Tiểu luận: Sự phát triển kinh tế Việt Nam 1945 - 1975

Chia sẻ: Jack Sparrow | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:24

Thêm vào BST

Báo xấu

930
lượt xem 89
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tiểu luận: Sự phát triển kinh tế Việt Nam 1945 - 1975 trình bày sự biến đổi cơ cấu kinh tế Việt Nam thời kỳ kháng chiến chống Pháp (1945 - 1975); sự biến đổi cơ cấu kinh tế Việt Nam thời kì kháng chiến chống Mỹ giai đoạn (1945 - 1975); biến đổi cơ cấu kinh tế của miền Nam Việt Nam (1945 - 1975). Mời bạn đọc cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tiểu luận: Sự phát triển kinh tế Việt Nam 1945 - 1975

Đề bài: SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ VIỆT NAM (1954 - 1975) MỤC LỤC Trang LỜI NÓI ĐẦU..............................................................................2 NỘI DUNG CƠ BẢN..................................................................3 A - Sự biến đổi cơ cấu kinh tế Việt Nam thời kỳ kháng chiến chống Pháp (1945 - 1975).................................................3 I. Bối cảnh lịch sử và những yếu tố tác động đến kinh tế Việt Nam (1945 - 1975..........................................................3 II. Sự biến đổi cơ cấu kinh tế Việt Nam (1945 - 1975)......4 III. Nhận xét..........................................................................8 B - Sự biến đổi cơ cấu kinh tế Việt Nam thời kì kháng chiến chống Mỹ giai đoạn (1954 - 1975)........9 I - Bối cảnh lịch sử...............................................................9 II - Biến đổi cơ cấu kinh tế Miền Bắc (1954 - 1975)........10 1. Biến đổi cơ cấu kinh tế miền Bắc (1954 - 1960)...........10 2. Biến đổi cơ cấu kinh tế Miền Bắc (1960 - 1965)..........13 3. Biến đổi kinh tế (1965 - 1975)........................................13 III - Biến đổi cơ cấu kinh tế của miền Nam Việt Nam (1954 - 1975).........................................................................................15 1. Bối cảnh lịch sử..................................................................16 2. Biến đổi cơ cấu kinh tế Miền Nam (1954 - 1965).............16 3. Biến đổi cơ cấu kinh tế Miền Nam (1965 - 1975).............21 V - Kết luận ......................................................................21 TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................22
LỜI MỞ ĐẦU Trong giai đoạn 1945 - 1975, Việt Nam phải thực hiện hai cuộc kháng chiến chống lại hai cường quốc lớn mạnh nhất lúc bấy giờ, đó là chín năm trường kì kháng chiến chống thực dân Pháp quay trở l ại xâm lược nước ta lần hai (1945 - 1975), và cuộc kháng chiến ch ống Mỹ cứu nước (1954 - 1975). Trong hai cuộc chiến tranh đó, nền kinh tế - xã h ội của Vi ệt Nam có những thay đổi rõ rệt, ở mỗi giai đoạn, từng thời kỳ lại có nh ững nét khác nhau. Về cơ bản, ta có thể thấy rằng, dù ở hoàn cảnh nào kinh t ế v ẫn được đưa vào hàng quan trọng không thể thiếu. Chính vì vậy , trong bài tiểu luận này, tôi xin đề cập đến những nét khái quát cơ bản nhất về kinh tế Việt Nam trong suốt chiều dài đất n ước, từ (1945 - 1975). Để hiểu rõ hơn vấn đề này, tôi xin chia bài tiểu luận làm các ph ần để có thể thấy được những nét cơ bản về kinh tế của mỗi giai đo ạn l ịch s ử. Thứ nhất, giai đoạn kháng chiến chống Pháp (1945 - 1954). Giai đoạn này được bắt đầu bằng sự ra đời của nước Việt Nam dân chủ Cộng Hòa (9/1945), lịch sử Việt Nam bước sang một trang mới. Mặc dù vậy chính phủ cũng vấp phải rất nhiều khó khăn , kinh t ế ki ệt qu ệ sau chiến tranh, chính phủ mới thành lập, quân Tưởng ở phía Bắc, đặc biệt thực dân Pháp ở Miền Nam quay lại xâm lược nước ta. Đó là những khó khăn cơ bản nhất, nhưng Đảng và nhân dân đã vượt qua, đánh bại th ực dân Pháp xâm lược, tiến hành xây dựng chính phủ dân ch ủ nhân dân. Thời
kỳ này, vấn đề kinh tế nổi bật là những khó khăn của chính ph ủ ta khi mới thành lập. Giai đoạn hai, là giai đoạn kháng chiến chống Mỹ (1954 - 1975). Trong thời kỳ này, cả nước ta phải đồng tâm hiệp lực chống Mỹ xâm lược và bọn tay sai của chúng. Do bị chia cắt làm hai miền Nam - B ắc, nên vấn đề kinh tế giai đoạn này có khác trước. Đó là kinh t ế mi ền B ắc, tiến hành xây dựng nhà nước dân chủ nhân dân, tiến lên xây dựng n ền kinh tế xã hội chủ nghĩa. Còn ở miền Nam, dưới s ự cai trị c ủa M ỹ và tay sai, tiến hành phát triển kinh tế theo chiều hướng tư bản chủ nghĩa. Bởi vậy, sự phát triển kinh tế ở hai miền Nam - Bắc có sự khác bi ệt rõ r ệt trong giai đoạn này. Cuối cùng, là danh mục tài liệu tham khảo. Trong bài tiểu luận này, có sử dụng một số tài liệu tham kh ảo từ các nguồn khác nhau. Điều này sẽ được nêu rõ hơn trong danh mục tài li ệu tham khảo ngay sau đó. Xin cảm ơn thầy, cô đã dành những thời gian quý báu để đọc bài và sửa lỗi trong bài tiểu luận này. Xin chân thành cám ơn! A - Sự biến đổi cơ cấu kinh tế Việt Nam thời kỳ kháng chiến chống Pháp (1945 - 1975). I. Bối cảnh lịch sử và những yếu tố tác động đến kinh t ế Việt Nam (1945 - 1975). Sau khi cách mạng Tháng Tám thành công, nước Việt Nam Dân Ch ủ Cộng Hòa ra đời, nước ta thoát khỏi tình trang của một n ước nô l ệ nh ưng cũng gặp vô vàn khó khăn thời hậu chiến: kinh tế kiệt quệ, tài chính thi ếu hụt. Phải chống lại thù trong giặc ngoài ở hai đầu đất nước. Kinh tế nước ta gặp phải vô vàn những khó khăn, bất lợi.
