Neáu thieáu moät trong 3 yeáu toá naøy thì toå chöùc bò tan vôõ. - Ñoái vôùi caù nhaân: Chester Barnard nhaán maïnh yeáu toá quyeàn haønh trong toå chöùc. Nhöng OÂng cho raèng, nguoàn goác cuûa quyeàn haønh khoâng xuaát phaùt töø ngöôøi ra meänh leänh, maø xuaát phaùt töø söï chaáp nhaän cuûa caáp döôùi. Söï chaáp nhaän ñoù chæ coù theå coù vôùi 4 ñieàu kieän: 1. Caáp döôùi hieåu roõ meänh leänh. 2. Noäi dung ra leänh phuø hôïp vôùi muïc tieâu cuûa toå chöùc. 3. Noäi dung ra leänh phuø hôïp vôùi lôïi ích cuûa hoï. 4. Hoï coù khaû naêng thöïc hieän meänh leänh ñoù. Nhö vaäy, caù nhaân vaø toå chöùc chæ thöïc söï toàn taïi khi maø caùc beân coù söï thoõa maõn cho nhau. Caùc ñôn vò saûn xuaát kinh doanh cuõng nhö caùc toå chöùc khaùc, noù toàn taïi döïa treân söï caân baèng giöõa söï ñoùng goùp vaø söï thoaõ maõn cuûa caù nhaân. Moät khi caù nhaân noå löïc ñeå ñaït Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín Sưu t m b i: www.daihoc.com.vn
ñöôïc caùc muïc ñích maø toå chöùc theo ñuoåi thì hoaït ñoäng cuûa anh ta coù theå xem laø coù keát quaû. Trong quaù trình ñoù, neáu Anh ta ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu caù nhaân vaø thoõa maõn nhöõng ñoäng cô caù nhaân, thì hoaït ñoäng ñoù ñöôïc xem laø coù hieäu quaû. Söï toàn taïi cuûa toå chöùc phuï thuoäc vaøo keát quaû laãn hieäu quaû. Do ñoù ngöôøi quaûn trò gioûi phaûi tìm kieám caû keát quaû vaø hieäu quaû. Beân caïnh vieäc taäp trung nghieân cöùu veà caù nhaân vaø toå chöùc, taùc phaåm cuûa OÂng coøn nhaán maïnh theâm taàm quan troïng cuûa moät soá vaán ñeà khaùc thuoäc chuyeân moân vaø ñaïo ñöùc nhö: Quyeát ñònh Quaûn trò, thoâng tin trong Quaûn trò, heä thoáng chöùc vuï, söï laõnh ñaïo vaø ñaïo ñöùc trong kinh doanh, … laø nhöõng yù töôûng môùi luùc baáy giôø vaø noù luoân coù giaù trò veà lyù thuyeát cuõng nhö thöïc haønh Quaûn trò cho ñeán ngaøy nay. d- Toùm taét lyù thuyeát quaûn trò haønh chaùnh. Ñoàng quan ñieåm vôùi lyù thuyeát “Quaûn trò moät caùch khoa hoïc”, lyù thuyeát “Quaûn trò haønh chaùnh” chuû tröông raèng, ñeå ñem laïi hieäu quaû phaûi baèng con ñöôøng taêng naêng suaát lao ñoäng. Nhöng, theo Fayol muoán taêng naêng suaát lao ñoäng phaûi saép xeáp toå chöùc moät caùch hôïp lí thay vì tìm caùch taùc ñoäng vaøo ngöôøi coâng nhaân (töùc Taylor vaø nhöõng ngöôøi tröôùc ñoù xuaát phaùt vaán ñeà töø phía ngöôøi coâng nhaân, coøn Fayol thì xuaát phaùt töø phía ngöôøi quaûn trò). Maëc duø luùc baáy giôø coù nhieàu yù kieán nghi ngôø veà giaù trò thöïc teá cuûa lyù thuyeát “Quaûn trò haønh chaùnh” cuûa Fayol, nhöng ngaøy nay khoâng ai coù theå baùc boû ñöôïc söï thaät veà söï ñoùng goùp to lôùn cuûa noù treân phöông dieän lyù thuyeát vaø caû trong thöïc haønh quaûn trò. 3- Toùm taét caùc lyù thuyeát quaûn trò thuoäc tröôøng phaùi Coå ñieån. a- Toùm taét. Tieàn ñeà caên baûn cuûa caùc lyù thuyeát thuoäc tröôøng phaùi Coå ñieån veà quaûn trò laø con ngöôøi thuaàn lyù kinh teá (Rational economic man). Ñeå naâng cao hieäu quaû quaûn trò, hoï cho raèng phaûi chuyeân moân hoaù nhieäm vuï trong moät heä thoáng caáp baäc ñöôïc xaùc ñònh roõ raøng. Toå chöùc ñöôïc xem laø moät heä thoáng cô hoïc, ñöôïc hoaïch ñònh vaø kieåm soaùt vaø ñieàu haønh baèng quyeàn haønh chính ñaùng cuûa caùc nhaø quaûn trò. b- Caùc ñoùng goùp. - Veà maët lyù thuyeát: Caùc lyù thuyeát quaûn trò Coå ñieån ñaõ ñaët neàn taûng cho quaûn trò hoïc hieän ñaïi. Treân cô sôû nhöõng yù kieán ban ñaàu cuûa lyù thuyeát naøy, quaûn trò hoïc ñaõ ñöôïc phaùt trieån maïnh meõ vaø ngaøy caøng ñöôïc hoaøn thieän nhôø nhöõng ñoùng goùp boå sung cuûa caùc lyù thuyeát quaûn trò sau naøy, chaúng haïn caùc lyù thuyeát thuoäc tröôøng phaùi Taùc phong ñaõ boå sung khía caïnh nhaân baûn. Lyù thuyeát ñònh löôïng veà quaûn trò môû roäng nhöõng tö töôûng ban ñaàu cuûa lyù thuyeát Coå ñieån … Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín Sưu t m b i: www.daihoc.com.vn
- Veà maët öùng duïng thöïc teá: Khoâng theå phuû nhaän raèng, nhôø nhöõng ñoùng goùp caùc lyù thuyeát Coå ñieån, vieäc quaûn trò caùc cô sôû kinh doanh, caùc cô sôû saûn xuaát, vaø ngay caû caùc cô quan chính quyeàn ôû caùc nöôùc phöông Taây vaø nhieàu nöôùc khaùc treân theá giôùi ñaõ ñöôïc naâng cao moät caùch roõ reät trong nhieàu thaäp nieân cuûa theá kyû XX. Nhôø söï öùng duïng caùc nguyeân taéc vaø kyõ thuaät quaûn trò cuûa caùc lyù thuyeát Coå ñieån, tình traïng quaûn trò luoäïm thuoäm, tuyø tieän taïi caùc cô sôû saûn xuaát ñaõ ñöôïc khaéc phuïc, vieäc quaûn trò ñaõ ñöôïc ñöa vaøo neà neáp. Töø ñoù, taïo ñieàu kieän hoaøn thieän caùc lyù thuyeát quaûn trò vaø naâng cao hieäu quaû quaûn trò. Thöïc teá, sau khi Caùch Maïng Thaùng Möôøi Nga thaønh coâng naêm 1917, Leâ Nin ñaõ ñeà cao söï coáng hieán to lôùn cuûa caùc lyù thuyeát Quaûn trò thuoäc Tröôøng phaùi Coå ñieån vaø Ngöôøi cho vaän duïng chuùng trong quaûn lyù kinh teá, quaûn lyù xaõ hoäi. Beân caïnh ñoù, Leâ Nin cuõng ñaõ neâu leân nhöõng luaän ñieåm môùi cuûa mình thuoäc caùc vaán ñeà veà lónh vöïc quaûn lyù, maø sau naøy caùc nhaø lyù luaän cuûa Lieân Xoâ tröôùc ñaây ñaõ ñuùc keát thaønh nhöõng nguyeân taéc quaûn lyù Xaõ Hoäi Chuû Nghóa (XHCN), ñöôïc caùc nöôùc XHCN aùp duïng moät caùch phoå bieán caû trong lónh