Tiểu luận môn Sinh học cơ thể động vật: Tìm hiểu sự xuất hiện và tiến hóa của hệ tuần hoàn ở động vật

Chia sẻ: Ngoctram Le | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:34

Thêm vào BST

Báo xấu

524
lượt xem 63
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tiểu luận môn Sinh học cơ thể động vật đề tài Tìm hiểu sự xuất hiện và tiến hóa của hệ tuần hoàn ở động vật được nghiên cứu với mục đích tìm hiểu sâu hơn về câu hỏi: Hệ tuần hoàn ở động vật xuất hiện như thế nào? Xu hướng tiến hóa của hệ tuần hoàn ở các nhóm động vật ra sao? Mời các bạn cùng tham khảo nội dung tài liệu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tiểu luận môn Sinh học cơ thể động vật: Tìm hiểu sự xuất hiện và tiến hóa của hệ tuần hoàn ở động vật

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TIỂU LUẬN MÔN: SINH HỌC CƠ THỂ ĐỘNG VẬT Đề tài: TÌM HIỂU SỰ XUẤT HIỆN VÀ TIẾN HÓA CỦA HỆ TUẦN HOÀN Ở ĐỘNG VẬT Giáo viên hướng dẫn: GS –TS Ngô Đắc Chứng Học viên thực hiện: Lê Thị Ngọc Trâm Lớp: Lý luận và Phương pháp K24 (20152017)
Huế, tháng 01 năm 2016 2
MỤC LỤC PHẦN I: MỞ ĐẦU Trang I. Lý do chọn đề tài:4 II. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:5 III. Phương pháp nghiên cứu:5 PHẦN II: NỘI DUNG CHƯƠNG I: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ HỆ TUẦN HOÀN 1. Khái niệm hệ tuần hoàn6 2. Sự xuất hiện hệ tuần hoàn6 3. Cấu tạo chung của hệ tuần hoàn6 4. Nguồn gốc của hệ tuần hoàn7 5. Vai trò của hệ tuần hoàn7 CHƯƠNG II: SỰ TIẾN HÓA CỦA HỆ TUẦN HOÀN Ở CÁC NHÓM ĐỘNG VẬT 1. Các dạng hệ tuần hoàn của động vật không xương sống 9 1.1. Xoang tuần hoàn tiêu hóa9 1.2. Hệ tuần hoàn chính thức ở giun vòi10 1.3. Sự xuất hiện của các đôi “tim bên” của giun đốt10 1.4. Sự xuất hiện tim chính thức và hệ tuần hoàn hở ở ngành Chân khớp và ngành Thân mềm11 2. Các dạng hệ tuần hoàn ở động vật có xương sống13 2.1. Cấu tạo hệ tuần hoàn ở động vật có xương sống13 2.2. Các dạng hệ tuần hoàn ở động vật có xương sống13 3
2.2.1. Hệ tuần hoàn của cá miệng tròn (Cyclostomata)--------------13 2.2.2. Hệ tuần hoàn của cá sụn (Chondrichthyes)----------------------15 2.2.3. Hệ tuần hoàn của cá xương (Osteichthyes)---------------------16 2.2.4. Hệ tuần hoàn của cá phổi(Dipnoi)17 2.2.5. Hệ tuần hoàn của lưỡng cư (Amphibia)---------------------------18 2.2.6. Hệ tuần hoàn của bò sát (Reptilia)------------------------------------20 2.2.7. Hệ tuần hoàn của chim (Aves)23 2.2.8. Hệ tuần hoàn của thú (Mammalia)------------------------------------25 PHẦN 3: KẾT LUẬN27 TÀI LIỆU THAM KHẢO28 4
PHẦN I: MỞ ĐẦU I. Lý do chọn đề tài: Sinh vật nói chung và động vật nói riêng khi sống trong môi trường phải thường xuyên trao đổi chất và năng lượng với môi trường. Đối với cơ thể đơn bào sự trao đổi chất diễn ra trực tiếp với môi trường ngoài và các chất có thể chuyển dịch giữa tế bào và môi trường xung quanh bằng cơ chế khuếch tán. Tuy nhiên tốc độ khuếch tán tỉ lệ thuận với bình phương khoảng cách. Chẳng hạn để vận chuyển cùng lượng glucose khuếch tán đi 100μm mất 1 giây, 1mm cần 100 giây, 1cm thì cần đến 3 giờ. Đối với động vật đa bào do cơ thể cấu tạo ngày càng phức tạp, hầu hết các tế bào của cơ thể không trực tiếp tiếp xúc với môi trường ngoài, kích thước cơ thể lớn, nhu cầu trao đổi chất mạnh mẽ nên cần thiết phải xuất hiện hệ tuần hoàn giải quyết vấn đề vận chuyển các chất theo khoảng cách xa một cách nhanh chóng. Hệ tuần hoàn có chức