Những yếu tố tác động đến kinh tế nước ta. Trong hơn 80 năm xâm lược và thống trị nước ta, thực dân Pháp đã để lại những hậu quả nặng nề cho tiến trình phát triển của kinh tế - xã hội nước ta. Pháp đã dựng lên ở nước ta cơ cấu kinh tế - xã hội mang y ếu tố tư bản chủ nghĩa với những chính sách bóc lột nặng nền. Đồng th ời, chúng còn sử dụng địa chủ - phong kiến làm công cụ thực hi ện nh ững chính sách bóc lột tàn bạo đó. Điều đó làm cho kinh tế Việt Nam ch ậm Pháp triển, lạc hậu so với thời đại. Chính vì vậy, khi lên n ắm chính quyền, chính phủ Việt Nam phải đối mặt với vô vàn những khó khăn, thách thức, kinh tế kiệt quệ, tài chính thiếu hụt, nạn đói hoành hành kh ắp nơi. Bên cạnh đó, âm mưu của quân Tưởng ở phía B ắc, Pháp ở phía Nam đã khiến cho chính quyền non trẻ lâm vào tình cảnh " ngàn cân treo s ợi tóc". Bắt buộc chính quyền phải có những chính sách thiết th ực trong tình hình mới. Trong phát triển kinh tế, Việc khắc phục hậu quả chiến tranh là rất qua trọng, thời kì này, chiến tranh đã gây ra cho ta nh ững khó khăn v ề kinh tế - chính trị to lớn. Đồng thời với đó, là việc t ồn tại hai th ể ch ế chính tr ị - xã hội đối lập, một là vùng do nhà nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa nắm giữ với thể chế kinh tế - xã hội dân ch ủ, còn bên kia là do Pháp năm giữ với sự phát triển của một chế độ thuộc địa nửa phong kiến [1] . Cả hai đều có những đặc điểm riêng biệt, có những tác động to lớn đến nền kinh tế nước ta thời kì này. II - Sự biến đổi cơ cấu kinh tế Việt Nam (1945 - 1954) 1. Kinh tế Việt Nam những năm đầu sau cách Mạng Tháng Tám (9/1945 - 12/1946). 1 [] Nguyễn Đình Lê - Trương Thị Tiến. Biến đổi cơ cấu kinh tế - xã hội Việt Nam (1945 - 2000).Hà Nội - 2014. Tr4.
Đứng trước những khó khăn, thách thức cả về ngoại xâm và nội phản, Đảng quyết định thực hiện chính sách " kháng chiến kiến quốc". Mà vấn đề cơ bản được đưa lên hàng đầu đó là giải quyết nạn đói. • Giải quyết nạn đói. Sau cách mạng tháng Tám, Việt nam xảy ra nạn đói với h ơn 2 triệu người chết đói. Đảng đã kịp thời thực hiện những biện pháp thiết thực khắc phục tình trạng khó khăn này. Thực hiện phong trào " nhường cơm sẻ áo", thực hành tiết kiệm, cấm đầu cơ tích trữ thu lợi bất chính khi nhân dân đang đói kh ổ. V ề bi ện pháp lâu dài, thực hiện sản xuất nông nghiệp, tăng gia sản xuất, đẩy mạnh phát triển nông nghiệp. Nhờ những chính sách tích cực nạn đói được đẩy lùi, nhân dân hăng say sản xuất. • Vấn đề tài chính - tiền tệ. Tình hình nước ta hết sức khó khăn, ngân sách thiếu hụt, kho bạc nhà nước chỉ còn hơn 1,2 triệu tiền Đông Dương nhưng đa phần rách nát không sử dụng được, Ngân hàng Đông Dương Pháp năm giữ tìm cách hoại, sự khó khăn về phía quân Tưởng đã làm tài chính nước ta thêm rối loạn[2]. Trước tình hình đó, Đảng đã có những chính sách khôn khéo khắc phục khó khăn của đất nước. Về tài chính, kêu gọi sự đóng góp của nhân dân dưới hình thức: Tuần lễ vàng, Quỹ độc lập, Quỹ đảm phụ quốc phòng. Những chính sách đó đã nhãận được sự ủng hộ nhiệt tình của nhân dân ta. Về biên pháp lâu dài, nhà nước thực hiện bãi các thứ thuế vô lý, xây dựng chính sách m ới đ ảm 2 [] TS. Nguyễn Chí Hải. Lịch sử Việt Nam và các nước. NXB Đại học quốc gia Hồ Chí Minh - 2006. Tr291
