Tiểu luận:Chính sách tiền tệ và tác động của nó đối với sự phát triển của nền kinh tế trong giai đoạn 2011-2012 và Giải pháp hoàn thiện

Chia sẻ: Nguyen Ha | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:31

Thêm vào BST

Báo xấu

362
lượt xem 76
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chính sách tiền tệ là một chính sách điều tiết kinh tế vĩ mô cực kì quan trọng của nhà nước trong nền kinh tế thị trường vì nó có ảnh hưởng lớn đến các biến số vĩ mô như: tốc độ tăng trưởng, lạm phát... Để đạt được các mục tiêu của chính sách tiền tệ thì việc sử dụng các công cụ của nó có vai trò cơ bản, quyết định.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tiểu luận:Chính sách tiền tệ và tác động của nó đối với sự phát triển của nền kinh tế trong giai đoạn 2011-2012 và Giải pháp hoàn thiện

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN  Bài tập nhóm PHÂN TÍCH CHÍNH SÁCH Tên đề tài: “Chính sách tiền tệ và tác động của nó đối với sự phát triển của nền kinh tế trong giai đoạn 2011-2012 và Giải pháp hoàn thiện”. Nhóm thực hiện : NHÓM 4 Chuyên ngành : TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG Cao học khoá : 21 Hà Nội – 2013 1
MỤC LỤC I. Tổng quan về chính sách tiền tệ. ................................................................................................ 4 1. Chính sách tiền tệ và vai trò của nó ....................................................................................... 4 2. Mục tiêu của chính sách tiền tệ .............................................................................................. 5 3. Nội dung của chính sách tiền tệ.............................................................................................. 7 4. Các công cụ của chính sách tiền tệ......................................................................................... 8 4.1. Các công cụ trực tiếp. ..............................................................................................8 4.2. Các công cụ gián tiếp .............................................................................................10 II. Thực trạng chính sách tiền tệ ở VN và tác động của nó tới sự phát triển của nền kinh tế giai đoạn 2011-2012 ............................................................................................................................ 14 1. Việc sử dụng các công cụ của CSTT năm 2011-2012 .......................................................... 14 1.1. Mục tiêu hàng đầu của CSTT: ...............................................................................14 1.2. Điều hành công cụ CSTT năm 2011-2012 ...............................................................14 2. Đánh giá quá trình thực hiện các công cụ của CSTT những năm qua ............................... 18 2.1. Những thành tựu ...................................................................................................18 2.2 Những tồn tại .........................................................................................................19 III. Định hướng và giải pháp hoàn thiện chính sách tiền tệ Việt Nam ...................................... 28 1. Định hướng ........................................................................................................................... 28 2. Giải pháp hoàn thiện chính sách tiền tệ............................................................................... 29 2
LỜI MỞ ĐẦU Chính sách tiền tệ là một chính sách điều tiết kinh tế vĩ mô cực kì quan trọng của nhà nước trong nền kinh tế thị trường vì nó có ảnh hưởng lớn đến các biến số vĩ mô như: tốc độ tăng trưởng, lạm phát... Để đạt được các mục tiêu của chính sách tiền tệ thì việc sử dụng các công cụ của nó có vai trò cơ bản, quyết định. Ở Việt Nam kể từ khi đổi mới đến nay, chính sách tiền tệ đặc biệt là các công cụ của nó đang từng bước hình thành, hoàn thiện và phát huy tác dụng đối với nền kinh tế. Với đặc điểm của nền kinh tế Việt Nam thì việc lựa chọn các công cụ nào, sử dụng nó ra sao ở các giai đoạn cụ thể của nền kinh tế luôn là một vấn đề thường xuyên phải quan tâm theo dõi và giải quyết đối với các nhà hoạch định và điều hành chính sách tiền tệ quốc gia, các nhà nghiên cứu kinh tế. Đặc biệt là trong bối cảnh nền kinh tế trong nước và quốc tế như hiện nay thì việc nghiên cứu về chính sách tiền tệ cụ thể là các công cụ của chính sách tiền tệ là một vấn đề có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cao. Với mục đích trau dồi kiến thức đã học và góp phần nghiên cứu, tìm hiểu về chính sách tiền tệ, nhóm em quyết định chọn đề tài: “Chính sách tiền tệ và tác động của nó đối với sự phát triển của nền kinh tế trong giai đoạn 2011-2012 và Giải pháp hoàn thiện”. Ngoài phần mở đầu và kết luận, đề tài gồm 3 phần được bố cục như sau: Phần I. Tổng quan về chính sách tiền tệ. Phần II. Thực trạng chính sách tiền tệ ở Việt Nam trong giai đoạn 2011-2012. Phần III. Định hướng và giải pháp hoàn thiện chính sách tiền tệ ở Việt Nam. Khi nghiên cứu đề tài này, do bản thân nhóm còn nhiều hạn chế nên chắc chắn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong sự giúp đỡ của thầy, cô giáo và sự đóng góp của các bạn. Hà Nội, ngày 20 tháng 6 năm 2013 Nhóm 4 CH210386 Nguyễn Phương Hà CH210390 Đào Thu Hằng CH210391 Đinh Minh Hằng CH210396 Phạm Thị Hằng Hạnh CH210398 Đoàn Thị Thu Hiền CH210408 Đàm Thị Hoa 3