năng liên kết môi trường dịch mô của tế bào và dịch cơ thể với cơ quan thực hiện sự trao đổi khí, cơ quan hấp thụ chất dinh dưỡng và cơ quan thải chất dư thừa. Ví dụ, trong phổi của thú, oxy từ không khí hít vào sẽ được khuếch tán qua lớp biểu mô mỏng của phế nang để vào dòng máu, còn CO2 thì khuếch tán từ máu qua biểu mô phế nang vào khí thở ra. Sự vận động của dòng chất dịch trong hệ tuần hoàn do tác động của tim và mạch máu nhanh chóng đưa máu giàu oxy đến các phần của cơ thể và đưa máu chứa các sản phẩm đã trao đổi chất (chất bã thải) đến các cơ quan để thải ra ngoài. Vậy hệ tuần hoàn ở động vật xuất hiện như thế nào? Xu hướng tiến hóa của hệ tuần hoàn ở các nhóm động vật ra sao? Để hiểu sâu hơn về những vấn đề trên tôi quyết định chọn đề tài “Tìm hiểu về sự xuất hiện và tiến hóa của hệ tuần hoàn ở động vật” 5
II. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu: Hệ tuần hoàn ở động vật Phạm vi nghiên cứu: chỉ tập trung nghiên cứu: Giới thiệu chung về khái niệm, sự xuất hiện, cấu tạo, nguồn gốc và vai trò của hệ tuần hoàn ở động vật Sự tiến hóa của hệ tuần hoàn ở các nhóm động vật không xương sống và động vật có xương sống. III. Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp nghiên cứu đề tài là phương pháp tổng hợp các tài liệu được lấy từ các nguồn thông tin như sách, báo đài, internet. Dựa vào sự phân tích, tổng hợp, so sánh, đối chiếu các tài liệu để thực hiện đề tài. 6
PHẦN II NỘI DUNG CHƯƠNG I GIƠI THIÊU CHUNG V ́ ̣ Ề HỆ TUẦN HOÀN 1. KHAI NIÊM V ́ ̣ Ề HÊ TUÂN HOAN ̣ ̀ ̀ ̣ ̀ ̀ ̣ ơ quan trong cơ thê co ch Hê tuân hoan la hê c ̀ ̉ ́ ưc năng vân chuyên cac chât ́ ̣ ̉ ́ ́ tư bô phân nay đên bô phân khac đê đap ̀ ̣ ̣ ̀ ́ ̣ ̣ ́ ̉ ́ ứng nhu câu trao đôi chât cua c ̀ ̉ ́ ̉ ơ thê.̉ 2. SỰ XUẤT HIỆN CỦA HỆ TUẦN HOÀN Ở cac đông vât đ ́ ̣ ̣ ơn bao va đa bao bâc thâp ch ̀ ̀ ̀ ̣ ́ ưa xuât hiên hê tuân hoan, ́ ̣ ̣ ̀ ̀ nhưng đên cac nhom đông vât đa bao bâc cao h ́ ́ ́ ̣ ̣ ̀ ̣ ơn, hê tuân hoan xuât hiên nh ̣ ̀ ̀ ́ ̣ ư môṭ ̣ ̉ ́ ́ hê qua tât yêu, do cac li do sau đây: ́ ́ ̣ ́ ̀ ̣ ơ thê la nho so v 1. Diên tich bê măt c ̉ ̀ ̉ ơi thê tich c ́ ̉ ́ ơ thê, vi thê, s ̉ ̀ ́ ự khuyêch ́ ̀ ̣ ơ thê không đap tan cac chât qua bê măt c ́ ́ ́ ̉ ́ ứng được nhu câu trao đôi chât cua c ̀ ̉ ́ ̉ ơ thể ́ ơi cac đông vât sông 2. Đôi v ́ ́ ̣ ̣ ́ ở trên can, bê măt c ̣ ̀ ̣ ơ thê phai la không thâm ̉ ̉ ̀ ́ nươc đê đam bao gi ́ ̉ ̉ ̉ ữ được lượng nươc cân thiêt trong c ́ ̀ ́ ơ thê. Vi vây, s ̉ ̀ ̣ ự thai va ̉ ̀ ́ ực tiêp qua bê măt c lây cac chât tr ́ ́ ́ ̀ ̣ ơ thê la rât kho xay ra. ̉ ̀ ́ ́ ̉ ́ ̉ ́ ́ ớn, gây kho khăn cho viêc khuyêch tan. 3. Cac khoang cach bên trong rât l ́ ̣ ́ ́ Nhưng vân đê trên co thê khăc phu đ ̃ ́ ̀ ́ ̉ ́ ̣ ược trước tiên nhờ sự xuât hiên cac hê ́ ̣ ́ ̣ cơ quan chuyên biêt co ch ̣ ́ ưc năng nh ́ ư trao đôi khi, tiêu hoa, bai tiêt va sau đo la ̉ ́ ́ ̀ ́ ̀ ́ ̀ sự liên kêt cac c ́ ́ ơ quan nay v ̀ ơi nhau thông qua hê thông tuân hoan. ́ ̣ ́ ̀ ̀ ̣ ̀ ́ ̉ ̣ ̉ ́ ừ nơi nay sang n Hê thông nay co thê vân chuyên nhanh chong cac chât t ́ ́ ́ ̀ ơi ́ ̃ ơ quan chuyên biêt kia co thê th khac, do đo môi c ́ ̣ ́ ̉ ực hiên tôt ch ̣ ́ ưc năng cua minh. ́ ̉ ̀ 3. CÂU TAO CHUNG CUA HÊ TUÂN HOAN ́ ̣ ̉ ̣ ̀ ̀ ̣ ̣ ̀ ̀ ́ ̣ ̀ ̉ Môt hê tuân hoan câu tao hoan chinh bao gôm cac thanh phân sau: ̀ ́ ̀ ̀ 3.1. Dich tuân hoan ̣ ̀ ̀ ̣ ̀ ̀ ̀ ́ ́ ̣ ̉ Dich tuân hoan: la chât giup vân chuyên cac chât khi, cac hormone, khang ́ ́ ́ ́ ́ ̉ thê, thưc ăn va cac san phâm thai d ́ ̀ ́ ̉ ̉ ̉ ư thưa. ̀ Ở nhiêu loai đông vât, dich tuân hoan con co cac săc tô đăc biêt, giup tăng ̀ ̀ ̣ ̣ ̣ ̀ ̀ ̀ ́ ́ ́ ́ ̣ ̣ ́ ̉ ̣ ̉ ̉ kha năng vân chuyên oxy cua mau. Ví d ́ ụ: hemoglobin ̣ ̀ ́ ̉ ̀ ́ ̣ ̃ ợp mau – dich mô Dich tuân hoan co thê la mau hoăc hôn h ̀ ́ ̣ 3.2. Bơm mau ́ ̀ ơ chê đê tao ra s La c ́ ̉ ̣ ự chênh lêch vê ap l ̣ ̀ ́ ực, giup dich tuân hoan co thê l ́ ̣ ̀ ̀ ́ ̉ ưu thông trong cơ thê.