bảo công bằng xã hội. hực hành tiết kiệm, ngân sách nhà nước chủ y ếu phục vụ sản xuất, chống thù trong giặc ngoài. Về tiền tệ, thực hiện đấu tranh chống sự phá hoại của Pháp và Tưởng. Nhà nước thực hiện in tiền Việt Nam, phát hành trên c ả n ước thay cho tiền Đông Dương của Pháp trước đây. Nhà nước kiên quyết giữ vũng quyền lãnh đạo kinh tế và các ngành nông nghiệp, công nghiệp, thương nghiệp.... Đấu tranh chống lại sự phá hoại của địch. 2. Kinh tế Việt Nam thời kỳ 1946 -1954. Sự biến đổi kinhh tế thời kì này với những nét riêng biệt của nó, nh ư đã trình bày ở trên, kinh tế nước ta được chia làm hai miền với hai ch ế đ ộ chính trị - xã hội khác nhau, một là vùng giải phóng do ta tiếp quản, còn bên kia là sự chiếm đóng của thực dân Pháp. Cả hai bên với hai ch ế đ ộ khác nhau, sự phát triển kinh tế cũng có những khác biệt rõ nét. 1.1 Kinh tế kháng chiến vùng do cách mạng kiểm soát (1947 - 1954). Kinh tế của ta vốn đa nghèo nàn, lạc hậu, nay lại chịu sự phá hoại của Pháp. Song do nhu cầu chiến tranh, không ch ỉ mặt trận chính trị, m ặt trận kinh tế cũng vô cùng gay gắt. • Nông nghiệp. Luôn là ngành giữ vị trí hàng đầu trong nền kinh tế. Đảng nhà nước phát động việc đắp đê, làm công tác thủy lợi, thực hiện khai hoang phát triển nông nghiệp. Đảng cũng thực hiện "đường lối riêng biệt của Việt Nam về cách mạng ruộng đất bằng những phương pháp cải cách dần dần để sửa đổi chế độ ruộn đất ở nông thôn như tịch thu ruộng đất của đế quốc Vi ệt gian đem chia cho nông dân không có hoặc thiếu ruộng;tạm cấp ru ộng
đất vắng chủ; giảm tô, giảm tức và chia lại ruộng công cho hợp lý" [3]. Bên cạnh đó, việc thực hiện tổ đổi công, hợp tác xã nông nghiệp cũng được Đảng triển khai thực hiện và đạt được những thành tựu đáng khích lệ. "Cơ cấu công nghiệp thời kỳ này có 2 phần cơ bản là lúa màu. T ỷ trọng lúa chiếm trên 75%, màu chiếm khoảng 25%. Cơ cấu nông nghiệp thời kỳ này căn bản không thay đổi lúa vẫn xương sống của nông nghiệp"4 Chính bởi những chính sách thiết thực và có hiệu quả đã thúc đ ẩy kinh tế nông nghiệp phát triển và trở thành trụ cột của nền kinh tế quốc dân. • Công nghiệp - thủ công nghiệp. Công nghiệp: Thời kỳ này công nghiệp quốc phòng được phát triển mạnh mẽ. Sau cuộc kháng chiến trong nội đô Hà Nội, máy móc, công xưởng được tháo dỡ chuyển lên vùng chiến khu Việt Bắc thực hiện sản xuất vũ khí, đạn dược và các phương tện phục vụ chiến tranh. Tiểu thủ công nghiệp: Các xưởng sản xuất, các ngành s ản xu ất ti ểu thủ công nghiệp phát triển mạnh.Tập trung nhiều nhất ở chiến khu Việt Bắc và vùng giải phóng Trung Bộ, các loại cây công nghiệp nh ư bông, đay, gai tạo thuận lợi cho ngành dệt phát triển Thương nghiệp: Thời gian đầu chính phủ khuyến khích giao lưu hàng hóa giữa các địa phương trong vùng tự do, để đáp ứng nhu cầu của nhân dân nên dễ dàng hơn. 1.2. Tình hình kinh tế vùng Pháp chiếm đóng (Vùng tạm chiếm). 3 [] Lê Mậu Hãn, Trần Bá Đệ, Nguyễn Văn Thư. Đại cương lịch sử Việt Nam, tập III. NXB Giáo dục Việt Nam. 7/2010. Tr64. 4 [] Nguyễn Đình Lê - Trương Thị Tiến. Biến đổi cơ cấu kinh tế - xã hội Việt Nam (1945 - 2000).Hà Nội - 2014. Tr 6.