vöïc quaûn lyù vó moâ cuõng nhö vi moâ. Caùc nguyeân taéc ñoù laø: Nguyeân taéc thoáng nhaát laõnh ñaïo chính trò vaø kinh teá. - Nguyeân taéc taäp trung – daân chuû. - Nguyeân taéc keát hôïp quaûn lyù theo ngaønh vaø theo ñòa phöông (vuøng laõnh thoå). - Nguyeân taéc keát hôïp haøi hoaø caùc lôïi ích trong xaõ hoäi. - Nguyeân taéc tieát kieäm vaø hieäu quaû. - Trong moãi thôøi kyø phaùt trieån xaõ hoäi khaùc nhau, tính phoå bieán cuûa caùc nguyeân taéc treân cuõng khoâng gioáng nhau, nhöng giaù trò khoa hoïc cuûa chuùng khoâng heà thay ñoåi. Heä thoáng caùc nguyeân taéc quaûn trò ñoù ñaõ goùp phaàn laøm phong phuù theâm cho caùc lyù thuyeát vaø thöïc haønh quaûn trò, ñaëc bieät laø trong lónh vöïc quaûn trò haønh chính caáp vó moâ cuõng nhö vi moâ. c- Nhöõng haïn cheá. - Haïn cheá lôùn nhaát cuûa caùc lyù thuyeát quaûn trò Coå ñieån, xem con ngöôøi laø”Con ngöôøi thuaàn lyù kinh teá”, boû qua caùc khía caïnh xaõ hoäi cuûa con ngöôøi maø sau naøy caùc nhaø quaûn trò theo khuynh höôùng taâm lyù, xaõ hoäi ñaõ cöïc löïc pheâ phaùn vaø vì theá caùc lyù thuyeát quaûn trò thuoäc tröôøng phaùi Taùc phong ra ñôøi. - Thöù hai laø, caùc lyù thuyeát quaûn trò thuoäc tröôøng phaùi Coå ñieån ñaõ xem toå chöùc laø moät heä thoáng kheùp kín, ñieàu naøy laø khoâng thöïc teá. Caùch nhìn nhaän naøy khoâng thaáy ñöôïc aûnh höôûng cuûa caùc yeáu toá moâi tröôøng ñoái vôùi toå chöùc vaø caùc moái quan heä khaùc trong toå chöùc. - Thöù ba laø, caùc nguyeân taéc quaûn trò Coå ñieån maø tieâu bieåu nhaát laø 14 nguyeân taéc quaûn trò cuûa Fayol coù ngöôøi nghi ngôø veà giaù trò thöïc tieãn. Kastvacosenweig cho raèng, nhieàu nguyeân taéc do caùc lyù thuyeát Coå ñieån neâu leân chæ laø nhöõng nhaän ñònh coù tính chaát löông tri Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín Sưu t m b i: www.daihoc.com.vn
thoâng thöôøng vaø quaù toång quaùt, khoâng theå aùp duïng trong thöïc teá. Nhieàu nguyeân taéc laïi maâu thuaãn vôùi nhau, ví duï: Nguyeân taéc chuyeân moân hoùa thöôøng maâu thuaãn vôùi nguyeân taéc thoáng nhaát chæ huy; hay quyeàn haønh theo caáp baäc trong toå chöùc laïi maâu thuaãn vôùi quyeàn haønh theo kieán thöùc chuyeân moân; moät soá nguyeân taéc gioáng nhö lôøi keâu goïi, tính thuyeát phuïc khoâng cao, … - Thöù tö laø, xeùt veà maët khoa hoïc, nhieàu ngöôøi noùi raèng, haàu heát caùc taùc giaû trong caùc lyù thuyeát quaûn trò Coå ñieån laø caùc nhaø thöïc haønh quaûn trò, caùc lyù thuyeát cuûa hoï ñeàu xuaát phaùt töø kinh nghieäm vaø thieáu cô sôû vöõng chaéc cuûa söï nghieân cöùu khoa hoïc. Nhaèm khaéc phuïc nhöõng haïn cheá treân, caùc lyù thuyeát quaûn trò thuoäc tröôøng phaùi Taùc phong hình thaønh. II- TRÖÔØNG PHAÙI TAÙC PHONG. Ngay nhöõng thaäp nieân ñaàu cuûa theá kyû XX, trong khi caùc lyù thuyeát quaûn trò Coå ñieån ñang thònh haønh thì nhöõng tö töôûng taâm lyù xaõ hoäi cuõng ñaõ xuaát hieän, chaúng haïn nhö tröôøng hôïp cuûa Liliang Gilbreth, nhöng nhöõng tö töôûng naøy chöa gaây ñöôïc söï chuù yù cuûa caùc nhaø khoa hoïc, vaø nhanh choùng bò laõng queân. Maõi cho ñeán khi caùc giaùo sö cuûa tröôøng kinh doanh Harvard (Myõ) tham döï vaøo cuoäc vaän ñoäng nghieân cöùu vaø nhaát laø cuoäc nghieân cöùu ôû nhaø maùy Hawthornes naêm 1924, ñöôïc xem laø daáu moác khôûi söï chính thöùc cuûa caùc lyù thuyeát thuoäc tröôøng phaùi Taâm lyù xaõ hoäi, luùc naøy vaán ñeà taâm lyù xaõ hoäi môùi ñöôïc chính thöùc thöøa nhaän ôû Myõ, vaø töø ñoù lan truyeàn ra caùc nöôùc phöông Taây. Neáu tröôøng phaùi Coå ñieån quan taâm ñeán yeáu toá vaät chaát cuûa con ngöôøi, naëng veà toå chöùc, kieåm tra kieåm soaùt vaø khuyeán khích baèng lôïi ích vaät chaát thì tröôøng phaùi Taùc phong hay coøn goïi laø tröôøng phaùi Taâm lyù - xaõ hoäi hay tröôøng phaùi Töông quan nhaân söï, hoï quan taâm ñeán yeáu toá taâm lyù, tình caûm, quan heä xaõ hoäi cuûa con ngöôøi trong coâng vieäc. Caùc lyù thuyeát cuûa tröôøng phaùi naøy cho raèng hieäu quaû cuõng do naêng suaát lao ñoäng quyeát ñònh, nhöng naêng suaát lao ñoäng khoâng phaûi do caùc yeáu toá vaät chaát quyeát ñònh, maø do söï thoûa maõn caùc nhu caàu taâm lyù xaõ hoäi cuûa con ngöôøi. Caùc taùc giaû ñöôïc xem laø coù ñoùng goùp ñaùng keå cho tröôøng phaùi Taùc phong ñoù laø: 1- Hugo Munsterberg. Nhieàu nhaø khoa hoïc xem Hugo Munsterberg laø ngöôøi ñaõ laäp ra moät ngaønh hoïc môùi laø mgaønh taâm lyù hoïc coâng nghieäp. Trong taùc phaåm nhan ñeà “Taâm lyù hoïc vaø hieäu quaû trong coâng nghieäp” xuaát baûn naêm 1913, OÂng ñaõ ñaët vaán ñeà phaûi nghieân cöùu moät caùch khoa hoïc taùc phong cuûa con ngöôøi ñeå tìm ra nhöõng maãu möïc chung vaø giaûi thích nhöõng söï khaùc bieät. Cuõng gioáng nhö caùc taùc giaû cuûa lyù thyeát “Quaûn trò moät caùch khoa hoïc” naêng suaát lao ñoäng laø con ñöôøng ñi ñeán hieäu quaû, nhöng naêng suaát lao ñoäng khoâng do caùc yeáu toá vaät Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín Sưu t m b i: www.daihoc.com.vn
