THƯƠNG NGHIỆP PHÙ NAM

Chia sẻ: Vung Yen | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:28

Thêm vào BST

Báo xấu

166
lượt xem 38
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Theo Lương thư ghi chép: “Nước Phù Nam ở phía Nam quận Nhật Nam, trong vịnh lớn, phía Tây của biển, cách Nhật Nam có đến 7000 lý, cách lâm ấp ở phía Tây Nam đến hơn 3000 lý.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: THƯƠNG NGHIỆP PHÙ NAM

THƯƠNG NGHIỆP PHÙ NAM 1. Những điều kiện thuận lợi để phát triển thương nghiệp 1.1.Vị trí địa lý - điều kiện tự nhiên Theo Lương thư ghi chép: “Nước Phù Nam ở phía Nam quận Nh ật Nam, trong vịnh lớn, phía Tây của biển, cách Nh ật Nam có đ ến 7000 lý, cách lâm ấp ở phía Tây Nam đến hơn 3000 lý. Thành cách biển 500 lý (khoảng 250 km), có sông rộng 10 lý, từ Tây – Bắc chảy sang Đông nh ập vào biển. Nước rộng hơn 3000 lý, đất trũng ẩm thấp, nhưng bằng phẳng rộng rãi”. Như vậy, vị trí đầu tiên của quốc gia cổ Phù Nam ch ỉ là hạ lưu và châu thổ đồng bằng sông Cửu Long ngày nay hay chính xác h ơn là khu v ực phía Tây sông Hậu ngày nay. Phía Đông, Nam giáp biển, phía Bắc giáp Chiêm Thành và phía Tây giáp Khơ Me. Đây là vị trí vô cùng thu ận l ợi, b ởi nó nằm trên điểm trung chuyển đường biển thế giới qua Đông Nam Á, từ Trung Hoa qua Ấn Độ tới Địa Trung Hải và ngược lại. Hơn nữa, Phù Nam cổ có đường bờ biển khá rộng (cả phía Đông và Nam cùng giáp biển) và giáp với vịnh Thái Lan. Đây là vùng vịnh lớn, kín gió, lánh sâu vào đất liền, nhiều nơi tập kết, tạo địa hình vô cùng thu ận l ợi cho các tàu bè tránh bão, trú ẩn và neo đậu ngh ỉ chân khi qua vùng bi ển này. Đây là điều kiện vô cùng quan trọng, có ảnh h ưởng lớn đối với s ự phát triển thương nghiệp của quốc gia này. Nằm tại vị trí là hạ lưu sông Mê Kông, Phù Nam được bồi đắp bởi những đồng bằng rộng, lượng phù sa bồi đắp hàng năm vô cùng l ớn và phong phú, cùng nguồn nước tưới thuận lợi và điều hòa... Đây là y ếu t ố thuận lợi lớn trong việc phát triển nông nghiệp ở quốc gia này, nông nghiệp có điều kiện phát triển đúng mực là điều kiện lý tưởng tạo ra những nguồn hàng phong phú – cung cấp sản ph ẩm nông nghiệp đ ể đem ra trao đổi, buôn bán với bên ngoài, chủ yếu là các loại nh ư: các cây gia v ị, lương thực… 1
Trong khoảng thời gian khoảng những thế kỷ đầu Công nguyên, sự phát triển và lớn mạnh của nền thương mại thế giới làm nảy sinh và dẫn tới việc hình thành 2 tuyến đường thương mại lớn đó là: con đường t ơ lụa – trên đất liền và con đường hương liệu – trên biển. Con đường mậu dịch trên biển nối liền Ấn Độ Dương với Thái Bình Dương men theo ven biển từ Trung Quốc qua ven biển Cham pa, Phù Nam, bán đảo Mã Lai r ồi chuyển bộ qua eo Kra gọi là Tokola và tiếp tục con đường ven biển qua các nước Nam Á đến Tây Á và từ đó nối với thế giới Địa Trung H ải. Chính do nhu cầu phát triển thương mại thế giới và sự gắn kết các tuy ến đ ường biển ngắn lại với nhau mà Phù Nam được biết đến nh ư m ột đi ểm ngh ỉ chân lý tưởng (nằm giữa cuộc hành trình, gần eo Kra, có th ể th ực hi ện trao đổi hoặc nghỉ chân, sửa chữa tàu thuyền, mua nước ngọt và lương th ực đi đường…). Có thể nói rằng, người ta biết đến quốc gia này cũng bởi lý do cần tìm con đường biển từ Trung Quốc để đến Ấn Độ… Trong thời kỳ từ thế kỷ thứ III đến nửa đầu thế kỷ thứ VI, Phù Nam vươn lên giữ vai trò kiểm soát toàn bộ tuyến đường thương mại trên biển của th ế gi ới qua khu vực Đông Nam Á... Mạng lưới kênh rạch chằng chịt bao gồm cả những sông thiên tạo bởi hệ thống sông Mê Kông và những kênh, rạch ngắn được người dân mở ra do nhu cầu đi lại giữa các vùng hoặc các tiểu quốc là điều kiện thu ận lợi để phát triển thương mại thủy nội địa, đặc biệt là cơ hội cho thuy ền buôn nước ngoài cập sâu được vào bên trong các cảng ven sông đ ể th ực hiện trao đổi. So với Champa và Đại Việt, Phù Nam nằm ở vị trí cách xa Trung Hoa nên ít chịu ảnh hưởng từ những cuộc chiến tranh xâm lược, bành trướng lãnh thổ của người Trung Hoa trong thời gian này. Thay vì ph ải m ải mê chiến đấu hay lo chống giặc ngoại xâm như hai quốc gia trên, Phù Nam có điều kiện tập trung củng cố sức mạnh bên trong, chủ động mở quan h ệ 2
