TH NG NGHI P PHÙ NAMƯƠ Ệ
1. Nh ng đi u ki n thu n l i đ phát tri n th ng nghi pữ ề ệ ậ ợ ể ể ươ ệ
1.1.V trí đ a lý - đi u ki n t nhiênị ị ề ệ ự
Theo L ng th ghi chép: “N c Phù Nam phía Nam qu n Nh tươ ư ướ ở ậ ậ
Nam, trong v nh l n, phía Tây c a bi n, cách Nh t Nam có đ n 7000 lý,ị ớ ủ ể ậ ế
cách lâm p phía Tây Nam đ n h n 3000 lý. Thành cách bi n 500 lýấ ở ế ơ ể
(kho ng 250 km), có sông r ng 10 lý, t Tây – B c ch y sang Đông nh pả ộ ừ ắ ả ậ
vào bi n. N c r ng h n 3000 lý, đ t trũng m th p, nh ng b ng ph ngể ướ ộ ơ ấ ẩ ấ ư ằ ẳ
r ng rãi”.ộ
Nh v y, v trí đ u tiên c a qu c gia c Phù Nam ch là h l u vàư ậ ị ầ ủ ố ổ ỉ ạ ư
châu th đ ng b ng sông C u Long ngày nay hay chính xác h n là khu v cổ ồ ằ ử ơ ự
phía Tây sông H u ngày nay. Phía Đông, Nam giáp bi n, phía B c giápậ ể ắ
Chiêm Thành và phía Tây giáp Kh Me. Đây là v trí vô cùng thu n l i, b iơ ị ậ ợ ở
nó n m trên đi m trung chuy n đ ng bi n th gi i qua Đông Nam Á, tằ ể ể ườ ể ế ớ ừ
Trung Hoa qua n Đ t i Đ a Trung H i và ng c l i.Ấ ộ ớ ị ả ượ ạ
H n n a, Phù Nam c có đ ng b bi n khá r ng (c phía Đông vàơ ữ ổ ườ ờ ể ộ ả
Nam cùng giáp bi n) và ểgiáp v i v nh Thái Lanớ ị . Đây là vùng v nh l n, kínị ớ
gió, lánh sâu vào đ t li n, nhi u n i t p k t, t o đ a hình vô cùng thu n l iấ ề ề ơ ậ ế ạ ị ậ ợ
cho các tàu bè tránh bão, trú n và neo đ u ngh chân khi qua vùng bi n này.ẩ ậ ỉ ể
Đây là đi u ki n vô cùng quan tr ng, có nh h ng l n đ i v i s phátề ệ ọ ả ưở ớ ố ớ ự
tri n th ng nghi p c a qu c gia này.ể ươ ệ ủ ố
N m t i v trí là ằ ạ ị h l u sông Mê Kôngạ ư , Phù Nam đ c b i đ p b iượ ồ ắ ở
nh ng đ ng b ng r ng, l ng phù sa b i đ p hàng năm vô cùng l n vàữ ồ ằ ộ ượ ồ ắ ớ
phong phú, cùng ngu n n c t i thu n l i và đi u hòa... Đây là y u tồ ướ ướ ậ ợ ề ế ố
thu n l i l n trong vi c phát tri n nông nghi p qu c gia này, nôngậ ợ ớ ệ ể ệ ở ố
nghi p có đi u ki n phát tri n đúng m c là đi u ki n lý t ng t o raệ ề ệ ể ự ề ệ ưở ạ
nh ng ngu n hàng phong phú – cung c p s n ph m nông nghi p đ đem raữ ồ ấ ả ẩ ệ ể
trao đ i, buôn bán v i bên ngoài, ch y u là các lo i nh : các cây gia v ,ổ ớ ủ ế ạ ư ị
l ng th c…ươ ự
1
Trong kho ng th i gian kho ng nh ng th k đ u Công nguyên, sả ờ ả ữ ế ỷ ầ ự
phát tri n và l n m nh c a n n th ng m i th gi i làm n y sinh và d nể ớ ạ ủ ề ươ ạ ế ớ ả ẫ
t i vi c hình thành 2 tuy n đ ng th ng m i l n đó là: con đ ng t l aớ ệ ế ườ ươ ạ ớ ườ ơ ụ
– trên đ t li n và con đ ng h ng li u – trên bi n. ấ ề ườ ươ ệ ể Con đ ng m u d chườ ậ ị
trên bi nể n i li n n Đ D ng v i Thái Bình D ng men theo ven bi nố ề Ấ ộ ươ ớ ươ ể
t Trung Qu c qua ven bi n Cham pa, Phù Nam, bán đ o Mã Lai r iừ ố ể ả ồ
chuy n b qua eo Kra g i là Tokola và ti p t c con đ ng ven bi n qua cácể ộ ọ ế ụ ườ ể
