Bài tiểu luận: Triết học phật giáo và ảnh hưởng tư tưởng của nó tới đời sống tâm lý con người Việt Nam

Ộ

Ạ

Ụ Ệ

Ọ

B  GIÁO D C VÀ ĐÀO T O H C VI N H U C N

ậ

ồ

Ậ Khoa Lý lu n Mác – Lênin và t

Ầ ư ưở  t

ng H  Chí Minh

Ậ

Ể BÀI TI U LU N

Ọ

Ậ

Ề Đ  TÀI ƯỞ

:  TRI T H C PH T GIÁO VÀ Ủ

Ế Ư ƯỞ

Ớ Ờ Ố

Ả

NG C A NÓ T I Đ I S NG

NG T  T

NH  H

ƯỜ Ệ

TÂM LÝ CON NG

I VI T NAM

ự

ệ

H cọ  viên th c hi n:   ớ                                L p

Lê Minh Đ cứ         :  TC­NH DS10

Ụ

Ụ

M C L C

ờ

L i m  đ u:

ở ầ ...................................................................................................................1

Ự

Ủ

Ậ

Ể

..................2–3

Ph n Iầ : S  HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI N C A PH T GIÁ

ự

1.

ra

S

ờ đ i

ủ c a

ậ   Ph t

giáo……………………..................................................2

ườ

ủ ạ

ề

ậ

2. Con đ

ng truy n đi c a đ o Ph t……………………………………….3

...................................4­11

: T  T

Ph n IIầ

ả

1. Nhân qu  …………………………………………………………………..4

ồ

Luân   h i……………………………………………………………...

2. …......8

ứ

3.

T

ệ di u

ế đ ……………………………………………

…………………….9

4.

Bát

chính

ạ

đ o……………………………………………………………….9

Ư ƯỞ Ế Ọ Ủ Ậ NG TRI T H C C A PH T GIÁO

Ả

ầ

ƯỞ

Ư ƯỞ

Ủ

Ọ

Ậ

Ế

Ph n   III:   NH   H

NG   T   T

Ớ Ờ Ố

Ệ

ƯỜ

NG   C A   TRI T   H C   PH T   GIÁO ...............................12­23

T I Đ I S NG TÂM LÝ CON NG

I VI T NAM

ưở

ế ọ

ự

ậ

ớ

ủ ng c a tri

t h c Ph t giáo qua s  dung hòa v i các tín ng

Ả 1.  nh h ố ề

ưỡ   ng truy n   th ng……………………………………………………………….……… 12

ưở

ủ

ự

ậ ng   c a   Ph t   giáo   qua   s

ớ   dung   hòa   v i   các   tôn   giáo

Ả 2.   nh   h khác………..12

ưở

ự

ủ

ậ

ớ

ậ   ng   c a   Ph t   giáo   qua   s   dung   hòa   v i   các   tông   phái   Ph t

Ả 3.   nh   h giáo….13

ậ

ự

ớ

ị

ng   Ph t   giáo   qua   s

dung   hòa   v i   chính   tr   ­   xã

ưở Ả 4.   nh   h ộ h i……………..14

ưở

ờ ố

ậ

ườ

ớ

Ả 5.  nh h

ng Ph t giáo trong đ i s ng ng

i bình dân và gi

ứ   i trí th c

VN..15

ưở

ữ

ậ

Ả 6.  nh h

ng Ph t giáo qua ngôn ng ………………………..………..……

17

ủ

ậ

ơ

7.

nh   h

ng   c a   Ph t   giáo   qua   ca   dao   và   th   ca………….

ưở Ả ………………..18

ưở

ậ

ọ

Ả 8.   nh   h

ẩ ng   Ph t   giáo   qua   các   tác   ph m   văn   h c…………………....

…….19

ưở

ụ

ậ

Ả 9.  nh   h

ậ ng   Ph t   giáo   qua   phong  t c,   t p   quán…………………….….

…..20

ưở

ệ

ậ

ạ

ậ

Ả 10.  nh h

ng Ph t giáo qua các lo i hình ngh  thu t……………………22

Ậ Ế LU N: K T ....................……………………………………………………………………….24

Ả

Ệ

TÀI LI U THAM KH O………………………….……………...……….………

Ờ Ở Ầ L I M  Đ U

ế t h c ­ tôn giáo l n nh t trên th Đ o Ph t là m t trong nh ng h c thuy t Tri

ộ ờ ấ ậ ử ọ i r t lâu đ i. H  th ng giáo lý c a nó r t đ  s  và s  l

ố ộ ữ ệ ố ắ ế ọ ấ ồ ộ ề c phân b  r ng kh p. Đ o ph t đ c truy n bá vào n

ướ ả ộ

ầ ủ ệ ạ ạ

ườ ử ộ ọ ừ ề ưở ạ ế ư ưở  t

ế ố ấ ế

ế ỷ ứ ư

ế ỷ ủ ế ế  ớ ạ ậ ủ ố ượ ớ ồ ạ ấ    đông ng ph t t i, t n t gi ế ỷ   ậ ượ ả ạ ượ ả c ta kho ng th  k  II đ o đ ở ế   ắ ng sâu s c đ n sau Công nguyên và đã nhanh chóng tr  thành m t tôn giáo có  nh h ạ ờ ố   t Nam, bên c nh đó đ o Nho, đ o Lão, đ o Thiên i Vi đ i s ng tinh th n c a con ng ạ ị ộ   ộ ặ chúa. Tùy t ng giai đo n l ch s  dân t c ta đ u có m t h c thuy t t ng ho c m t ủ ạ ạ ộ ắ   tôn giáo n m vai trò ch  đ o, có tác đ ng m nh nh t đ n n p s ng, thói quen, suy nghĩ ở ế ỷ ứ ậ ườ ủ  th  k  th  X ­ XIV, Nho giáo th  k  th  XV ­ XIX, i, nh  Ph t giáo  c a con ng   ỷ ậ ừ ữ ế ọ h c thuy t Mác ­ Lênin t gi a th p k  40 c a th  k  XX cho đ n nay.

ộ ộ c quá đ  lên Ch  Nghĩa Xã H i (CNXH), ch

ộ ẫ ầ ư ẳ

ế ậ ứ ố ủ ộ ố ộ ả

ệ ệ ể ự ng c a nó là không th  th c hi n đ

ủ ể ụ ậ

ầ ộ

ủ ạ ậ ng tri ư ưở  t

ự ố ớ ể ườ ủ ế

ầ ứ ị ệ ế ọ ủ ậ t h c c a Ph t giáo nói riêng đ i v i th ế ứ ầ i là h t s c c n thi ườ ố ơ i t ế ứ ạ ở ủ ưở ẻ ề ấ ầ ả ồ

ủ  ủ ự ấ ướ ộ Trong công cu c xây d ng đ t n ạ   ậ ủ ủ ạ ư ưở ng ch  đ o, là vũ khí lý lu n c a chúng ta nh ng bên c nh nghĩa Mác ­ Lênin là t  t ộ ủ ượ ậ   ng t ng c a xã h i cũ v n có s c s ng dai d ng, trong đó đó, b  ph n ki n trúc th ậ ớ ư ưở ề ng tình c m c a m t s  b  ph n l n dân    t giáo lý nhà Ph t đã ít nhi u in sâu vào t ượ   ệ ưở ả ỏ ư t Nam. Vi c xóa b  hoàn toàn  nh h c c  Vi ủ   ạ ượ ợ ộ ụ nên chúng ta c n v n d ng nó m t cách h p lý đ  góp ph n đ t đ c m c đích c a ử ư ờ ỳ th i k  quá đ  cũng nh  sau này. Vì v y, vi c nghiên c u l ch s , giáo lý, và s  tác   ộ ế  ậ đ ng c a đ o Ph t nói chung và t ề   ớ i quan, nhân sinh quan c a con ng t. Theo đ o đ  làm đi u gi ị  ứ ệ thi n, tránh cái ác, hình thành nhân cách con ng t h n ch  không tr  nên mê tín d   ng x u đ n s c kho , ni m tin c a qu n chúng đoan, cúng bái, lên đ ng, gây  nh h nhân dân.