I. Tổng quan về chính sách tiền tệ. 1. Chính sách tiền tệ và vai trò của nó Chính sách tiền tệ là một trong hai công cụ quan trọng chủ yếu trong hệ thống các công cụ chính sách kinh tế của nhà nước để điều hành vĩ mô đối với nền kinh tế. Theo điều 3 của luật Ngân hàng nhà nước Việt Nam (06-2010) thì: “Chính sách tiền tệ quốc gia là các quyết định về tiền tệ ở tầm quốc gia của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, bao gồm quyết định mục tiêu ổn định giá trị đồng tiền biểu hiện bằng chỉ tiêu lạm phát, quyết định sử dụng các công cụ và biện pháp để thực hiện mục tiêu đề ra”. Với chính sách này, Nhà nước thống nhất quản lý mọi hoạt động của Ngân hàng, động viên các nguồn lực trong nước, đồng thời tranh thủ các nguồn lực từ bên ngoài, tạo nguồn vốn để phát triển kinh tế. Trên cơ sở đó, giữ vững chủ quyền quốc gia, mở rộng hợp tác và hội nhập quốc tế, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế-xã hội. Tại mỗi một quốc gia, với tư cách là thiết chế đầu não của toàn bộ hệ thống tài chính & ngân hàng, NHTW là cơ quan chủ chốt, thiết kế và quyết định chính sách tiền tệ. Dù với tên gọi khác nhau (NHTW, NHNN, Hệ thống dự trữ lên bang...), nhưng tất cả chúng đều có chung một tính chất là cơ quan trong bộ máy quản lý Nhà nước, độc quyền phát hành tiền, thực hiện nhiệm vụ cơ bản là ổn định giá trị tiền tệ, thiết lập trật tự, bảo dảm sự hoạt động an toàn và ổn định và hiệu quả của toàn bộ hệ thống ngân hàng nhằm thực hiện các mục tiêu kinh tế vĩ mô của mỗi đất nước. Hoạch định và thực thi chính sách tiền tệ là nhiệm vụ trung tâm của NHTW trong lĩnh vực tiền tệ. Điều hành chính sách tiền tệ của NHTW trong nền kinh tế thị trường mang tính chất điều tiết vĩ mô, hướng các tổ chức tín dụng vào thực hiện các mục tiêu của chính sách tiền tệ, đồng thời vẫn đảm bảo tính tự chủ trong hoạt động kinh doanh của các tổ chức tín dụng. NHTW thường không can thiệp và không ra lệnh trực tiếp vào các quyết định tác nghiệp của các tổ chức tín dụng mà chủ yếu sử dụng các biện pháp tác động gián tiếp để điều chỉnh môi trường và các điều kiện kinh doanh của các tổ chức tín dụng như: khả năng thanh toán, lãi suất chiết khấu, dự trữ, khối lượng tiền cung ứng, tỷ giá... để thông qua đó đạt tối mục tiêu của chính sách tiền tệ. Để điều hành chính sách tiền tệ, NHTW phải hình thành và sử dụng hệ thống công cụ của nó. Đặc điểm của các công cụ chính sách tiền tệ là tạo cho NHTW khả năng tác động có hiệu lực đến các yếu tố tiền đề buộc các tổ chức tín dụng phải tự điều chỉnh hoạt động của mình theo hướng chỉ đạo của NHTW nhưng vẫn phải đảm bảo quyền tự chủ trong kinh doanh cũng như sự bình đẳng trong môi trường cạnh tranh giữa các ngân hàng. 4
2. Mục tiêu của chính sách tiền tệ Bất kỳ một chính sách kinh tế - xã hội nào cũng có những mục tiêu của nó, chính sách tiền tệ không nằm ngoài quy luật đó. Đối với chính sách tiền tệ có 6 mục tiêu cơ bản thường xuyên được nhắc đến, tuy nhiên trong từng hoàn cảnh cụ thể, đối với từng quốc gia thì việc đề ra chính sách tiền tệ cũng có những điểm khác biệt. 2.1. Giải quyết việc làm Việc làm cao là một mục tiêu có giá trị bởi thất nghiệp cao gây ra gánh nặng tài chính cho gia đình và toàn thể xã hội và khi thất nghiệp cao, nền kinh tế không những có nhiều lao động ngồi không mà còn có những nguồn tài nguyên để không,gây lãng phí& không làm tăng được sản lượng tiềm năng của quốc gia. Việc làm nhiều hay ít, tăng hay giảm phụ thuộc chủ yếu vào tình hình tăng trưởng kinh tế. Tuỳ theo tình hình đó mà NHTW phải vận dụng các công cụ của mình góp phần tăng cường mở rộng đằu tư sản xuất kinh doanh, đồng thời tham gia tích cực vào sự tăng trưởng liên tục và ổn định, khống chế tỷ lệ thất nghiệp không tăng quá mức tự nhiên. 2.2. Tăng trưởng kinh tế. Mục tiêu tăng trưởng kinh tế quan hệ chặt chẽ với mục tiêu việc làm cao. Các chính sách có thể tập trung vào kích thích đầu tư vào sản xuất kinh doanh. Tăng trưởng kinh tế là mục tiêu hàng đầu và quan trọng nhất của chính sách tiền tệ. Với tư cách là trung tâm tiền tệ tín dụng & thanh toán trong nền kinh tế quốc dân, NHTW có vai trò quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu này. NHNN Việt Nam cần bằng mọi phương thức để có thể huy dộng được hầu hết các nguồn vốn nhàn rỗi trong và ngoài nước để phục vụ cho mục tiêu này. 2.3. Về ổn định giá cả và kiềm chế lạm phát. Khi giá cả ổn định, lạm phát ở mức thấp thu nhập thực tế của người dân được nâng cao, đời sống nhân dân được cải thiện, đầu tư cho nền KT cũng được đảm bảo, tăng trưởng kinh tế thực dương. Ngược lại, khi lạm phát ở mức cao,thu nhập của người dân bấp bênh, nguy cơ khủng hoảng kinh tế cao. Chính vì vậy mà mục tiêu này được xem là một trong những mục tiêu quan trọng nhất trong CSTT. Mục tiêu tăng trưởng kinh tế luôn luôn gắn liền với mục tiêu ổn định giá cả kiềm chế lạm phát. 2.4. Mục tiêu ổn định lãi suất: Tất cả các quốc gia đều mong muốn một sự ổ định về lãi suất. Vì lãi suất có ảnh hưởng lớn đến đầu tư và tăng trưởng, ảnh hưởng đến các luồng vốn, ngoại tệ... Chính vì thế, ổn định lãi suất tạo ra thế ổn định cho các lĩnh vực như tín dụng, đầu tư, sự di chuyển vốn… dẫn đến ổn định chung cho nền kinh tế. 5
Lãi suất chính là một trong những công cụ quan trọng nhất của CSTT. Để cho nền kinh tế được ổn định đòi hỏi CSTT phải đưa ra một hệ thống lãi suất mềm dẻo đúng đắn,phù hợp với sự vận động của cơ chế thị trường. 