thương mại và ngoại giao, phát triển và tạo tiềm lực cho đất nước, đặc biệt là kinh tế. 1.2. Những điều kiện khác Bên cạnh vị trí địa lý thuận lợi cho phát triển th ương nghi ệp, đ ặc biệt là thuận lợi phát triển thượng mại biển, Phù Nam cổ còn có nh ững điều kiện thuận lợi khác như: Giai đoạn từ thế kỷ III đến nửa đầu thế kỷ VI, Phù Nam phát triển với vai trò như một đế quốc hùng cường, các nước phía Tây, phía Nam Phù Nam mà chủ yếu các nước nằm gọn trên bán đảo Mã Lai đều bị chinh phục. Phù Nam chiếm được con đường huyết mạch của mậu dịch Ấn Độ Dương với biển Đông, chốn gặp gỡ Đông – Tây, kiểm soát được tuyến mậu dịch hàng hải, được ưu tiên mua bán, vận chuyển hàng hóa… Nông nghiệp vốn là ngành kinh tế phát triển khá sớm và có vai trò trọng yếu với toàn bộ xã hội Phù Nam cổ. Không nh ững hoàn thành nhi ệm vụ là cung cấp đủ cái ăn cho toàn xã h ội, nguồn sản ph ẩm nông nghi ệp d ư thừa còn được tận dụng để trở thành những mặt hàng trao đổi chính và chủ yếu của Phù Nam lúc bấy giờ, chủ yếu là nông sản hoặc đặc sản của các vùng miền. Thủ công nghiệp phát triển sớm, đặc biệt là sự phát triển của kỹ thuật làm gốm, đồ trang sức, thủy tinh, muối… vốn là nh ững m ặt hàng r ất được ưa chuộng không chỉ với người phương Tây mà còn cả với thương nhân Châu Á. Theo những nhận xét từ những di chỉ kh ảo cổ học thì g ốm Phù Nam khác hẳn với các vùng xung quanh, nó có những nét độc đáo, rất riêng biệt, dễ nhận biết là gốm Phù Nam. Mặt khác, các vùng xung quanh còn chưa có, “còn xa mới tới gần được trình độ sản xuất g ốm nh ư Phù Nam”… Không chỉ dừng lại ở đó, các đồ trang sức, nhất là trang s ức b ằng vàng, bạc được chế tác với kỹ thuật vô cùng tinh xảo, hoa văn đặc biệt vừa thể hiện trình độ chế tác, vừa thể hiện sự khéo léo trên đôi tay của những 3
nghệ nhân. Đây cũng chính là mặt hàng rất được các th ương nhân n ước ngoài chú ý và quan tâm. Kỹ thuật đóng tàu đã được quan tâm phát triển cả về quy mô và ch ất lượng từ rất sớm, nó ra đời do yêu cầu từ hoạt động buôn bán, giao l ưu giữa các tiểu quốc và việc mở rộng lãnh thổ của cư dân Phù Nam. Ban đầu chỉ đóng những loại thuyền nhỏ, càng về sau càng phát triển hơn với những loại thuyền lớn hơn, có khả năng đi những hải trình xa hơn và chuyên trở khổi lượng hàng hóa lớn hơn... Đây là điều kiện để người Phù Nam t ự vươn mình ra biển, chủ động đến giao lưu với những thuyền buôn bên ngoài, khiến cho việc giao thương được diễn ra thuận lợi và hiệu qu ả h ơn hẳn các nước trong khu vực… Người dân Phù Nam cần cù, chịu khó, khéo léo trong kỹ nghệ ch ế tác và sản xuất hàng hóa nên sản phẩm buôn bán được đánh giá cao và nhiều nơi quan tâm đến…Hơn nữa, bộ phận người Nam Đảo giỏi buôn bán, thông thạo thị trường là yếu tố tích cực giúp thương mại càng ngày càng phát triển. 2. Hoạt động thương nghiệp chủ yếu 2.1. Nội thương Hoạt động nội thương lúc này đã xuất hiện trên lãnh thổ Phù Nam- hạ lưu sông Mê Kông, song chưa có những đặc điểm thực sự nổi bật và phát triển, nội thương vẫn là ngành có vai trò bổ trợ cho sự phát triển của ngoại thương. Quan hệ thương mại mới chỉ dừng lại ở những địa bàn nhỏ, phạm vi không lớn lắm, chủ yếu là giao lưu giữa các tiểu quốc hoặc các vùng trong từng tiểu quốc với nhau. Hình thức trao đổi chủ yếu là bằng đường sông, trên những kênh, rạch vốn rất phổ biến, số lượng được áng chừng chung chung bằng cụm từ “chằng chịt”. Những sông ấy vốn có sẵn hoặc do nhu cầu mà c ư dân t ự đào lên để có thể đi lại thuận tiện và dễ dàng hơn hơn trong vùng. 4
Các sản vật địa phương là mặt hàng được đem ra trao đổi. Hầu hết trao đổi vẫn ở mức độ đơn giản, với hình th ức vật đổi vật. Tính thị trường trong trao đổi chưa cao. Trao đổi chưa mang tính rộng lớn, ví dụ như nhiều khu vực cùng họp lại với nhau làm công việc trao đổi mà gói gọn trong từng vùng. Có thể là giao lưu bằng đường thủy hoặc đường bộ nhưng chủ yếu là đường thủy. Hình thức giao lưu bằng đường thủy thì chủ yếu là đường sông. 2.2. Ngoại thương Tề thư cho biết: “Người Phù Nam khôn quỷ, mưu lược nhưng tốt bụng và thật thà, họ chuyên nghề buôn bán”. “Hàng hóa buôn bán thường ngày là vàng, bạc, lụa, hàng”. Nhờ tài nguyên thiên nhiên phong phú, s ản vật đa dạng của nội địa và nhờ vị trí trung gian trên con đường hàng hải Ấn Độ - Trung Quốc, Óc Eo trở thành thành phố cảng của Phù Nam, m ột thương cảng quốc tế, đưa Phù Nam lên vị trí của một đế quốc, kiểm soát toàn bộ tuyến đường thương mại trên biển của thế giới qua khu vực Đông Nam Á. Vấn đề ngoại thương của Phù Nam được sử cũ chép lại, cũng như những dẫn chứng nói đến trong “Sử liệu Phù Nam”, cho ta biết ph ần nào về những mối quan hệ giao lưu, buôn bán của người Phù Nam với th ế gi ới bên ngoài, cũng như biết được mối quan hệ ngoại giao, giao lưu của quốc gia cổ ấy trong những thế kỷ đầu Công nguyên đã vươn xa và rộng đến đâu. * Đường bộ: Ngoại thương đường bộ của Phù Nam chủ yếu là mối quan hệ với Lâm Ấp. Bởi nếu như theo những gì mà tờ biểu của vua Phù Nam nói về quan hệ Phù Nam – Lâm Ấp thì: “vốn cương giới liền nhau, thân, thi ện…”. Nơi giáp ranh giữa hai quốc gia này là vùng sông Đồng Nai, nơi phát triển rực rỡ văn hóa Đồng Nai, nơi in đậm dấu tích văn hóa Đồng Nai cổ với văn hóa Phù Nam. 5