ệ ứ ự ươ ố ượ ng đ i đ

ử ứ ậ ị ở ộ ế

ộ ọ Lĩnh v c nghiên c u Ph t giáo hi n nay t ậ ể ọ

ế ọ ậ t h c, S  h c, Tâm lý h c, Kh o c  h c, Xã h i h c, Dân t c h c, Văn h c, Ngh ữ ọ ươ ọ ọ

ọ ướ ệ ậ ắ ơ

ề ắ ớ Vi

ậ ạ ử ư ưở  t

ế ậ

ở ườ ề ậ ứ ứ ị ữ ưở ộ

ậ ạ i, nghiên c u Ph t giáo và  nh h ộ ộ ố ủ ể ị ư ị ệ

ả ằ ườ ự ư ể ệ ệ   c m  r ng, ngoài vi c ự   ề ậ ủ nghiên c u giáo lý, kinh đi n, l ch s  ... c a Ph t giáo ra còn đ  c p đ n các lĩnh v c ử ọ ệ  ộ ọ ả ổ ọ Tri ậ ọ ố ộ ở   ng đ i quan tr ng trong thu t ... Ph t h c đã tr  thành m t trong nh ng khoa h c t ữ ộ ọ ế ớ ộ t v i xã h i h c. H n n a, quá trình c m t có quan h  m t thi khoa h c xã h i, tr   ể ậ ể   ề ệ Ph t giáo phát tri n, truy n bá  t Nam g n li n v i quá trình hình thành, phát tri n ứ   ạ ứ ủ ư ưở ng, đ o đ c i. Vì v y, khi nghiên c u l ch s , t ng, đ o đ c c a con ng  t t ệ ộ ệ ể t Nam không th  không đ  c p đ n Ph t giáo và nh ng m i quan h , tác đ ng qua Vi   ạ   ng c a nó đ n xã h i và con i gi a chúng. Tóm l l ườ   ng t Nam là m t n i dung quan tr ng nh m tìm hi u l ch s  cũng nh  đ nh ướ   ng lai. Đây là h ữ i Vi ng cho s  phát tri n nhân cách, t ế ử ươ t Nam trong t ọ  duy con ng i Vi

ề ọ ự ả ậ ưở t h c c a Ph t giáo và s   nh h ng t ư ưở  t ủ ng  c a nó

ờ ố lí do vì sao em ch n đ  tài Tri ườ ế đ n đ i s ng tâm lý con ng ế ọ ủ ệ i Vi t Nam .

Ự

Ủ

Ậ

Ể

PH N IẦ : S  HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI N C A PH T GIÁO

ự ậ ờ ủ 1. S  ra đ i c a Ph t giáo

ộ ể ủ ị

ớ ử ờ ỳ

ế

ư ể ơ đã phát tri n h n tr

ẫ ẳ ệ ấ ắ

ị ủ ươ ậ ệ  ấ ử ế ọ ủ ấ ự ị t h c c a  n Đ , mà th c ch t là l ch s  phát tri n c a các h Trong l ch s  tri ậ   ờ ỳ ộ ẫ ư ưở ế ọ t h c xen l n v i tôn giáo, có m t th i k  là th i k  Bàlamôn giáo, Ph t ng tri  t t Ở ờ ỳ  ế ỷ ứ ướ ừ ế ỷ c công nguyên đ n th  k  th  VI sau công nguyên).   th i k  th  k  VI tr giáo (t ở ị ướ ế ề ặ   c, nh ng nó v n b  kìm hãm b i tính này, m c dù n n kinh t ở ự ố ủ ấ ổ ứ ch t t   t và  ch c kiên c  c a công xã nông thôn, b i s  phân chia đ ng c p kh c nghi ề ướ ự ố s  th ng tr  c a nhà n ng t p quy n. c trung

ộ ầ ủ ự ư

ầ ộ ệ ư ưở  t

ố

ủ

ấ ấ   ế ọ ự ờ ố t h c, mà th c ch t Trong lĩnh v c đ i s ng tinh th n c a xã h i, các trào l u tri ạ ư   ệ ủ ớ ấ ng c a các t ng l p khác nhau trong xã h i, xu t hi n đa d ng nh ng ệ ư  ố ệ ố ố ậ ớ ố   i   quan   duy   tâm,   tôn   giáo   c a   kinh   Veda   và   giáo   lý ng   chính   th ng   v i   th   gi ủ   ng không chính ệ ư ưở  t

ự ậ ố là các h  t chia thành hai h  th ng chính đ i l p nhau: chính th ng và không chính th ng. H  t ế ớ ưở t ố ệ ư ưở ở Bàlamôn tr  thành h  t ng c a giai c p th ng tr . Nh ng h  t  t ạ ớ ạ ng, đòi th ng v i đ o Ph t, đ o Jaina và phong trào đòi t ư ư ưở  t ị  do t

ộ ở ẳ ấ ạ ọ ầ ớ bình đ ng xã h i vùng Đông  n l i ăn sâu vào m i t ng l p nhân dân.

ạ ở ấ ế ỷ ứ ả

n Đ  vào kho ng th  k  th  VI tr ớ ư ộ ấ ử ạ Sidharta (T t Đ t Đa) (C  ­ đăm), v i t

ố ồ ị ậ Đ o Ph t đã hình thành  ậ i sáng l p là thái t ệ ư ưở  t

ấ ộ ớ ườ ng ữ nh ng h  t ổ ủ ỗ n i kh  c a nhân dân  n Đ  nói riêng, v i con ng ướ   c công nguyên, ộ ồ  cách là m t trong   ấ ớ   ả ng tiên phong ch ng phân chia giai c p, kì th  màu da và đ ng c m v i ườ i nói chung.

ạ ạ ử ấ ướ ỳ Thái t T t Đ t Đa (Sidharta) là con vua T nh Ph n (Sudhodana) n

ề ệ ậ

ạ ộ

ể ử ấ  tu n tú t ọ ự ỡ ườ Ư

ỳ n ng  uy n Lâm T  Ni (Lumbini) d ớ ắ ư ạ ườ i v Ư ằ ằ ị  âm l ch và đ

ấ ạ ợ

ử ộ ố ấ ầ ủ ớ ệ ị   c Ca T  La ướ   V   (Kapila   vastu).   Truy n   k   vào   năm   624   tr c   công   nguyên,   hoàng   h u   MaDa ướ   ể ự (Maya) sinh h  m t hoàng t i ố ng g i là cây Vô  u (asokaa) có hoa v i s c màu r c r . Thái g c cây  u Bát La, th   ượ ặ   ử c đ t  sinh vào ngày trăng tròn tháng Vésaka, nh m ngày r m tháng t t  văn võ toàn tài, v  là công chúa Da Du Đà La tên là T t Đ t Đa. L n lên, thái t   ướ (Yasodava) con vua Thi n Giác, cu c s ng r t đ y đ , sung s ng.

ề ữ ổ ủ ườ ấ ắ ỗ

Nh ng nh ng đi u m t th y tai nghe v  nh ng n i đau kh  c a con ng ử ề ộ ươ ư ử ề ả ư nh tâm t i đã ám   ế   ng truy n ngài đ n dòng A Nô Ma . M t ngày kia, thái t ữ  thái t ra đi, t

ủ ườ ế

ọ ư ẻ ưở ổ ạ ạ ẽ năm ng ổ ạ ố th y k  h

ử ấ ỉ ớ

ở ạ ỉ ế ổ ỏ ư ử

ụ ữ ề ắ

ề ấ ớ

ứ ề

ậ ậ ố

ồ ề ạ ưỡ ồ ọ ươ ỗ ọ ạ ắ   i đ n vùng Uruvela tu kh  h nh trong 6 năm. c t tóc làm đ o sĩ. Ngài r   ng l c s  bê tha th i nát, Nh ng sau 6 năm h c đ o và kh  h nh, thái t ổ ạ ạ ườ ố ng trung đ o m i mong còn tu hành kh  h nh ch  chu c thêm kh  thân, ch  có con đ   ầ ữ   ề ả  đã b  5 anh em ông Ki u Tr n Nh , dùng bát s a thành chính qu . B i th , Thái t ướ   ử ố ồ ủ c a m c n  Tu Xá Đ  (Sajata), xu ng sông Ni Liên t m r a, r i lên thi n quán d i ồ ướ ố ố ạ ứ   g c cây pipal (cây T t Bát La, x  Ba La N i) l n và ng i d i g c cây suy nghĩ. ạ ứ ươ   ng truy n là qua 49 ngày, ngài đã ch ng tam minh t c là Túc m ng minh, Thiên T ổ ệ nhân minh và L u t n minh, thành Ph t hi u là Thích Ca Mâu Ni, năm 36 tu i. G c cây     ng t a (Vadjrasana). ch  ngài ng i g i là B  đ  đ o d ậ ng (Bodhimanda) hay Kim c

ướ ườ ạ ọ

Sau đó, ngài tìm 5 ng ạ ủ ộ ủ ệ i c a cu c đ i đi truy n bá t

ề ộ ờ ậ ệ ườ

ư ưở  t ừ ườ ệ ữ ẹ ơ

ậ ể ệ ữ ừ ệ ỏ ố   ọ ồ c đây, giác ng  cho h , r i cùng h  trong su t ữ   ng c a mình. Có nh ng câu chuy n đã   ng xâu kim cho bà già ộ ệ ừ ủ i b nh, nh n c m th a c a m t ti n n  dâng   ạ   ủ  bi bác ái c a Ngài và đ o t c  đ u th  hi n lòng t

i b n tr ề 40 năm còn l ậ ư ạ ề thành huy n tho i v  Ph t nh  Ph t đã d ng chân bên v  đ ế ọ mù lòa, săn sóc, d n d p ô u  cho ng ấ ấ ả ề ừ cúng... T  nh ng vi c nh  nh t, t ủ c a Ngài.