̉ ̀ ơ chê giup dich tuân hoan co thê chay trong c Co nhiêu c ́ ́ ́ ̣ ̀ ̀ ́ ̉ ̉ ơ thê. Nhiêu loai ̉ ̀ ̀ ̣ ̣ ở măt phăng tiên hoa cao đa hinh thanh tim co kha năng co bop tao ap l đông vât ̣ ̉ ́ ́ ̃ ̀ ̀ ́ ̉ ́ ̣ ́ ực 7
̉ ̉ ̣ ́ ơi nhiêu loai đông vât bâc thâp, tim đê đây mau đi trong mach. Tuy nhiên, đôi v ́ ́ ̀ ̀ ̣ ̣ ̣ ́ chưa hinh thanh hoăc ch ̀ ̀ ̣ ưa phat triên hoan thiên, chi la cac mach co bop, thi đê tao ́ ̉ ̀ ̣ ̉ ̀ ́ ̣ ́ ̀ ̉ ̣ ́ ực đu l ap l ̉ ớn giup dich tuân hoan l ́ ̣ ̀ ̀ ưu thông thi phai co s ̀ ̉ ́ ự phôi h ́ ợp với hoat đông ̣ ̣ ̣ ̣ vân đông c ơ đê tăng ap l ̉ ́ ực dong chay. ̀ ̉ 3.3. Mach mau ̣ ́ ́ ̣ ̉ ̣ La câu truc ông, giup vân chuyên dich tuân hoan trong c ̀ ́ ́ ́ ̀ ̀ ơ thê, t ̉ ừ tim đên cac ́ ́ mô cơ quan rôi lai tr ̀ ̣ ở vê tim. ̀ Ở cac nhom đông vât bâc cao, trong mach mau co thê hinh thanh cac van, ́ ́ ̣ ̣ ̣ ̣ ́ ́ ̉ ̀ ̀ ́ ̉ ̉ ̉ ưu thông theo môt chiêu. đam bao cho mau chi l ́ ̣ ̀ ̣ Trong hê thông tuân hoan, cac thanh phân trên đ ́ ̀ ̀ ́ ̀ ̀ ược bô tri sao cho s ́ ́ ự trao ̉ ́ ưa mau va cac tê bao cua mô diên ra môt cach co hiêu qua. đôi chât gi ̃ ́ ̀ ́ ́ ̀ ̉ ̃ ̣ ́ ́ ̣ ̉ 4. NGUÔN GÔC CUA HÊ TUÂN HOAN ̀ ́ ̉ ̣ ̀ ̀ ̣ ̀ ở hầu hết đông vât xuât hiên gân nh Hê tuân hoan ̀ ̣ ̣ ́ ̣ ̀ ư đông th ̀ ời với sự xuât́ ̣ ́ hiên la phôi thư 3. M ́ ột số trường hợp đặc biệt: Ở Giun voi: hê tuân hoan hinh thanh do s ̀ ̣ ̀ ̀ ̀ ̀ ự hinh thanh va phat triên nhu mô ̀ ̀ ̀ ́ ̉ ̣ đêm giưa thê xoang nguyên sinh, phân con lai cua thê xoang nguyên sinh tao thanh ̃ ̉ ̀ ̀ ̣ ̉ ̉ ̣ ̀ ̣ ̀ hê tuân hoan ̀ Từ Giun đôt: hê tuân hoan hinh thanh do s ́ ̣ ̀ ̀ ̀ ̀ ự phat triên thê xoang th ́ ̉ ̉ ứ sinh. ̉ Thê xoang th ứ sinh khi hinh thanh va phat triên se chen ep thê xoang nguyên sinh ̀ ̀ ̀ ́ ̉ ̃ ̀ ́ ̉ ́ ư tr co t ̀ ươc đo, phân con lai cua thê xoang nguyên sinh se hinh thanh hê tuân hoan. ́ ́ ̀ ̀ ̣ ̉ ̉ ̃ ̀ ̀ ̣ ̀ ̀ 5. VAI TRO CUA HÊ TUÂN HOAN ̀ ̉ ̣ ̀ ̀ ̣ ̀ ̀ ưa dich tuân hoan, đam bao môi liên hê gi Hê tuân hoan ch ́ ̣ ̀ ̀ ̉ ̉ ́ ̣ ưa cac phân cua ̃ ́ ̀ ̉ cơ thê.̉ ̣ ̉ Vân chuyên chât trong c ́ ơ thể ̣ ̉ ́ ́ ̣ ̉ + Vân chuyên cac chât khi: vân chuyên O ́ 2 từ cơ quan hô hâp đên cac tê bao ́ ́ ́ ́ ̀ ̀ 2 tư cac tê bao đên c va CO ̀ ́ ́ ̀ ́ ơ quan hô hâp đê th ́ ̉ ải ra ngoai. ̀ ̣ ̉ + Vân chuyên cac chât dinh d ́ ́ ương hâp thu đ ̃ ́ ̣ ược từ cac c ́ ơ quan tiêu hoá ̀ ́ ̀ ̉ ơ thê, vân chuyên cac chât thai t đên cac mô va tê bao cua c ́ ́ ̉ ̣ ̉ ́ ́ ̉ ừ tê bao đên cac c ́ ̀ ́ ́ ơ ̀ ́ ể bài tiết ra ngoài. quan bai tiêt đ ̣ ̉ + Vân chuyên cac hormone t ́ ư tuyên tiêt đên cac c ̀ ́ ́ ́ ́ ơ quan đich. ́ ̉ Điêu chinh s ̀ ự cân băng cua môi tr ̀ ̉ ường trong cơ thê:̉ ́ ́ ̉ ̣ 2O cao, giup điêu hoa thân nhiêt ôn đinh. Do mau co ti lê H ́ ̀ ̀ ̣ ̉ ̣ ́ ̀ ̀ ́ ́ ̉ ̣ ̀ ́ ́ ́ ̉ Cac thanh phân mau giup ôn đinh cân băng cac yêu tô cua môi trường trong cơ thê: Hemoglobin va hê đêm giup ôn đinh pH; ôn đinh ap suât thâm thâu,… ̉ ̀ ̣ ̣ ́ ̉ ̣ ̉ ̣ ́ ́ ̉ ́ ̉ ̣ ơ thê:̉ Bao vê c 8