n c Nam Á đ n Tây Á và t đó n i v i th gi i Đ a Trung H i. Chính doướ ế ừ ố ớ ế ớ ị ả
nhu c u phát tri n th ng m i th gi i và s g n k t các tuy n đ ngầ ể ươ ạ ế ớ ự ắ ế ế ườ
bi n ng n l i v i nhau mà Phù Nam đ c bi t đ n nh m t đi m nghể ắ ạ ớ ượ ế ế ư ộ ể ỉ
chân lý t ng (n m gi a cu c hành trình, g n eo Kra, có th th c hi n traoưở ằ ữ ộ ầ ể ự ệ
đ i ho c ngh chân, s a ch a tàu thuy n, mua n c ng t và l ng th c điổ ặ ỉ ử ữ ề ướ ọ ươ ự
đ ng…). Có th nói r ng, ng i ta bi t đ n qu c gia này cũng b i lý doườ ể ằ ườ ế ế ố ở
c n tìm con đ ng bi n t Trung Qu c đ đ n n Đ … Trong th i kỳ tầ ườ ể ừ ố ể ế Ấ ộ ờ ừ
th k th III đ n n a đ u th k th VI, Phù Nam v n lên gi vai tròế ỷ ứ ế ử ầ ế ỷ ứ ươ ữ
ki m soát toàn b tuy n đ ng th ng m i trên bi n c a th gi i qua khuể ộ ế ườ ươ ạ ể ủ ế ớ
v c Đông Nam Á...ự
M ng l i kênh r ch ch ng ch tạ ướ ạ ằ ị bao g m c nh ng sông thiên t oồ ả ữ ạ
b i h th ng sông Mê Kông và nh ng kênh, r ch ng n đ c ng i dân mở ệ ố ữ ạ ắ ượ ườ ở
ra do nhu c u đi l i gi a các vùng ho c các ti u qu c là đi u ki n thu nầ ạ ữ ặ ể ố ề ệ ậ
l i đ phát tri n th ng m i th y n i đ a, đ c bi t là c h i cho thuy nợ ể ể ươ ạ ủ ộ ị ặ ệ ơ ộ ề
buôn n c ngoài c p sâu đ c vào bên trong các c ng ven sông đ th cướ ậ ượ ả ể ự
hi n trao đ i.ệ ổ
So v i Champa và Đ i Vi t, Phù Nam n m ớ ạ ệ ằ ở v trí cách xa Trungị
Hoa nên ít ch u nh h ng t nh ng cu c chi n tranh xâm l c, bànhị ả ưở ừ ữ ộ ế ượ
tr ng lãnh th c a ng i Trung Hoa trong th i gian này. Thay vì ph i m iướ ổ ủ ườ ờ ả ả
mê chi n đ u hay lo ch ng gi c ngo i xâm nh hai qu c gia trên, Phù Namế ấ ố ặ ạ ư ố
có đi u ki n t p trung c ng c s c m nh bên trong, ch đ ng m quan hề ệ ậ ủ ố ứ ạ ủ ộ ở ệ
2
th ng m i và ngo i giao, phát tri n và t o ti m l c cho đ t n c, đ cươ ạ ạ ể ạ ề ự ấ ướ ặ
bi t là kinh t .ệ ế
1.2. Nh ng đi u ki n khácữ ề ệ
Bên c nh v trí đ a lý thu n l i cho phát tri n th ng nghi p, đ cạ ị ị ậ ợ ể ươ ệ ặ
bi t là thu n l i phát tri n th ng m i bi n, Phù Nam c còn có nh ngệ ậ ợ ể ượ ạ ể ổ ữ
đi u ki n thu n l i khác nh :ề ệ ậ ợ ư
Giai đo n t th k III đ n n a đ u th k VI, Phù Nam phát tri nạ ừ ế ỷ ế ử ầ ế ỷ ể
v i vai trò nh m t đ qu c hùng c ng, các n c phía Tây, phía Nam Phùớ ư ộ ế ố ườ ướ
Nam mà ch y u các n c n m g n trên bán đ o Mã Lai đ u b chinhủ ế ướ ằ ọ ả ề ị
ph c. Phù Nam chi m đ c con đ ng huy t m ch c a m u d ch n Đụ ế ượ ườ ế ạ ủ ậ ị Ấ ộ
D ng v i bi n Đông, ch n g p g Đông – Tây, ươ ớ ể ố ặ ỡ ki m soát đ c tuy nể ượ ế
m u d ch hàng h iậ ị ả , đ c u tiên mua bán, v n chuy n hàng hóa…ượ ư ậ ể
Nông nghi pệ v n là ngành kinh t phát tri n khá s m và có vai tròố ế ể ớ