2.5. Về ổn định thị trường tài chính: Việc tạo ra một nền tảng tài chính ổn định để hệ thống NH & các tổ chức tín dụng có thể hoạt động một cách có hiệu quả và hỗ trợ một cách tốt nhất cho tăng trưởng KT cao, lạm phát thấp, cũng như hạn chế những khuyết tật của hệ thống tài chính là mục tiêu chủ đạo của chính sách tiền tệ. NHTW phải điều hoà hoạt động của hệ thống TC trong nước một cách gián tiếp,tăng cường hiệu quả cho nó. Bản thân hệ thống TC cũng có những mục tiêu riêng của nó và nhiều khi những mục tiêu này lại đối chọi với các mục tiêu chung của nền KT. Do đó vai trò của CSTT là làm hài hoà một cách tối ưu giữa các mục tiêu trên,để phục vụ tốt nhất cho lợi ích chung của nền KT mà không làm tổn hại hay hạn chế sự phát triển của hệ thống TC. 2.6. Mục tiêu ổn định thị trường ngoại hối: Nhằm ổn định giá trị đối ngoại của đồng tiền quốc gia, NHTW thực hiện các nhiệm vụ giao dịch về TC và Tiền tệ đối ngoại bằng các phương diện: quản lý ngoại hối, lập và theo dõi diễn biến của cán cân thanh toán quốc tế, thực hiện các nghiệp vụ hối đoái, tổ chức và điều tiết thị trường hối đoái trong nước, xây dựng và thống nhất quản lý dự trữ ngoại hối của đất nước, tiến hành kinh doanh ngoại hối trên thị trường ngoại hối quốc tế. Cần thiết lập mối quan hệ với các tổ chức tài chính tiền tệ quốc tế nhằm tìm kiếm các nguồn vốn có thể huy động được (viện trợ, vay nợ, vay ưu đãi, thu hút đầu tư, thu hút kiều hối ...). 2.7. Quan hệ giữa các mục tiêu. Mặc dù đều là các mục tiêu của các chính sách tiền tệ nhưng không phải lúc nào các mục tiêu trên cũng nhất trí với nhau, đặc biệt là trong dài hạn. Chỉ có thể đạt được một mục tiêu khi chấp nhận sự cắt giảm nhất định đối với mục tiêu khác. Chẳng hạn muốn kiềm chế lạm phát thì sẽ phải chấp nhận nạn thất nghiệp tăng lên... Vì vậy tuỳ theo việc hướng vào mục tiêu nào là chính mà người ta có thể coi chính sách tiền tệ là chính sách ổn định giá cả, chính sách tạo việc làm, chính sách cân bằng cán cân thanh toán hay chính sách tăng trưởng kinh tế. Để đạt được những mục tiêu cuối cùng của chính sách tiền tệ, NHTW phải xác định các mục tiêu trung gian. Bởi lẽ NHTW sử dụng các mục tiêu trung gian để có thể xét đoán nhanh chóng được tình hình hoạt động của mình phục vụ cho các mục tiêu cuối cùng, hơn là chờ cho đến khi thấy được kết quả cuối cùng của các mục tiêu đó. 6
3. Nội dung của chính sách tiền tệ. Xét cho cùng NHTW có thể thực thi hai loại chính sách tiền tệ phù hợp với tình hình thực tiễn của nền kinh tế: - Chính sách mở rộng tiền tệ: là việc cung ứng thêm tiền cho nền kinh tế nhằm khuyến khích đầu tư phát triển sản xuất tạo công ăn việc làm. Chính sách này được đưa ra trong trường hợp nền kinh tế trì trệ, tăng trưởng thấp. Nó tạo ra không khí tiêu dùng mạnh mẽ kích thích đầu tư và tăng trưởng kinh tế. - Chính sách thắt chặt tiền tệ: là việc giảm cung ứng tiền cho nền kinh tế nhằm khuyến khích đầu tư, ngăn chặn sự phát triển quá đà của nền kinh tế và kiềm chế lạm phát. Chính sách này được đưa ra nhằm ngăn trặn tình trạng phát triển quá nóng của nền kinh tế. Nó tạo ra sự khan hiếm về tiền, sự đắt đỏ về chi phí, làm giảm tốc độ tăng trưởng quá nhanh, tạo ra một sự phát triển bền vững. Trong nền kinh tế thị trường, CSTT bao gồm 3 thành phần cơ bản gắn liền với 3 kênh dẩn nhập tiền vào lưu thông.  Chính sách tín dụng: Thực chất CSTD là cung ứng phương tiện thanh toán cho nền kinh tế quốc dân, thông qua các nghiệp vụ ngân hàng, dựa trên các quỹ cho vay được tạo lập từ các nguồn tiền gửi của XH và với một hệ thống lãi suất mềm dẻo, phù hợp với sự vận động của cơ chế thị trường.  Chính sách ngoại hối: Nhằm đảm bảo việc sử dụng có hiệu quả các tài sản có giá trị thanh toán đối ngoại phục vụ cho việc ổn định tiền tệ, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững và gia tăng việc làm trong xã hội, đảm bảo chủ quyền tiền tệ của đất nước.  Chính sách đối với ngân sách nhà nước: Nhằm đảm bảo phương tiện thanh toán cho chính phủ trong trường hợp Ngân sách nhà nước bị thiếu hụt. Phương thức tối ưu là NHTW cho ngân sách nhà nước vay theo kỳ hạn nhất định, dần dần tiến tới loại bỏ hoàn toàn phát hành tiền để bù đắp thiếu hụt ngân sách. Ngân sách nhà nước có thể ở ba trạng thái, đó là thâm hụt ngân sách, cân bằng ngân sách & thặng dư ngân sách. - Trong trường hợp NSNN bị thiếu hụt, chênh lệch giữa thu và chi ngân sách sẽ có những tác dụng khác nhau đến nền KT, tuỳ theo các tác động đó mà có các cách thức để giảm bớt sự thiếu hụt: Một là vay dân cư; Hai là vay từ hệ thống tín dụng và thị trường tài chính trong nước; Ba là vay NHNN; Bốn là vay nước ngoài. Việc vay của NHTW & vay nước ngoài sẽ làm tăng mạnh khối tiền tệ gây ra các áp lực tiềm tàng về sau. Vay của dân cư & của các NHTM trong nước sẽ làm cho các nguy cơ trên giảm đi. Hiện nay, áp lực lạm phát tại các nước đang & kém phát triển cao hơn 7
so với các nước phát triển do họ bù đắp thâm hụt ngân sách chủ yếu bằng các biện pháp phát hành tiền & vay nợ nước ngoài. - Trong trường hợp NSNN cân bằng, khi chính phủ thu thuế tức là đã lấy ra khỏi lưu thông một lượng tiền và chi tiêu trở lại số tiền đó vào bộ máy kinh tế khối lượng tiền không thay đổi vì nó được tăng giảm một lượng như nhau. Với chính sách tiền tệ mở rộng, có thể dịch chuyển tiền tệ theo hướng góp phần chống suy thoái bằng cách làm tăng mức tiêu thụ. - Trường hợp NS thặng dư: Đây là trường hợp rất có lợi vì nó rút bớt khối tiền tệ dư thừa, tác động có lợi cho mối tương quan giữa tổng cung và tổng cầu. Để thực hiện tốt các mục tiêu và nội dung như đã nêu ở trên, bản thân CSTT phải sử dụng một cách có hiệu quả nhất các công cụ mà nó có được. Các công cụ đó bao gồm cả các ưu và nhược điểm. Vì vậy trong khi sử dụng cần hết sức lưu ý, tránh tình trạng quá đà không kiểm soát nổi để chúng gây phản tác dụng, gây ra những hậu quả khó lường đối với nền KT. 4. Các công cụ của chính sách tiền tệ Công cụ chính sách tiền tệ là các hoạt động được thực hiện trực tiếp hoặc gián tiếp đến khối lượng tiền trong lưu thông và lãi suất, từ đó mà đạt được các mục tiêu của chính sách tiền tệ. 4.1. Các công cụ trực tiếp. Các công cụ sau được gọi là các công cụ trực tiếp bởi vì thông qua chúng, NHNN có thể tác động trực tiếp tới khối lượng tiền trong lưu thông mà không cần phải thông qua các công cụ khác. Công cụ trực tiếp được áp dụng phổ biến ở các nước trong thời kỳ hoạt động tài chính được điều tiết chặt chẽ là hạ mức tín dụng. 4.1.1 Hạn mức tín dụng Hạn