Trong vùng kinh tế Pháp kiểm soát, có thể thấy nền kinh tế vẫn có cơ cấu như cũ. Phạm vi chiếm đóng của Pháp từ cuối 1946 đến 1954 thay đổi tùy theo diễn biến của hoạt động quân sự. Giai đoạn 1946-1950. Sau một thời gian bị gián đoạn, kinh tế vùng tạm chiếm dần ho ạt động trở lại, các doanh nghiệp kinh doanh công nghiệp ph ục hồi, chủ y ếu là công nghiệp nhẹ như ngành thực phẩm, đồ uống... Nông nghiệp, diện tích bị thu hẹp, đất hoang hóa nhi ều khi ến cho nông nghiệp không phát triển được. Giai đoạn 1951 - 1954 Từ năm 1951, Pháp thất bại trên chiến trường Việt Nam. Các nhà kinh doanh Pháp bắt đầu rút khỏi Việt Nam, một số tranh th ủ kiếm lời, thu hồi vốn. Khiến cho sản xuất kinh tế sụt giảm.. Tình hình kinh tế vùng bị tạm chiếm ngày càng xấu thêm cho đến khi hiệp định Giơnevơ được ký kết và ta vào tiếp quản. "Bao trùm lên mọi ngành, mọi khu vực sản xuất là các tập đoàn t ư bản Pháp. Cơ cấu, phương thức sản xuất mang đặc trưng sản xuất phong kiến vẫn tồn tại và tạo điều kiện cho phương thức khai thác thuộc địa của thực dân Pháp có cơ sở kinh tế xã hội tồn tại trong vùng đ ịch hậu".[5] Tóm lại, dù là hai nền kinh tế đối lập nhau, nhưng xét đến cùng, kinh tế Việt nam vẫn chưa thoát khỏi kinh tế của một nước nông nghiệp lạc hậu, đặc trưng nổi bật nhất trong giai đoạn này là kinh tế với hai mảng màu khác nhau, cùng phát triển trong thời chiến tranh. 5 [] Nguyễn Đình Lê - Trương Thị Tiến. Biến đổi cơ cấu kinh tế - xã hội Việt Nam (1945 - 2000).Hà Nội - 2014. Tr 13
III - Nhận xét và bài học kinh nghiệm. Nhận xét Sau khi giành được độc lập, nước ta phải xây dựng kinh tế trên cơ sở hết sức nghèo nàn với những khó khăn tưởng như không vượt qua được. Nhưng dưới sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, nền kinh tế được thử thách qua lò lửa chiến tranh luôn có một sức sống mãnh liệt, nó biểu hiện ra ở các mặt, cơ cấu nền kinh tế, quan hệ xã hội, đời s ống v ật ch ất tinh th ần của nhân dân. Đây là cơ sở để kinh tế và chính trị nước ta vững m ạnh trong các giai đoạn sau này. Bài học kinh nghiệm. Bài học thứ nhất, đặt đúng và giải quyết đúng vấn đề nông dân. Chiến tranh giải phóng dân tộc thắng lợi không th ể không lấy nôn thôn làm cơ sở, đặt vị trí nông nghiệp lên hàng đầu của nền kinh tế kháng chiến. Muốn vậy, Đảng phải có những chính sách ưu tiên phát tri ển nông thôn và người nông dân có như vậy mới tận dụng hết nguồn lực cho phát triển kinh tế. Bài học thứ hai, là vừa kháng chiến vừa kiến quốc, thành công của một nước nhỏ chống một đế quốc hùng mạnh đó là vừa đánh giặc vừa xây dựng đất nước. Phải có tinh thần kiên gan, bền bỉ trên một lập trường đúng đắn nhất. Nước ta xây dựng thành công nền kinh tế tự cấp tự túc dựa trên cơ sở nông dân, thực hiện bồi dưỡng sức dân, đó mới là kế hoạch đúng đắn nhất. Kinh nghiệm thứ ba, trường kì kháng chiến - tự lực cánh sinh. Đó là phương châm hoàn toàn đúng đắn, nó được th ể nghiệm trong toàn b ộ quá trình kháng chiến kiến quốc của nhân dân ta.
B - Sự biến đổi kinh tế Việt Nam trong thời kì 1954 - 1975. I - Bối cảnh lịch sử. Trải qua những ngày tháng đấu tranh gian khổ, cuối cùng ngày giải phóng cũng đến với dân tộc ta. Với hiệp định Giơ ne vơ (1954), thực dân Pháp thua cuộc buộc phải rút khỏi nước ta. Khi rút quân chúng tiến hành cài gián điệp phá hoại miền Bắc về mọi mặt. Lợi dụng nếp sống mê tín, lạc hậu của đ ồng bào mi ền núi, đồng bào công giáo, chúng bịa ra việc "xưng vua", "đón vua", "chúa đã vào Nam", xúi giục đồng bào chống lại chính ph ủ, di c ư vào nam gây khó khăn cho chính phủ ta về ổn định kinh tế - chính trị. Trước tình hình đó, Đảng lãnh đạo nhân dân đấu tranh chống lại âm mưu của địch, tuyên truyền vận động nhân dân hướng theo ánh sáng của Đảng và Bác Hồ, thực hiện bảo vệ tài sản, máy móc, vật tư. Nhưng ở miền Nam, Mỹ trắng trợn phá hoại hiệp định Giơ ne vơ, ngăn cản nước ta độc lập. thực hiện viện trợ kinh tế - quân sự bi ến mi ền Nam thành " sân sau" của Mỹ, đưa miền Nam phát triển theo h ướng tư bản chủ nghĩa. Vấp phải những khó khăn như vậy, nhưng nhờ sự đoàn kết, đường lối lãnh đạo của Đảng và sự viện trợ của Liên Xô và các nước Xã h ội chủ nghĩa , kinh tế Việt Nam phục hồi và phát triển đáng kể. Thời kì này, do đất nước chia làm hai miền Nam - Bắc với hai chế độ kinh tế - chính trị khác nhau nên nền kinh tế cũng có s ự khác bi ệt gi ữa hai miền. Miền Bắc phát triển kinh tế đi đôi với việc xây dựng ch ủ nghĩa xã hội, miền Nam dưới sự thống trị của Mỹ phát triển theo h ướng tư bản
chủ nghĩa. Mỗi miền có những bước phát triển kinh tế khác nhau trong từng thời kì cụ thể. II - Biến đổi cơ cấu kinh tế Miền Bắc (1954 - 1975). 1. Biến đổi cơ cấu kinh tế miền Bắc (1954 - 1960). Xuất phát từ những hoàn cảnh thực tế, Đảng ta quyết định đưa miền bắc chuyển sang làm nhiệm vụ cách mạng xã hội chủ nghĩa. Đầu 1955, chính phủ đề ra chương trình khôi phục kinh tế, tại kì họp thứ IV(3/1955), Quốc hội nhấn mạnh: " Nhiệm vụ chung của thời kỳ khôi phục kinh tế là dựa vào sức lực của nhân dân ta, đồng thời dựa vào sự giúp đỡ của các nước bạn sức ta là chính - nhằm khôi phục sản xuất nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và công nghiệp; khôi phục thương nghiệp và bình ổn giá cả, củng cố nền tài chính quốc gia; khôi phục giao thông vận tải".[6] 1.1. Trong nông nghiệp. Thời kì này khôi phục và phát triển nông nghiệp là nhiệm vụ hàng đầu của nền kinh tế. Thực hiện đi lên chủ nghĩa xã h ội xu ất phát t ừ nông nghiệp, lấy nghiệp làm cơ sở thực hiện công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa. Dưới sự lãnh đạo của Đảng miền Bắc đã thành công những nhiệm vụ kinh tế cơ bản. • Hoàn thành cải cách ruộng đất. Công cuộc này bắt đầu từ những năm cuối kháng chiến và kết thúc vào năm 1957. Cải cách thực hiện thắng lợi đã củng cố và phát triển miền Bắc về mọi mặt. Tuy còn nhiều hạn chế nhưng không thể phủ nhận 6 [] Khóa họp thứ 5 quốc hội nước VNDCCH, Quốc hội xuất bản năm 1956, tr156.
thành công của nó, góp phần bình ổn giá lương thực, ổn định đ ời s ống nhân dân, tạo điều kiện cho hợp tác hóa nông nghiệp. • Hợp tác hóa nông nghiệp. Trong quá trình thực hiện phát triển kinh tế, Đảng ta tiến hành hợp tác hóa nông nghiệp, thực hiện mục tiêu này, Đảng chỉ rõ: " Hợp tác hóa nông nghiệp chẳng những cần thiết để phát triển nông nghiệp, không ngừng cải thiện đời sống cho nông dân, mà còn cần thiết để củng cố khối liên minh công nông trên một cơ sở mới"[7]. Hợp tác hóa nông nghiệp là một phương thức sản xuất mới, đưa nông dân vào làm ăn tập thể dưới sự quản lý của nhà nước. Tất cả các chính sách trên đều nhằm khắc phục tình trạng l ạc h ậu ở nông nghiệp cần xây dựng quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa ở nông thôn, để trên cơ sở đó đẩy mạnh sức sản xuất nông nghiệp phát triển. 1.2. Trong công nghiệp và thủ công nghiệp. Nước ta có nhiều nguồn lực cho phát triển công nghi ệp, nh ưng ngót một thế kỉ" khai hóa" của Pháp, nước ta vẫn là nước nông nghiệp lạc hậu. . Trước tình hình đó chủ trương của Đảng là: "Xây dựng một nền kinh tế xã hội chủ nghĩa cân đối, hiện đại, kết hợp công nghi ệp v ới nông nghiệp và lấy công nghiệp nặng làm nền tảng, ưu tiên phát tri ển công nghiệp nặng một cách hợp lý, đồng thời ra sức phát triển nông nghi ệp và công nghiệp nhẹ, nhằm biến nước ta từ một nước nông nghiệp lạc hậu thành một nước có công nghiệp hiện đại"[8]. 7 [] Nghị quyết của hội nghị trung ương lần thứ XVI (4/1959) về vấn đề hợp tác hóa nông nghiệp, ban chấp hành trung ương Đảng Lao Động Việt Nam. XB 1959, tr11. 8 [] Văn kiện đại hội Đảng, ban chấp hành trung ương Đảng Lao Động Việt Nam, XB, 1960, tập 1 tr182 - 183.
Thực hiện mục tiêu đó, vốn đầu tư vào công nghiệp ngày càng tăng, tỷ trọng của kinh tế công nghiệp trong cơ cấu kinh tế quốc dân tăng nhanh, tỷ trong công nghiệp quốc doanh cũng tăng cao. Điều đó chứng tỏ chính sách của Đảng đã đi vào thực tế sản xuất. Thủ công nghiệp, được nhà nước đầu tư sản xuất, giúp đỡ về kĩ thuật và thị trường tiêu thụ. Giai đoạn 1958 - 1960, ti ến hành l ập các h ợp tác xã thủ công, thực hiện sản xuất thủ công tập th ể, giai đoạn này không thúc đẩy được thủ công nghiệp phát triển 1.3 Thương nghiệp, tài chính - tiền tệ. Về thương nghiệp, Nhà nước thống nhất thị trường giá cả. Tiếp theo đó, thực hiện đẩy mạnh phát triển mậu dịch quốc doanh và h ợp tác xã mua bán, giúp ổn định thị trường, hạn chế đầu cơ tích trữ. Song vi ệc xóa bỏ thương nghiệp tư doanh là chủ trương chủ quan, không phù hợp với kinh tế miền Bắc lúc đó. Tài chính - tiền tệ, thực hiện bãi bỏ các th ứ thuế vô lý, th ực hi ện thống nhất tiền tệ. Thành lập hợp tác xã in dụng nh ằm huy đ ộng ti ền nhàn rỗi của nhân dân phát triển sản xuất. 2. Biến đổi cơ cấu kinh tế Miền Bắc (1960 - 1965). Giai đoạn này thực hiện công nghiệp hóa làm nhiệm vụ trọng tâm, ưu tiên phát triển công nghiệp nặng. " Hội nghị Trung ương 7 (6/1962) bàn về công nghiệp đã cụ thể hóa hơn, nhấn mạnh phải phát triển, kết hợp kinh tế trung ương và địa phương, quy mô nhỏ, vừa, lớn, hiện đại, thô sơ...."[9] Cùng với sự phát triển của công nghiệp, cơ cấu của tổng thu và thu nhập quốc dân cũng thay đổi không ngừng." Thu nhập quốc dân từ ngành 9[] PGS.TS Ngô Đăng Tri. Đường lối đổi mới của Đảng cộng sản Việt Nam. Hà Nội - 2012. Tr38.