tr ng y u v i toàn b xã h i Phù Nam c . Không nh ng hoàn thành nhi mọ ế ớ ộ ộ ổ ữ ệ
v là cung c p đ cái ăn cho toàn xã h i, ngu n s n ph m nông nghi p dụ ấ ủ ộ ồ ả ẩ ệ ư
th a còn đ c t n d ng đ tr thành nh ng m t hàng trao đ i chính và chừ ượ ậ ụ ể ở ữ ặ ổ ủ
y u c a Phù Nam lúc b y gi , ch y u là nông s n ho c đ c s n c a cácế ủ ấ ờ ủ ế ả ặ ặ ả ủ
vùng mi n.ề
Th công nghi pủ ệ phát tri n s m, đ c bi t là s phát tri n c a kể ớ ặ ệ ự ể ủ ỹ
thu t làm g m, đ trang s c, th y tinh, mu i… v n là nh ng m t hàng r tậ ố ồ ứ ủ ố ố ữ ặ ấ
đ c a chu ng không ch v i ng i ph ng Tây mà còn c v i th ngượ ư ộ ỉ ớ ườ ươ ả ớ ươ
nhân Châu Á. Theo nh ng nh n xét t nh ng di ch kh o c h c thì g mữ ậ ừ ữ ỉ ả ổ ọ ố
Phù Nam khác h n v i các vùng xung quanh, nó có nh ng nét đ c đáo, r tẳ ớ ữ ộ ấ
riêng bi t, d nh n bi t là g m Phù Nam. M t khác, các vùng xung quanhệ ễ ậ ế ố ặ
còn ch a có, “còn xa m i t i g n đ c trình đ s n xu t g m nh Phùư ớ ớ ầ ượ ộ ả ấ ố ư
Nam”… Không ch d ng l i đó, các đ trang s c, nh t là trang s c b ngỉ ừ ạ ở ồ ứ ấ ứ ằ
vàng, b c đ c ch tác v i k thu t vô cùng tinh x o, hoa văn đ c bi t v aạ ượ ế ớ ỹ ậ ả ặ ệ ừ
th hi n trình đ ch tác, v a th hi n s khéo léo trên đôi tay c a nh ngể ệ ộ ế ừ ể ệ ự ủ ữ
3
ngh nhân. Đây cũng chính là m t hàng r t đ c các th ng nhân n cệ ặ ấ ượ ươ ướ
ngoài chú ý và quan tâm.
K thu t đóng tàuỹ ậ đã đ c quan tâm phát tri n c v quy mô và ch tượ ể ả ề ấ
l ng t r t s m, nó ra đ i do yêu c u t ho t đ ng buôn bán, giao l uượ ừ ấ ớ ờ ầ ừ ạ ộ ư
gi a các ti u qu c và vi c m r ng lãnh th c a c dân Phù Nam. Ban đ uữ ể ố ệ ở ộ ổ ủ ư ầ
ch đóng nh ng lo i thuy n nh , càng v sau càng phát tri n h n v i nh ngỉ ữ ạ ề ỏ ề ể ơ ớ ữ
lo i thuy n l n h n, có kh năng đi nh ng h i trình xa h n và chuyên trạ ề ớ ơ ả ữ ả ơ ở
kh i l ng hàng hóa l n h n... Đây là đi u ki n đ ng i Phù Nam tổ ượ ớ ơ ề ệ ể ườ ự
v n mình ra bi n, ch đ ng đ n giao l u v i nh ng thuy n buôn bênươ ể ủ ộ ế ư ớ ữ ề
ngoài, khi n cho vi c giao th ng đ c di n ra thu n l i và hi u qu h nế ệ ươ ượ ễ ậ ợ ệ ả ơ
h n các n c trong khu v c…ẳ ướ ự
Ng i dân Phù Nam c n cù, ch u khó, khéo léo trong k ngh ch tácườ ầ ị ỹ ệ ế
và s n xu t hàng hóa nên s n ph m buôn bán đ c đánh giá cao và nhi uả ấ ả ẩ ượ ề
n i quan tâm đ n…H n n a, b ph n ng i Nam Đ o gi i buôn bán,ơ ế ơ ữ ộ ậ ườ ả ỏ
thông th o th tr ng là y u t tích c c giúp th ng m i càng ngày càngạ ị ườ ế ố ự ươ ạ
phát tri n.ể
2. Ho t đ ng th ng nghi p ch y uạ ộ ươ ệ ủ ế
2.1. N i th ngộ ươ
Ho t đ ng n i th ng lúc này đã xu t hi n trên lãnh th Phù Nam-ạ ộ ộ ươ ấ ệ ổ
h l u sông Mê Kông, song ch a có nh ng đ c đi m th c s n i b t vàạ ư ư ữ ặ ể ự ự ổ ậ