́ ́ ̀ ́ ́ ̀ ̉ ̣ ơ thê giup chông lai cac vât la xâm + Cac tê bao mau đong vai tro bao vê c ̉ ́ ́ ̣ ́ ̣ ̣ ̣ ̣ ực bao, cac tê bao limpho B va limpho T. nhâp: đai th ̀ ́ ́ ̀ ̀ + Do sự lưu thông liên tuc cua dich tuân hoan trong hê mach ma cac tê bao ̣ ̉ ̣ ̀ ̀ ̣ ̣ ̀ ́ ́ ̀ ̉ ́ ̉ ̉ ́ ̣ ́ ̣ ̣ ́ ̉ va cac khang thê co thê di chuyên đên vi tri bi nhiêm môt cach nhanh chong, bao vê ̀ ́ ́ ̃ ́ ̣ cơ thê khoi cac tac nhân trên ̉ ̉ ́ ́ ̣ ̣ Điêu hoa hoat đông c ̀ ̀ ơ thê:̉ ̣ ́ ̣ ̉ +Dich tuân hoan con giup vân chuyên cac hormone t ̀ ̀ ̀ ́ ừ cơ quan tiêt đên cac ́ ́ ́ cơ quan đich, gop phân điêu hoa cac hoat đông cua c ́ ́ ̀ ̀ ̀ ́ ̣ ̣ ̉ ơ thê.̉ 9
CHƯƠNG II. TIÊN HOA CUA HÊ TUÂN HOAN ́ ́ ̉ ̣ ̀ ̀ Ở NHOM ́ ĐÔNG VÂT ̣ ̣ 1. CÁC DẠNG HỆ TUẦN HOÀN CỦA ĐỘNG VẬT KHÔNG XƯƠNG SỐNG Hệ tuần hoàn của động vật không xương sống rất đa dạng, tùy thuộc vào kích thước và hình dạng cơ thể. Môi trường sống khác nhau cũng gây ra sự biến đổi của hệ tuần hoàn. 1.1. Xoang tiêu hóa tuần hoàn Những động vật đơn giản như hải miên, ruột khoang chưa có hệ tuần hoàn thực sự. Thành cơ thể của chúng chỉ gồm 2 lớp tế bào bao lấy một xoang ở trung tâm gọi là xoang tiêu hóa tuần hoàn. Xoang này vừa để tiêu hóa, vừa để phân phối các chất cho cơ thể. Các chất dịch trong xoang thông với môi trường ngoài qua một lỗ duy nhất. Sự tiêu hóa bắt đầu trong xoang và các chất đang tiêu hóa dở dang sẽ hấp thụ vào các tế bào ở lớp trong túi để tiếp tục tiêu hóa nội bào sau đó các chất dinh dưỡng được khuếch tán ra lớp ngoài với một khoảng cách ngắn. Xoang Nước ra ngoài trung Thành tâm ngoài Nước vào qua lỗ Tế bào cổ áo Hình 1.1 . Xoang tiêu hóa tuần hoàn ở hải miên ( nguồn : http://www.slideshare.net/blount1967/animalspt1) 10
Ở giun dẹp, xoang vị hay ruột phân nhánh cùng với cấu tạo cơ thể dẹp giúp tối ưu hóa cho bề mặt khuếch tán. 1.2. Hệ tuần hoàn chính thức ở giun vòi (Nemertini) Đối với các động vật có cấu tạo phức tạp hơn, gồm nhiều lớp tế bào thì xoang tiêu hóa – tuần hoàn không đủ để vận chuyển các chất cho toàn bộ cơ thể vì khoảng cách khuếch tán quá lớn. Hệ tuần hoàn chính thức xuất hiện ở giun vòi (Nemertini). chúng có một mạch máu lưng hai mạch máu bụng chạy dọc cơ thể và được nối với nhau ở các mạch máu ngang Hình 1.2. Hệ tuần hoàn ở giun vòi (Nguồn: https://www.cals.ncsu.edu/course/zo150/mozley/fall/studyaids.html) Như vậy, giun vòi đã có hệ tuần hoàn chính thức nhưng còn đơn giản và chưa hoàn thiện, cụ thể hệ tuần hoàn ở nhóm động vật này chưa có tim để đẩy máu đi khắp cơ thể. Hệ mạch đơn giản, chưa có hệ thống mao mạch. 1.3. Sự xuất hiện của các đôi “tim bên” ở giun đốt 11
Ở giun đốt, hệ tuần hoàn đã có cấu tạo phức tạp hơn: Một mạch máu lưng, mạch bụng và mạch dưới thần kinh. Đặc biệt, có các đôi “ tim bên” bơm máu vào các mạch, thực chất đây là 5 đôi mạch vòng có cấu tạo từ các yếu tố cơ . Máu lưu chuyển là nhờ sự co bóp của mạch lưng và các đôi “tim bên”. Máu được chuyển từ mạch lưng xuống mạch bụng, giữa 2 mạch máu chính có các mạch máu nhỏ dẫn đến thành cơ thể, máu có màu. Huyết sắc tố phân tán trong huyết tương. Hình 1.3. Hệ tuần hoàn ở giun đất (Nguồn : https://www.msu.edu/course/lbs/144/s07/hw3_hearts.html) Như vậy ở giun đốt có hệ tuần hoàn kín với áp suất máu cao, do đó sự vận chuyển máu cung cấp chất dinh dưỡng cho nhu cầu trao đổi chất cao trong các mô và tế bào. 1.4. Sự xuất hiện tim chính thức và hệ tuần hoàn hở ở ngành chân khớp và ngành thân mềm Ở chân khớp và đa số thân mềm, hệ tuần