chaát maø do caùc yeáu toá phi vaät chaát quyeát ñònh, Munsterberg cho raèng naêng suaát lao ñoäng seõ cao hôn neáu coâng vieäc giao phoù cho hoï ñöôïc nghieân cöùu, phaân tích chu ñaùo vaø hôïp kyõ naêng cuõng nhö hôïp vôùi ñaëc ñieåm taâm lyù cuûa hoï. Töø laäp luaän ñoù, Munsterberg ñaõ ñeà nghò caùc nhaø quaûn trò duøng caùc baøi traéc nghieäm taâm lyù ñeå tuyeån choïn nhaân vieân, vaø phaûi tìm hieåu taùc phong con ngöôøi tröôùc khi ñi tìm caùc kyõ thuaät thích hôïp ñeå ñoäng vieân hoï laøm vieäc. Nhöõng yù kieán aáy, luùc ñaàu khoâng ñöôïc caùc nhaø khoa hoïc vaø caùc nhaø thöïc haønh quaûn trò chuù yù, nhöng caøng veà sau, khi maø ñôøi soáng vaät chaát con ngöôøi ngaøy caøng ñöôïc caûi thieän thì yù kieán ñoù laïi caøng coù nhieàu yù nghóa to lôùn cho quaûn trò. 2- Mary Parker Follet. Neáu Hugo Munsterberg ñöôïc xem laø ngöôøi coù tö töôûng taâm lyù (taâm lyù trong quaûn lyù) ñaàu tieân thì Mary Parker Follet laø ngöôøi coù tö töôûng xaõ hoäi (xaõ hoäi trong quaûn lyù) sôùm nhaát. OÂng cho raèng, ngoaøi khía caïnh kinh teá vaø kyõ thuaät, caùc doanh nghieäp coøn ñöôïc xem laø moät heä thoáng cuûa nhöõng quan heä xaõ hoäi, vaø hoaït ñoäng quaûn trò laø moät tieán trình mang tính chaát quan heä xaõ hoäi. Nhöõng yù kieán cuûa OÂng nhaán maïnh: veà söï chaáp nhaän quyeàn haønh; söï quan troïng cuûa phoái hôïp; söï hoäi nhaäp cuûa caùc thaønh vieân trong toå chöùc laø nhöõng giaû thuyeát khoa hoïc höôùng daãn cho nhöõng ngöôøi sau naøy nghieân cöùu. Nhöõng yù töôûng ñoù ñöôïc ngöôøi Nhaät tin töôûng aùp duïng, ñem laïi nhöõng thaønh quaû nhaát ñònh. 3- Elton Mayo vaø cuoäc nghieân cöùu nhaø maùy Hawthornes. Nhöõng yù kieán cuûa Hugo Munsterberg vaø Mary Parker Follet tröôùc ñaây cuõng chæ laøm cho caùc nhaø khoa hoïc ñeå yù hôn tröôùc veà khía caïnh taâm lyù – xaõ hoäi trong quaûn trò. Vaø, chæ khi coù cuoäc nghieân cöùu ôû nhaø maùy Hawthornes thuoäc Coâng ty ñieän löïc mieàn Taây (Western Electric Company) ôû gaàn Chicago (Myõ) naêm 1924 thaønh coâng thì caùc lyù thuyeát quaûn trò thuoäc tröôøng phaùi Taùc phong môùi thöïc söï ñöôïc caùc nhaø khoa hoïc thöøa nhaän, ñaùnh daáu moät söï kieän lôùn trong lòch söû phaùt trieån cuûa lyù thuyeát Quaûn trò. Chuû ñích cuoäc nghieân cöùu nhaèm tìm xem caùc yeáu toá vaät chaát (tieáng oàn, aùnh saùng, ñoä noùng, …) coù aûnh höôûng ñeán naêng suaát lao ñoäng khoâng? Theá laø hai nhoùm nöõ coâng nhaân ñaõ ñöôïc toå chöùc ñöa vaøo cuoäc nghieân cöùu. Caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ naâng daàn tình traïng toát ñeïp cuûa caùc yeáu toá vaät chaát vaø ño löôøng naêng suaát. Keát quaû cho thaáy khi caùc ñieàu kieän vaät chaát ñöôïc caûi thieän, naêng suaát lao ñoäg ñaõ naâng cao hôn. Tuy nhieân, khi laøm cuoäc thí nghieäm ngöôïc laïi, caùc nhaø nghieân cöùu thaáy raèng naêng suaát cuûa caùc nöõ coâng nhaân naøy vaãn tieáp tuïc gia taêng duø caùc ñieàu kieän vaät chaát ñaõ bò haï xuoáng nhö luùc ban ñaàu. Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín Sưu t m b i: www.daihoc.com.vn
Elton Mayo (1880 – 1949) moät giaùo sö veà taâm lyù hoïc cuûa tröôøng kinh doanh Harvard ñaõ ñöôïc tham gia vaøo cuoäc nghieân cöùu ñeå giaûi thích hieän töôïng ñöôïc xem laø nghòch lyù naøy. Lieân tuïc trong 5 naêm, töø 1927 ñeán 1932, Mayo ñaõ tieán haønh nhieàu cuoäc nghieân cöùu khaùc nhau vaø ñaõ ghi nhaän ñöôïc nhieàu khaùm phaù quan troïng. Trong cuoäc nghieân cöùu ñaàu tieân, Mayo thaáy aùnh saùng nôi laøm vieäc khoâng gaây aûnh höôûng ñeán naêng suaát cuûa coâng nhaân. Cuoäc nghieân cöùu thöù hai, Mayo laïi thaáy caùc ñieàu kkieän laøm vieäc khoâng coù hoaëc coù ít quan heä vôùi naêng suaát. Cuoäc nghieân cöùu thöù 3, Mayo thaáy tieàn löông vaø tieàn thöôûng khoâng taïo ra taùc ñoäng naøo ñeán naêng suaát lao ñoäng cuûa taäp theå. Traùi laïi nhöõng yeáu toá coù quan heä ñeán naêng suaát lao ñoäng laïi laø nhöõng yeáu toá phi vaät chaát. Töø keát quaû nghieân cöùu ñoù, Mayo keát luaän raèng giöõa taâm lyù vaø taùc phong coù moái quan heä raát chaët cheõ vôùi nhau; vaø hôn nöõa khi con ngöôøi laøm vieäc chung trong taäp theå, thì aûnh höôûng cuûa taäp theå laïi ñoùng vai troø to lôùn trong vieäc taïo ra taùc phong cuûa caù nhaân. Vôùi tö caùch con ngöôøi trtong taäp theå, coâng nhaân coù xu höôùng tuaân theo caùc qui ñònh cuûa taäp theå, duø chæ laø nhöõng qui ñònh khoâng chính thöùc, hôn laø nhöõng kích thích töø beân ngoaøi. Nhöõng khaùm phaù naøy cuõng ñöa ñeán nhaän thöùc môùi veà con ngöôøi trong quaûn trò. Maëc duø bò nhieàu chæ trích veà tính khoa hoïc cuûa caùc phöông phaùp nghieân cöùu ñöôïc aùp duïng, nhöng coâng trình cuûa Mayo taïi nhaø maùy Hawthornes ñaõ môû ra moät kyû nguyeân môùi trong quaûn trò hoïc, vaø töø ñaáy phaùt trieån thaønh “Phong traøo quan heä con ngöôøi” ñoái ñòch laïi vôùi “Phong traøo khoa hoïc”. Vôùi söï nhaán maïnh ñeán moái quan heä con ngöôøi trong quaûn trò, caùc nhaø quaûn trò phaûi tìm caùch gia taêng thoûa maõn taâm lyù vaø tinh thaàn cuûa nhaân vieân. 