mức tín dụng là mức dư nợ tối đa mà Ngân hàng trung ương buộc các tổ chức tín dụng phải tôn trọng khi cấp tín dụng cho nền kinh tế. Mức dư nợ được quy định cho từng Ngân hàng căn cứ vào đặc điểm kinh doanh của nó (cơ cấu khách hàng, mức rủi ro), định hướng cơ cấu kinh tế tổng thể, nhu cầu tài trợ các đối tượng chính sách và nó phải nằm trong giới hạn của tổng dư nợ tín dụng dự tính của toàn bộ nền kinh tế trong một khoảng thời gian nhất định. Công cụ này thường được sử dụng trong trường hợp lạm phát cao nhằm khống chế trực tiếp và ngay lập tức lượng tín dụng cung ứng. Trong trường hợp các công cụ gián tiếp không phát huy hiệu quả do thị trường tiền tệ chưa phát triển hoặc do mức cầu tiền tệ không nhạy cảm với sự biến động của lãi suất hay Ngân hàng trung ương không có khả năng không chế và kiểm soát được sự biến động của lượng vốn khả dụng của hệ thống Ngân hàng thương mại thì hạn mức tín dụng là cứu cánh của Ngân hàng trung ương trong việc điều tiết lượng tiền cung ứng. 8
Tuy nhiên, hiệu quả điều tiết của công cụ này không cao bởi nó thiếu tính linh hoạt và đôi khi đi ngược lại chiều hướng biến động của thị trường tín dụng do đó đẩy lãi suất lên cao hoặc làm suy giảm khả năng cạnh tranh của Ngân hàng thương mại. 4.1.2. Lãi suất tiền gửi và cho vay. Lãi suất là con át chủ bài tác động đến đầu tư và tiêu dùng là hành lang mà từ đó những sự thay đổi trong cung ứng tiền dẫn đến sự thay đổi trong kinh tế vĩ mô. NHTW có thể qui định khung lãi suất tiền gửi và cho vay trên thị trường nhưng thông qua cơ chế điều chỉnh cung cầu tiền tệ. Nếu lãi suất tiền gửi cao sẽ thu hút được nhiều tiền gửi làm tăng nguồn vốn vay, ngược lại sẽ làm giảm khả năng mở rộng kinh doanh tín dụng. Khi muốn tăng khối lượng cho vay, NHTW giảm mức lãi suất cho vay để kich thích các nhà đầu tư vay vốn, khi cần hạn chế đầu tư NHTW sẽ ấn định mức lãi suất cao. Tuy nhiên, biện pháp này làm cho các NHTM mất tính chủ động, linh hoạt trong kinh doanh. Mặt khác, nó dễ dẫn đến tình trạng ứ đọng vốn ở Ngân hàng, nhưng lại thiếu vốn đầu tư hoặc khuyến khích dân cư dùng tiền để dự trữ vàng, ngoại tệ, bất động sản trong khi ngân hàng bị thiếu hụt về tiền mặt cũng như nguồn cho vay. Biện pháp này có ưu điểm là giúp Ngân hàng lựa chọn những dự án kinh tế tối ưu để cho vay, loạI bỏ các dự án kém hiệu quả nhưng nó cũng làm cho tính linh hoạt của thị trường tiền tệ bị suy giảm, các NHTM bị động trong kinh doanh. Ngày nay biện pháp này ít được sử dụng ở các nước theo cơ chế thị trường bởi trong cơ chế thị trường lãi suất rất nhạy cảm với đầu tư, nó phải được vận động theo quan hệ cung cầu vốn trên thị trường. 4.1.3. Phát hành tiền trực tiếp cho ngân sách và đầu tư, phát hành trái phiếu: Như đã xét ở trên, khi NSNN bị thiếu hụt thì một trong các biện pháp giải quyết đó là phát hành tiền. Rõ ràng là biện pháp này làm tăng lượng tiền trong lưu thông, trong khi lượng hàng hoá không tăng hoặc tăng không kịp dãn đến hậu quả tất yếu là lạm phát. Chính vì vậy mà công cụ nay hoàn toàn không nên sử dụng. Phát hành trực tiếp cho đầu tư có thể thông qua con đường NSNN hoặc là bằng con đường tín dụng ngân hàng. Biện pháp này còn được gọi là biện pháp ứng trước cho sản xuất, là một biện pháp tốt trong trường hợp nền kinh tế suy thoái, dư thừa tiềm năng. Nó sẽ mang lại hiệu quả tích cực, khơi dậy các tiềm năng về tài nguyên và con người. Trong điều kiện các biện pháp khác không thuận lợi, Nhà nước muốn làm giảm lượng tiền trong lưu thông, có htể phát hành một lượng nhất định trái phiếu CP để thu hút khối lượng tiền trong lưu thông. 9
Bên cạnh các công cụ trực tiếp trên, CSTT còn bao gồm các công cụ gián tiếp tác động đến cung cầu tiền tệ thông qua các tác động của thị trường tiền tệ. 4.2. Các công cụ gián tiếp Đây là nhóm công cụ tác đông trước hết vào mục tiêu hoạt động của chính sách tiền tệ, thông qua cơ chế thị trường mà tác động này được truyền đến các mục tiêu trung gian là khối lượng tiền cung ứng và lãi suất. Thuộc về nhóm công cụ này bao gồm: 4.2.1.Dự trữ bắt buộc Khái niệm và nội dung: Dự trữ bắt buộc là số tiền các ngân hàng thương mại buộc phải duy trì trên một tài khoản tiền gửi không hưởng lãi tại Ngân hàng trung ương. Nó được xác định bằng một tỷ lệ phần trăm nhất định trên tổng số dư tiền gửi tại một khoảng thời gian nào đó. Mức dự trữ bắt buộc được quy định khác nhau căn cứ vào thời hạn tiền gửi, vào quy mô và tính chất hoạt động của ngân hàng thương mại. Cơ chế tác động của dự trữ bắt buộc: Việc thay đổi dự trữ bắt buộc và do đó mức dự trữ bắt buộc ảnh hưởng đến lượng tiền cung ứng theo ba cách: Thứ nhất: Giả sử Ngân hàng trung ương quyết định tăng tỷ lệ bắt buộc từ 10% đến 12%, bộ phận dự trữ dư thừa trước đây giờ trở thành bắt buộc, làm giảm khả năng cho vay của hệ thông Ngân hàng thương mại. Thứ hai: Tỷ lệ dự trữ bắt buộc là một thành phần trong mẫu số của công thức tạo tiền. Vì thế sự tăng lên của tỷ lệ dự trữ bắt buộc sẽ làm giảm hệ số tạo tiền và do đó khả năng mở rộng tiền gửi của hệ thống Ngân hàng giảm. Thứ ba: tỷ lệ dự trữ bắt buộc tăng lên làm giảm mức cung vốn Ngân hàng trung ương trên thị trường liên Ngân hàng. Trong điều kiên nhu cầu vốn khả dụng không thay đổi, sự sút giảm này làm tăng lãi suất liên Ngân hàng, từ đó mà tác động đến các mức lãi suất dài hạn và khối lượng tiền cung ứng. Quyết định giảm tỷ lệ dự trữ bắt buộc sẽ gây lên những ảnh hưởng ngược lại. Ưu điểm và nhược điểm của dự trữ bắt buộc: Điểm lợi chính của công cụ này là nó tác động đến tất cả các ngân hàng như nhau và có tác dụng đâỳ quyền lực đến cung ứng tiền tệ. Tuy nhiên khi dự trữ bắt buộc không được trả lại, chúng tương đương với một khoản thuế và có thể dẫn đến hiện tượng phi trung gian hoá. Mặt khác bự trữ bắt buộc thiếu tính mềm dẻo bởi sẽ rất vất vả để thực hiện được những thay đổi nhỏ trong cung ứng tiền tệ bằng cách thay đổi dự trữ bắt buộc. Một điểm bất lợi khác nữa của việc sử dụng dự trữ bắt buộc để kiểm soát việc cung ứng tiền tệ là việc tăng dự trữ bắt buộc cói thể gây ảnh hưởng xấu đến khả năng thanh khoản của các NHTM, gây ra tình trạng không ổn định cho 10