ườ ủ ạ ề 2. Con đ ậ ng truy n đi c a đ o Ph t

ậ ệ ử ế ậ ứ ầ t bàn, các đ  t ậ  Ph t ki

ượ ạ

ộ t t p 4 l n. Qua cu c ki ọ ộ ọ ầ ượ ủ ậ ằ

ế ế ấ ằ ế ế ậ ầ Sau Ph t Ni t t p l n th  hai,   ể ấ ồ ộ   ng t a b  và Đ i chúng b . ế   ả ạ ộ ủ ươ ng b o th  y nguyên Ph t giáo ban đ u, đ c kinh b ng ti ng ọ ư ưở ộ ng c p ti n, phóng k hóang đ c kinh b ng ti ng Sanskrit.  t ậ do quan đi m b t đ ng, Ph t giáo chia thành hai phái: Th ng to  b  ch  tr Th ạ Pali. Đ i chúng b  có t

ể ệ ậ D  bi

ề ượ ề ấ ậ

ư ư ờ ồ

ư ấ ậ ỡ ở ị

ờ ỳ ồ ầ ọ ề ị ệ ế ụ t ti p t c phát tri n, v  sau giáo đoàn Ph t giáo cho làm hai h  là Nam ố ạ ộ ề ắ ng to  b  chi ph i Nam  n và Ph t giáo Nam truy n liên truy n và B c truy n. Th ắ ấ ạ ế ố ộ ị ụ t c h ng th nh. Đ i chúng b  chi ph i B c  n, nh ng mãi đ n th i B  Tát Mã Minh ớ ế ế ỷ t bàn, m i m  màn h ng th nh và sáng r  nh t là (Asvaghosha) 5 th  k  sau Ph t ni ế ỷ th i k  B  Tát Long Th  (Nagarjuna) đ u th  k  II sau công nguyên.

ậ ề ấ Ph t giáo Nam truy n lan đ n các n

ệ ế ố ở ậ

ắ ấ ạ ề ỗ ướ ạ c l

ậ ả ề ố ắ ự ậ

ừ ề ể ề ậ ắ ậ ậ

ế   ướ c phía Nam  n: Tích Lan, Thái Lan, Mi n ế ắ ố Đi n, Lào, Campuchia và đa s  tr  thành qu c giáo. Ph t giáo B c truy n lan đ n các   ắ   i có màu s c vùng phía B c  n (Tây T ng, Trung Qu c, Nh t B n, ... ) mà m i n ậ   ọ riêng. Trung Hoa đã làm cho Ph t giáo B c truy n thêm r c sáng. Sau này còn g i Ph t ạ   giáo Nam truy n là Ph t giáo Ti u Th a, còn Ph t giáo B c truy n là Ph t giáo Đ i Th a. ừ

ớ ườ ộ ỷ ệ ữ V i hai con đ ậ ng thu  và b  Ph t giáo cũng vào Vi ế ỷ ầ   t Nam nh ng th  k  đ u

công nguyên.

Ư ƯỞ Ầ Ậ Ế PH N II: T  T Ọ Ủ NG TRI T H C C A PH T GIÁO

ế ậ t lý Ph t giáo đ

ộ ậ ộ ồ ố ượ c t p trung trong m t kh i l ạ ạ

ả ượ ậ ọ ớ ị

ậ ạ ộ ậ ủ ượ

ạ ừ ộ ạ ạ ộ ậ ủ ậ ộ ư

ạ

ề ờ ỗ ậ ồ ồ ộ i d ng các ti n đ , m i t p đ

ề ề ậ ạ ượ ủ ọ ậ ậ

ậ ả ng tri

ứ ự

ả ệ ủ ươ ng di n, v  b n th  lu n và nhân sinh quan, ch a đ ng nh ng t ệ ể ề ả ấ ự ậ ệ ứ ằ

ấ ả ế ớ ề ở ậ

ữ ổ ụ ế

ạ ụ ọ ớ

ỷ ườ ộ ề ộ ộ ự ệ

ệ ượ ế ng hay các quá trình c a th  gi

ự ậ ộ ồ ạ ẫ ạ ể ấ   ư ưở ng kinh đi n r t T  t ng tri ồ ượ ổ ứ ớ  ch c thành ba b  kinh l n g i là tam t ng g m: ­ T ng Lu n: G m toàn l n, đ   c t ứ  ư ớ ữ ộ i lu t c a Ph t giáo quy đ nh cho c  năm b  phái Ph t giáo nh : “T b  nh ng gi ầ ấ   ả ỷ ậ ủ ủ ậ ng to  b , Maha tăng k  lu t c a “Đ i chúng b ”, căn b n nh t ph n lu t” c a th ạ   ộ ậ ế ữ t h u b  lu t” ... Sau này còn thêm các B  lu t c a Đ i Th a nh  An l c, Ph m thi ề ậ   ờ ỳ ầ ạ Võng. ­ T ng kinh: Chép l i Ph t d y, trong th i k  đ u t ng kinh g m nhi u t p ữ ạ ướ ạ c g i là m t Ahàm. ­ T ng lu n: G m nh ng bài d   ộ   ộ ể ệ ồ ạ i thích v  giáo pháp c a Ph t giáo. T ng lu n g m b y b  th  hi n m t bình chú, gi ế ọ ậ ư ưở ậ ề t h c Ph t giáo cách toàn di n các quan đi m v  giáo pháp c a Ph t giáo. T  t   ư ưở   ữ ể ậ trên hai ph ng  t ệ ượ ậ ậ   ng trong vũ duy v t và bi n ch ng ch t phác. Ph t giáo cho r ng các s  v t và hi n t i đ u  tr  (ch  Pháp) là vô thu , vô chung (vô cùng, vô t n). T t c  th  gi    quá trình ộ ị ầ ậ ả ấ ả  ạ ụ bi n đ i liên t c (vô th ng) không có m t v  th n nào sáng t o ra v n v t c . T t c ỗ   ớ ằ ậ ề ạ ề i. M i i (v n v t đ u n m trong vũ tr ) g i là Pháp gi các Pháp đ u thu c v  m t gi ề ả   ệ ượ ộ ớ ự ệ ệ ượ ỗ ộ ng) đ u  nh m t pháp (m i m t s  vi c hi n t ng, hay m t l p s  vi c hi n t ế ớ ủ ưở   i là h luôn luôn t n t ư ậ ng đ n toàn Pháp. Nh  v y các s  v t, hi n t ệ ố i trong m i liên h , tác đ ng qua l ị i và quy đ nh l n nhau

1. Nhân quả

ế ằ ủ ậ t r ng: “Có ng

ậ ự ườ ể ả ắ ả

ẩ  nhiên là b n th  chân th c bao kh p c , lúc nào cũng th ậ ậ ằ

ộ ư ố ị ố ở ể ự ả

ấ   ườ ố ự i c  ch p Tác ph m “Thanh dung th c lu n” c a kinh ph t vi ị ạ ự   ng đ nh ra chu là có Đ i t ế ả ề ạ   pháp, đ o Ph t cho r ng toàn b  ch  pháp đ u chi chi ph i b i lu t nhân qu , bi n hóa ứ ườ vô th   ng, không có cái b n ngã c  đ nh, không có cái th c th , không có hình th c nào ồ ạ t n t ễ ả i vĩnh vi n c .

ậ ừ ế

ế ệ

ụ

ấ ượ ườ ứ ự ế ậ ạ ậ ở ả Do qui lu t nhân qu  mà v n v t  ổ ồ ạ ạ t (sinh thành, bi n đ i, t n t ươ ạ ng th c thay đ i ch t l i thích s  bi n hóa vô th

ủ ự ậ ủ ạ ậ ệ ủ ế ề ế

ổ  trong quá trình bi n đ i không ng ng, thành,   ổ ế   ệ ụ i, tan rã và di t vong). Quá trình đó ph  bi n tr , ho i, di ệ   ổ ậ ắ ng c a s  v t và hi n kh p v n v t, trong vũ tr , nó là ph ượ ả   t ng c a v n v t, đã xây ng. Ph t giáo trong quá trình gi ế ự   d ng n n thuy t “ nhân duyên”. trong thuy t “nhân duyên” có ba khái ni m ch  y u là ả Nhân, Qu  và Duyên.

­ Cái gì phát đ ng ra

ộ ở ậ ề ế ả ộ ượ v t gây ra m t hay nhi u k t qu  nào đó, đ ọ c g i là

Nhân.

ậ ạ ừ ượ ọ ­ Cái gì t p l i t Nhân đ ả c g i là Qu .

ệ ề ạ ả ố

­ Duyên: Là đi u ki n, m i liên h , giúp Nhân t o ra Qu . Duyên không ph i là   ự

ự ươ ả ề ể ợ ệ ng h p, đi u ki n đ  giúp cho s

ộ ế ệ ụ ể ể ủ ạ ị m t cái gì đó c  th , xác đ nh mà nó là s  t bi n chuy n c a v n Pháp.