Tại Phan Thiết – Bình Thuận, người ta phát hiện trong tầng văn hóa khảo cổ học những mảnh gốm Chăm, gốm Trung Hoa thời Lục triều và Tùy (V-VI), một số mảnh gốm và một số pho tượng nhỏ… Điều này có thể đưa ta đến một giả thuyết rằng, cư dân ở hai vùng liền kề của Phù Nam và Chân Lạp trong thời kỳ này đã có những hoạt động giao lưu, trao đổi sản phẩm địa phương hết sức thân thiện với nhau. Tuy số lượng hiện vật không nhiều và chưa được ghi lại cụ thể trong một tài liệu c ụ th ể nào, nhưng những chứng cứ trên đây có thể cho phép ta ph ỏng đoán có c ơ sở v ề vấn đề này. * Đường biển: Người Phù Nam luôn có tư tưởng hướng ra biển và chinh ph ục biển ngay từ những ngày lập quốc, với sự lớn mạnh của một đế quốc hùng cường từ ngay những thế kỷ đầu công nguyên, Phù Nam đã tạo cho mình những lợi thế nhất định cũng như những bạn hàng quen thuộc vốn hay dừng chân và buôn bán trên truyến đường biển bị quốc gia này kiểm soát. Cảng thị Óc Eo là “bộ phận duyên hải của vương quốc cổ Ấn Độ hóa Phù Nam”, là cảng thị đại diện cho Phù Nam ti ếp xúc v ới bên ngoài, là một đầu mối của đường hàng hải mậu dịch quốc tế, là một trung tâm thu phát hàng hóa, một trung tâm buôn bán, nên nó vừa lưu gi ữ v ật ph ẩm Đông – Tây, vừa có các loại tiền bạc ở trên đất của nó và ở bên ngoài. Óc Eo là cảng thị, mở cửa buôn bán với bên ngoài nh ưng lại là b ộ phận hữu cơ của hệ thống, của quốc gia. Theo dấu vết còn ít nh ất 2 thành thị nữa là Nền Chùa (Kiên Giang) và Nền Vua (nơi giáp ranh Kiên Giang – Cà Mau). Việc phát hiện ra một thành thị cổ qua khai quật văn hóa Óc Eo được Malleret ví như một trung tâm thương mại quốc tế có trình độ phát triển kinh tế, văn hóa và giao lưu hàng hóa vào hàng cao nh ất th ế gi ới trong 5-6 thế kỷ đầu Công nguyên. Những dẫn chứng trên đây chứng tỏ rằng, ngoại thương Phù Nam rất phát triển và đã đạt những thành tự lớn. Quan h ệ giao l ưu v ới các n ước 6
bên ngoài bằng đường biển chủ yếu gồm các nước như: Trung Quốc, Ấn Độ, Myanma, Đại Việt và các khu vực hải đảo khác… Biểu hiện của mối giao lưu này là người ta tìm thấy rất nhiều tiền Phù Nam ở những nước lân cận: - Ở Óc Eo phát hiện được 4 đồng tiền lớn (đường kính) D= 3cm, 5 đồng tiền nhỏ, D=1,5 cm. - Ở Nam Thái Lan, phát hiện 4 đồng tiền lớn, trong một h ố khai quật khảo cổ học. - Ở Hmawza (Myanma) tìm thấy 4 đồng tiền lớn. Tất cả 14 đồng tiền này đều bằng bạc, có những hình trang trí căn bản giống nhau (trừ ở Myanma có kiểu thức hơi khác), những hình đó thay đổi giữa các đồng tiền, có các hình đúc nổi: ốc tù và, mặt trời và tia nắng hình cung, hình lâu đài hay đền thờ, thể hiện b ằng hình chóp nh ọn có 2 b ờ mái uốn cong, trông giống… Các đồng tiền nhỏ có ưu thế đa s ố gi ống hình con gà, hay một loại chim chân cao, cánh cụp hay hình con cú… Hơn nữa, các nhà khảo cổ học Thái Lan gần đây còn phát hi ện đ ược ở địa điểm khai quật gần U Thong, hạ lưu sông Mê Nam 1 cái bình h ương kiểu “bình hương Phù Nam” đổ nghiêng, trong xếp thứ tự đầy chặt các đồng tiền cổ. Theo những gì mà các nhà nghiên cứu tìm hi ểu đ ược, h ọ đ ưa ra kết luận rằng hoàn toàn có cơ sở cho đây là những đồng tiền Phù Nam. Sau năm 1975, các nhà khảo cổ học Việt Nam đã phát hiện thêm 12 đồng tiền nữa, chúng đúc hình voi, búa tầm sét (vajra), hoa 8 cánh, một hình mặt người mũi cao (người Âu), tất cả đều bằng chì. Không thể không coi những đồng tiền này cũng là tiền Phù Nam, nhưng chất lượng thấp, có lẽ dùng trong buôn bán nội địa. Tất cả những đồng tiền này đều có ki ểu cách Địa Trung Hải, có sự phong phú về số lượng, hình dáng và phạm vi phân bố. Ở thời gian này, nó vượt xa hơn hẳn tất cả các nơi khác trên thế giới ngoài Địa Trung Hải, phản ánh trình độ cao của mậu dịch quốc tế Phù Nam và vị trí quốc tế của Phù Nam… 7