hoàn phát triển yếu vì một phần chức năng vận chuyển khí đã được hệ hô hấp đảm nhận. Cấu tạo hệ tuần hoàn gồm các buồng tim nằm dọc ở mặt lưng, phía trước có động mạch đầu là phần kéo dài của động mạch chủ. Mỗi buồng tim có 1 đôi lỗ tim. Sự hoạt động của buồng tim do các cơ duỗi của mặt lưng và mặt bụng. Các cơ này làm co giãn xoang lưng và xoang bụng để đưa máu ra hay vào buồng tim, kết hợp với sự co gi ãn của cơ buồng tim. Máu di chuyển từ thể xoang vào buồng tim qua đôi lỗ tim (do cơ duỗi co đã làm giãn xoang bao tim). Tiếp theo thành ống tim co để đẩy máu lên động 12
mạch đầu và vào nội quan. Cơ màng bụng co làm cho máu từ vùng đầu chuyển ra nội quan phía sau rồi tập trung vào các khe xoang hổng trước khi trở về xoang bao tim. Số lượng buồng tim thay đổi tuỳ loài (gián có 13 buồng, côn trùng thấp có ít hơn). Số lần co bóp cũng khác nhau tuỳ nhóm và tuỳ trạng thái hoạt động của cơ thể. Hình 1.4. Hệ tuần hoàn ở chân khớp (Nguồn : https://www.msu.edu/course/lbs/144/s07/hw3_hearts.html) Máu của côn trùng phần lớn không có màu hay có thể có màu vàng nhạt hay màu xanh (thay đổi tuỳ loài và theo giới tính như ở ấu trùng bướm Lymantria). Máu gồm huyết tương lỏng và huyết thể. Thành phần huyết tương của máu thay đổi tuỳ theo giai đoạn phát triển khác nhau như lột xác, hoá nhộng, hoá trưởng thành...bao gồm muối vô cơ, chứa nhiều chất dinh dưỡng các chất thải, men và sắc tố, trong đó hàm lượng nước giao động khoảng 75 – 90%. Các huyết thể (tế bào máu) gồm các tế bào amip bơi lội tự do trong huyết tương, có khả năng thực bào, các tế bào tham gia vào chức năng bài tiết (tế bào quanh tim, tế bào vàng…). Máu của côn trùng không có sắc tố hoạt tải ô xy hay cố định khí cacbonic. Riêng ấu trùng muỗi Chironomus máu có chứa sắc tố hemoglobin, khi nồng độ ôxy trong nước giảm, lượng sắc tố cũng giảm. 13
Như vậy, hệ tuần hoàn của chân khớp đã có buồng tim tuy nhiên đây là hệ tuần hoàn hở, một phần máu lưu thông bên ngoài hệ mạch (máu đổ vào xoang bao quanh các cơ quan) máu trộn lẫn với dịch mô và trao đổi chất trực tiếp với các tế bào của cơ thể, máu lưu thông trong động mạch dưới một áp lực thấp, khả năng phân phối và điều hòa máu tới các phần của cơ thể còn yếu. 2. CÁC DẠNG HỆ TUẦN HOÀN CỦA ĐỘNG VẬT CÓ XƯƠNG SỐNG 2. 1. Câu tao hê tuân hoan cua đông vât co x ́ ̣ ̣ ̀ ̀ ̉ ̣ ̣ ́ ương sông ́ ̣ ́ ́ ̀ ̣ ̣ ́ ở. Gôm hê mau kin va hê bach huyêt h ̀ a. Hệ maú ́ ̀ ́ ương va cac tê bao mau, trong đo, hông câu co ch Mau gôm huyêt t ̀ ́ ́ ̀ ́ ́ ̀ ̀ ́ ứa cać ́ ́ ̀ ́ ́ ̀ ̉ săc tô hemoglobin lam chung co mau đo. ̀ ̀ ̀ ̉ ộng mạch chu, co câu tao c Tim: la phân phinh cua đ ̉ ́ ́ ̣ ơ tim va cac ngăn tim: ̀ ́ tâm thât, tâm nhi. ́ ̃ ̣ ́ ̣ ̣ ̣ Mach mau gôm co đông mach, tinh mach và mao m ́ ̀ ̃ ạch. ̣ ̣ b. Hê bach huyêt ́ ̣ Gôm mach b ̀ ạch huyêt thông v ́ ơi tinh mach, ́ ̃ ̣ thể xoang va tuyên bach ̀ ́ ̣ huyêt. ́ ̣ ̣ ́ ớn co thanh mach ro rang, con cac mach nho đi t Mach bach huyêt l ́ ̀ ̣ ̃ ̀ ̀ ́ ̣ ̉ ới cac c ́ ơ ́ ̀ ̉ ực tiêp vao khe cac tê bao. Mach bach huyêt co chô quan không co thanh nên đô tr ́ ̀ ́ ́ ̀ ̣ ̣ ́ ́ ̃ ̣ ̣ ́ ́ ư bach huyêt. phinh rông thanh xoang bach huyêt, tich tr ̀ ̀ ̃ ̣ ́ ́ ̣ ́ ̀ ơi san sinh ra bach câu. Tuy Tuyên bach huyêt la n ̉ ̣ ̀ ến nay co thê liên hê tr ̀ ́ ̉ ̣ ực ́ ơi mach bach huyêt nh tiêp v ́ ̣ ̣ ́ ư hach bach huyêt; hoăc co thê liên hê gian tiêp v ̣ ̣ ́ ̣ ́ ̉ ̣ ́ ́ ới ̣ mach thông qua ty hay la lach. ̀ ́ ́ ̣ ́ ược vân chuyên đi khăp c Bach huyêt đ ̣ ̉ ́ ơ thê nh ̉ ờ vao: ̀ Sự co bop cua cac tim bach huyêt ́ ̉ ́ ̣ ́ Do sưc ep cua cac nôi quan ́ ́ ̉ ́ ̣ 2.2. Các dạng hệ tuần hoàn ở động vật có xương sống Hệ tuần hoàn của động vật có xương sống gồm có tim, hệ động mạch, hệ tĩnh mạch và mao mạch được tổ chức trên một sơ đồ chung. Trong quá trình tiến hóa từ cá đến động vật có xương sống bậc cao kể cả người, hệ tuần hoàn 14