ả ủ Ví d  h t lúa là cái qu  c a cây lúa đã thành, mà l

ả ắ   ủ i là cái nhân c a cây lúa s p ệ  ữ ệ i ph i nh  có đi u ki n và nh ng m i liên h

ờ ữ ụ ạ ố ư ấ ướ ợ thành. Lúa mu n thành cây lúa có bông l thích h p nh  đ t, n ạ ề ạ ế ố c, không khí, ánh sáng. Nh ng y u t ố  đó chính là Duyên.

ế ớ ế Trong th  gi i sinh v t, khi đã gi

ừ i thích v  nguyên nhân bi n hóa vô th ạ ậ ả ệ ạ ừ ệ i, t hi n đ i t ng l

ị

ấ ế ủ ự ế ớ ề ế ệ ọ ộ ứ ế ủ  quá kh  đ n hi n t c a nó, t ậ ế thuy t “ Th p Nh  Nhân Duyên” (m i hai quan h  nhân duyên) đ ổ m i bi n đ i trong th  gi ườ i hi n sinh, m t cách t ề ườ   ng ậ ạ ớ ươ i. Ph t giáo đã trình bày i t   ơ ở ủ   ượ ệ c coi là c  s  c a ả ế t y u c a s  liên k t nghi p qu .

­ Vô minh: (là cái không sáng su t, mông mu i, che l p cái b n nhiên sáng t ).

ấ ả ố ộ ỏ

ả ạ ế ạ ộ ộ

­ Hành: (là suy nghĩ mà hành đ ng, do hành đ ng mà t o nên k t qu , t o ra cái nghi p, cái n p. Do hành đ ng mà có th c  y là hành làm qu  cho vô minh và là nhân cho Th c).ứ

ứ ấ ế ệ ả ộ

­ Th c: (là ý th c là bi

ứ ế ắ ấ ứ ứ ả t. Do th c mà có Danh s c,  y là Th c làm qu  cho hành

ứ và làm nhân cho Danh s c).ắ

­ Danh s c: (là tên và hành ta đã bi

ủ

ụ ứ ấ ả

ả ứ ắ ưỡ ụ ậ ỗ

ắ ắ ụ ứ ứ

ụ ứ ể ế ả ế ắ ấ ế t tên ta là gì thì ph i có hình và tên c a ta. Do   ụ ứ   ắ danh s c mà có L c x ,  y danh s c làm qu  cho th c và làm nhân cho L c x ). ả i, tai, thân và tri L c x  hay l c nh p: (là sáu ch , sáu c m giác: M t, mũi, l   ả ậ   ụ ậ ớ ạ th c. Đã có hình hài có tên ph i có L c x  đ  ti p xúc v i v n v t do L c nh p ụ ứ mà có xúc ­ ti p xúc.  y là L c x  làm qu  cho Danh s c và làm nhân cho Xúc.)

ế ạ ả ở ộ ớ ơ

­ Xúc: (là ti p xúc v i ngo i c nh qua sáu c  quan xúc giác gây nên, m  r ng xúc, ả c m giác. Do xúc mà có th   y là xúc làm qu  cho L c x  và làm nhân cho Th ).ụ

ụ ấ ụ ứ ả

­ Th : (là ti p thu, lĩnh n p, nh ng tác đ ng bên ngoài tác đ ng vào mình. Do th

ụ ữ ạ ộ ộ ụ

ụ ả ế ấ mà có ái,  y là th  làm qu  cho Xúc và làm nhân cho ái).

­ Ái: (là yêu, khát v ng, mong mu n, thích. Do ái mà có Th . Do  y, ái làm qu

ủ ấ ọ ố ả

ụ ủ cho Th  và làm nhân cho Th ).

­ Th : (là l y, chi m đo t cho minh. Do th  mà có H u. Do v y mà Th  làm qu

ủ ủ ủ ữ ế ậ ạ ấ ả

cho ái và làm nhân cho H u).ữ

­ H u: (là t n t

ồ ạ ụ ệ ệ ố i, hi n h u, ham, mu n, nên có d c gây thành cái nghi p. Do

ữ ữ ữ ữ ả ủ ủ ủ H u mà có sinh, do đó H u là qu  c a Th  và làm nhân c a Sinh).

­ Sinh: (hi n h u là ta sinh ra  ữ

ệ ở ế ầ  th  gian làm th n thánh, làm ng

ử ấ ữ ả ườ i, làm súc sinh. ử Do sinh mà có T ,  y là sinh làm qu  cho H u và làm nhân cho T ).

­ Lão t

ử ế ế ả ả

ế ặ ố ậ ể ờ

ệ ơ ế ư ạ trong vòng vô minh. Cho nên l

ư   : (là già và ch t, đã sinh ra là ph i già y u mà đã già là ph i ch t. Nh ng ế   ố ch t ­ s ng là hai m t đ i l p nhau không tách r i nhau. Th  xác tan đi là h t ẫ ở ồ nh ng linh h n v n    i mang cái nghi p r i vào ổ ồ vòng luân h i ( kh  não)).

ị ậ ả ư ướ ế ế Th p nh  nhân duyên nh  n

ạ ậ

ự ậ  ng ng, nên đ o Ph t là Duyên Hà. Các nhân duyên t ả ạ c, r i l

ạ ạ ạ ở

ườ ờ ạ c ch y k  ti p nhau không bao gi  c n, không bao ạ ờ ừ i mà sinh mãi mãi gi  t p nhau l ồ ạ ướ ọ i do các g i là Duyên hà mãn. Đo n này do các duyên mà làm qu  cho đo n tr ậ ứ duyên mà làm nhân cho đo n sau. B i 12 nhân Duyên mà v n v t c  sinh hóa vô th ng.

ậ ạ ộ ế ớ ẻ ỉ

ề ị ườ ự ự

ườ ệ ậ ả t, có ng

ụ

ệ ố ủ c cái chân th  tuy t đ i c a vũ tr . Th y đ ệ ế ự ạ ư ạ ề i đa d ng, phong phú, nhi u hình, nhi u v  cũng ch  là Do v y toàn b  th  gi ư ả ế ng đ nh, là th c, là không th c có dòng bi n hóa h   o vô cùng, không có gì là th ờ i, có mình, có c nh, có v t, có không gian, có th i gian. Đó chính sinh, có di ượ ề ấ ấ c đi u đó là cái chân lý cho ta th y đ ế ạ ớ ọ t bàn. i cõi h nh phúc, c c l c, không sinh, không di g i là “chân nh ” là đ t t ượ t, ni

ế ớ ủ ườ ế ợ i c a chúng sinh (loài ng i) cũng do nhân duyên k t h p mà thành. Đó

Th  gi ự ế ợ ủ ầ ầ ầ là s  k t h p c a hai thành ph n: Ph n sinh lý và ph n tâm lý.

­ Cái tôi sinh lý t c là th  xác, hình ch t v i y u t ể ượ c.

ấ ớ ế ố ắ ứ ị ỷ  “s c” (đ a, thu , hóa, phong)

ả ứ t c là cái c m giác đ

­ Cái tôi tâm lý (tinh th n) linh h n t c là “tâm” v i 4 y u t

ồ ứ ế ố ầ ớ ọ ỉ ch  có tên g i mà

ấ ọ không có hình ch t g i là “Danh”.

ồ ữ ư ữ

ắ ằ ư ậ ế

ạ

ủ ấ   ứ ấ ượ c cũng nh  nh ng th  không nhìn th y Trong “S c” g m nh ng cái nhìn th y đ ắ ấ   ế ắ ọ ổ ủ ượ ế c n u nó n m trong quá trình bi n đ i c a “s c” g i là “vô bi n s c” nh  v t ch t đ ầ   ế ố ố ạ ượ ể ng ch ng h n. B n y u t chuy n hóa thành năng l  do nhân duyên t o thành ph n ườ ầ tâm lý (tinh th n) c a con ng ẳ i là:

­ Th : Nh ng c m giác, c m th  v  kh  hay s

ụ ề ữ ụ ả ả ổ ướ ế ự ư ạ ng, đ a đ n s  xúc ch m lĩnh

ộ h i thân hay tâm.

ưở ­ T ng: Suy nghĩ, t ư ưở  t ng.

ẩ ố ộ ­ Hành: ý mu n thúc đ y hành đ ng.

ứ ứ ậ ­ Th c: Nh n th c, phân bi ệ ố ượ t đ i t ng tâm lý ta là ta.

ạ ỗ ngũ u n do Nhân ­ Duyên t o thành m i sinh v t c

ừ ợ ệ ể ẩ ậ ụ    t. Quá

ầ ạ Hai thành ph n t o nên t ắ ẩ ậ ợ ẩ ẩ th  có danh và có s c. Duyên h p ngũ u n thì là ta. Duyên tan ngũ u n thì là di trình h p tan ngũ u n do Nhân ­ Duyên là vô cùng t n.

ế ậ ẩ Các y u t c a ngũ u n cũng luôn luôn bi n hóa theo qui lu t hân hóa không

ừ ụ ụ ậ ấ ọ ỉ ế ố ủ ỉ ng ng không ngh , nên m i sinh v t cũng ch  là v t m t, v t còn.