4- Donglas Mc Gregor (1909 – 1964). Phaùt trieån caùc keát quaû nghieân cöùu cuûa Mayo, Mc Gregor ñaõ cho raèng caùc nhaø Quaûn trò tröôùc ñaây ñaõ tieán haønh caùc caùch thöùc quaûn trò treân nhöõng giaû thuyeát sai laàm veà taùc phong con ngöôøi. Nhöõng giaû thuyeát ñoù cho raèng, phaàn ñoâng moïi ngöôøi khoâng thích laøm vieäc, thích ñöôïc chæ huy hôn laø töï mình phaûi gaùnh vaùc traùch nhieäm, vaø haàu heát moïi ngöôøi ñeàu chæ laøm toát coâng vieäc vì quyeàn lôïi vaät chaát. Chính vì nhöõng giaû thuyeát sai laàm ñoù maø caùc nhaø quaûn trò ñaõ xaây döïng boä maùy toå chöùc vôùi quyeàn haønh taäp trung, ñaët ra nhieàu nguyeân taéc thuû tuïc, ñoàng thôøi vôùi moät heä thoáng kieåm tra vaø giaùm saùt chaët cheõ. Mc Gregor ñaõ ñaët teân cho nhöõng giaû thuyeát naøy laø thuyeát X. Vaø, OÂng ñeà nghò moät loaït giaû thuyeát khaùc, goïi laø thuyeát Y, sau naøy trôû thaønh lyù thuyeát cuûa OÂng. Ngöôïc laïi vôùi thuyeát X, thuyeát Y cho raèng coâng nhaân seõ thích thuù vôùi coâng vieäc neáu coù ñöôïc nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi vaø hoï coù theå ñoùng goùp nhieàu hôn cho toå chöùc. Töø ñoù, Mc. Gregor ñeà nghò caùc nhaø quaûn trò neân quan taâm ñeán söï phoái hôïp hoaït ñoäng hôn laø chuù troïng ñeán caùc cô cheá kieåm tra khoâng caàn thieát trong toå chöùc. Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín Sưu t m b i: www.daihoc.com.vn
Thuyeát Y cuûa Mc. Gregor laøm phong phuù theâm cho lyù thuyeát quaûn trò. Tuy nhieân, cuõng khoâng traùnh khoûi nhöõng haïn cheá nhaát ñònh, maø sau naøy taùc giaû lyù thuyeát Z, Willam Ouchi – ngöôøi Nhaät Baûn ñaõ kòch lieät pheâ phaùn. 5- Chris Argyris (1923). Ñoàng quan ñieåm vôùi Mc. Gregor, Chris Argyris ñaõ ñöa ra nhöõng yù kieán baùc boû caùc yù kieán veà söï ñoäng vieân vaø söï thoûa maõn cuûa coâng nhaân cuûa caùc lyù thuyeát Coå ñieån. OÂng cho raèng, söï nhaán maïnh thaùi quaù vieäc kieåm soaùt ñoái vôùi nhaân vieân cuûa caùc nhaø quaûn trò seõ ñöa nhaân vieân ñeán thaùi ñoä thuï ñoäng, leä thuoäc, neù traùnh traùch nhieäm. Trong traïng thaùi taâm lyù bò öùc cheá, hoï seõ caûm thaáy baát bình vôùi nôi laøm vieäc, seõ coù nhöõng taùc phong tieâu cöïc ñoái vôùi vieäc hoaøn thaønh muïc tieâu chung. Chris Argyris cho raèng, baûn chaát con ngöôøi luoân luoân muoán laø ngöôøi tröôûng thaønh, muoán ñoäc laäp, söï phong phuù trong haønh ñoäng, söï ña daïng trong caùc moái quan heä, vaø khaû naêng töï laøm chuû. Töø nhöõng phaân tích treân, OÂng ñeà nghò caùc nhaø quaûn trò phaûi taïo ñieàu kieän cho nhaân vieân töï theå hieän, xöùng ñaùng nhö nhöõng ngöôøi tröôûng thaønh, vaø ñieàu ñoù seõ coù lôïi cho toå chöùc. 6- Abraham Maslow (1908 – 1970). Trong tröôøng phaùi Taùc phong, Maslow laø moät trong nhöõng ngöôøi coù laäp luaän saéc saûo. OÂng cho raèng, hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi nhaèm ñeå thoûa maõn nhu caàu caù nhaân (thoaõ maõn veà vaät chaát vaø tinh thaàn), söï thoûa maõn nhu caàu caù nhaân ôû caùc möùc ñoä khaùc nhau quyeát ñònh ñeán taùc phong cuûa hoï. Maslow xaây döïng lyù thuyeát veà nhu caàu con ngöôøi goàm 5 möùc ñoä ñöôïc xeáp töø thaáp ñeán cao: Nhu caàu veà vaät chaát, nhu caàu ñöôïc an toaøn, nhu caàu xaõ hoäi, nhu caàu ñöôïc troïng voïng, nhu caàu töï hoaøn thieän (Hình 2). N/c töï hoaøn thieän Nhu caàu troïng voïng Nhu caàu xaõ hoäi Nhu caàu an toaøn Nhu caàu vaät chaát Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín Sưu t m b i: www.daihoc.com.vn
Hình 2: Caùc möùc ñoä nhu caàu caù nhaân. Quaûn trò coù höõu hieäu laø söï ñaùp öùng caùc möùc ñoä nhu caàu ñang caàn ñöôïc thoûa maõn cuûa con ngöôøi. Bieát vaäy, nhöng vaän duïng chuùng trong höïc teá thì khoâng phaûi deã, bôõi moät söï thaät hieån nhieân laø, nhu caàu thöôøng vöôït quaù khaû naêng cho pheùp ñaùp öùng, hôn nöõa khoâng phaûi baát cöù luùc naøo, lôïi ích naøo cuûa caù nhaân cuõng phuø hôïp vôùi lôïi ích cuûa taäp theå, luùc ñoù ngöôøi quaûn trò chæ coù theå bôùt moät ít ôû beân naøy ñeå cho naëng beân kia chöù khoâng theå ñaùp öùng hoaøn toaøn ñöôïc. 7- Toùm taét caùc lyù thuyeát Quaûn trò thuoäc tröôøng phaùi Taùc phong. a- Toùm taét. Caùc lyù thuyeát thuoäc tröôøng phaùi Taùc phong ñaõ khaéc phuïc ñöôïc “con ngöôøi thuaàn lyù - kinh teá” cuûa caùc lyù thuyeát thuoäc tröôøng phaùi Coå ñieån. Hoï xem con ngöôøi vôùi tö caùch laø nhöõng caù nhaân coù nhöõng moái quan heä maät thieát trong moät toå chöùc. Söï töông taùc giöõa caùc caù nhaân vaø taäp theå trong moái quan heä thaân thieän, hôïp taùc seõ laøm taêng naêng suaát lao ñoäng. Hay noùi caùch khaùc, naêng suaát lao ñoäng tuøy thuoäc nhieàu vaøo caùc yeáu toá taâm lyù - xaõ hoäi. Quan ñieåm naøy ñöôïc theå hieän ôû caùc noäi dung sau: Caùc ñôn vò kinh doanh laø moät heä thoáng xaõ hoäi, beân caïnh tính kinh teá vaø kyõ thuaät ñaõ - ñöôïc nhaän thaáy. - Con ngöôøi khoâng chæ coù theå ñoäng vieân baèng caùc yeáu toá vaät chaát, maø coøn caùc yeáu toá taâm lyù - xaõ hoäi. - Caùc nhoùm vaø toå chöùc phi chính thöùc trong xí nghieäp coù taùc ñoäng nhieàu ñeán tinh thaàn, thaùi ñoä vaø keát quaû lao ñoäng cuûa coâng nhaân. Söï laõnh ñaïo cuûa caùc nhaø quaûn trò khoâng chæ ñôn thuaàn döïa vaøo chöùc danh chính thöùc - trong boä maùy toå chöùc, maø coøn phaûi döïa nhieàu vaøo caùc yeáu toá taâm lyù - xaõ hoäi. - Söï thoûa maõn tinh thaàn coù moái lieân quan chaët cheõ vôùi naêng suaát vaø keát quaû lao ñoäng. - Söï tham gia laøm taêng naêng suaát lao ñoäng. - Coâng nhaân coù nhieàu nhu caàu veà taâm lyù - xaõ hoäi caàn ñöôïc thoûa maõn. Taøi naêng quaûn trò ñoøi hoûi nhaø quaûn trò phaûi coù caùc kyõ naêng quaûn trò, ñaëc bieät laø kyõ - naêng quan heä vôùi con ngöôøi toát. b- Caùc ñoùng goùp. Vôùi nhöõng luaän ñieâûm treân, caùc lyù thuyeát thuoäc tröôøng phaùi Taùc phong ñaõ ñoùng goùp to lôùn vaøo söï nghieân cöùu vaø thöïc haønh quaûn trò: nhaän roõ söï aûnh höôûng cuûa taùc phong laõnh ñaïo cuûa nhaø quaûn trò; vai troø cuûa caùc toå chöùc khoâng chính thöùc ñoái vôùi thaùi ñoä lao ñoäng vaø naêng suaát lao ñoäng; söï aûnh höôûng cuûa taäp theå ñoái vôùi thaùi ñoä caù nhaân; moái quan heä giöõa caùc ñoàng nghieäp, moái quan heä nhaân söï trong coâng vieäc; giuùp cho caùc nhaø quaûn trò hieåu roõ Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín Sưu t m b i: www.daihoc.com.vn