có những biến đổi thể hiện ở cấu tạo tim và do sự biến đổi trong cơ chế hô hấp từ mang sang phổi. 2.2.1. Hê tuân hoan cua ca miêng tron ( ̣ ̀ ̀ ̉ ́ ̣ ̀ Cyclostomata). ̣ ̀ ̀ ̉ ́ ̣ ̀ ́ ́ ̣ ̉ ̀ ̉ ́ ̀ ́ ương Hê tuân hoan cua ca miêng tron co câu tao điên hinh cua cac loai co x ́ ở nươc, bao gôm: sông ́ ̀ ̀ ̣ ́ ̀ ̣ Tim: gôm 2 ngăn: môt tâm thât va môt tâm nhi. Ngoai ra con co thêm ̃ ̀ ̀ ́ ̣ xoang tinh mach. ̃ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ́ ̀ ̉ Hê đông mach (ĐM): Đông mach bung, co bâu chu ĐM, môi bên mang co ̃ ́ ̣ ̣ 8 đông mach phânh nhanh đên mang, 8 ĐM r ́ ́ ơi mang, ĐM chu l ̀ ̉ ưng phân nhanh ́ tơi cac nôi quan. ́ ́ ̣ ̃ ̣ ̃ ̣ ̃ ̣ ́ ̃ ̣ Tinh mach: Tinh mach đuôi, hai tinh mach chinh sau, xoang tinh mach, hai ̃ ̣ tinh mach chinh tr ́ ươc, tinh mach ganh gan, tinh mach gan, xoang tinh mach. ́ ̃ ̣ ́ ̃ ̣ ̃ ̣ ̣ ̀ ̀ ưa co ông Cuvier va hê ganh thân nh Hê tuân hoan ch ́ ́ ̀ ̣ ́ ̣ ư ở cac nhom ca khac. ́ ́ ́ ́ Chu thich : ́ ́ ̣ ̣ ơi mang 1. Đông mach t ́ ̣ ̣ 12. Đông mach phân tiêt ́ ̣ ̣ 2. Đông mach rơi mang ̀ ̣ ̣ 13. Đông mach mang ̣ ̣ 3. Đông mach r ơi mang cua n ̀ ̉ ửa 14. Tâm thât mang thứ nhât́ ̉ ̣ ̣ 15. Bâu chu đông mach ̀ ̣ ̣ 4. Đông mach đuôi ̣ 16. Xoang tinh mach ̃ ̣ ̣ ̉ 5. Đông mach canh ngoai ̀ 17. Tâm nhĩ ̣ ̣ ̉ 6. Đông mach canh trong ̣ 18. Tinh mach chinh tr ̃ ́ ươć ̣ ̣ ̣ 7. Đông mach bung ̣ 19. Tinh mach chinh sau ̃ ́ ̣ ̣ ̣ 8. Đông mach mac treo ̣ 20. Tinh mach đuôi ̃ ́ liên hệ giưã tinh 9. Ông ̣ ̃ mach ̣ ́ 21. Hê ganh gan chinh tr ́ ước va sau ̀ ̣ 22. Tinh mach gan ̃ ̣ ̣ ̉ ưng 10. Đông mach chu l ̣ ̉ 23. Tinh mach canh d ̃ ươí ̣ ̣ ̉ ̣ 11. Đông mach chu bung ̣ 24. Tinh mach d ̃ ươi ruôt ́ ̣ 15
Hình 2.1. Sơ đồ hệ tuần hoàn của cá miệng tròn Cac đăc điêm tiên hoa : ́ ̣ ̉ ́ ́ ̣ ̣ ̀ ơi tâp trung mau t Xuât hiên thêm xoang tinh mach la n ́ ̃ ̣ ́ ừ cac tinh mach ́ ̃ ̣ trươc khi mau đô vao tâm nhi. S ́ ́ ̉ ̀ ̃ ự xuât hiên xoang tinh mach nay gop phân đam bao ́ ̣ ̃ ̣ ̀ ́ ̀ ̉ ̉ ́ ưu thông liên tuc trong vong tuân hoan theo cac nhip đêu đăn nhau. cho mau l ̣ ̀ ̀ ̀ ́ ̣ ̀ ̣ ̣ ̉ ̣ ̣ ̀ ơi chưa mau tr Xuât hiên bâu chu đông mach la n ́ ̀ ́ ́ ươc khi mau đ ́ ́ ược đây ̉ ̀ ́ ̣ ̣ vao cac đông mach rơi tim. ̀ ́ ̣ ̃ ̣ Xuât hiên tinh mach ganh gan (TM c ́ ửa gan) va tinh mach gan: co thê thây, ̀ ̃ ̣ ́ ̉ ́ ́ ự chuyên hoa ro rang h co s ́ ̃ ̀ ơn. ́ ̣ ̣ ́ ́ ̣ ̣ ̉ ́ ̣ ̣ ̃ Xuât hiên hê thông cac đông mach canh co nhiêm vu dân mau đi nuôi phân ́ ̀ ̣ ̉ ̉ ́ ừ phân đâu tr đâu va tinh mach canh dân mau đa trao đôi khi t ̀ ̀ ̃ ̃ ́ ̃ ̀ ̀ ở vê tim. ̀ Tĩnh mạch ganh gan d ́ ẫn lưu máu từ lách, tụy và ruột non nhờ đó mà gan có thể tiếp cận được nguồn dinh dưỡng cũng như các sản phẩm phụ của quá trình tiêu hóa thức ăn. ̣ ̣ ́ ừ gan, đô tr Tinh mach gan la tinh mach dân mau t ̃ ̀ ̃ ̃ ̉ ực tiêp vao tinh mach chu ́ ̀ ̃ ̣ ̉ dươi, la mach dân mau t ́ ̀ ̣ ̃ ́ ư gan sau khi đa th ̀ ̃ ực hiên trao đôi chât. ̣ ̉ ́  Ở ca miêng tron, ta thây đa băt đâu co s ́ ̣ ̀ ́ ̃ ́ ̀ ́ ự phân hoa cua hê mach thanh cac ́ ̉ ̣ ̣ ̀ ́ ̣ ́ ́ ̀ ̣ ̀ ̣ ̉ ̉ mach đên cac phân riêng biêt, lam tăng hiêu qua trao đôi chât. ́ 2.2.2. Hê tuân hoan cua Ca sun ̣ ̀ ̀ ̉ ́ ̣ (Chondrichthyes) ̀ ̃ ̣ ̃ ́ ̀ ̉ ̣ Tim: Gôm 4 phân: xoang tinh mach, tâm nhi, tâm thât va côn chu đông ̀ ̣ mach. ̣ ̣ ̣ ̉ ̣ Hê đông mach (ĐM): ĐM chu bung, cac ĐM t ́ ơi mang va r ́ ̀ ơi mang, rê ĐM ̀ ̃ ̉ ưng, ĐM chu l chu l ̉ ưng, ĐM canh. ̉ ̣ ̃ ̣ ̃ ̣ ́ ̃ ̣ ̉ ̣ ̃ ̣ Hê tinh mach: Tinh mach chinh sau, Tinh mach canh, Hê tinh mach ganh ́ ̣ ̣ ̃ ̣ ̣ ̣ thân, ông Cuvier, Hê tinh mach ganh gan va tinh mach gan, cac tinh mach bên. ́ ́ ̀ ̃ ́ ̃ 16
Hình 2.2. Sơ đồ hệ tuần hoàn của cá sụn Cac đăc điêm tiên hoa: ́ ̣ ̉ ́ ́ ̣ ̉ ̣ ̣ ̉ ̣ ̣ Xuât hiên côn chu đông mach thay thê cho bâu chu đông mach. Côn chu ́ ́ ̀ ̉ ̣ ̣ đông mach được xem la môt bô phân cua tâm thât vi co y ̀ ̣ ̣ ̣ ̉ ́ ̀ ́ ếu tố cơ, co thê co bop t ́ ̉ ́ ự ̣ ̀ ̣ ̣ ̀ ́ ́ ́ ̉ ̣ đông va đăc biêt la co van giup mau di chuyên theo môt chiêu. ̀ ́ ̣ ̣ ̃ ̣ ̣ Xuât hiên hê tinh mach ganh thân. ́ ́ ̣ ̣ ̃ ̣ ́ ừ cac chi chăn vê ông Cuvier, trong Xuât hiên hê tinh mach bên dân mau t ̃ ́ ̃ ̀ ́ ́ ư chi tr đo, t ̀ ươc co cac đông mach va tinh mach d ́ ́ ́ ̣ ̣ ̀ ̃ ̣ ươi đon. ́ ̀ ́ ̣ ́ ̀ ơi cac tinh mach t Xuât hiên ông Cuvier la n ́ ̃ ̣ ư cac phân c ̀ ́ ̀ ơ thê đô vao tr ̉ ̉ ̀ ước ́ ̉ ̀ ̣ ̣ ́ ừ tinh mach hai bên khi mau đô vao xoang tinh mach. Co 2 ông Cuvier nhân mau t ̃ ́ ́ ̃ ̣ cơ thê.̉ Hình 2.3. Dòng máu chảy trong cá sụn 17
 Từ Ca sun, ta đa thây hê mach co s ́ ̣ ̃ ́ ̣ ̣ ́ ự phân hoa ro rang thanh cac mach ́ ̃ ̀ ̀ ́ ̣ ̣ ̃ ́ ́ ̀ ừ cac phân riêng biêt cua c riêng biêt dân mau đên va đi t ́ ̀ ̣ ̉ ơ thê. Điêu nay se lam tăng ̉ ̀ ̀ ̃ ̀ ̣ ̉ ́ ̀ ́ở cac c hiêu qua trao đôi chât va khi ́ ơ quan. ́ ̣ ̉ ́ ̣ ́ ̉ ́ Cac đăc điêm trên giup Ca sun co thê thich nghi v ́ ơi đ ́ ời sông di chuyên ́ ̉ ̣ ́ ̀ ̣ ̣ nhanh nhen, săn băt môi đông vât, kich th ́ ươc c ́ ơ thê l ̉ ớn. 2.2.3. Hê tuân hoan ̣ ̀ ̀ ở Ca x ́ ương(Osteichthyes) ̣ ̣ ̣ Tim co 3 ngăn: Môt tâm thât, môt tâm nhi va xoang tinh mach. ́ ́ ̃ ̀ ̃ Ở hê tuân ̣ ̀ ̉ ́ ương không co côn chu đông mach. hoan kiêu ca x ̀ ́ ̉ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ̉ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ́ ̣ ̣ Hê đông mach: Co bâu chu đông mach, đông mach bung, cac đông mach ́ ̀ tơi mang va r ́ ̀ ơi mang, cac rê chu đông mach nhâp thanh đông mach l ̀ ́ ̃ ̉ ̣ ̣ ̣ ̀ ̣ ̣ ưng phân ́ ơi cac nôi quan, vong đông mach đâu phat vê phia tr nhanh t ́ ́ ̣ ̀ ̣ ̣ ̀ ́ ̀ ́ ước, co đông mach canh ́ ̣ ̣ ̉ ̀ ̣ ̣ ̉ trong va đông mach canh ngoai. ̀ ̣ ̃ ̣ Hê tinh mach: ́ ở phân đuôi tâp trung vao tinh mach đuôi, sau đo phân thanh hai + Mau ̀ ̣ ̀ ̃ ̣ ́ ̀ ̣ ́ ̉ ̀ ̃ ̣ nhanh: môt nhanh mang mau đô vao tinh mach d ́ ́ ươi ruôt, qua thân vao tinh mach ́ ̣ ̣ ̀ ̃ ̣ chinh sau. ́ Ở ca x ́ ương, cac mach mau bên trai lam thanh ganh thân, con ́ ̣ ́ ́ ̀ ̀ ́ ̣ ̀ ở bên phaỉ ́ ̃ ̣ ́ ̣ ̣ ́ ̀ ̀ ̣ ́ cac tinh mach chinh sau đi qua thân liên tuc, không phân nhanh lam thanh hê ganh ̣ ̀ ới ông Cuvier. thân, rôi t ́ ̣ ̉ + Tinh mach canh trên đ ̃ ưa mau ́ ở phân trên cua đâu rôi tâp trung vao tinh ̀ ̉ ̀ ̀ ̣ ̀ ̃ ̣ mach chinh sau. ́ ̣ ̉ + Tĩnh mach canh dươi mang mau phân bung cua mang h ́ ́ ̀ ̣ ̉ ợp vơi tinh mach ́ ̃ ̣ ̀ ̉ ̀ ́ ́ ừ ông Cuvier gan rôi đô vao ông Cuvier. Mau t ́ ở môi bên đi vao xoang tinh mach, ̃ ̀ ̃ ̣ ̉ ̀ đô vao tâm nhi. ̃ 18