ệ

ắ ẳ ẳ

ậ ắ ư ế ứ ắ ố ị ự ậ t, c  đ nh, không có cái tôi, cái tôi hôm qua không còn Không có s  v t riêng bi ế ạ t “S c ch ng khác không, không ch ng khác là cái tôi hôm nay. Kinh Ph t có đo n vi ề ụ ưở ắ ng, Hành, Th c cũng đ u nh  th ”. s c, s c là không, không là s c. Th , T

2. Luân H iồ

ỉ ồ ậ ệ ữ ủ ế ọ

ệ Nghi p và luân h i không nh ng ch  là nh ng khái ni m c a Tri ữ ữ

ủ ủ ể ộ

ả ủ ủ ữ i nói c a ta, phát ngôn c a ta thì đ

ủ ủ

ệ ệ ệ ệ ệ

ấ ả ố ữ ỏ ủ ở

ụ ổ ư ạ ế ậ ố

ị ệ ữ   t h c Ph t giáo ạ ộ ủ   ạ ừ  trong Upanishad. Nghi p ch  ph n và Karma là cái do nh ng ho t đ ng c a mà có t ượ ọ ả ệ ậ ta, do h u qu  vi c làm c a ta, do hành đ ng c a thân th  ta. Đ c g i là “Thân   ẩ   ượ ọ ủ ờ ậ c g i là “kh u nghi p”, còn h u qu  c a nh ng l ọ ượ ữ   c g i là ”ý Nghi p”. Hay nh ng cái do ý nghĩ c a ta, do tâm trí c a ta gây nên đ ệ ụ ẩ Nghi p”. T t c  nh ng Thân nghi p, Kh u nghi p, Ý nghi p là do ta tham d c mà   ư   ọ thành, do ta mu n th a mãn tham v ng c a mình gây nên. S  dĩ ta tham d c vì ta ch a ể hi u đ   c chân b n v n có c a ta cũng nh  v n v t là luôn luôn bi n đ i không có gì ườ là th ủ ươ ả ễ ả ng đ nh và vĩnh vi n c .

ự ươ ệ ị Cu c đ i con ng ậ i là s  ghánh ch u h u qu  c a nghi p đ

ộ ờ ướ ồ ườ ế ụ ả ủ ệ ờ ộ ờ

ứ ệ ệ ế   ng th i và các ki p ự ổ   c r i nó ti p t c chi ph i c  đ i sau. Nghi p báo trong m t đ i là s  t ng ớ   i c ng v i các nghi p gây ra trong quá kh , nó

ấ ố ố s ng tr ợ ủ h p c a các nghi p gây ra trong hi n t ờ ế ị quy t đ nh đ i sau x u hay t ố ả ờ ệ ạ ộ ệ t, thi n hay ác.

ồ ạ ậ ữ

ậ ể ạ ỏ ồ ẽ

ậ ể

ậ ộ ộ ỏ ậ ứ ế ế

ủ ườ ả ỗ ả ả i căn nguyên n i kh ể ộ  đ i con ng

ườ ỗ ộ c n i kh

ờ  cu c đ i con ng ậ ườ ủ ng di

ổ ở ờ ậ ị ươ ng tìm con đ ượ ứ ả ỏ i thoát đó không nh ng đòi h i ta nh n th c đ

ấ Luân h i: Ch  ph n là Samsara. Có nghĩa là bánh xe quay tròn. Đ o ph t cho ể ế ằ   r ng, sau khi m t th  xác sinh v t nào đó ch t thì linh h n s  tách ra kh i th  xác và ườ ộ ầ i, loài đ u thai vào m t sinh v t khác nh p vào m t th  xác khác (có th  là con ng   ế   ữ ậ v t th m chí c  cây). C  th  mãi do k t qu , qu  báo hành đ ng c a nh ng ki p ướ   c gây ra. Đó cũng là cách lý gi tr i. Sau khi lý ổ ở ả ượ i là do “th p nh  nhân duyên” làm cho con gi   i đ ổ ệ ể ầ ườ ơ   t kh . Con ng i r i vào b  tr m luân. Đ o Ph t đã ch  ch ả   ơ ậ ườ ng gi đ c nó mà cao h n ta ph i ả ộ hành đ ng, ph i th m nhu n t ạ ữ ế ầ ứ ệ  di u đ .

ế ứ ệ 3. T  di u đ

ể ấ ả ố ỏ ớ Là b n s  th t ch c ch n, b n chân lý l n, đòi h i chúng sinh ph i th u hi u và

ắ ế ồ ứ ệ ự ệ ắ ố ự ậ th c hi n nó. T  di u đ  g m:

­ Kh  đ : Con ng ổ ế ế

ạ ườ ổ ố ổ

ổ

ế ả ổ ấ ừ ữ ỗ ổ c cũng là kh , ... Nh ng n i kh   y t

ổ ổ ế ụ ổ ể ậ ậ ổ   i và v n v t sinh ra là kh ,  m đau là kh , già y u là kh , ả ố ầ   ch t là kh , ghét nhau mà ph i s ng g n nhau là kh , yêu nhau mà ph i chia lìa ượ ấ nhau là kh , m t là kh  mà đ    đâu, ế chúng ta ti p t c tìm hi u T p đ .

­ T p đ : T p là t p h p, t

ợ ậ ậ ữ ụ ậ ạ  t p l ậ i mà thành. V y do nh ng gì t ụ ậ ạ  t p l

ỗ ế ậ ổ ườ

ồ ậ ữ ủ

ụ ắ ộ ị ọ ộ i không n m đ

ả ả ố ọ

ể ạ   i mà t o i có lòng tham, dâm(gi n d ), si (si   ườ   ụ ọ i ậ   ư ố c nhân duyên.V n nh  là m t đ nh lu t ắ ắ   t r ng m i cái là  o  nh, s c s c, ượ   c ra ng là có nh ng th c là không. Vì không hi u đ

ư ờ ra n i kh  cho chúng sinh. Đó là do con ng mê, cu ng mê, mê mu i) và d c v ng. Lòng tham và d cv ng c a con ng ượ ườ xâu xé là do con ng ụ chi ph i toàn vũ tr . Chúng sinh khômg bi không không. Cái tôi t ổ ề ỗ n i kh  tri n miên, t ế ằ ưở ự ừ ờ  đ i này qua đ i khác.

­ Di

ấ ệ ế ể ị ậ ể

ố ễ ủ ượ ự ế ọ ổ

ượ ể ứ ỏ ừ ướ c căn c “Th p nh  nhân duyên” đ  tìm ra đ ấ    ng n cho đ n g c r  c a cái kh . Th c ch t ồ ử ả t đ : Là ph i th u hi u đ ổ ủ ự nguyên c a s  kh  ­ đ  d t b  t ệ ỏ là thoát kh i nghi p ch ng, luân h i, sinh t .

ả ườ ế ệ ả i ta ph i theo đ  di

­ Đ o đ : Là con ng ạ ế ự ớ ộ ể ạ ớ i cõi siêu phàm mà cao nh t là đ t t

ệ t kh , ph i đào sâu suy nghĩ trong th ặ ổ ệ ệ

ượ ừ ộ

ư ạ ớ ẽ ấ ầ ườ ứ ế ố ọ ế  ự i n i tâm (th c nghi m tâm linh). Tuy luy n tâm trí, đ c bi   t là th c hành ạ ớ ậ ạ ớ   i trình i cõi ph n là đ t t ệ   ả c chân nh  và thanh th n tuy t ế   t bàn” i cói “ni ng, t c là đ t t

gi ấ YOGA đ  đ t t ớ ộ đ  giác ng  bát nhã. T i ch ng đó s  th y đ ế ố đ i, h t ham mu n, h t tham v ng t m th t.ệ không sinh, không di

4. Bát chính đ oạ

ớ ộ ạ ệ ữ ự ậ ậ nguyên gi Th c hi n Đ o đ  là m t quá trình lâu dài, kiên trì, gi

ị ộ ườ

ồ ả ạ ậ ủ ứ ả

ể ế ấ ự ữ ộ ệ ượ t đ

ả ả ệ ả ắ ộ

ả ắ ữ ả

ố ụ ợ ệ ố

ả ỗ ự ị

ỏ ề ươ ả n lên đ  đ t t

ệ ể ạ ớ i chân lý, vii) Chính ni m: Ph i luôn luôn h ượ ế ữ ề ạ ị ế i lu t t p trung   ạ   ắ ng hay 8 nguyên t c (Bát chính Đ o) thiên đ nh cao đ  Ph t giáo đã trình bày 8 con đ ậ   bu c ta ph i tuân th , bát chính đ o g m: 1) Chính ki n: Ph i nh n th c đúng, phân ư ố   c ph i trái, không đ  cho nh ng cái sai che l p s  sáng su t, ii) Chính t bi  duy: ả   Suy nghĩ ph i, ph i chính, ph i đúng đ n, iii) Chính nghi p: Hành đ ng ph i chân ả   chính, ph i đúng đ n, iv) Chính ng : Nói ph i đúng, không gian d i, không vu oan cho ự ườ   ng i khác, v) Chính m nh: S ng trung th c, không tham lam, v  l i, gian tà, không ọ ậ ế ượ   c b  đi u nhân nghĩa, vi) Chính t nh ti n: Ph i n  l c, siêng năng h c t p, có ý đ ề ạ ướ ứ   ng v  đ o lý th c v ị   c gian ác, viii) Chính đ nh: Kiên đ nh chân chính, không nghĩ đ n nh ng đi u b o ng

ườ ể ị ướ ư ưở  t ng vào con đ ng chính, không b  thóai chí, lay chuy n tr ọ c m i cán

ậ t p trung t d .ỗ

ươ ố ả c “Bát chính đ o” thì ph i có ph

ệ ữ ự   Mu n th c hi n đ ừ ượ ề ệ ạ ữ t h i cho mình và nh ng ng

ủ ộ ươ ự i. N i dung c a các ph ệ   ể ự ng pháp đ  th c hi n ề   ườ i làm đi u ệ   ng pháp đó là th c hi n

ườ ụ ộ ề ạ ằ nh m ngăn ng a nh ng đi u gian ác gây thi ệ thi n có l i ích cho mình và cho ng ớ “Ngũ gi ợ i” (năm đi u răn ) và “L c đ ” (sáu phép tu ).