hôn veà söï ñoäng vieân con ngöôøi, quan taâm hôn ñoái vôùi nhaân vieân, ñoái vôùi vieäc söû duïng quyeàn haønh vaø thoâng ñaïc trong toå chöùc, … Noùi veà “chieán löôïc môùi veà taêng naêng suaát lao ñoäng” cuûa Singapore cho 10 naêm 2000 – 2010, taùc giaû Nguyeãn vaên Ñöôøng (theo The Straits Times), treân baùo Saøi Goøn Giaûi Phoùng ngaøy 14/03/2000 vieát: “ Chính phuû Singapore vöøa soaïn thaûo moät keá hoaïch môùi veà taêng naêng suaát lao ñoäng cho 10 naêm saép tôùi, laøm thay ñoåi thaùi ñoä laøm vieäc cuûa hoï vaø xem noù nhö moät phaàn cuûa chieán löôïc vöôn tôùi töông lai nhaèm bieán Singapore thaønh moät trong möôøi quoác gia coù naêng suaát ñöùng ñaàu theá giôùi veà saûn xuaát vaø dòch vuï vaøo naêm 2010. Naêm 1999, trong quyeån nieân giaùm caïnh tranh cuûa theá giôùi (The World Competiveness Yearbook), naêng suaát dòch vuï cuûa Singapore ñöôïc xeáp haøng thöù 19 vaø naêng suaát coâng nghieäp ñöùng haøng thöù 20. Theo keá hoaïch cuoäc ñoåi môùi taêng naêng suaát naøy, coâng nhaân Singapore seõ ñöôïc höôùng daãn caùch tö duy ñeå trôû thaønh ngöôøi lao ñoäng coù ñaàu oùc saùng taïo, thöôøng xuyeân tìm kieám giaûi phaùp thoâng minh ñeå hoaøn thaønh coâng vieäc cuûa mình chöù khoâng phaûi chæ giaûi quyeát nhöõng coâng vieäc ñôn thuaàn trong coâng sôû. Anh ta seõ ñöôïc khuyeán khích söï saùng taïo cuûa mình baèng caùch coäng theâm giaù trò caûi tieán ñoù vaøo chöùc danh ngheà nghieäp cuûa mình, vì theá anh ta ñöôïc ñaùnh giaù tay ngheà cao hôn nhöõng ngöôøi khaùc. Ngöôøi quaûn lyù seõ khoâng ñôn thuaàn chæ ñöa ra lôøi höôùng daãn maø phaûi cuøng laøm vieäc vôùi coäng söï ñeå caét giaûm chi phí vaø taêng naêng suaát. OÂng ta seõ vaän duïng tính naêng ñoäng cuûa mình ñeå tìm kieám thò tröôøng môùi vaø ñaàu tö cho töông lai. UÛy Ban Chaát löôïng vaø naêng suaát Singapore (SPSB) cho raèng: ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy chæ moät cuoäc caùch maïng laøm thay ñoåi quan ñieåm trong neáp nghó cuûa moïi ngöôøi ñoái vôùi coâng vieäc vaø naêng suaát. Ví duï, trong quaù khöù, ngöôøi ta ñaùnh giaù hieäu quaû baèng vieäc saûn xuaát ra nhieàu haøng hoaù hoaëc taïo ra caùc maët haøng toát hôn vôùi cuøng moät löôïng ñaàu vaøo (söùc lao ñoäng vaø thieát bò maùy moùc). Ngaøy nay, noù ñöôïc ñaùnh giaù söï caûi tieán vaø saùng taïo caùc loaïi saûn phaåm môùi. Ñaây cuõng laø tieâu chuaån giuùp cho coâng ty Creative Technology, moät doanh nghieäp hoaït ñoäng trong lónh vöïc caûi tieán caùc saûn phaåm maùy tính trôû thaønh moät coâng ty noãi tieáng coù kyõ thuaät cao. Trong cuoäc hoïp baùo ngaøy 6/12/1999, oâng Lee Suan Hiang, giaùm ñoác haønh chaùnh quaûn trò cuûa SPSB phaùt bieåu raèng:”Keá hoaïch naøy nhaèm höôùng cho coâng nhaân chuù troïng vaøo söï caûi tieán baèng giaù trò saùng taïo hôn laø chæ ñôn thuaàn caûi tieán chaát löôïng vaø giaûi quyeát khoù khaên”. Moät chöông trình giaùo duïc quoác gia ñöôïc trieån khai nhaèm laøm thay ñoåi caùch tö duy. Caùc chi tieát moân hoïc seõ ñöôïc giôùi thieäu sau naøy. Töø naêm 1982, voøng hoaùn ñoåi chaát löôïng ñöôïc quaûng caùo nhö moät phaàn cuûa cuoäc vaän ñoäng veà taêng naêng suaát. Töø vieäc giaûi quyeát khoù khaên ñeå caûi tieán thaëng dö ñöôïc chuyeån sang nhöõng yù töôûng khaùm phaù quan troïng hôn. Vieäc khuyeán khích ñaøo taïo seõ ñöôïc phoå bieán roäng raõi vaø khoâng boù heïp trong vieäc hoïc hoûi nhöõng kyõ naêng caên baûn ñôn thuaàn vaø chæ taäp trung vaøo nhöõng coâng ty nhoû caù theå. Thay vaøo ñoù, Chính phuû seõ hoã trôï taøi chính nhaèm khuyeán khích ngöôøi lao ñoäng hoïc Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín Sưu t m b i: www.daihoc.com.vn
taäp nhöõng kyõ naêng tieân tieán cao hôn. Hoï seõ thaønh laäp nguoàn quó môùi ñeå giuùp cho caùc coâng ty, caùc doanh nghieäp baét tay vaøo vieäc caûi tieán naêng suaát coâng nghieäp ôû dieän roäng moät caùch ñaïi traø. Caùch ñaây 18 naêm, töø luùc phong traøo naâng cao naêng suaát quoác gia ra ñôøi, nhöõng thaønh töïu naêng suaát ñaõ ñoùng goùp hôn phaân nöõa trong soá 7,2% möùc taêng tröôûng GDP trung bình haøng naêm cuûa Singapore…”. Nhö vaäy, roõ raøng caùc lyù thuyeát veà Taùc phong con ngöôøi, khoâng nhöõng coù yù nghóa nhieàu maët veà: nhaän thöùc, lyù luaän maø vaø noù coøn ñöôïc vaän duïng khaù phoå bieán khoâng chæ trong hieän taïi maø caû trong töông lai xa. Tuy nhieân, cuõng nhö caùc lyù thuyeát khaùc, caùc lyù thuyeát thuoäc tröôøng phaùi Taùc phong cuõng khoâng theå traùnh khoûi nhöõng haïn cheá nhaát ñònh. c- Nhöõng haïn cheá. Hieän cuõng coù nhieàu yù kieán chæ trích caùc lyù thuyeát thuoäc tröôøng phaùi Taùc phong: - Quaù chuù yù ñeán yeáu toá xaõ hoäi cuûa con ngöôøi khieán trôû thaønh thieân leäch. Khaùi nieäm “con ngöôøi