Sử cũ đã ghi lại những quan hệ ngoại giao và thương mại giữa Phù Nam với Trung Hoa và Ấn Độ. Các kết quả nghiên cứu khảo cổ học cũng chứng minh những giao lưu kinh tế giữa Phù Nam và hai nước nói trên, cũng như với Đông Nam Á và thậm chí xa hơn nữa, với Địa Trung Hải và Trung Á. Trung Hoa là nước có quan hệ thương mại sớm nhất với Phù Nam. Một phần do không chịu ảnh hưởng của chiến tranh, nên nền kinh tế, đặc biệt là thương mại ít bị ảnh hưởng hoặc gián đoạn. Thông qua việc xuất hiện và có mặt của những đồng “tiền Phù Nam” ở những lãnh thổ khác nhau trên thế giới, chúng ta có thể m ường tượng ra được con đường hương liệu – con đường thương mại trên biển của thế giới qua khu vực Đông Nam Á hoạt động nh ư th ế nào, cũng nh ư việc nhận diện được những bạn hàng, những nước có quan hệ buôn bán với Phù Nam cổ. Chắc chắn, phải có hoạt động thương mại rõ rệt thì những đồng tiền Phù Nam mới được tìm thấy rất nhi ều trong các di ch ỉ khảo cổ học của các quốc gia như: Trung Quốc, Ấn Độ, Myanma, các nước hải đảo… Cũng qua những chứng cớ khảo cổ học ấy ta có thể khẳng định rằng, đến thời điểm này, quan hệ thương mại trên biển của Phù Nam đang rất phát triển. Sản phẩm của hoạt động ngoại thương có quy mô lớn. Dọc duyên hải và trong nội địa đất nước, những sản phẩm đồ nhập hoặc phỏng theo đồ ngoại được phát hiện gồm: Trống đồng – loại cổ vật tiêu bi ểu c ủa văn hóa Đông Sơn. Những sản phẩm được nhìn nhận, được nhập hoặc được phỏng chế sản phẩm có nguồn gốc từ Ấn Độ hầu hết là đồ trang sức. Không chỉ dừng lại ở những mối quan hệ thương mại nội địa, thương mại trong khu vực mà Phù Nam còn vươn mình ra rộng h ơn và xâm nhập vào thế giới phương Tây. Những quan hệ buôn bán với những người da trắng đã tạo cho họ những hiểu biết về kinh tế hàng hóa, c ủng c ố thêm tiềm lực thương mại vốn có và nhanh chóng vươn lên thành một đế quốc, 8
một nước có thế mạnh không cùng có thể kiểm soát toàn bộ tuyến đường biển thế giới qua khu vực này. 2.3. Hình thức trao đổi, mặt hàng chính Phù Nam được ví như “nơi họp chợ của thế giới”, chứng minh cho sự phát triển của thương mại Phù Nam phải kể đến sự xuất hiện sớm của các thị trấn, thị tứ lớn như: Óc Eo, Ba Thê, Trà Keo … nằm ở các vị trí tương đối gần gũi nhau, gần biển hoặc bên bờ kênh… Trên thực tế, cảng thị Óc Eo không những đóng vai trò là cảng trung tâm c ủa Phù Nam mà còn nhanh chóng trở thành trung tâm thương mại phía Đông của th ế giới. Đi ều này chứng tỏ, từ rất sớm thương mại Phù Nam đã phát triển và được nhà nước chú trọng. Theo các nguồn sử liệu ghi chép lại thì: hải cảng Óc eo không ch ỉ đón tiếp những thuyền của các quốc gia được ví nh ư những bạn hàng quen mà còn đón tiếp cả những Kolandia là những chiến hạm hạng lớn chở hàng hóa của những thương gia trong các tỉnh của Mã Lai. Ngoài ra còn ghi chép rằng: người Trung Hoa có thể ngồi thuyền qua đất Phù Nam đến bán đảo Mã Lai. Hoặc dưới thời Phạm Chiêu (225-245) có ghi chép rằng: năm 244, theo sử ký Trung Hoa đời Tam Quốc nhà Đông Ngô thì năm 240 Ph ạm Chiêu tiếp 2 sứ thần của vua Tôn Quyền. Năm 243, một văn phòng thương mại Phù Nam thành lập ở gần thủ phủ Nam Kinh gọi là Phù Nam quán, vua Phù Nam giao thương với Ấn Độ, Trung Hoa năm 245 bị ám sát. Như đã kể trên, các thuyền buôn của thương nhân Trung Quốc đến Ấn Độ và ngược lại, khi đi men qua vùng biển Trung Quốc đến Champa, Phù Nam đều dừng lại nghỉ chân tại đây để mua nước ngọt, sửa chữa tàu bè và thực hiện trao đổi các mặt hàng cần thiết… Người Trung Quốc thường mang đến đây lụa là, gấm vóc để trao đổi lấy các vật ph ẩm khác của người Phù Nam như: đồ gốm, đồ trang sức làm từ vàng và b ạc, các loại hương liệu và gia vị… Hoặc như Nam Tề thư viết thì: “ buôn bán trao đổi lấy vàng bạc, tơ lụa trắng”. Có khi còn có những mặt hàng quý hiếm 9
chỉ giành cho những người quyền quý, giàu sang như: gương đồng, tiền vàng, nhẫn ngọc… Trầm hương là mặt hàng khá nổi tiếng được Phù Nam đem ra trao đổi với bên ngoài. Trầm hương có mặt chủ yếu trên đất liền, trên cao nguyên Trường Sơn. Nó được quý trọng đến mức được th ể hiện trên đ ồng tiền bạc. Loại A nhưng nhỏ Dm 12m/m, cân nặng 0.9 gr. Được biết là có nguồn gốc từ Sumatra mang sang bán đảo Malaixia 1 số đồng tiền tròn có họa tiết hoa trầm hương, mặt trái có chữ đọc là Mas (vàng). Còn ở Java l ại xác định được mấy đồng tiền bạc, không xác định được hình dáng, 1 đ ồng cỡ 23x18m/m, 11,58 gr, mặt trái là họa tiết hoa trầm hương, còn mặt ph ải là một cái hình gọi tên là wicks cho là lọ cắm hoa Nơi tập trung nhiều hiện vật có nguồn