phát tri n, n i th ng v n là ngành có vai trò b tr cho s phát tri n c aể ộ ươ ẫ ổ ợ ự ể ủ
ngo i th ng.ạ ươ
Quan h th ng m i m i ch d ng l i nh ng đ a bàn nh , ph m việ ươ ạ ớ ỉ ừ ạ ở ữ ị ỏ ạ
không l n l m, ch y u là ớ ắ ủ ế giao l u gi a các ti u qu c ho c các vùng trongư ữ ể ố ặ
t ng ti u qu c v i nhau.ừ ể ố ớ
Hình th c trao đ i ch y u là b ng ứ ổ ủ ế ằ đ ng sông, trên nh ng kênh,ườ ữ
r chạ v n r t ph bi n, s l ng đ c áng ch ng chung chung b ng c mố ấ ổ ế ố ượ ượ ừ ằ ụ
t “ch ng ch t”. Nh ng sông y v n có s n ho c do nhu c u mà c dân từ ằ ị ữ ấ ố ẵ ặ ầ ư ự
đào lên đ có th đi l i thu n ti n và d dàng h n h n trong vùng.ể ể ạ ậ ệ ễ ơ ơ
4
Các s n v t đ a ph ngả ậ ị ươ là m t hàng đ c đem ra trao đ i. H u h tặ ượ ổ ầ ế
trao đ i v n m c đ đ n gi n, v i hình th c ổ ẫ ở ứ ộ ơ ả ớ ứ v t đ i v tậ ổ ậ . Tính th tr ngị ườ
trong trao đ i ch a cao.ổ ư
Trao đ i ch a mang tính r ng l n, ví d nh nhi u khu v c cùng h pổ ư ộ ớ ụ ư ề ự ọ
l i v i nhau làm công vi c trao đ i mà gói g n trong t ng vùng. Có th làạ ớ ệ ổ ọ ừ ể
giao l u b ng đ ng th y ho c đ ng b nh ng ch y u là đ ng th y.ư ằ ườ ủ ặ ườ ộ ư ủ ế ườ ủ
Hình th c giao l u b ng đ ng th y thì ch y u là đ ng sông.ứ ư ằ ườ ủ ủ ế ườ
2.2. Ngo i th ngạ ươ
T th cho bi t: “ề ư ế Ng i Phù Nam khôn qu , m u l c nh ng t tườ ỷ ư ượ ư ố
b ng và th t thà, h chuyên ngh buôn bánụ ậ ọ ề ”. “Hàng hóa buôn bán th ngườ
ngày là vàng, b c, l a, hàng”. Nh tài nguyên thiên nhiên phong phú, s nạ ụ ờ ả
v t đa d ng c a n i đ a và nh v trí trung gian trên con đ ng hàng h i nậ ạ ủ ộ ị ờ ị ườ ả Ấ
Đ - Trung Qu c, Óc Eo tr thành thành ph c ng c a Phù Nam, m tộ ố ở ố ả ủ ộ
th ng c ng qu c t , đ a Phù Nam lên v trí c a m t đ qu c, ki m soátươ ả ố ế ư ị ủ ộ ế ố ể
toàn b tuy n đ ng th ng m i trên bi n c a th gi i qua khu v c Đôngộ ế ườ ươ ạ ể ủ ế ớ ự
Nam Á.
V n đ ngo i th ng c a Phù Nam đ c s cũ chép l i, cũng nhấ ề ạ ươ ủ ượ ử ạ ư
nh ng d n ch ng nói đ n trong “S li u Phù Nam”, cho ta bi t ph n nàoữ ẫ ứ ế ử ệ ế ầ
v nh ng m i quan h giao l u, buôn bán c a ng i Phù Nam v i th gi iề ữ ố ệ ư ủ ườ ớ ế ớ
bên ngoài, cũng nh bi t đ c m i quan h ngo i giao, giao l u c a qu cư ế ượ ố ệ ạ ư ủ ố
gia c y trong nh ng th k đ u Công nguyên đã v n xa và r ng đ nổ ấ ữ ế ỷ ầ ươ ộ ế
đâu.
* Đ ng b :ườ ộ
Ngo i th ng đ ng b c a Phù Nam ch y u là m i quan h v iạ ươ ườ ộ ủ ủ ế ố ệ ớ
Lâm p.Ấ B i n u nh theo nh ng gì mà t bi u c a vua Phù Nam nói vở ế ư ữ ờ ể ủ ề
quan h Phù Nam – Lâm p thì: “v n c ng gi i li n nhau, thân, thi n…”.ệ Ấ ố ươ ớ ề ệ
N i giáp ranh gi a hai qu c gia này là vùng sông Đ ng Nai, n i phát tri nơ ữ ố ồ ơ ể
r c r văn hóa Đ ng Nai, n i in đ m d u tích văn hóa Đ ng Nai c v i vănự ỡ ồ ơ ậ ấ ồ ổ ớ
hóa Phù Nam.
5