công nghiệp đã tăng 5% so với năm 1960"[10].Thời gian này, tỷ trong của kinh tế quốc doanh - công tư hợp doanh và kinh tế tập thể tăng lên ngày càng cao. Điều đó chứng tỏ nhà nước đã thực hiện triệt để việc tập thể hóa các thành phần kinh tế xã hội chủ nghĩa, phát triển ngày càng mạnh nền kinh tế tập thể ở các ngành, các cấp. Miền Bắc đang thực hiện dang dở kế hoạch 5 năm lần thứ nhất thì đế quốc Mỹ mở rộng chiến tranh bắn phá miền Bắc, Kinh tế miền Bắc chuyển hướng sang phát triển xây dựng kinh tế, củng cố quốc phòng. Như vậy qua quá trình tổ chức lại sản xuất kinh tế,về tất cả các lĩnh vực của kinh tế miền Bắc, có thể thấy đây là sự tiếp nối của sự nghiệp cách mạng thời kỳ trước. Thực hiện phấn đấu phát triển kinh tế, đi lên chủ nghĩa xã hội và là chỗ dựa cho miền Nam chống Mỹ 3. Biến đổi kinh tế (1965 - 1975). Thất bại của "chiến tranh đặc biệt", Mỹ chuyển sang chiến lược " chiến tranh cục bộ ở Miền Nam, thực hiện chiến tranh phá hoại đối với miền Bắc. Với khẩu hiệu " không có gì quý hơn độc lập t ự do". C ả n ước cùng đứng lên thực hiện kháng chiến. Và trong bất cứ hoàn cảnh nào, miền Bắc cũng gánh trên vai trọng trách là h ậu ph ương vững ch ắc cho miền Nam ruột thịt. "Hội nghị lần thứ 11(khóa III) tháng 3 - 1965, Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã xác định nội dung chuyển hướng xây dựng kinh tế miền Bắc cho phù hợp với tình hình mới, với tinh thần cơ bản là: xây dựng và phát triển công nghiệp địa phương; tích cực phòng tránh, sơ tán những cụm công nghiệp, xí nghiệp lớn; trước mắt cần xây dựng những xí 10 [] Nguyễn Đình Lê - Trương Thị Tiến. Biến đổi cơ cấu kinh tế - xã hội Việt Nam (1945 - 2000).Hà Nội - 2014. Tr47
nghiệp cỡ vừa và cỡ nhỏ, nhằm đáp ứng yêu cầu an ninh quốc phòng và phục vụ đời sống nhân dân"11 Những năm 1969 - 1971, và 1973 - 1975, là những năm ta chuyển sang xây dựng nền kinh tế trong thời hòa bình, thực hiện hàn gắn vết thương chiến tranh, khôi phục phát triển kinh tế và chi viện cho tiền tuyến miền Nam. Trong giai đoạn này, Đảng ta thực hiện việc đầu tư vào một số ngành kinh tế cơ bản như, đầu tư cho công nghiệp, xây dựng cơ bản, nông - lâm nghiệp, đầu tư cho thương nghiệp và cung ứng vật t ư, giao thông vận tải - bưu điện. Tổng sản phẩm xã hội của ngành công nghiệp tăng lên, trong khi đó nông nghiệp giảm vài phần trăm. Tổng sản phẩm của các thành phần kinh tế tư doanh và công tư hợp doanhcó giảm, tổng sản phẩm xã hội của thành phần kinh tế tập thể tăng lên. Về cơ cấu kinh tế của một số ngành kinh tế cơ bản, ta có thể tìm hiểu ngay sau đây. Về công nghiệp:Gồm có công nghiệp trung ương và công nghiệp địa phương. Về tổng thể cả thành phần này đều có sự tăng trưởng. Đến 1975, sản phẩm công nghiệp chiếm 42% tổng sản phẩm xã hội, bảo đ ảm 28,7% thu nhập quốc dân. Về Giao thông vận tải: Nhà nước tăng cường mở nhiều tuyến giao thông quan trọng, sau đó được khôi phục, tu sửa sau chiến tranh. Về thương nghiệp, tài chính - tiền tệ: Ổn định ngay cả trong chiến tranh, góp phần ổn định đời sống nhân dân trong thời chiến và cải thi ện trong thời hòa bình. 11[] Nguyễn Đình Lê - Trương Thị Tiến. Biến đổi cơ cấu kinh tế - xã hội Việt Nam (1945 - 2000).Hà Nội - 2014. Tr61.