­

ớ ồ ấ ấ ạ ề

ấ ọ ị ặ ụ ấ

ẻ ố i” g m: B t sát: Không sát sinh; B t đ o: Không làm đi u phinghĩa; “Ngũ gi   ọ   ữ B t dâm: Không dâm d c; B t v ng ng : Không b a đ t, không vu oan giáo h a cho k  khác, không nói d i.

­

ồ ố ụ ủ ả ể ườ

ứ ộ ự ơ ớ i ho c ban  n; Trí gi

ẫ

t kiên nh n, nh ươ ỗ ự ế ị

ệ c mình; T nh ti n: C  g ng n  l c v ể ộ ớ ị ị ấ ề ấ

i m t cách   ề   i: Trung thành v i đi u ườ ự   ị ng nh n, ch u đ ng ư  ề n lên; Thi n đ nh: T   ng ph i t p trung vào đi u ngay, chính không đ  cho cái x u cho l p; Bát ọ ệ ế ế ể ế ứ “L c đ ” g m: B  thí: Đêm công s c, tài trí, c a c i đ  giúp ng ặ ể ầ ợ thành th c ch  không đ  c u l ế ả ụ ẫ răn, kiên trì tu luy n; Nh n nh c: Ph i bi ố ắ ủ ượ ể đ  làm ch  đ ả ậ ưở t ấ ệ ấ nhã: Trí tu  th y rõ h t, hi u th u h t m i chuy n trên th  gian.

ỉ ậ ằ ệ ể ự Tóm l

ằ ớ ể ả ụ ộ i”, “L c đ ” thì chúng sinh m i có th  gi

ậ ặ ộ

ấ ủ ươ ế ộ ủ

ng gi ườ ữ ổ ủ ư ủ ươ

ể ế ớ ậ ư ậ ạ ứ ự ậ i hi n th c. Nh  v y Ph t giáo nguyên th y có t

ậ ấ

ế ậ t h c Ph t giáo cũng th

ạ ng vô th n, ph  nh n đ ng sáng t o (vô ngã, vô t o gi ) và có t ng, lý thuy t Duyên kh i). Tuy nhiên, Tri ả ả ế ọ ả ệ ự i hi n th c là  o gi

ườ ạ ị ự ạ   i: Ph t giáo cho r ng ch  có b ng s  kiên đ nh đ  th c hi n “Bát chính ạ ỏ ỗ   ớ i thoát chính mình ra kh i n i đ o”, “Ngũ gi ằ ậ   ạ ổ ả i phóng b ng Cách m ng xã h i. M c dù Ph t kh . Ph t giáo không ch  tr ạ ố ườ ộ ắ   i, ch ng l i ch  nghĩa duy tâm cua t ng giáo lên án r t gay g t ch  đ  ng i bóc l ử ờ   ể ộ ờ ồ ể ượ Bàlamôn giáo. Đó là m t trong nh ng nh c đi m đ ng th i cũng là  u đi m n a v i ả ạ ướ ứ ậ ủ   c a Đ o ph t. Đ ng tr ng c i t o tâm c b  kh  c a chúng sinh Ph t giáo ch  tr ệ ư  ả ả ạ ủ linh ch  không ph i c i t o th  gi ạ ầ ưở ệ   ư ưở ủ ng bi n t  t ể  ở ườ ứ ch ng (vô th ủ ế ớ ệ hi n tính duy tâm ch  quan khi coi th  gi    và do cái tâm vô minh ủ i t o ra. c a con ng

Ự Ả Ầ Ậ Ế PH N III: S   NH H

Ế Ờ Ố ƯỞ Ủ Ọ Ủ Ư ƯỞ NG  TRI T H C PH T GIÁO NG C A T  T Ệ ƯỜ Đ N Đ I S NG TÂM LÝ C A CON NG I VI T NAM

ế ọ ủ ể ấ ậ ng tri

ữ ứ ệ ớ t t

ổ ứ

ườ  bi bác ái, ch  tr ố ệ i giàu lòng th thành ng

ế i Vi ớ ạ ươ ổ ườ ứ ư ưở ạ ậ  t Qua nghiên c u các t ệ ướ i vi c suy nghĩ v  làm nh ng đi u thi n, làm lành lánh gi ng ng h i Vi ủ ươ ừ ưở ệ t ng t ả ư ưở t và tr ng lôi cu n đông đ o ng  t t ạ nhân đ o. Chính vì quan tâm c u v t con ng ậ   t h c c a Ph t giáo, có th  nh n th y Đ o Ph t ề ữ ư  ề ệ . T ỷ ả ứ ữ   ng khuy n thi n tr  ác, h  x , c u kh , c u n n là nh ng ườ   ườ i, ườ   ấ i ng ng c b t công đau kh  nên ng ừ ở ườ ướ i tr

ế ệ ậ ộ t đã ti p thu và nhi t tình  ng h  đ o Ph t. Do đó nh ng tác đ ng c a t

ủ ầ ệ ậ ế ệ ấ ưở ữ ớ ả ế Vi ờ ố Ph t giáo đ n đ i s ng tinh th n ng ộ ạ ườ i Vi t là r t to l n,  nh h ủ ư ưở    t ng ặ ng đ n các m t sau:

ưở ự ớ ậ ưỡ ố Ả 1.  nh h ng Ph t Giáo qua s  dung hòa v i các tín ng ề ng truy n th ng

ậ

Khi đ ị t Nam, Ph t Giáo đã ti p xúc ngay v i các tín ng ứ ẽ ớ ưỡ

ẫ ề ượ c truy n vào Vi ế ợ ậ ữ ề ờ ỉ

ậ ậ ề ệ ố

ế ủ ị ầ ổ ị ị ị

ế ưỡ   ớ ệ ng ể ượ ả ặ ng chùa T  Pháp ng này. Bi u t   b n đ a, do v y đã k t h p ch t ch  v i các tín ng ấ   ư ị ầ ự ự  nhiên Mây, M a, S m, th c ra v n ch  là nh ng đ n mi u dân gian th  các v  th n t ờ ầ ề ế ớ   Ch p và th  Đá. L i ki n trúc c a chùa chi n Vi t Nam là ti n Ph t h u Th n cùng ị ờ ệ ớ v i vi c th  trong chùa các v  th n, các v  thánh, các v  thành hoàng th  đ a và v  anh   hùng dân t c.ộ