gốc bên ngoài và niên đại chính xác của Phù Nam như: huy chương Rôma, gương đồng hậu Hán, đèn đồng Ba tư, hàng chục chữ Brahmi… Chưa tìm thấy những chứng cứ khảo cổ học nói về việc giao l ưu giữa người Phù Nam với Rôma, Ba tư… nhưng theo phỏng đoán thì những sản phẩm của họ tìm thấy ở đây là do việc những thương nhân Địa Trung Hải đến và mang các sản phẩm khác nhau đến để trao đổi với người Phù Nam. Những sản phẩm Ấn Độ có thể đã được vận chuyển từ biển, xuất phát từ Nam Ấn tại thương cảng Arikamedu – đây là một trung tâm s ản xuất và xuất khẩu các loại chuỗi hạt. Những thuyền này đi ngang qua vịnh Bengan, dừng lại ở Kra từ đây vượt qua bán đảo Mã Lai bằng đường bộ, sau đó xuống thuyền đi men theo vịnh Thái Lan vào biển Đông. Theo di chỉ khảo cổ học tìm thấy được từ văn hóa Óc Eo, nh ững đ ồ vật như: nhẫn, đồ gốm, thiếc, đồng…xuất hiện với số lượng lớn, chứng tỏ, từ thời xa xưa rất có thể đây là nh ững mặt hàng buôn bán chính và ch ủ yếu của cư dân nơi đây. 10
Sự khác biệt lớn nhất và thể hiện sự phát triển h ơn h ẳn c ủa th ương mại Phù Nam so với thương mại Champa đó là sự xuất hiện của tiền làm phương tiện trao đổi. Nếu như thương mại Champa mới chỉ dừng lại ở việc trao đổi hàng hóa theo hình thức vật đổi vật thì đến th ương mại Phù Nam, nhiều loại tiền khác nhau được tìm thấy thông qua các khai quật khảo cổ học tại văn hóa Óc Eo. Các loại ti ền nh ư: ti ền c ổ Mã Lai, Phù Nam, Nam Ấn tìm thấy chứng tỏ, cho đến thời điểm này, so với các quốc gia trong khu vực, thương mại biển Phù Nam đã phát triển đến một trình độ nhất định, nền kinh tế mang xu hướng kinh tế thị trường nhiều hơn và sâu sắc hơn các nước lân cận. 3. Vai trò của thương mại đối với kinh tế và sự thịnh suy của Phù Nam Thương mại là một hoạt động có vai trò vô cùng quan trọng trong c ơ cấu nền kinh tế. Ở những quốc gia có điều kiện thuận lợi cũng như hình thành và phát triển nền thương nghiệp từ sớm sẽ tạo những thận lợi nhất định cho sự phát triển kinh tế sau này, các mối quan hệ buôn bán cũng được mở rộng theo hướng đa phương và đa dạng hóa. Đây là ngành kinh tế quan trọng nhất và đóng vai trò quyết định trong toàn bộ nền kinh tế Phù Nam ngay từ những thế kỷ đầu công nguyên. Thương mại Phù Nam vốn phát triển sớm và được nhà n ước chú tr ọng. Đây là một trong những yếu tố quan trọng đưa Phù Nam trở thành đ ế qu ốc nhưng lại là nguyên nhân trọng yếu dẫn đến sự suy vong của v ương quốc này. Nguyên nhân suy yếu của thương mại Phù Nam: Như đã nói ở trên, từ đầu công nguyên đến thế kỷ V, con đường mậu dịch trên biển nối liền Ấn Độ Dương với Thái Bình Dương men theo ven biển từ Trung Quốc qua ven biển Cham pa, Phù Nam, bán đảo Mã Lai rồi chuyển bộ qua eo Kra gọi là Tokola và tiếp tục con đường ven biển qua 11
các nước Nam Á đến Tây Á và từ đó nối với thế giới Địa Trung Hải. Phù Nam nằm trên vị trí cực kỳ thuận lợi của hải trình Đông – Tây này. Đ ế ch ế Phù Nam lại khống chế và kiểm soát toàn bộ con đường buôn bán ven bi ển qua bán đảo Mã Lai, bao gồm lưu vực sông Mê Kông, sông Mê Nam và bán đảo Mã Lai. Đô thị cảng Ba Thê, Óc eo sớm trở thành trung tâm mậu dịch quốc tế của Phù Nam và cả vùng Đông Nam Á lục địa. Trung tâm này không những là nơi giao dịch, mua bán giữa Phù Nam với nước ngoài mà còn là địa điểm dừng chân để lấy nước và mua sắm lương thực, thực phẩm của các con thuyền trên hải trình thương mại quốc tế. Chính lộ trình trên biển thay đổi là vấn đề có ý nghĩa sống còn đối với một quốc gia lấy kinh tế thương nghiệp làm ngành kinh tế chính nh ư Phù Nam. Khoảng thế kỷ VI, VII, cùng với kỹ thuật đi bi ển phát tri ển, người ta đã tìm được con đường đi lại trên biển không phải men theo bờ vịnh nữa. Cũng chính từ đây, Phù Nam mất đi vị trí là nơi dừng chân thường xuyên của các thương nhân. Có thể đánh giá đây là nguyên nhân chính và quyết định dẫn đến sự suy giảm của kinh tế thương nghiệp Phù Nam trong các giai đoạn tiếp theo. Nguyên nhân khác được các nhà địa chất phỏng đoán là sự thay đổi địa chất, vào khoảng năm 650, một đợt nước biển dâng cao có thể làm ngập một vùng lớn, hải lộ băng qua đồng bằng bị bồi lấp dẫn đến sự suy thoái các thành thị… Nói tóm lại, chính kinh tế thương nghiệp mà ch ủ y ếu là th ương mại biển là nguyên nhân chính và quan trọng nhất đối với sự phát triển của kinh tế Phù Nam, đưa Phù Nam thành đế quốc và cũng là nguyên nhân d ẫn đ ến sự suy tàn nhanh chóng và sự biến mất đột ngột của Phù Nam cổ. 12