các ngân hành. Chính vì vậy công cụ dự trữ bắt buộc thường không được khuyến khích và ít được sử dụng. 4.2.2 Chính sách chiết khấu. Nội dung của chính sách chiết khấu: Chính sách chiết khấu là công cụ của chính sách tiền tệ, theo đó NHTW cho các NHTM vay dưới nhiều hình thức tái chiét khấu tức là hình thức NHTW tái cấp vốn cho các NHTM. Khi NHTW nâng lãi suất chiết khấu tức là hạn chế cho vay đối với các NHTM, khả năng cho vay của các ngân hàng giảm lượng tiền gửi giảm đồng nghĩa với việc lượng tiền cung ứng giảm. Ngược lại, khi lãi suất tái chiết khấu giảm, các ngân hàng kinh doanh sẽ có khả năng bành trướng tín dụng do được lợi trong việc vay vốn của NHTW, bởi vậy NHTM sẵn sàng hạ lãi suất khi cho các doanh nghiệp vay, kích thích đầu tư và sản lượng. Hoạt động của cửa sổ chiết khấu: Ngân hàng trung ương có thể tác động đến khối lượng vay chiết khấu bằng hai cách: bằng cách tác động đến giá cả của khoản vay (lãi suất chiết khấu) hoặc bằng cách tác động đến số lượng vay thông qua việc Ngân hàng trung ương quản lý cửa sổ chiết khấu. Thực tế cho thấy, lãi suất chiết khấu thường thấp hơn lãi suất thị trường, do vậy nên đã khuyến khích rất nhiều Ngân hàng vay của Ngân hàng trung ương với lãi suất thấp và dùng tiền vay đó cho vay lại hoặc mua chứng khoán với lãi suất cao hơn. Các Ngân hàng được coi là không được phép kiếm lợi từ các khoản vay chiết khấu và Ngân hàng trung ương cố gắng ngăn chặn tình hình này bằng cách quy định các thể lệ cho từng Ngân hàng một tỉ lệ đó giới hạn các ngân hàng này có thể được vay chiết khấu thường xuyên đến mức nào. Giới hạn đó gọi là cửa sổ chiết khấu. Nếu một ngân hàng thường vay đến cửa sổ chiết khấu quá nhiều, thì Ngân hàng trung ương sau này sẽ không cấp các khoản vay đó nữa. Việc các ngân hàng được đến các cửa sổ chiết khấu là một đặc ân chứ không phải là một quyền hạn. Ngân hàng phải chịu ba loại phí khi đến vay tại cửa sổ chiết khấu: - Phí lãi biểu thị bằng lãi suất chiết khấu. - Phí về việc phải làm đúng theo các điều tra của Ngân hàng trung ương về khả năng thanh toán của Ngân hàng khi đến vay tại cửa sổ chiết khấu. - Phí về việc rất có thể bị từ chối cho vay chiết khấu bởi vì đến cửa sổ chiết khấu quá thường xuyên. Ưu và nhược điểm của chính sách chiết khấu. Chính sách chiết khấu là một công cụ rất quan trọng trong việc thực thi chính sách tiền tệ của Ngân hàng trung ương. Nó không chỉ điều tiết lượng tiền cung ứng, 11
mà còn thể hiện vai trò người cho vay cuối cùng đối với các tổ chức tín dụng và tác động đến việc điều chỉnh cơ cấu đầu tư đối với nền kinh tế. Biện pháp này có ưu điểm là việc vay mượn được thực hiện trên những giấy tờ có giá nên thời hạn vay mượn tương đối rõ ràng, việc hoàn trả nợ tương đối chắc chắn, tiền vay vận động phù hợp với sự vận động của qui luật cung cầu thị trường. Nó cũng giúp NHTW thực hiện vai trò là người vay cuối cùng nhằm tránh khỏi những cuộc sụp đổ tài chính. Chiết khấu là một cách có hiệu quả đặc biệt để cung cấp dự trữ cho hệ thống ngân hàng trong quá trình xảy ra một cuộc khủng hoảng ngân hàng bởi vì dự trữ lập tức được điều đến các ngân hàng nào cần thêm dự trữ hơn cả. Chính sách chiết khấu có tác dụng thông báo ý định của NHTW về chính sách tiền tệ trong tương lai. Việc sử dụng biện pháp này đôi khi cũng không đạt hiệu quả bởi vì nó có hai nhược điểm chính sau: thứ nhất, ở vào nghiệp vụ này NHTW ở vào thế bị động, NHTW có thể thay đổi lãi suất tái chiết khấu nhưng không thể bắt các NHTM phải đi vay; thứ hai khi NHTW ấn định mức lãi suất chiết khấu tại một mức đặc biệt nào đấy sẽ xảy ra những biến động lớn trong khoảng cách giữa lãi suất chiết khấu và lãi suất thị trường vì lãi suất vay thay đổi, dẫn đến những thay đổi ngoài ý định trong khối lượng cho vay chiết khấu và do đó trong cung ứng tiền tệ, NHTW khó có thể đảo ngược những thay đổi trong lãi suất chiết khấu. 2.2.3.Nghiệp vụ thị trường mở Khái niệm và nội dung: Nghiệp vụ thị trường mở là việc Ngân hàng trung ương mua và bán các chứng khoán có giá, mà chủ yếu là tín phiếu kho bạc Nhà nước, nhằm làm thay đổi lượng tiền cung ứng. Sở dĩ Ngân hàng trung ương tiến hành đại bộ phận nghiệp vụ thị trường mở của mình với tín phiếu kho bạc là vì, thị trường tín phiếu kho bạc có dung lượng lớn, tính lỏng cao, rủi ro thấp. Bằng việc bán các giấy tờ có giá cho các NHTM với lãi suất hấp dẫn, NHTW thu hồi tiền từ lưu thông làm giảm lượng tiền cung ứng, đồng thời khả năng cho vay của các NHTM cũng giảm và già trị tín dụng tăng lên. Ngược lại, bằng việc mua các giấy tờ có giá, NHTW cung cấp tiền cho các NHTM để cho vay, làm gia tăng lượng tiền cung ứng trên thị trường. Điều quan trọng ở đây là thời hạn cuả các giấy tờ có giá. Việc mua bán các giấy tờ có giá ngắn hạn chủ yếu nhằm mục đích cân bằng giao động của tỷ lệ lãi suất trên thị trường tiền tệ, trong khi đó mua bán các giấy tờ có giá dài hạn có ảnh hưởng rõ rệt tới khả năng thanh toán của các NHTM. 12