xaõ hoäi” chæ coù theå boå sung cho khaùi nieäm “Con ngöôøi thuaàn lyù – kinh teá” chöù khoâng theå thay theá. Khoâng phaûi baát cöù luùc naøo, ñoái vôùi baát cöù con ngöôøi naøo khi ñöôïc thoûa maõn ñeàu cho naêng suaát lao ñoäng cao. Baèng chöùng, trong thaäp nieân 50 ôû Myõ vaø nhieàu nöôùc chaâu AÂu, nhieàu noå löïc nhaèm caûi thieän ñieàu kieän laøm vieäc vaø gia taêng söï thoûa maõn tinh thaàn cuûa coâng nhaân ñaõ khoâng ñem laïi söï gia taêng naêng suaát nhö mong ñôïi. Vaø, noù chæ laø moät trong nhieàu yeáu toá aûnh höôûng ñeán naêng suaát. Caùc yeáu toá khaùc nhö: löông boãng, quyeàn lôïi vaät chaát, cô caáu toå chöùc, söï roõ raøng trong coâng vieäc, söï kieåm tra giaùm saùt, … cuõng coù vai troø to lôùn ñoái vôùi naêng suaát lao ñoäng vaø chaát löôïng saûn phaåm. - ÔÛ moät khía caïnh khaùc, moät laàn nöõa Tröôøng phaùi taùc phong cuõng daãm ñaïp leân con ñöôøng moøn cuûa tröôøng phaùi Coå ñieån, xem con ngöôøi trong toå chöùc vôùi tö caùch laø phaàn töû cuûa heä thoáng (xí nghieäp, coâng ty) kheùp kín (closed system). Boû qua moïi söï taùc ñoäng caùc yeáu toá beân ngoaøi nhö: chính trò, kinh teá, xaõ hoäi, … Vôùi heä thoáng môû, quan heä con ngöôøi trong toå chöùc khoâng coøn hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo töông quan noäi boä giöõa caùc thaønh phaàn trong toå chöùc, maø coøn chòu söï chi phoái cuûa caùc yeáu toá beân ngoaøi, caùc yeáu toá naøy thöôøng naèm ngoaøi khaû naêng kieåm soaùt cuûa nhaø quaûn trò. Trong xu höôùng toaøn caàu hoùa kinh teá, caùc yeáu toá beân ngoaøi toå chöùc laø thaùch thöùc to lôùn ñoái vôùi moïi doanh nghieäp, nhaát laø nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån nhö ôû nöôùc ta hieän nay. III- LYÙ THUYEÁT ÑÒNH LÖÔÏNG VEÀ QUAÛN TRÒ. 1- Quaù trình hình thaønh vaø nhöõng tö töôûng cô baûn cuûa lyù thuyeát. Xuaát phaùt töø cuoäc chieán tranh theá giôùi laàn thöù 2 ñaõ ñaët ra nhieàu vaán ñeà môùi cho quaûn trò, bôõi moät söï sai soùt cuûa ngöôøi chæ huy duø nhoû ñeán ñaâu thì cuõng daãn tôùi thieät haïi to lôùn veà ngöôøi vaø vaät chaát, vì luùc baáy giôø caùc beân tham chieán ñaõ coù nhieàu vuõ khí hieän ñaïi. Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín Sưu t m b i: www.daihoc.com.vn
Khi nöôùc Anh cô hoà khoâng chòu noåi caùc cuoäc taán coâng cuûa Ñöùc, ngöôøi Anh thaønh laäp nhoùm nghieân cöùu, trong ñoù bao goàm caùc nhaø khoa hoïc haøng ñaàu thuoäc nhieàu lónh vöïc khaùc nhau nhaèm taäp hôïp trí tueä ñeå tìm ra phöông aùn toái öu choáng laïi keû thuø cuûa mình. Nhoùm nghieân cöùu naøy ñaõ ñöa ra nhöõng moâ hình toaùn nhaèm ñôn giaûn hoùa tình tieát taán coâng vaø phaûn coâng, qua ñoù giuùp caùc nhaø chæ huy quaân söï giaûm bôùt caùc sai laàm trong caùc quyeát ñònh cuûa mình. Nhöõng moâ hình ñoù döïa treân caùc phöông trình toaùn hoïc vaø ñaõ giuùp cho Anh choáng laïi ñöôïc caùc cuoäc taán coâng cuûa Ñöùc. Sau chieán tranh keát thuùc, kyõ thuaät nghieân cöùu “taùc vuï” ñöôïc giôùi coâng nghieäp Myõ quan taâm. Moät vaøi cöïu chieán binh Myõ trong theá chieán thöù 2 quen thuoäc vôùi kyõ thuaät naøy tham gia vaøo quaûn trò coâng ty xe hôi Ford, vaø aùp duïng caùc kyõ thuaät tính toaùn vaøo laøm caùc quyeát ñònh quaûn trò. Vaø, sau ñoù töø thaäp nieân 50 theá kyû XX, kyõ thuaät ñònh löôïng ñöôïc aùp duïng nhieàu vaøo vieäc nghieân cöùu vaø taïo ñieàu kieän ñeå naâng cao tính chính xaùc cuûa caùc quyeát ñònh quaûn trò. Lyù thuyeát ñònh löôïng veà quaûn trò ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng nhaän thöùc cô baûn: “Quaûn trò laø quyeát ñònh”, vaø muoán quaûn trò coù hieäu quaû thì caùc quyeát ñònh phaûi ñuùng, ñeå coù quyeát ñònh ñuùng phaûi xem xeùt söï vaät – hieän töôïng trong moái quan heä quan heä höõu cô cuûa heä thoáng, söû duïng caùc kyõ thuaät ñònh löôïng, ñöôïc hoã trôï ñaéc löïc bôõi söï phaùt trieån nhanh choùng ngaønh coâng nghieäp ñieän toaùn, giuùp giaûi quyeát nhieàu moâ hình toaùn phöùc taïp vôùi toác ñoä cao chöa töøng thaáy. Lyù thuyeát naøy ñöôïc goïi baèng nhieàu caùi teân khaùc nhau: Lyù thuyeát khoa hoïc quaûn trò (Management Science), lyù thuyeát heä thoáng (System Theory), nghieân cöùu taùc vuï hay vaän truø hoïc (Operations Research), vaø phoå bieán nhaát vaãn laø lyù thuyeát ñònh löôïng veà quaûn trò (Quantitative Management Theory), coù theå toùm taét baèng nhöõng noäi dung chuû yeáu nhö sau: 2-Noäi dung cuûa lyù thuyeát. - Nhaán maïnh ñeán phöông phaùp khoa hoïc trong vieäc giaûi quyeát caùc vaán ñeà quaûn trò. AÙp duïng phöông phaùp tieáp caän heä thoáng ñeå giaûi quyeát vaán ñeà. - - Söû duïng caùc moâ hình toaùn hoïc. - Ñònh löôïng hoùa caùc yeáu toá coù lieân quan, vaø aùp duïng caùc phöông phaùp toaùn hoïc vaø thoáng keâ. - Quan taâm ñeán caùc yeáu toá kinh teá kyø thuaät hôn laø caùc yeáu toá taâm lyù – xaõ hoäi. - Ñi tìm caùc quyeát ñònh toái öu trong heä thoáng kheùp kín. Söû duïng coâng cuï maùy tính vaøo quaûn trò maø ngaøy nay noù ñaõ thaønh cao traøo. - 3- Toùm taét lyù thuyeát ñònh löôïng veà quaûn trò. Lyù thuyeát ñònh löôïng veà quaûn trò cuõng laáy hieäu quaû quaûn trò laøm muïc tieâu, vaø cho raèng hieäu quaû cuûa caùc quyeát ñònh quaûn trò quyeát ñònh hieäu quaû quaûn trò, chính vì söï nhaän thöùc nhö vaäy maø hoï chuû tröông söû duïng caùc thaønh töïu khoa hoïc vaø caùc coâng cuï ñònh löôïng nhaèm löôïng hoùa caùc söï vaät vaø hieän töôïng trong moái quan heä maät thieát cuûa heä thoáng, giuùp cho caùc nhaø quaûn trò coù nhöõng quyeát ñònh ñuùng. Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín Sưu t m b i: www.daihoc.com.vn