̀ ̣ ̣ 3.Bâu đông mach chủ ̣ ̣ ̉ ̣ 4. Đông mach chu bung ̣ ̣ ơi mang 5. Đông mach t ́ ̣ ̣ 6. Đông mach rơi mang ̀ ̣ ̣ 7. Vong đông mach đâu ̀ ̀ ̣ ̣ ̉ ưng 8. Đông mach chu l ̣ ̣ ̉ 9. Đông mach canh ̣ ̣ 10. Đông mach đon ̀ ̣ 11. Tinh mach chinh tr ̃ ́ ươć ̃ ̣ 12. Tinh mach chinh sau ́ ̃ ̣ 13. Tinh mach đon ̀ ̣ 14. Tinh mach gan ̃ ̣ ́ 15. Hê ganh gan 16. Tinh ̣ đuôi đổ vao ̃ mach ̀ hệ ganh gan ́ ̣ ́ ̣ 17. Hê ganh thân trai ́ 1. Tâm nhĩ ̃ ̣ 18. Tinh mach đuôi 2.Tâm thât́ 19. Ông Cuvier ́ Hình 2.4 Sơ đồ hệ tuần hoàn cá xương Cac đăc điêm tiên hoa: ́ ̣ ̉ ́ ́ So vơi Ca sun, ca x ́ ́ ̣ ́ ương co bâu chu đông mach ch ́ ̀ ̉ ̣ ̣ ứ không co côn chu đông ́ ̉ ̣ ̣ ́ ́ ̃ ́ ̉ ̀ ̣ ơn, vi thê không cân thiêt phai co mach. Do câu truc tim đa phat triên hoan thiên h ̀ ́ ̀ ́ ̉ ́ ̣ ̣ ̣ ̃ ợ cho hoat đông cua no nh thêm môt bô phân hô tr ̣ ̣ ̉ ́ ư côn chu đông mach ̉ ̣ ̣ ở Ca sun. ́ ̣ ́ ương co vong đông mach đâu đăc tr Ca x ́ ̀ ̣ ̣ ̀ ̣ ưng cho lơp. Đây la mach mau đong ́ ̀ ̣ ́ ́ ̀ ̃ ́ ̀ ̀ ̀ ̃ ̣ ́ ự trao đôi khi vai tro dân mau đi nuôi vung đâu va nao bô, giup s ̉ ́ở nao diên ra tôt ̃ ̃ ́ hơn, nao hoat đông co hiêu qua h ̃ ̣ ̣ ́ ̣ ̉ ơn. Ở ca x ́ ương, vai tro cua nao bô, đăc biêt la ̀ ̉ ̃ ̣ ̣ ̣ ̀ ̉ ̣ ̣ ư thăng băng va di chuyên cua ca. tiêu nao rât quan trong trong viêc gi ̃ ́ ̃ ̀ ̀ ̉ ̉ ́ 2.2.4. Hệ tuần hoàn của cá phổi (dipnoi) Ở ca phôi, ngoai mang con co phôi thông v ́ ̉ ̀ ̀ ́ ̉ ới măt bung th ̣ ̣ ực quan va co vach ̉ ̀ ́ ́ ngăn ở trong, tao thanh tô ong. ̣ ̀ ̉ ̣ ̀ ̀ ́ ̉ ́ ́ ̣ ̉ Hê tuân hoan ca phôi co cac đăc điêm sau Tâm nhi co vach ngăn không hoan toan lam thanh hai n ̃ ́ ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ửa trai phai, co côn ́ ̉ ́ ̉ ̣ ̣ ̣ chu đông mach, co van doc chia lam hai phân. ́ ̀ ̀ ̣ ̣ ̉ ́ ừ đôi đông mach mang r Co đôi đông mach phôi xuât phat t ́ ́ ̣ ̣ ơi mang gân tim ̀ ̀ ̣ ̉ va đôi tinh mach phôi đi t ̀ ̃ ừ phôi, đ ̉ ưa mau t ́ ừ phôi vê n ̉ ̀ ửa trai tâm nhi. Khi mang ́ ̃ 19
̣ ̣ ̣ ̣ ̉ ̣ ̣ hoat đông, đông mach phôi cung mang mau đông mach, nh ̃ ́ ưng khi mang không ̣ ̣ ̣ ̣ ̉ ̃ hoat đông, đông mach phôi cung mang mau co khi cacbonic t ́ ́ ́ ư tim t ̀ ơi phôi. ́ ̉ ̣ Ngoai tinh mach chinh sau, ̀ ̃ ́ ở ca phôi con co tinh mach chu sau, nhân mau ́ ̉ ̀ ́ ̃ ̣ ̉ ̣ ́ ̉ ̃ ̣ ̣ cua tinh mach thân. Hình 2.5. Hệ tuần hoàn của cá phổi (Nguồn:http://www2.estrellamountain.edu/faculty/farabee/biobk/BioBookcircSYS.h tml) ̣ ̀ ̉ ́ ̉ ́ ̣ ́ Hê tuân hoan cua ca phôi co vi tri trung gian gi ̀ ưa hê tuân hoan cua cac loai ̃ ̣ ̀ ̀ ̉ ́ ̀ ́ ương sông ĐV co x ́ ở nươc va can. ́ ̀ ̣ 2.2.5. Hê tuân hoan ̣ ̀ ̀ ở Lương c ̃ ư(Amphibia) Lương c ̃ ư (Amphibia) la đông vât co x ̀ ̣ ̣ ́ ương sông đâu tiên chuyên đ ́ ̀ ̉ ời sông ́ từ nước lên can, co c ̣ ́ ơ quan hô hâp la phôi, tuy nhiên, phôi cua L ́ ̀ ̉ ̉ ̉ ương c ̃ ư chưa ̉ ̉ ̉ ̉ ́ ̉ ̉ ́ đam bao đu nhu câu trao đôi khi cua no nên vân phai co thêm c ̀ ́ ̃ ơ quan hô hâp la da. ́ ̀ ́ ̣ Do xuât hiên thêm c ơ quan hô hâp la phôi, nên hê tuân hoan ́ ̀ ̉ ̣ ̀ ̀ ở Lương c ̃ ư có ̣ ̉ ́ở phôi, goi la vong tuân hoan nho. thêm môt vong tuân hoan qua trao đôi khi ̀ ̀ ̀ ̉ ̣ ̀ ̀ ̀ ̀ ̉ ́ ̃ ̀ ̣ ́ ́ ưa co vach ngăn nên Tim co 3 ngăn: 2 tâm nhi va môt tâm thât. Tâm thât ch ́ ́ ́ ́ ự pha trôn, tuy nhiên s mau co s ̣ ự pha trôn nay không nhiêu, do co dây c ̣ ̀ ̀ ́ ơ ở đay tâm ́ ̣ thât hay hê thông van ph ́ ́ ưc tap. ́ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ ̣ Hê đông mach: Co non đông mach v ́ ́ ơi van xoăn dân t ́ ́ ̃ ới thân đông mach ̣ ̣ ̣ ̣ chung, phat ra ba đôi cung đông mach: ́ 20