Khu vực Đông Nam Á thời cổ đại 13
Họ và tên: Nguyễn Thị Phấn THƯƠNG NGHIỆP PHÙ NAM Nền kinh tế của Phù Nam là nền kinh tế đan xen hài hòa g ữa các nghành kinh tế. Có một nền nông nghiệp khá phát triển giữ vai trò quan trọng cung cấp lương thực cho cộng đồng dân cư và một nền kinh t ế Th ủ công nghiệp phát triển hơn hẳn so với các nước khác cùng khu vực. Nhưng Phù Nam trở lên giàu mạnh lại là từ kinh tế bi ển và th ương m ại. Phù Nam đã từng được biết đến như là một “Đế quốc trên biển”. Nền kinh tế Phù Nam trong một chừng mực nào đó đã mang tính chất của một nền kinh tế hàng hóa. Có được sự phát triển của thương mại đó là do Phù Nam có t ập hợp những yếu tố thuận lợi để thúc đẩy thương mại phát triển. 1. Điều kiện phát triển. 1.1: Vị trí địa lý_ Điều kiện tự nhiên. * Vị trí địa lý. Phù Nam nằm ở khu vực h ạ l ưu và châu th ổ sông C ửu Long. Có 2 mặt Đông Nam đều giáp biển, là vị trí trung chuyển cho các tuy ến đường biển. Từ đầu công nguyên do nhu cầu trao đ ổi và buôn bán con đ ường m ậu dịch trên biển nối liền Ấn Độ Dương với Thái Bình Dương men theo ven biển Trung Hoa qua biển Chăm Pa, Phù Nam, bán đảo Mã Lai rồi đổ bộ qua eo Kra hay còn gọi là Takola và con đường ven biển qua các nước Nam Á đến Tây Á và từ đó nối với Địa Trung Hải đã được hình thành và Phù Nam nằm trên vị trí cực kỳ thuận lợi trên hải trình Đông – Tây này. Ng ười Trung Hoa biết đến Phù Nam lần đầu là do xuất phát từ con đường h ương liệu. Theo sử Trung Hoa chép lại “Qua thế kỷ thứ II Vua nước tàu cử một phái đoàn sứ giả đầu tiên do Ô Trương Khiên hướng dẫn đi đường bộ sang giao hảo chánh thức với các quốc gia ở tây phương. Người tàu biết đ ến Phù Nam trên con đường vượt Đại Dương dừng chân tại thị trấn Bac Triane. Ô Trương Khiên thấy có nhiều cây tre và hàng lụa từ các vùng hi ện th ời là t ừ 14
các tỉnh Vân Nam, Tứ Xuyên mang xuống. Người địa phương cho biết họ mua các món ấy ở một quốc gia rất thịnh vượng tên là Trầm Đô. V ị s ứ gi ả nghĩ đến nỗi gian truân của con đường hướng bắc thường bị các bộ lạc du mục miền Trung Á cướp phá nên nhất định dùng thuyền biển xuống phía Nam mở cuộc bang giao với Ấn Độ. Do đó họ biết tới Phù Nam” [11;6]. Phù Nam ở phía Tây Nam giáp vịnh Thái Lan là một vịnh lớn, kín gió rất thuận lợi cho tàu bè neo đậu, tránh bão, là nơi dừng chân cho một chuyến hành trình dài để mua lương thực, nước ngọt và trao đổi các vật phẩm khác... Đây là điều kiện thuận lợi tạo điều kiện cho kinh t ế th ương m ại trên biển của Phù Nam phát triển mạnh. Phù Nam nằm ở vị trí là con đường trung chuy ển b ắt bu ộc t ừ Ấn Đ ộ Dương sang Thái Bình Dương nằm trên con đường hương liệu phương Đông. Tạo điều kiện thuận lợi cho Phù Nam giao lưu buôn bán với các nước trong khu vực và trên thế giới trong thời gian này. Phù Nam có vị trí địa lý nằm cách xa Trung Hoa nên không b ị ảnh h ưởng quá nhiều bởi sự cai trị và bị Trung Hoa gây chiến tranh liên t ục. Đây là điều kiện thuận lợi để Phù Nam có được hòa bình và phát tri ển kinh t ế thương mại trên biển. * Về điều kiện tự nhiên. Phù Nam nằm ở khu lực hạ lưu của Sông Mê Kông hàng năm đ ồng bằng ở đây được bồi đắp bởi một lượng phù sa màu mỡ. Tạo điều kiện phát triển nền nông nghiệp trồng lúa nước, không những đảm bảo cung cấp lương thực cho cư dân Phù Nam mà còn làm hàng hóa trao đ ổi v ới thương nhân nước ngoài khi đến buôn bán tại Phù Nam. Phù Nam có nhi ều kênh rạch tự nhiên chảy đan xen với nhau, lại là nơi có dòng hạ lưu chảy qua nên trữ lượng cá ở đây rất nhiều. Các loại cá tập trung và bơi thành từng đoàn. Đây là điều kiện thuận lợi cho cư dân Phù Nam buôn bán trên sông. Thư tịch cổ Trung quốc gọi đây là “ Vương quốc ngàn sông” [13;6]. 15
Phù Nam nằm trên vành đai khí h ậu nhiệt đới ẩm gió mùa, đ ất đai t ươi tốt nên các loại động thực vật cũng rất phong phú đa dạng và quý hi ếm có các loại hương liệu: Trầm hương, mộc hương, chim ngũ sắc, ngà voi…Các loại sản vật nhiều và phong phú như vậy đã là một động lực thu hút, h ấp dẫn các thương nhân nước ngoài đến để trao đổi và buôn bán với Phù Nam. Ngoài ra Phù Nam còn có rất nhiều các loại khoáng sản quý t ạo đi ều kiện thúc đẩy ngành thủ công nghiệp phát triển. Phù Nam rất phát tri ển nghề gốm do có nguồn đất sét sẵn có trong nước, có các loại khoáng sản như vàng, bạc, đồng, sắt, thiếc… tạo điều kiện cho nghề luyện kim và làm đồ trang sức phát triển. Với kỹ thuật chế tác tinh sảo, các loại hàng hóa đa dạng, phong phú đã trở thành những mặt hàng quan trọng thúc đẩy hoạt động thương mại phát triển. 