Lyù thuyeát Ñònh löôïng veà quaûn trò coù theå ñöôïc xem laø söï trieån khai caùc quan ñieåm cuûa lyù thuyeát quaûn trò khoa hoïc tröôùc ñaây. Cuõng gioáng nhö Taylor, caùc nhaø lyù thuyeát Ñònh löôïng veà quaûn trò nhaán maïnh ñeán tinh thaàn khoa hoïc khi phaân tích caùc vaán ñeà quaûn trò vaø chuû tröông söû duïng caùc phöông phaùp tính toaùn ñeå giaûi quyeát vaán ñeà. Lyù thuyeát naøy ñöôïc aùp duïng maïnh vaøo thaäp nieân 50 theá kyû XX ñeán nay, caùc kyõ thuaät ñònh löôïng ñaõ giaûi quyeát nhieàu vaán ñeà quaûn trò trong caùc cô quan chính quyeàn vaø trong caùc cô sôû kinh doanh nhö laøm ngaân saùch taøi chính, quaûn trò hieän kim, chöông trình hoùa saûn xuaát, xaây döïng chieán löôïc, boá trí vaø söû duïng taøi nguyeân, quaûn trò baùn haøng, haøng toàn kho, … Tuy nhieân, lyù thuyeát Ñònh löôïng veà quaûn trò cuõng khoâng traùnh khoûi moät soá haïn cheá: Chöa giaûi quyeát ñöôïc nhieàu khía caïnh veà con ngöôøi trong quaûn trò. - - Lyù thuyeát naøy ñoøi hoûi ôû trình ñoä kyõ thuaät cao. Do ñoù, nhieàu nhaø quaûn trò cho raèng noù khoù thöïc hieän, vì trong thöïc teá chæ coù caùc chuyeân gia ñöôïc ñaøo taïo kyõ trong caùc lónh vöïc chuyeân moân kyõ thuaät cuï theå (kyõ thuaät toaùn , maùy tính, thoáng keâ, …) môùi coù theå söû duïng caùc kyõ thuaät ñoù ñeå laøm tham möu cho caùc nhaø laõnh ñaïo; khi coù nhieàu yù kieán khaùc nhau phaûi löïa choïn thì nhaø quaûn trò khoâng ñuû kieán thöùc chuyeân moân ñeå kieåm tra, ñaùnh giaù tính ñuùng ñaén cuûa vaán ñeà ñeå ñi ñeán quyeát ñònh ñöôïc. Maët khaùc, lyù thuyeát naøy khoù coù theå vaän duïng vaøo vieäc thöïc hieän caùc chöùc naêng toå - chöùc, quaûn trò nhaân söï, laõnh ñaïo. Do ñoù, tính phoå bieán cuûa lyù thuyeát chöa cao. IV- TRÖÔØNG PHAÙI QUAÛN TRÒ NHAÄT BAÛN. 1- Lyù thuyeát Z. William Ouchi – Ngöôøi Nhaät baûn, phaûn baùc lyù thuyeát X vaø Y cuûa Gregor, OÂng cho raèng, trong thöïc teá khoâng coù ngöôøi naøo daïng X (Löôøi bieáng) hay daïng Y (Sieâng naêng) caû. Löôøi bieáng hay sieâng naêng laø thaùi ñoä lao ñoäng cuûa ngöôøi lao ñoäng chöù khoâng phaûi laø baûn chaát cuûa con ngöôøi. Thaùi ñoä cuûa con ngöôøi tuyø thuoäc vaøo caùch thöùc maø hoï ñöôïc ñoái xöû nhö theá naøo trong thöïc teá. Neáu hoï ñöôïc ñoái xöû maø theo hoï cho laø toát thì seõ laøm vieäc sieâng naêng vaø ngöôïc laïi thì chaây löôøi. Tö töôûng cuûa Ouchi trong thuyeát Z laø ñeà cao vai troø taäp theå trong moât toå chöùc. OÂng chuû tröông, trong quaù trình ñieàu khieån khoâng neân aùp ñaët töø treân xuoáng, ñeå nhaân vieân töï xöû söï cho phuø hôïp töøng tình huoáng, moïi ngöôøi ñöôïc tham gia vaøo caùc quyeát ñònh chung; vì quyeát ñònh taäp theå thöôøng saùng suoát, coù hieäu quaû hôn caù nhaân. Neáu ñem so saùnh vôùi caùch quaûn trò caùc doanh nghieäp cuûa caùc nöôùc AÂu Myõ thì Thuyeát Z coù nhöõng khaùc bieät roõ reät: DN Nhaät Baûn DN AÂu Myõ . Laøm vieäc suoát ñôøi . Laøm vieäc trong töøng thôøi haïn. Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín Sưu t m b i: www.daihoc.com.vn
. Ñaùnh giaù vaø ñeà baït chaäm . Ñaùnh giaù vaø ñeà baït nhanh. . Khoâng chuyeân moân hoùa ngaønh ngheà . Chuyeân moân hoùa ngaønh ngheà. . Cô cheá kieåm tra maëc nhieân . Cô cheá kieåm tra hieån nhieân. . Quyeát ñònh vaø traùch nhieäm taäp theå . Quyeát ñònh vaø traùch nhieäm caù nhaân. . Quan heä roäng raõi. . Quan heä cuïc boä. Tröôùc heát, phaûi khaúng ñònh lyù thuyeát Z laø moät ñoùng goùp khoâng nhoû vaøo kho taøng quaûn trò hoïc, nhöõng giaù trò tö töôûng môùi mang ñaäm neùt ñaëc tröng cuûa neàn vaên hoùa Phöông ñoâng. Nhôø ñoù, maø hôn nöûa thaäp kyû qua ngöôøi Nhaät ñaõ laøm neân nhöõng kyø tích. Moät ñaát nöôùc ngheøo taøi nguyeân, cuõng chòu nhieàu maát maùt, toån thaát naëng neà trong theá chieán thöù hai, nay ñaõ laø moät cöôøng quoác kinh teá, ñöùng thöù hai sau Myõ. 2- Lyù thuyeát Kaizen (Caûi tieán – Caûi thieän). Maëc duø neàn kinh teá Nhaät Baûn phaùt trieån maïnh meõ, nhöng khoâng phaûi luùc naøo cuõng suoâng seû. Khoâng traùnh khoûi qui luaät chung cuûa neàn kinh teá Tö baûn chuû nghóa, coù luùc höng thònh; coù khi bò khuûng hoaûng, suy thoaùi. Masaaiimai – Ngöôøi Nhaät, laø taùc giaû cuûa lyù thuyeát Kaizen (Caûi tieán), ra ñôøi nhaèm laøm phong phuù hôn caùc lyù tuyeát quaûn trò noùi chung vaø lyù thuyeát Z noùi rieâng; giuùp cho hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp thích nghi hôn vôùi moâi tröôøng ñaày naêng ñoäng, vaø nhaát laø trong xu höôùng toaøn caàu hoùa hieän nay. Nhöõng noäâi dung chuû yeáu cuûa lyù thuyeát naøy laø: Caûi tieán töøng böôùc. - - Phaùt huy tinh thaàn taäp theå trong caûi tieán moïi maët trong doanh nghieäp, trong ñoù hoï chuù troïng caùc lónh vöïc:  Kyû luaät.  Quaûn lyù thôøi gian.  Phaùt trieån tay ngheà.  Caùc hoaït ñoäng trong coâng ty.  Tinh thaàn lao ñoäng.  Söï caûm thoâng. Ñaëc ñieåm Kaizen (Caûi tieán) cuûa Nhaät khaùc vôùi (ñoåi môùi) trong caùc coâng ty Myõ: Kaizen (Nhaät) Ñoåi môùi (Myõ) 1. Hieäu quaû Daøi haïn, khoâng taùc ñoäng ñoät ngoäât Ngaén haïn, taùc ñoäng ñoät ngoät 2. Toác ñoä Nhöõng böôùc ñi nhoû. Nhöõng böôùc ñi lôùn. 3. Thôøi gian Lieân tuïc vaø taêng daàn. Giaùn ñoaïn vaø khoâng taêng daàn. 4. Thay ñoåi Töø töø vaø lieân tuïc. Thình lình vaø hay thay ñoåi. 5. Lieân quan Moïi ngöôøi Choïn löïa moät soá ngöôøi. Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín Sưu t m b i: www.daihoc.com.vn