Ưu và nhược điểm: Nghiệp vụ thị trường mở được coi là công cụ quan trọng nhất của Ngân hàng trung ương trong việc điều tiết lượng tiền cung ứng, đặc biệt là ở các thị trường tài chính phát triển cao, bởiưu thế vốn có của nó: - NHNN hoàn toàn kiểm soát được khối lượng giao dịch trên thị trường mở. - Là công cụ linh hoạt và có tính chính xác cao, có thể sử dụng ở bất cứ mức độ nào, điều chỉnh một lượng tiền cung ứng lớn hay nhỏ - Ngân hàng trung ương với công cụ nghiệp vụ thị trường mở có thể đảo ngược lại tình thế của chính mình. - Nghiệp vụ thị trường mở có thể tiến nhanh chóng không gây những chậm trễ về mặt hành chính và ít tốn kém về mặt chi phí. Tuy nhiên, khi NHTW mua bán chứng khoán trên thị trường thì vẫn phải phụ thuộc vào người mua bán (các NHTM). Và để sử dụng được nghiệp vụ này thì phải có sự phát triển khá cao của của cơ chế thanh toán không dùng tiền mặt, tiền trong lưu thông phần lớn nằm trong tài khoản của ngân hàng, đòi hỏi thị trường tài chính phải tương đối phát triển. Hay nói cách khác, nghiệp vụ thi trường mở chỉ đạt được hiệu quả trong điều kiện có một thị trường chứng khoán thứ cấp sôi động, một thị trường liên NH, thị trường tiền tệ hoạt động sôi động. 13
II. Thực trạng chính sách tiền tệ ở VN và tác động của nó tới sự phát triển của nền kinh tế giai đoạn 2011-2012 1. Việc sử dụng các công cụ của CSTT năm 2011-2012 1.1. Mục tiêu hàng đầu của CSTT: Thời kỳ 1997-2010, theo quy định của Luật NHNN 1997, quy định rõ quan điểm CSTT đa mục tiêu: ổn định giá trị đồng tiền, kiềm chế lạm phát, góp phần thúc đẩy kinh tế xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh, nâng cao đời sống xã hội. Thời kỳ 2011-2012, Luật NHNN 2010, có hiệu lực từ 1/1/2011, chỉ quy định một mục tiêu của CSTT, đó là:ổn định giá trị đồng tiền biểu hiện bằng chỉ tiêu lạm phát. Theo luật NHNN 2010, thì mục tiêu cao nhất, mục tiêu cuối cùng của CSTT của Việt Nam hiện nay là: Ổn định giá trị đồng tiền. Đây là sự đổi mới, hoàn thiện đúng hướng của CSTT ở VN, theo hướng CSTT đơn mục tiêu, phù hợp với các chuẩn mực quốc tế. 1.2. Điều hành công cụ CSTT năm 2011-2012 Công cụ của CSTT là hệ thống các biện pháp mà NHNN có thể sử dụng để điều chỉnh, tác động trực tiếp hoặc gián tiếp tới mức cung cầu tiền tệ, nhằm đạt được mục tiêu cao nhất của CSTT đã đề ra. Các công cụ thực hiện chính sách tiền tệ đã được NHNN sử dụng chủ yếu trong thời gian qua bao gồm: lãi suất, tái cấp vốn, tỷ giá hối đoái, dự trữ bắt buộc, nghiệp vụ thị trường mở, kiểm soát hạn mức tín dụng, .. a. Công cụ lãi suất Lãi suất là một trong những công cụ gián tiếp để điều hành CSTT, NHNN thông qua công cụ này để điều khiển mức cung tiền cho nền kinh tế, nhằm đạt được mục tiêu kiểm soát lạm phát, ổn định giá trị đồng tiền của quốc gia. Chính sách, cơ chế điều hành lãi suất của NHNN được định hướng theo nguyên tắc đảm bảo các mục tiêu của CSTT: kiểm soát lạm phát, hỗ trợ tăng trưởng kinh tế và ổn định kinh tế vĩ mô. Theo cơ chế điều hành lãi suất hiện nay, NHNN trực tiếp quyết định các mức lãi suất như: Lãi suất cơ bản, lãi suất tái cấp vốn, lãi suất tái chiết khấu, lãi suất OMO, trần lãi suất huy động ngắn hạn và trần lãi suất cho vay ngắn hạn thuộc4 đối tượng ưu tiên đối với nền kinh tế của các TCTD. Các TCTD được quy định lãi suất thỏa thuận đối với tiền gửi có kỳ hạn từ 12 tháng trở lên; lãi suất cho vay ngắn hạn đối với các đối tượng khác ngoài 4 đối tượng ưu tiên; lãi suất cho vay trung dài hạn cho tất cả các đối tượng khách hàng, cụ thể: 14
- Cơ chế điều hành các loại lãi suất năm 2012 được điều chỉnh linh hoạt: Từ tháng 6/2011 đến nay, các lãi suất chủ chốt của NHNN được điều hành theo cơ chế: “trần” là lãi suất tái cấp vốn, “sàn” là lãi suất chiết khấu, biên độ giao động +/- 2% để điều tiết thị trường, lãi suất cơ bản và lãi suất thị trường mở được ấn định biến động trong biên độ giữa lãi suất tái cấp vốn(trần) và lãi suất chiết khấu(sàn). Các lãi suất điều hành của NHNN và lãi suất huy động vốn của NHTM được điều chỉnh giảm xuống theo xu hướng giảm thấp của CPI (3/2012-10/2012), đảm bảo nguyên tắc thực dương, nguồn vốn huy động 10 tháng tăng +14.2%, thanh khoản của hệ thống Ngân hành được cải thiện bằng nguồn vốn hút vào từ nền kinh tế chứ không phải từ nguồn tái cấp vốn như năm 2011. Từ tháng 6/2011-10/2012: Mối quan hệ giữa các loại lãi suất được điều chỉnh hợp lý hơn thời kỳ trước đó, theo nguyên tắc: Lãi suất tái chiết khấu< lãi suất huy động vốn dưới 12 tháng < lãi suất tái cấp vốn; “sàn” là lãi suất tái chiết khấu; “Trần” là lãi suất tái cấp vốn; Biên độ 1-2%, lãi suất huy động vốn của TCTD biến động trong biên độ nói trên. Sự đổi mới cơ chế lãi suất lãi suất nói trên đã khuyến khích các TCTD huy động vốn từ nền kinh tế, hạn chế vay vốn từ NHNN, không còn cơ hội cho các TCTD lợi dụng vay tái cấp vốn của NHNN để cho vay lại trên thị trường liên ngân hàng với lãi suất cao để hưởng chênh lệch lãi suất lớn. - Lãi suất huy động và cho vay của TCTD 2012 giảm hơn nhiều so với 2011: So với cuối năm 2011, lãi suất tiền gửi có kỳ hạn dưới 12 tháng giảm được 6%/năm(14%/năm xuống 8%/năm), lãi suất cho vay 4 đối tương ưu đãi giảm được 4%-5%/năm (16-17%/năm xuống 12%/năm). Hiện nay, lãi suất cho vay phổ biến đối với 4 lĩnh vực ưu tiên: nông nghiệp, nông thôn, xuất khẩu, doanh nghiệp nhỏ và vừa, công nghiệp hỗ trợ ở mức 11-12%/năm; cho vay lĩnh vực sản xuất kinh doanh khác ở mức 14-17%/năm. Đặc biệt, lãi suất liên ngân hàng giảm mạnh 8- 9%/năm so với đầu năm 2012, thị trường tiền tệ đã có sự cải thiện tích cực hơn nhiều so với năm 2011 - Cơ chế lãi suất thỏa thuận đối với lãi suất huy động vốn trên 12 tháng và lãi suất cho vay trung dài hạn Cơ chế lãi suất huy động lãi suất thỏa thuận được thực hiện theo Thông tư 19/2012/TT-NHNN ngày 8/6/2012: “Lãi suất tiền gửi có kỳ hạn 12 tháng trở lên do TCTD ấn định trên cơ sở cung cầu vốn thị trường”. 15