1.2. Điều kiện về kinh tế. Sự phát triển về kinh tế nông nghiệp và thủ công nghiệp của Phù Nam cũng là một nhân tố quan trọng đưa nền kinh tế th ương mại của Phù Nam phát triển mạnh mẽ. Nhờ Phù Nam nằm trên vùng khí hậu nhiệt đới ẩm, đất đai được phù sa bồi đắp quanh năm nên nông nghiệp trồng lúa nước đặc bi ệt phát tri ển. Đây không những là nguồn lương thực dồi dào cung cấp cho người dân Phù Nam mà còn là một mặt hàng quan trọng để giao lưu buôn bán, cung cấp lương thực cho các thuyền thương nhân qua Phù Nam. Ở Phù Nam nền kinh tế thủ công nghiệp đã khá phát tri ển nh ư: K ỹ nghệ sản xuất đồ gốm, nghề luyện kim, kim hoàn và chế tác các đồ trang sức đều rất tinh vi. Tạo ra các loại hàng hóa phong phú để trao đổi, buôn bán với thương nhân nước ngoài. Đặc biệt, ở Phù Nam nghề đóng tàu ra đời sớm do nhu cầu mở rộng buôn bán, mở rộng lãnh thổ của cư dân Phù Nam và kỹ thuật này ngày càng phát triển “ Thời kỳ này Phù Nam đã đóng được những con tàu lớn, có th ể vượt biển đi xa”[82;1]. Kỹ thuật đóng tàu và sửa chữa tàu thuyền phát triển 16
tạo điều kiện cho cư dân Phù Nam có thể buôn bán xa bờ và thương nhân nước ngoài yên tâm khi đến buôn bán tại đây. 1.3. Yếu tố con người. * Yếu tố cá nhân: Do chính sách cai trị của nhà Vua người đứng đầu vương quốc. Trong kinh tế thương nghiệp nếu như ChamPa lấy chính sách cướp làm chủ đạo, người dân có một bộ phận chuyên làm nghề cướp bi ển thì ở đây những người đứng đầu vương quốc Phù Nam lấy sự phát triển thương nghiệp bền vững làm mục tiêu để phát triển đất nước. Họ đề ra những chính sách hợp lý để thu hút các thương nhân và mở rộng giao lưu buôn bán “Theo sử ký Trung Hoa thời Tam Quốc nhà Đông Ngô ( 222- 265) ghi chép thì dưới thời Vua Phạm Chiêu (Fan. T Chan 225 – 245) thì vào năm 244 một văn phòng thương mại Phù Nam thành lập gần th ủ Phủ Nam Kinh gọi là Phù Nam quán. Vua Phù Nam giao thương v ới Trung Hoa, Ấn Đ ộ năm 245 bị ám sát” [57;6]. Không những lập thương quán để thuạn l ợi cho việc giao thương mà Vua Phù Nam còn chủ động phái người đi trao đ ổi buôn bán với các nước khác “Trong “sử ký Nam triều nhà Tề ( 479 – 501) dưới triều vua Võ Đế ( 483 – 494) do Tú Tử Triển biên soạn vào đầu th ế kỷ VI đã nhắc tới nhà vua của Phù Nam là Kiều Trân (Jayava rman) ngài đã nhiều lần phái nhiều thương gia sang buôn bán ở Quảng Châu thuộc tỉnh Quảng Đông” 75;6]. Với những chính sách đó các vị Vua Phù Nam đã khiến thương mại Phù Nam phát triển mạnh mẽ hơn. * Yếu tố cư dân: Cư dân của Phù Nam là sự kết hợp giữa hai bộ ph ận người Môn Cổ và người Nam Đảo. Trong khi người Môn Cổ giỏi chinh chiến và tổ chức xã hội thì người Nam Đảo lại giỏi buôn bán và cư dân Phù Nam có một bộ phận chuyên làm nghề buôn bán. Tề Th ư viết “ Ng ười Phù Nam khôn quỷ, mưu lược, nhưng tốt bụng và thật thà, h ọ chuyên ngh ề buôn bán” [83;1]. Cư dân Nam Đảo giỏi đi biển họ thông thạo đ ường th ủy ngồi thuyền đi buôn bán xa.. Đây cũng là một trong nh ững y ếu tố t ạo đi ều kiện thuận lợi cho sự phát triển kinh tế thương mại của Phù Nam. 17
1.4: Yếu tố thời đại. Từ đầu công nguyên do nhu cầu trao đổi buôn bán hàng hóa và tìm thêm những nguồn hương liệu quý hiếm của các thương nhân nên con đường mậu dịch trên biển đã được hình thành. Nối liền từ Ấn Độ Dương với Thái Bình Dương, từ Trung Quốc sang Ấn Độ nên Phù Nam đã n ằm trong vị trí vô cùng quan trọng trong hải trình dài đó. Hơn n ữa, trong nh ững thế kỷ đầu công nguyên đến thế kỷ VI kỹ thuật đóng tàu l ớn ch ưa phát triển. Các thương nhân chủ yếu vẫn đi bằng thuyền nhỏ kinh nghiệm đi biển chưa nhiều nên họ buộc phải đi men theo bờ biển từ Trung Hoa qua biển Champa, Phù Nam, bán đảo Mã Lai rồi mới đổ bộ qua eo Kra và con đường ven biển qua các nước Nam Á đến Tây Á và nối với Địa Trung H ải. Chính vì vậy mà Phù Nam trở thành vị trí trung chuy ển bắt bu ộc c ủa các hải trình biển. Đây là điều kiện khách quan vô cùng thuận lợi khiến thương mại Phù Nam phát triển rực rỡ và Phù Nam trở thành m ột đ ế qu ốc hùng mạnh từ thế kỷ III đến giữa thế kỷ VI. 2. Sự phát triển của kinh tế thương mại Phù Nam. 2.1: Hoạt động nội thương. Vương quốc Phù Nam bao gồm các tiểu quốc nhỏ, lại b ị chia c ắt b ởi kênh rạch chằng chịt nên cư dân của Phù Nam quan hệ buôn bán, trao đổi với nhau chủ yếu bằng đường thủy “ Họ ngồi thuyền đi buôn bán, trao đ ổi hàng hóa với nhau” [86.1]. Cư dân ở đây chủ yếu trao đổi bằng hình thức vật đổi vật, hàng hóa l ấy hàng hóa còn quan hệ thương mại sử dụng tiền tệ thường dùng để trao đổi, mua bán với người nước ngoài. Các thuộc quốc của Phù Nam cũng có những y ếu tố rất thuận lợi đ ể trao đổi buôn bán với cư dân các thuộc quốc khác của Phù Nam và quan h ệ với bên ngoài. Ví dụ như Đốn Tốn là thuộc quốc của Phù Nam cách Phù Nam hơn 3000 lý về phía Nam, ở một bờ biển cao lởm ch ởm, đất không rộng quá 1000 lý, nằm trên hạ lưu Chao Praya và ph ần b ắc bán đ ảo 18