ưở ự ớ ậ Ả 2.  nh h ng Ph t Giáo qua s  dung hòa v i các tôn giáo khác

ạ ế ế ủ ố ợ ậ ớ ạ

ả ủ ự ờ

ố ệ ưở ặ ề

ộ ậ ệ

ừ ẳ ấ ả ệ ậ ả t c  nh ng khuynh h ể i dân Vi

ồ ướ ề ộ ủ ườ ng l

ứ ệ ậ

ỹ ứ ế ấ ự

ấ ằ ấ

ậ ng M , t c là tâm lý ngh  thu t đ  t

ấ ỗ

ệ ứ ỹ

ệ ế ỷ ổ

ạ   Đó là k t qu  c a s  ph i h p và k t tinh c a Đ o Ph t v i đ o Nho và đ o ợ ượ c các nhà vua th i Lý công khai hóa và h p pháp hóa. Chính vì đ c tính dung   Lão, đ ủ   ở ợ ề t Nam đã tr  thành tín ng ng truy n th ng c a hòa và đi u h p này mà Ph t Giáo Vi ạ   ừ Ấ ộ t. Nó ch ng ph i Ph t giáo  n Đ  hay Trung Hoa, Ti u Th a hay Đ i dân t c Vi ữ ườ ự t. Nó th c ra là ng tâm linh c a ng Th a, mà nó là t   ầ   ố ồ i khác nhau, chính tinh th n cái "Đ ng Qui Nhi Thù Đ ", cùng v  m t đích mà đ ể  ệ ấ ủ t Nam đã k t tinh l y Chân, Thi n, M  làm c u cánh đ khai phóng c a Ph t Giáo Vi ằ ạ   ườ ệ ứ ệ ự ệ th c hi n. Nho giáo th c hi n c u cánh  y b ng con đ ng Thi n, t c là hành vi đ o ạ ệ ứ ự ỹ ớ ỗ ứ ể ớ   i ch  nh t quán v i M  và Chân. Đ o giáo th c hi n c u cánh  y b ng con đ c đ  t ớ ỗ ậ ể ớ ườ ệ ệ ỹ ứ ấ   i ch  nh t quán v i Thi n và Chân. Ph t giáo đ ộ ể ạ ớ ệ ằ ấ ườ ự   i ch  nh t quán Chân, th c hi n c u cánh  y b ng con đ ng trí tu  giác ng  đ  đ t t ầ ấ ủ ề   ệ ự ạ t Nam. Trong nhi u i Tam Vi Nh t c a tinh th n tam Giáo Vi Thi n, M . Đó là th c t ở ữ ử  ử ậ ổ ư ớ ả  s  v i Ph t Thích Ca  th  k  hình  nh tam giáo t  gi a, Lão T  bên trái và Kh ng T ệ ườ ứ ủ t. bên phái đã in sâu vào tâm th c c a ng i dân Vi

ưở ự ữ ậ ậ Ả 3.  nh h ng Ph t Giáo qua s  dung hòa gi a các tông phái Ph t Giáo

ộ ấ ệ ư ệ ủ ậ t c a Ph t Giáo Vi

ẳ ạ

ở ỉ ỉ ậ ầ

ắ ạ  Vi t Nam thì l

ậ ậ ắ ổ ợ ả ớ ầ

ề ậ ớ c k t qu  nh  v y. Tuy thi n tông ch

ề ộ ậ ư ậ ả ề ư ư ẫ ự ệ , song

ề ụ Vi

ở ị ặ ị ự ệ ộ ớ ặ ố   ớ Đây là m t nét đ c tr ng r t riêng bi t Nam so v i các qu c ư ề ậ   gia Ph t Giáo láng gi ng. Ch ng h n nh  Thái Lan, Tích Lan, Lào, Campuchia ch  có ả   Ph t Giáo Nam Tông,   Tây T ng, Trung Hoa, Nh t B n, Mông C  thu n tuý ch  có ạ ệ ư ở   i dung hòa và đi u h p c  Nam Tông và Ph t Giáo B c Tông. Nh ng  ế ơ ủ ầ ế B c Tông. Chính vì tinh th n kh  lý kh  c  c a Ph t Giáo c ng v i tinh th n khai   ủ  ế ượ ủ t Nam m i có đ phóng c a Ph t Giáo Vi ể ạ ấ   ấ ậ ươ ị ệ t Nam chính các v  thi n s  x a l n nay đã đ  l tr i r t ng b t l p văn t  Vi ệ ở ệ ề ệ ướ ề t nam đi u t ng kinh gõ mõ t các thi n vi n  nhi u tr c tác có giá tr , đ c bi   ậ   ế ợ ư ỳ ề ư  vi n Tông T nh Đ . Dòng thi n T  Ni Đa L u Chi thì k t h p v i M t nh  các t

ề ư ừ ạ ư ạ ạ ạ

ữ ệ ổ ế ề ề ỏ

ừ i phép thu t trong vi c tr  tà, ch a b nh. Đi u đ c s c  ề ư ậ ể ễ ề Giáo, có nhi u thi n s  phái này nh  ngài V n H nh, T  Đ o H nh, Nguy n Minh   ặ ắ ở  ậ Không đi u n i ti ng là gi ệ đây là trong khi khai tri n Ph t Giáo Vi ệ t Nam, các thi n s

ề ủ ề ư Ấ

ộ ậ ườ ộ ế ẫ ớ

ỉ ệ ề ư ộ ưở ng  y, các thi n s  Vi

ổ ộ ự ấ ộ

ồ ộ ễ ộ ậ ọ ữ

ậ ậ ổ ề ồ

ử ủ ể ấ

ị ữ ộ ề ữ ữ ề ệ ầ

ậ

ư ờ ữ ờ ỳ ẩ

ữ ả t

ứ ư ưở ệ ấ ề ậ ườ ế ắ ộ ố t Nam theo con đ

ể ệ   t Nam đã không theo thi n ki u m u c a các thi n s   n Đ  và Trung Hoa Vi ở ấ ớ ợ ng riêng, phù h p v i dân t c. Và trong khi ti p nh n v i hai   mà m  l y m t con đ ự Ấ   ề ả t Nam đã khéo léo đi u ch nh tính hai c c,  n lu ng  nh h ự   ầ Đ ­Trung Hoa: m t bên thì quá ham chu ng s  bay b ng, th n bí, m t bên quá th c ộ   ti n duy lý. Khi Ph t Giáo vào Trung Hoa đã gây cho các nhà Ph t h c nh ng cu c ự ố ả   tranh lu n sôi n i v  giáo pháp. R i su t c  quá trình l ch s  c a nó là s  phái sinh ra ấ ộ ộ ư ưở ữ   ng d  d i, đi n hình là cu c đ u tranh nh ng tôn giáo, là nh ng cu c đ u tranh t  t ắ ủ ủ ươ ớ ề   ng c a Hu  Năng v i Thi n Phái Mi n B c c a Th n Tú gi a phái Thi n Nam Ph ờ ệ ở ờ ỳ ơ ườ ư ưở    Vi ng th i Lý cũng t Nam thì khác, trên pháp đàn t ng. Còn  vào th i k  s  đ  t ệ ủ ờ ỳ ầ t Nam và các th i k  sau này không nh  th i Tr n, th i k  vàng son c a Ph t Giáo Vi   ả   ụ ề ộ ấ ả ề ố ậ có nh ng mâu thu n đ i l p mà t t c  đi u quy v  m t m c đích chính là tu hành gi i ự ố   ng, dung hòa gi a các tông phái và thoát. Ph i chăng s  th ng nh t v  ý th c t ấ   ố đoàn k t dân t c đã u n n n Ph t Giáo Vi ng dung hòa th ng nh t đó?

ưở ế ệ ự ớ ậ ị Ả 4.  nh h ộ ng Ph t Giáo qua s  dung hòa v i các th  h  chính tr  xã h i

ộ ấ

ậ ầ ậ ế ậ ế Ph t giáo tuy là m t tôn giáo xu t th , nh ng Ph t Giáo Vi ộ

ờ ờ ệ t Nam có ch  tr ờ ề

ấ ọ ữ ư ổ ậ ứ ệ

ệ ậ ấ ượ ớ ạ i h nh đi u đ ố ủ ọ ứ ự

ố ọ ề ề ườ ề ư ề ọ ổ ể c n i đau kh

ứ ề ộ ị i có h c, có ý th c v  qu c gia, s ng g n gũi nên th u hi u đ ộ ủ ộ

ị ờ ấ ượ ề ư ề ư ượ ưở

ầ ạ c các vua tin t ỉ ế ứ ứ ư ọ ng và th  ba: các thi n s  không c t giúp vua mà thôi) nh  các nho gia nên h  có th

ạ ạ ờ

ề ố

ề ư ậ ệ ỗ

ề

ề ư ạ ấ ạ ứ ạ ỉ

ế ộ ầ ư ề ư ệ ẻ ầ t danh k  róc mía trên đ u s . Th i nhà Tr n có các thi n s  Đa B o, thi n s

ư ọ ả ữ ố ự ượ ư ề

ề ủ ươ   ế ng ầ   nh p th , tinh th n nh p th  sinh đ ng này n i b t nh t là các th i Đinh, Lê, Lý, Tr n. ị Trong các th i này các v  cao tăng có h c th c, có gi   c m i tham gia ố ấ ặ   tri u chính ho c làm c  v n trong nh ng vi c quan tr ng c a qu c gia. Ta th y có ữ   ế t Nam tham gia vào chính s , th  nh t: h  là nh ng nhi u lý do khi n các thi n s  Vi ổ  ấ ố ng ộ ủ c a m t dân t c b  nhi u cu c đô h  c a ngo i bang. Th  hai: các thi n s  không có ý   ố  tranh ngôi v  ngoài đ i nên đ ể  ế ấ ch p vào thuy t trung quân (ch  bi ớ ấ ứ ị ộ   c ng tác v i b t c  v  vua mào đem l i h nh phúc cho dân chúng. Th i vua Đinh Tiên ờ ư   Hoàng đã phong cho thi n s  Ngô Chân L u làm Tăng Th ng, th i Ti n Lê có ngài ề ạ ạ   t cũng tham gia tri u chính. Trong đó V n H nh, ngài Đ  Pháp Thu n, ngài Khuông Vi ự ệ ặ   đ c bi t thi n s  V n H nh đã có công xây d ng tri u đ i nhà Lý khi đ a Lý Công ề ạ ủ ẩ   U n lên làm vua, ch m d t ch  đ  tàn b o c a Lê Long Đ nh, ông vua Ng a Tri u còn ề ư  ờ có bi ố ấ   ạ Viên Thông.. đi u đ c các vua tin dùng trong bàn b c qu c s  nh  nh ng c  v n tri u đình.