III - Biến đổi cơ cấu kinh tế của miền Nam Việt Nam (1954 - 1975). 1. Bối cảnh lịch sử. Trước sự thắng lợi của cách mạng nước ta, Mỹ lo sợ phong trào giải phóng sẽ trở thành một làn sóng mẽ ở Châu Á và có thể lan rộng ra các thuộc địa ở Châu Phi, Mỹ Latinh. Bởi vậy, sau khi Hiệp định Giơ ne vơ được kí kết, Mỹ ra sức cản trở phá hoại quá trình thống nh ất hai mi ền Nam - Bắc của dân tộc ta, âm mưu biến Miền Nam thành thuộc địa kiểu mới của Mỹ. Biến miền Nam thành bàn đạp để tấn công miền Bắc xã hội chủ nghĩa và phong trào giải phóng dân tộc ở Đông Nam Á. Thực hiện âm mưu đó, Mỹ dựng lên chính quyền tay sai Ngô Đình Diệm, thực hiện chiến dịch "tố cộng", "diệt cộng" với âm mưu tiêu diệt tận gốc chủ nghĩa cộng sản. Tháng 3/1956, Diệm tiến hành bầu cử quốc hội, sau đó công bố " Hiến Pháp Việt Nam, với mưu đồ tách miền Nam ra kh ỏi việt Nam trở thành một quốc gia do Mỹ - Diệm đứng đầu. Ngay sau đó, Mỹ tăng cường viện trợ, mở rộng chiến tranh xâm lược và hướng đến việc đưa Miền Nam Việt Nam đi theo con đường tư bản chủ nghĩa. Thực hiện việc phát triển công nghiệp, đáp ứng thị trường tiêu dùng trong nước, phát triển công nghiệp nhẹ. Chính quyền Sài gòn nh ấn mạnh việc hình thành tư bản nhà nước đặc biệt là trong lĩnh vực s ản xu ất có nhiều khó khăn. Thương nghiệp phát triển do chính sách viện trợ thương mại hóa của Mỹ, làm tăng vốn đầu tư doanh nghiệp. Quá trình đô th ị hóa và giao thông cũng góp phần kích thích sự phát triển của ngành này.
Đối với tiền tệ - tín dụng, kinh tế Miền Nam chịu ảnh hưởng nặng nề của đồng đô la Mỹ, dựa vào Mỹ để phát triển kinh t ế T ư b ản ch ủ nghĩa. Đối với nông nghiệp, thi hành chính sách th ực dân ki ểu mới, th ực hiện mục tiêu phát triển kinh tế nông thôn theo hướng tư bản chủ nghĩa, tiến hành đồng thời loại bỏ yếu tố phong kiến. Tuy nhiên cải cách điền địa mà Diểm sử dung chưa hiệu quả, chưa tạo những chuyển biến. Như vậy với những nét cơ bản trên đây, có thể thấy rằng Mỹ - Diệm đã âm mưu biến miền Nam thành thuộc địa của Mỹ. Điều này có ảnh hưởng lớn đến biến đổi cơ cấu kinh tế Miền Nam thời kỳ này. 2. Biến đổi cơ cấu kinh tế Miền Nam (1954 - 1965). 1.1. Nông nghiệp. Chính quyền Mỹ - Diệm thực hiện cuộc cải cách điền địa ở Miền Nam. Nhưng là cuộc cải cách không triệt để, nó xác lập lại ở miền Nam giai cấp địa chủ phong kiến. tạo điều kiện cho chủ nghĩa t ư b ản xu ất hiện ở nông thôn và phát triển mạnh ở đây. Thực hiện áp dụng những biện pháp như : "Ban hành sắc lệnh lập các hợp tác xã, mời phái đoàn nghiên cứu của Liên Hiệp Quốc đến điều tra, đặt cơ sở kinh tế - xã hội của chế độ, chính quyền còn công bố chính sách " Dinh điền"12 Thực hiện những chính sách đó giúp nông nghiệp phát triển, mặc dù vậy sản lượng lúa tăng nhưng còn bấp bênh. Mức độ đầu t ư máy móc thiết bị cho nông nghiệp còn rất hạn chế. 1.2. Sản xuất công nghiệp. 12 TS. Nguyễn Chí Hải. Lịch sử Việt Nam và các nước. NXB Đại học quốc gia Hồ Chí Minh - 2006. Tr329.