Malaya. Đây là nơi chắn ngang đường biển từ Ấn Độ tới biển Đông đ ược gọi là “ nơi họp chợ của thế giới” [52;6]. nơi đây tập trung rất nhi ều thương nhân nước ngoài đến giao thương, buôn bán. Chợ nơi đó là nơi Đông – Tây gặp gỡ, hội họp, hàng ngày có h ơn vạn người, s ản v ật quý hiếm không gì không có. Thương nhân từ biển Đông và Phù Nam cũng đ ến đây, quá cảng eo Kra đến cảng Sa nhân ( Takkola) để từ đây đi th ẳng đến Ấn Độ” [52;6]. Đốn Tốn là thuộc quốc của Phù Nam nên hoạt động thương mại và trao đổi hàng hóa đều do Phù Nam đảm nhiệm rồi chia lợi tức cho. 2.2: Hoạt động ngoại thương. * Quan hệ ngoại thương và mặt hàng buôn bán. Xuất hiện những cảng thị lớn như: Óc eo, Ba thê, Trà keo… Nhờ những tài nguyên phong phú về nội địa và nhờ ở vị trí trung gian trên con đường hàng hải Ấn Độ - Trung Quốc Phù Nam đã có quan h ệ giao lưu, buôn bán khá sớm với các nước trong khu vực và mở rộng giao lưu với bên ngoài. Sử cũ đã ghi lại những quan hệ ngoại giao và thương mại giữa Phù Nam với Trung Hoa, Ấn Độ, các nhà khảo cổ học đã chứng minh mối giao lưu kinh tế với hai nước nói trên, cũng như với Đông Nam Á, v ới Đ ịa Trung Hải và Trung Á. Đế chế Phù Nam khi đã phát triển mạnh đã kh ống ch ế và ki ểm soát toàn bộ con đường buôn bán qua bán đảo Mã Lai, bao gồm lưu vực sông Mê kong, sông Mé Nam và bán đảo Mã Lai. Đô thị cảng Ba Thê và Óc Eo sớm trở thành trung tâm mậu dịch quốc tế của Phù Nam và cả vùng Đông Nam Á lục địa. Trung tâm này không những là nơi giao dịch, mua bán gi ữa Phù Nam với nước ngoài mà còn là địa điểm dừng chân lý t ưởng đ ể lấy nước và mua sắm lương thực. Những hiện vật khảo cổ phát hiện được ở Óc eo chứng tỏ nền kinh tế Phù Nam đã rất phát triển. Th ị trấn Óc Eo là một trung tâm công nghệ rất phong phú. Sản phẩm trao đổi không chỉ là hương liệu mà còn là các hiện vật bằng đồng, thiếc cũng nh ư nữ trang bằng vàng, vàng nạm ngọc thạch đạt đến một kỹ thuật tinh vi. Riêng ngh ề 19
nấu thủy tinh, nghề chạm ngọc thạch, mã lão cũng rất điêu luy ện. Trong thư tịch cổ Trung Quốc Tề Thư có viết “ Hàng hóa buôn bán thường ngày là vàng, bạc, lụa, hàng” [34;15]. Căn cứ vào kỹ thuật chế tác các cổ vật và đối chi ếu các b ản văn bia khắc trên đá, người ta cho rằng vào thời gian này nền kinh tế Phù Nam đã khá phát triển , tạo nên sức mạnh của nước Phù Nam. Cảng th ị Óc eo đã trở thành đầu mối quan hệ thương mại Đông – Tây, sản vật Đông – Tây đã có mặt ở đây cả những mặt hàng quý hiếm chỉ giành cho người quy ền quý như: Gương đồng, tiền vàng, nhẫn ngọc...trong các di chỉ khảo cổ học được tìm thấy ngoài sản phẩm bản địa còn tìm thấy được sản phẩm ngoại nhập gồm các nguồn khác nhau, trong đó có 3 loại chính là La Mã, Trung Quốc và Ấn Độ. Những hiện vật được tìm thấy này chứng minh và xác định thời kỳ thịnh vượng của nền thương mại Phù Nam và sự giao th ương của Phù Nam với các nước Trung Quốc, Ấn Độ, Mã Lai, La mã, Trung Đông. Quan hệ thương mại với Trung Quốc. Người Trung Quốc đến Phù Nam trên con đường buôn bán với Ấn Độ. Họ dừng chân ở Phù Nam để mua lương thực, nước ngọt và trao đổi buôn bán. Nam Tề Thư có nói “Người Trung quốc chủ yếu buôn bán trao đổi lấy vàng bạc, tơ lụa trắng và mầu” [ 69;7] mua về các loại mặt hàng thủ công, mỹ ngh ệ, đồ trang s ức và đặc biệt là hương liệu, trong đó trầm hương là mặt hàng quý được ưa chuộng. Ngoài ra các thương nhân Trung Hoa còn mua các loại mộc h ương, ngà voi, chim công lông biếc, anh vũ 5 s ắc. Các lo ại gia v ị khác c ủa v ương quốc Phù Nam. Theo sử ký Trung Hoa thời Tam Quốc nhà Đông Ngô ( 222- 265) ghi chép thì dưới thời Vua Phạm Chiêu (Fan. T Chan 225 – 245) thì vào năm 244 một văn phòng thương mại Phù Nam thành lập gần th ủ Phủ Nam Kinh gọi là Phù Nam quán. Vua Phù Nam giao thương v ới Trung Hoa, Ấn Đ ộ năm 245 bị ám sát”. Và theo hai sứ giả người Hoa là Châu Ứng và Khang 20