6. Caùch tieán Taäp theå, coù heä thoáng Caù nhaân, khoâng coù heä thoáng. haønh 7. Caùch thöùc Duy trì vaø caûi tieán. Phaù boû vaø xaây döïng laïi. 8. Tính chaát Kyõ thuaät thöôøng vaø hieän ñaïi Ñoät phaù kyõ thuaät môùi. 9. Ñoøi hoûi Ñaàu tö ít nhöng caàn noå löïc duy trì Ñaàu tö lôùn, ít noå löïc duy trì. 10. Höôùng noå Vaøo con ngöôøi Vaøo coâng ngheä. löïc 11. Tieâu chuaån Quaù trình vaø söï coá gaéng ñeå coù keát Lôïi nhuaän. ñaùnh giaù quaû cao hôn tröôùc 12. Lôïi theá Coù theå ñaït keát quaû toát vôùi neàn kinh teá Thích hôïp vôùi neàn coâng nghieäp phaùt trieån chaäm. phaùt trieån nhanh. 3- Toùm taét caùc lyù thuyeát quaûn trò Nhaät baûn. Caùc lyù thuyeát quaûn trò Nhaät baûn thöïc chaát laø söï trieån khai caùc lyù thuyeát quaûn trò cuûa tröôøng phaùi Taùc phong trong ñieàu kieän neàn vaên hoùa Nhaät baûn, mang naëng baûn saéc vaên hoùa phöông Ñoâng. Hoï ñeà cao vai troø taäp theå, tinh thaàn ñoàng ñoäi vaø coâng ñoàng traùch nhieäm; xaây döïng moät neàn vaên hoaù laønh maïnh trong moät taäp theå laø bieän phaùp taùc ñoäng tích cöïc nhaát ñem laïi hieäu quaû. V- TRÖÔØNG PHAÙI QUAÛN TRÒ HIEÄN ÑAÏI. Caùc nhaø quaûn trò hieän ñaïi ngaøy nay maø tieâu bieåu laø Harold Koontz, Fiedler, William Ouchi cho raèng, moãi lyù thuyeát quaûn trò tröôùc ñaây chæ phaûn aûnh nhöõng khía caïnh cuûa quaûn trò. Hoï ví caùc nhaø lyù thuyeát quaûn trò tröôùc ñaây nhö ngöôøi muø ñoaùn voi, sôø thaáy ñöôïc caùi gì thì noùi caùi aáy, moät caùch phieán dieän. Vì sao nhö vaäy? Bôõi do, moãi taùc giaû cuûa lyù thuyeát quaûn trò coù moät höôùng tieáp caän khaùc nhau, chaúng haïn: tieáp caän theo kinh nghieäm hoaëc theo tröôøng hôïp cuûa nhöõng ngöôøi theo Chuû nghóa kinh nghieäm tröôùc theá kyû XX); tieáp caän theo haønh vi quan heä caù nhaân (cuûa nhöõng ngöôøi trong tröôøng phaùi taâm lyù-xaõ hoäi); tieáp caän haønh vi theo nhoùm (cuõng cuûa nhöõng ngöôøi theo tröôøng phaùi taâm lyù-xaõ hoäi nhöng ñeà cao vai troø cuûa nhoùm - haønh vi nhoùm); tieáp caän heä thoáng hôïp taùc xaõ hoäi (cuõng thuoäc nhöõng ngöôøi trong tröôøng phaùi taâm lyù – xaõ hoäi, nhöng ñeà cao vai troø quan heä xaõ hoäi); tieáp caän heä thoáng kyõ thuaät - xaõ hoäi (cuûa nhöõng ngöôøi theo lyù thuyeát ñònh löôïng); tieáp caän theo lyù thuyeát quyeát ñònh; tieáp caän heä thoáng; tieáp caän theo toaùn hoïc hoaëc khoa hoïc quaûn trò (cuûa nhöõng ngöôøi thuoäc tröôøng phaùi Coå ñieån); tieáp caän theo ñieàu kieän hay theo tình huoáng; tieáp caän theo caùc vai troø quaûn trò; tieáp caän taùc nghieäp … maø Harold Koontz goïi laø “Khu röøng lyù thuyeát quaûn lyù”. Noùi nhö vaäy khoâng coù nghóa, caùc nhaø quaûn trò hieän ñaïi ngaøy nay baùc boû nhöõng maët tích cöïc cuûa caùc lyù thuyeát quaûn trò tröôùc ñoù, hoï cho raèng moãi lyù thuyeát ñeàu coù ñoùng goùp nhaát ñònh cho söï phaùt trieån lyù thuyeát vaø thöïc haønh quaûn trò. Traùch nhieäm cuûa hoï laø taäp hôïp vaø boå sung theâm ñeå “ Khu röøng lyù thuyeát quaûn lyù” coù heä thoáng vaø ngaøy caøng ñöôïc Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín Sưu t m b i: www.daihoc.com.vn
hoaøn thieän hôn. Tuy nhieân, hoäi nhaäp theo höôùng naøo ñöôïc xem laø toái öu nhaát thì vaãn chöa ñöôïc hoaøn toaøn thoáng nhaát. Sau ñaây laø moät soá khaûo höôùng hoäi nhaäp ñaùng chuù yù. 1- Hoäi nhaäp theo khaûo höôùng quaù trình quaûn trò. Ngöôøi ñöùng ñaàu uûng hoä cho höôùng hoäi nhaäp naøy laø giaùo sö Harold Koontz, oâng töøng laø uûy vieân quaûn trò kinh doanh vaø nhaø nöôùc, Chuû tòch vaø giaùm ñoác coâng ty roài coá vaán quaûn lyù, Giaûng vieân cho caùc nhoùm quaûn lyù cao caáp ôû nhieàu nôi treân theá giôùi, taùc giaû nhieàu cuoán saùch quaûn lyù, naêm 1950 laø giaùo sö tröôøng Ñaïi hoïc California, Los Angeles, vaø töø naêm 1978 laø Chuû tòch danh döï theá giôùi cuûa Vieän haøn laâm quaûn lyù quoác teá. Nhöõng ngöôøi uûng hoä höôùng hoäi nhaäp caùc lyù thuyeát quaûn tri theo quaù trình quaûn trò döïa treân cô sôû nhöõng nhaän thöùc raèng, quaûn trò duø coù phong phuù ñeán ñaâu, duø ôû trong lónh vöïc naøo cuõng ñeàu coù chung moät quaù trình quaûn trò, ñoù laø: Hoaïch ñònh, toå chöùc, laõnh ñaïo vaø kieåm tra. (Hình 4) Hoaïch ñònh Toå chöùc Ñieàu khieån Kieåm tra Hình 4: Quaù trình quaûn trò. Hieän vaãn coøn coù yù kieán tranh caõi, nhöng khaûo höôùng theo quaù trình quaûn trò vaãn laø khaûo höôùng coù giaù trò caû veà maët lyù luaän vaø thöïc tieãn. 2- Hoäi nhaäp theo khaûo höôùng heä thoáng. Lyù thuyeát heä thoáng cho raèng, moãi toå chöùc laø moät heä thoáng, laø taäp hôïp nhöõng phaàn töû coù lieân quan vaø phuï thuoäc laãn nhau hôïp thaønh moät chænh theå thoáng nhaát (Xem hình 5). Nhieäm vuï quaûn trò laø laøm cho caùc yeáu toá ñoùù phuø hôïp vôùi nhau ñeå ñaït tôùi muïc tieâu. Biên Soạn : Thân Tôn Trọng Tín Sưu t m b i: www.daihoc.com.vn