Lãi suất cho vay thỏa thuận được thực hiện từ 14/4/2010 theo Thông tư số 12/2010/TT-NHNN vàthông tư 14/2012/TT-NHNN từ ngày 4/5/2012. Đối với các khoản cho vay ngoài 4 lĩnh vực ưu tiên TCTD cho vay theo lãi suất thỏa thuận. b. Tỷ lệ dự trữ bắt buộc Theo quy định của Luật NHNN 2010, dự trữ bắt buộc là số tiền mà tổ chức tín dụng phải gửi tại Ngân hàng Nhà nước để thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia.Ngân hàng Nhà nước quy định tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với từng loại hình tổ chức tín dụng và từng loại tiền gửi tại tổ chức tín dụng nhằm thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia. Cơ chế điều hành tỷ lệ dự trữ bắt buộc theo Quyết định số 379/QĐ-NHNN áp dụng từ ngày 24/2/2009 (đối với VND) và Quyết định 79/QĐ-NHNN áp dụng từ 01/2/2010 (đối với ngoại tệ), thông tư 20/2010/TT-NHNN ngày 29/9/2010. Theo cơ chế nói trên, chính sách dự trữ bắt buộc được căn cứ vào tính chất kỳ hạn tiền gửi (ngắn, trung, dài hạn), loại tiền gửi (VND và ngoại tệ) và ưu tiên đối tượng cho vay nông nghiệp, nông thôn. Đối với TCTD có tỷ trọng dư nợ cho vay phát triển nông nghiệp nông thôn trên tổng dư nợ bình quân cuối các quý trong năm tài chính liền kề từ 40% đến dưới 70% và trên 70%: Tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với tiền gửi bằng đồng Việt Nam bằng 1/5 (một phần năm) và 1/20 so với tỷ lệ dự trữ bắt buộc thông thường tương ứng với từng kỳ hạn tiền gửi. Từ năm 2009 -2012, tỷ lệ dự trữ bắt buộc của các TCTD đối với tiền gửi VND cố định 3% và không thay đổi. c. Tái cấp vốn Theo quy định hiện hành, NHNN sử dụng công cụ Tái cấp vốn để cấp tín dụng cho các TCTD theo các hình thức: cho vay có đảm bảo bằng giấy tờ có giá, chiết khấu giấy tờ có giá và cho vay lại hồ sơ tín dụng, nhằm mục đích: cung ứng vốn ngắn hạn và phương tiện thanh toán cho tổ chức tín dụng. Ngân hàng Nhà nước đã ban hành được hệ thống các văn bản pháp lý đầy đủ và đồng bộ về chính sách, cơ chế nghiệp vụ tái cấp vốn phù hợp với các quy định của pháp luật hiện hành, làm cơ sở để điều hành của NHNN và thực hiện đối với các TCTD. Thông qua các hình thức tái cấp vốn:cho vay đảm bảo giấy tờ có giá, chiết khấu giấy tờ có giá và cho vay lại hồ sơ tín dụng, công cụ tái cấp vốn của NHNN đã phát huy được vai trò chủ đạo trong việc giải quyết vấn đề rủi ro thanh khoản cho các NHTM trong thời gian qua. 16
d. Nghiệp vụ thị trường mở (OMO) Trong thời gian 2011-2012, NHNN điều hành công cụ Nghiệp vụ Thị trường mở theo Quy chế nghiệp vụ thị trường mở ban hành kèm theo Quyết định số 01/2007/QĐ- NHNN và Quyết định 27/2008/QĐ-NHNN sửa đổi bổ sung QĐ 01/2007/QĐ-NHNN. Theo quy chế trên, Ngân hàng Nhà nước thực hiện nghiệp vụ thị trường mở thông qua việc mua, bán giấy tờ có giá đối với tổ chức tín dụng. Các loại giấy tờ có giá được phép giao dịch thông qua nghiệp vụ thị trường mở hiện nay là:Tín phiếu NHNN, tín phiếu kho bạc, trái phiếu Chính phủ bảo lãnh, trái phiếu địa phương do UBND thành phố Hà nội, UBNN thành phố Hồ Chí Minh phát hành. Trong thời gian qua, nghiệp vụ thị trường mở phát triển nhanh, quy mô ngày càng được mở rộng, góp phần giải quyết khó khăn về nguồn vốn thanh toán và kinh doanh cho các TCTD, ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc tác động đến tổng lượng tiền cung ứng (M2) trong nền kinh tế, theo mục tiêu của chính sách tiền tệ. Thông qua hoạt động mua bán giấy tờ có giá, NHNN tác động trực tiếp đến nguồn vốn khả dụng của các tổ chức tín dụng, từ đó điều tiết lượng tiền tệ cung ứng và tác động gián tiếp đến lãi suất thị trường theo mục tiêu giảm lãi suất huy động và cho vay của TCTD, giải quyết khó khăn cho doanh nghiệp. e. Kiểm soát hạn mức tín dụng Hạn mức tín dụng là công cụ can thiệp trực tiếp, mang tính hành chínhcủa NHNN, được sử dụng để khống chế tổng dư nợ tín dụng, qua đó khống chế tổng khối lượng tiền cung ứng cho nền kinh tế. Công cụ này thực sự phát huy hiệu quả khi tổng phương tiện thanh toán trong nền kinh tế tăng cao và các công cụ gián tiếp khác tỏ ra kém hiệu lực. Năm 2011, NHNN đưa ra mục tiêu tăng trưởng tín dụng chung cho toàn hệ thống các TCTD, không phân bổ hạn mức theo từng TCTD. Năm 2012 là lần đầu tiên NHNN quyết định phân bổ hạn mức tín dụng cho từng NHTM theo các tiêu chí: chất lượng tài sản nợ, tài sản có, quy mô vốn, năng lực quản trị điều hành, quản trị rủi ro, chất lượng nhân lực và tuân thủ các quy định.Theo đó, các nhóm được phân loại bởi NHNN được áp dụng các hạn mức như sau: Nhóm thứ 1tăng trưởng tín dụng ở mức tối đa 17%; nhóm thứ 2 tăng trưởng tín dụng ở mức tối đa 15%; nhóm 3 được tăng trưởng 8%; nhóm 4 thuộc diện phải cơ cấu lại, không được tăng trưởng tín dụng. 17
Đến tháng 6/2012, tổng dư nợ tín dụng toàn hệ thống ngân hàng tăng 1, 51% so với cuối năm 2011 (kế hoach năm 2012 là 12%), trong đó 69 TCTD có mức tăng trưởng âm. Có 23 TCTD đề nghị mức tăng trưởng tín dụng vượt chỉ tiêu, có 29 TCTD xây dựng kế hoạch tăng trưởng bằng mức chỉ tiêu thông báo, có 10 TCTD xây dựng kế hoạch tăng trưởng tín dụng thấp hơn. Tính đến thời điểm hiện tại, Ngân hàng Nhà nước đã cho phép tăng chỉ tiêu đối với 10 TCTD có tính hình tài chính lành mạnh, đã có tăng trưởng tín dụng đạt trên 50% chỉ tiêu thông báo của Ngân hàng Nhà nước từ đầu năm. 2. Đánh giá quá trình thực hiện các công cụ của CSTT những năm qua 2.1. Những thành tựu - Công cụ lãi suất Cơ chế điều hành các loại lãi suất năm 2012 được điều chỉnh linh hoạt, hợp lý và đồng bộ hơn so với 2011, phát huy được vai trò NHNN là người cho vay cuối cùng. Sự đổi mới cơ chế lãi suất nói trên đã khuyến khích các TCTD huy động vốn từ nền kinh tế, hạn chế vay vốn từ NHNN, không còn cơ hội cho các TCTD lợi dụng vay tái cấp vốn của NHNN để cho vay lại trên thị trường liên ngân hàng với lãi suất cao để hưởng chênh lệch lãi suất lớn. Lãi suất huy động và cho vay của TCTD 2012 giảm hơn nhiều so với 2011, đặc biệt là chính sách cho vay lãi suất thấp hơn các đối tượng khác đối với 4 đối tượng sản xuất kinh doanh được ưu tiên, là quyết định đúng đắn, kịp thời; tác động tích cực đến giảm chi phí vay vốn cho doanh nghiệp, hỗ trợ mục tiêu tăng trưởng. So với cuối năm 2011, lãi suất tiền gửi có kỳ hạn dưới 12 tháng giảm được 6%/năm, lãi suất cho vay 4 đối tượng ưu đãi giảm được 4%-5%/năm. Đặc biệt, lãi suất liên ngân hàng giảm mạnh 8-9%/năm so với đầu năm 2012, thị trường tiền tệ đã có sự cải thiện tích cực hơn nhiều so với năm 2011 Cơ chế lãi suất thỏa thuận đối với lãi suất huy động vốn trên 12 tháng và lãi suất cho vay trung dài hạn là bước đi phù hợp, tạo điều kiện cho các NHTM hoạt động kinh doanh theo nguyên tắc thương mại và thị trường. Cơ chế lãi suất huy động lãi suất thỏa thuận được thực hiện theo thông tư 19/2012/TT-NHNN ngày 8/6/2012: “Lãi suất tiền gửi có kỳ hạn 12 tháng trở lên do TCTD ấn định trên cơ sở cung cầu vốn thị trường”. - Tái cấp vốn Thông qua các hình thức tái cấp vốn: cho vay đảm bảo giấy tờ có giá, chiết khấu giấy tờ có giá và cho vay lại hồ sơ tín dụng, công cụ tái cấp vốn của NHNN đã 18
phát huy được vai trò chủ đạo trong việc giải quyết vấn đề rủi ro thanh khoản cho các NHTM trong thời gian qua. - Nghiệp vụ thị trường mở (OMO) Nghiệp vụ thị trường mở phát triển nhanh, quy mô ngày càng được mở rộng, góp phần giải quyết khó khăn về nguồn vốn thanh toán và kinh doanh cho các TCTD, ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc tác động đến tổng lượng tiền cung ứng (M2) trong nền kinh tế, theo mục tiêu của chính sách tiền tệ. Thông qua hoạt động mua bán giấy tờ có giá, NHNN tác động trực tiếp đến nguồn vốn khả dụng của các tổ chức tín dụng, từ đó điều tiết lượng tiền tệ cung ứng và tác động gián tiếp đến lãi suất thị trường theo mục tiêu giảm lãi suất huy động và cho vay của TCTD, giải quyết khó khăn cho doanh nghiệp. Đánh giá một cách khách quan, trong năm 2012, NHNN điều hành nghiệp vụ thị trường mở OMO chủ động, linh hoạt và hiệu quả hơn thời gian trước đó. - Kiểm soát hạn mức tín dụng Công cụ hạn mức tăng trưởng tín dụng mà NHNN đưa ra trong 2012 đã phát huy tác động tích cực thúc đẩy các TCTD đổi mới và tái cơ cấu hoạt động theo quan điểm và mục tiêu của chính sách tiền tệ của Chính phủ trên các mặt sau: - Thúc đẩy các NHTM phấn đấu nâng cao chất lượng, hiệu quả và các chỉ số an toàn hoạt động để được xếp hạng tín nhiệm cao và có được hạn mức tăng trưởng cao. - Điều chỉnh, hạn chế tốc độ tăng trưởng tín dụng cao hơn tăng trưởng huy động vốn, góp phần cải thiện tính thanh khoản của từng ngân hang và cả hệ thống hệ thống, giảm áp lực lạm phát. - Tác động mạnh mẽ và có hiệu quả đến mục tiêu tái cơ cấu, sát nhập các NHTM yếu kém, tăng vốn chủ sở hữu, nâng cao năng lực cạnh tranh. 2.2. Những tồn tại - Cơ chế lãi suất Duy trì quá lâu cơ chế điều hành trực tiếp lãi suất lãi suất huy động vốn và cho vay của các TCTD, làm cho các mức lãi suất kinh doanh của TCTD không phù hợp với cung cầu vốn tín dụng trên thị trường và giảm tác dụng của các công cụ lãi suất tái cấp vốn, lãi suất chiết khấu, lãi suất OMO, công cụ dự trữ bắt buộc. NHNN có nhiều giải pháp và công cụ gián tiếp để tác động điều chỉnh lãi suất kinh doanh của các TCTD. Cụ thể, khi muốn điều chỉnh lãi suất kinh doanh của các 19
TCTD đối với nền kinh tế, NHNN sẽ thực hiện thông qua việc điều chỉnh các mức lãi suất tái cấp vốn, tái chiết khấu đối với TCTD. Từ đó tác động đến lãi suất thị trường liên ngân hàng. Cuối cùng sẽ tác động đến lãi suất kinh doanh của các TCTD đối với khách hàng. Nếu NHNN trực tiếp quyết định cả mức lãi suất cho vay và huy động vốn của các TCTD thì công cụ lãi suất điều hành của NHNN sẽ không phát huy hết tác dụng. Trên thực tế, trong suốt thời kỳ 2011-2012, NHNN quyết định trực tiếp các mức lãi suất huy động cho vay của TCTD đối với khách hàng đối với từng kỳ hạn và đối tượng khách hàng (trừ lãi suất huy động trên 12 tháng theo Thông tư 19/2012/TT- NHNN ngày 8/6/2012 và lãi suất cho vay thỏa thuận theo Thông tư số 12/2010/TT- NHNN và Thông tư 14/2012/TT-NHNN ngày 4/5/2012); Cơ chế điều hành trực tiếp quyết các mức lãi suất kinh doanh của các TCTD đã làm vô hiệu hóa các mức lãi suất điều hành chủ chốt của NHNN (lãi suất tái cấp vốn, lãi suất tái chiết khấu) Lãi suất cơ bản bằng đồng Việt Nam theo quy định pháp luật hiện hành là lãi suất thực hiện vai trò định hướng thị trường tiền tệ, nhưng hiện nay chỉ mang tính hình thức, chưa trở thành lãi suất cơ sở, chuẩn mực để định hướng cho các loại lãi suất khác trên thị trường.Vì thế làm tăng rủi ro pháp lý trong hoạt động kinh doanh tiền tệ tín dụng và các quan hệ dân sự khi có phát sinh tố tụng. Luật dân sự 2005 quy định các TCTD không được phép huy động và cho vay với lãi suất cao hơn 150% mức lãi suất cơ bản do NHNN công bố. Luật NHNN số 46/2010/QH12 “Ngân hàng Nhà nước công bố lãi suất tái cấp vốn, lãi suất cơ bản và các loại lãi suất khác để điều hành chính sách tiền tệ, chống cho vay nặng lãi”. Trên thực tế, lãi suất cơ bản hiện nay là lãi suất mang tính hình thức, không có cơ sở kinh tế và không liên quan đến bất kỳ quan hệ cung cầu vốn trên các thị trường. Vai trò định hướng và tác động của các loại lãi suất điều hành của NHNN (lãi suất tái cấp vốn, tái chiết khấu, OMO) đến lãi suất thị trường rất hạn chế. Một trong những nguyên nhân chủ yều là phương pháp xác định các loại lãi suất trên còn bất cập, không dựa trên cơ sở lãi suất cơ bản là lãi suất chuẩn; cơ chế điều hành cụ thể các loại lãi suất chưa được ban hành rõ ràng. Thực tế trong thời gian qua, NHNN chưa ban hành được cơ chế điều hành và phương pháp xác định cụ thể từng loại lãi suất trên. Khi quyết định các loại lãi suất chủ yếu dựa vào diễn biến số liệu báo cáo thực hiện chỉ số CPI, các chỉ số kinh tế vĩ mô tháng trước và quan điểm chỉ đạo điều hành mục tiêu CSTT của Chính phủ, thiếu các thông tin, phân tích dự báo thị trường về cung cầu, số lượng giao dịch, lãi suất, 20