Để khuyến khích công nghiệp phát triển, chính phủ thành lập các khu công nghiệp, thực hiện bỏ vốn thành lập các xí nghiệp công đòi h ỏi kỹ thuật tiên tiến hặc số vốn lớn tư nhân chưa đủ năng lực hoặc không muốn đầu tư như công ty Hàng không Việt Nam.... " Sự tham gia của kinh tế tư bản giai đoạn đầu góp phần quan trọng hình thành nên nền nông nghiệp TBCN. Ngoài vai trò mở đường, định hướng cho quá trình đầu tư phát triển công nghiệp, các xí nghiệp công, các xí nghiệp hỗn hợp có vốn đầu tư của nhà nước cũng góp phần vào sự vận hành chung của nền kinh tế"13. Với chính sách thuộc địa thực dân kiểu mới, công nghiệp miền Nam phát triển nhanh hơn so với thời Pháp thuộc. Nhiều c ơ s ở công nghi ệp quan trọng được xây dựng, một số ngành công nghiệp mới hình thành. Vốn đầu tư nước ngoài tăng . Hai ngành công nghiệp phát triển nhất là công nghiệp dệt và công nghiệp thực phẩm, trong đó công nghi ệp th ực phẩm được coi là bộ phận quan trọng của công nghiệp miền Nam. 1.4. Tài chính - ngân hàng. Cuối 1954, ở Miền Nam có 10 ngân hàng. khi viện trợ của Mỹ rót vào, nhu cầu tín dụng tăng dẫn đến sự tăng nhanh của lĩnh vực này. 1.5. Kinh tế thương nghiệp. Những năm 50, kinh tế thương nghiệp chưa phát triển đáng kể so với thời Pháp thuộc. Phần lớn cơ sở thương nghiệp quy mô nhỏ, lao động ít và chưa được chú trọng phát triển đúng mức. 3. Sự biến đổi cơ cấu kinh tế miền Nam (1965 - 1975). 13 Nguyễn Đình Lê - Trương Thị Tiến. Biến đổi cơ cấu kinh tế - xã hội Việt Nam (1945 - 2000).Hà Nội - 2014. Tr87.
Đầu năm 1965, cuộc " chiến tranh đặc biệt" Mỹ phát triển đến đỉnh cao nhưng đứng trước nguy cơ thất bại hoàn toàn. Không từ bỏ mưu đồ của mình , Mỹ - Diệm thực hiện chiến lược " chiến tranh cục bộ" ở miền Nam và mở rộng chiến tranh phá hoại miền Bắc. Thực hiện chiến lược mới, Mỹ đưa quân ồ ạt vào miền Nam, đẩy mạnh chiến tranh trên cả phương diện kinh tế và quân sự. Sau đó, trong thời kỳ " Việt Nam hóa chiến tranh", viện trợ của Mỹ lên tới mức cao nhất, nhưng thời kỳ này, với Hiệp định Pari Mỹ buộc phải rút quân về nước do vậy viện trợ cũng theo đó mà giảm dần. Để thực hiện mục tiêu của mình, với viện trợ của Mỹ, chính quyền Sài Gòn tiến hành các chính kinh tế phát triển công nghiệp, , lập "Ấp chiến lược", "Khu trù mật" ở nông thôn để đối phó với ta. Mỹ ngụy với sức mạnh kinh tế quân sự, đã tuyên truyền văn hóa , kinh t ế, l ối s ống M ỹ vào nhân dân ta, giúp chính quyền Sai Gòn có khả năng kiểm soát các vùng tạm chiếm. Sự biến đổi cơ cấu kinh tế. • kinh tế công nghiệp. Khu vực công nghiệp nhà nước không có những thay đổi lớn, chính quyền tiếp tục xây dựng các khu công nghiệp mới nh ư Cam Ranh, Tây Đô... Mặc dù đã khuyến khích đầu tư nước ngoài phát triển, nhưng hoạt động của tư bản nước ngoài ở miền Nam vẫn kém. Tổng số vốn đầu tư vào miền Nam từ 1963 đến 1975 là 10.626.826 USD và 688.750 Franc.14Thực hiện chiến lược chiến tranh cục bộ Mỹ đưa quân vào miền Nam làm tăng thêm nhu cầu đối với ngành dịch vụ phục vụ quân Mỹ và 14 Viện khoa học xã hội tại Thành phố Hồ Chí Minh -- Tình hình kinh tế Miền Nam1955 - 1975 qua các chỉ tiêu thống kê. Tài liệu tham khả. 1979. tr61
đồng minh Mỹ. Hệ thống đường sá, cầu cống mở rộng dó v ậy ngành xây dựng phát triển. Ngành công nghiệp thực phẩm, đồ uống thuốc lá có một s ố thay đổi, sản xuất đường tiếp tục phát triển qua các năm. Số lượng nhà máy xay xát gạo tiếp tục giảm sút.Bên cạnh đó, công nghiệp đồ h ộp, công nghi ệp đồ uống có bước phát triển mới. Nhóm công nghiệp dệt: Là ngành công nghiệp lớn thứ hai Miền Nam, nhưng hiện nay có sự sa sút nghiêm trọng, phần nhiều do tác đ ộng c ủa chiến tranh. Ngành này phát triển không ổn định do phụ thuộc vào nguyên liệu ngoại nhập và sự cạnh tranh của nước ngoài. Công nghiệp hóa chất, Tương đối phát triển bao gồm các ngành nh ư phân bón, thuốc trừ sâu... Công nghiệp cơ khí, bắt đầu và chủ yếu là công nghiệp lắp giáp: đồng hồ, máy may, máy thu hình... khá phát triển. Công nghiệp luyện kim cơ bản, phát triển chậm nhất trong cơ cấu công nghiệp chế tác. Đặc điểm cơ bản nhất của kinh tế miền Nam là yếu tố TBCN xâm nhập mạnh hơn vào các lĩnh vực sản xuất, công nghiệp diễn ra quá trình tích tụ và tập trung sản xuất và lao động, dần dần tập trung công nghi ệp vao tay các nghiệp đoàn dẫn đến việc một số tổ chức độc quyền các ngành công nghiệp. Tuy nhiên, về cơ bản kinh tế miền Nam không ổn định, cơ cấu mất cân đối, phụ thuộc vào viện trợ của Mỹ, khi Mỹ rút khỏi Việt Nam viện trợ giảm, kinh tế vùng tạm chiếm của chính quyền Sài Gòn cũng trở nên khó khăn. • Tài chính - ngân hàng.