ấ ệ ậ ử ạ ộ ộ Vi Đ n th  k  20, ph t t

ộ ế ậ ế ỷ ộ t Nam r t hăng hái tham gia các ho t đ ng xã h i nh ệ ệ ế ờ

ư ộ ế ự ề

ạ ộ ộ ộ

ấ ị ữ ậ ề ầ ậ

ố ấ ề ư ặ ủ ế ố ệ

ư    cu c v n đ ng đòi ân xá cho Phan B i Châu. Đ n th i Di m, Thi u (1959­1975) cũng   th , các tăng sĩ và c  sĩ mi n Nam tham gia tích c c cho phong trào đ u tranh đòi hòa ổ ậ ữ   bình và đ c lâp cho dân t c, n i b t là nh ng cu c đ i tho i chính tr  gi a các tăng sĩ ế ế ỷ ố Ph t Giáo và chính quy n. Đ n cu i th  k  20, ta th y tinh th n nh p th  này cũng   ộ ủ   ự không ng ng phát huy, đó là s  có m t c a các thi n s  Vi t Nam trong qu c h i c a ướ n ừ c nhà.

ưở ờ ố ậ ườ ớ ứ Ả 5.  nh h ng Ph t Giáo trong đ i s ng ng i bình dân và gi i trí th c Vi ệ   t

Nam

ộ ắ ừ

ưỡ i t ờ ấ ả Đông sang Tây, t ữ t Nam tín ng

ể ư ấ ả t c  dân t c nào trên th  gi ệ ườ i Vi ọ ứ ư ấ

ố ả ế ữ ư ệ ưỡ ầ

ủ ộ ượ ậ ở

ứ ng T  Pháp  ắ ộ ượ ủ ệ t Nam

ầ ả ộ

ả

ệ ằ

ầ ờ ỳ ơ ề ố ứ ấ ọ ế ớ ừ    Nam đ n B c, lúc Cũng nh  t ạ ở ơ   ng và tôn th  t s  kh i ng t c  nh ng s c m nh h u hình hay ạ ế ọ ặ ỡ ọ   vô hình mà h  cho là có th  giúp đ  h  ho c làm h i đ n h  nh  mây, m a, s m, sét, ấ ậ ử   ng đa th n này, Ph t Giáo đã xu t hi n và nhanh l a, gió.. Trong b i c nh tín ng ả    chùa Dâu, ngôi chùa Ph t Giáo chóng quá thân qua hình  nh c a b  t ở ầ   ng Pháp Vân, Pháp  Luy Lâu (Hà B c ngày nay), đó là b  t đ u tiên c a Vi ố ễ ườ ớ ộ Vũ, Pháp Lôi và Pháp Đi n, m t hình  nh s ng đ ng và g n gũi v i ng   i dân nông ộ   ấ ả ữ ầ ầ ướ ộ ệ ầ t c  nh ng gì mà cu c c l c, c u đ o, c u siêu, c u xin t thôn trong vi c c u xin ph ỏ ậ   ậ ử ườ ườ ố  trong th i k  s  khai này quan ni m r ng Ph t i đòi h i. Ng s ng con ng i Ph t t ườ ể ế là đ ng c u th , có th  ban cho con ng i m i đi u t t lành.

ậ ệ ở Trong bu i đ u c a Ph t Giáo

ổ ầ ủ ậ

ễ ả ạ ậ ệ ị

Vi ắ ớ ờ ộ ơ ườ ậ ướ ộ ầ ộ ừ ệ ụ ữ ế ấ ớ ổ ể   ấ ủ t Nam mang dáng d p c a Ph t Giáo Ti u ơ ầ c l c h n là tôi Th a và M t Giáo, vì v y đã d  dàng g n v i phù chú, c u xin ph   ố   ạ ề i, tính đ i tr i h n tính đ o, trong qu n chúng đa s  là luy n trí tu  và thi n đ nh. V  l ạ ậ ph  n  đ n v i Ph t Giáo, đó là h ng ng i đau kh  nh t trong xã h i cũ.

ờ ế ế ậ

ọ ề ậ ớ ở

ố ề ư ừ  Trung Qu c sang và thi ạ ứ ể  trong gi ộ ấ ị ẫ ồ ạ i bình dân v n t n t

ề ả ộ ớ ng c m tính v n có t ừ ướ  tr

ặ ở ườ ề   ề t l p nhi u thi n ị   i trí th c, cung đình, đô th , ớ ậ ữ ả   i nh t đ nh m t Ph t Giáo dân gian v i nh ng  nh ậ   ủ ạ ộ ầ ủ c. Đ c vua tri u Lý, Tr n  ng h , ho t đ ng c a Ph t ọ   i ta h c

kh p hang cùng ngõ h m, làng nào cũng có chùa có tháp, ng ọ ượ ẻ ễ ố ướ ữ ọ ể ộ ợ Đ n th i nhà Lý, có nhi u thi n s  t phái, phong trào h c và tu ph t phát tri n m nh  ư nh ng trong gi ố ưở h ắ Giáo có m t  ch , h c kinh, h i hè, bi u di n r i n c, h p ch  ngay c chùa. ở ướ  tr

ộ ừ ờ

ầ ả ơ

ữ ầ ở

ệ ơ ộ ọ ườ ầ ờ ế ế ả ạ ớ ả ệ ộ ủ ộ     Chùa làng đã t ng m t th i đóng vai trò trung tâm văn hóa tinh th n c a c ng ậ   ạ t Nam, chùa không nh ng là n i gi ng đ o c u kinh, th  cúng Ph t ủ   ưỡ ng tinh th n, tham quan vãn c nh. B i vì, ki n trúc c a ợ   ng hòa h p v i c nh trí thiên nhiên, t o thành m t ki n trúc hài ồ đ ng làng xã Vi mà còn là n i h i h p,. di d t Nam th chùa Vi

ớ ấ ờ ơ ỉ ờ phút ngh  ng i sau gi lao

ạ ả ằ ớ ổ ưỡ ọ ả ữ ợ hòa v i ngo i c nh. Khung c nh  y phù h p v i nh ng gi ầ ủ ộ ng tinh th n c a tu i già.  đ ng nh c nh n và dinh d

ậ ế ự ượ ế ỷ ườ

ậ Đ n th  k  m i lăm, Nho Giáo thay chân Ph t Giáo trong lãnh v c th ộ

ệ ế ư ệ ừ ộ ố ế ờ ở ồ

ủ ử ữ ậ ở ử

ồ

ộ ồ ệ ộ

ượ ỉ ị ắ ợ ố ậ c pho t

ượ ờ ỉ ng r t đ p nh ng đ

ờ ậ ắ ượ ạ ậ ấ ẹ ữ ứ ư ỏ

ư ậ ầ   ng t ng ấ   ẫ  giã cung đình nh ng v n v ng vàng trong làng xã. Ngôi đình xu t xã h i, Ph t Giáo t ậ hi n ti p thu m t s  ki n trúc và ngh  thu t Ph t Giáo, đ ng th i tr  thành trung tâm   ệ   hành chính c a làng xã. C a chùa ch  còn m  c a cho đàn bà, con gái kêu van,nguy n ấ ậ   ậ ị ắ ầ t, m t mùa đói rét.. xin Ph t c u khi ch ng b  b t phu, con b  b t n ,  m đau b nh t ượ ư ư ơ   gia h . B  Tát Quan Âm hay Ph t Bà đ c  a chu ng h n x a. Nh  v y mà ngày nay ượ ưỡ   ng Quan Âm nghìn tay nghìn m t trong chùa Bút chúng ta chiêm ng ng đ ể   ư ạ ắ Tháp (t nh Hà B c) t c vào năm 1656. T c t o vào th i đi m ố ậ Ph t Giáo không còn tôn sùng nh  qu c giáo n a, ch ng t    Ph t Giáo đã ăn sâu vào tâm t và văn hóa nghê thu t dân gian.

ể

ẽ ấ ấ ấ ự ệ ắ ậ ệ ủ ả ậ ệ

ẽ ơ ươ ệ ằ ộ ữ ộ ị ầ ấ ẩ

ờ ợ ươ ử

ươ

ừ ệ ệ ầ ả

ệ ị

ươ ư ề ố ị

ừ ư ưở  t ủ ưở ắ ắ

ệ ơ ủ ườ ệ Nhìn chung không khó khăn gì khi ta phăng tìm d u  n Ph t Giáo trong quan   ệ ở  ế ni m dân gian và ta có th  phát hi n r ng n u không có s  hi n di n c a Ph t Giáo  ệ t Nam thì ta s  m t đi h n m t n a di tích và danh lam th ng c nh mà hi n nay ta Vi   ộ ầ   ộ ự  hào, s  không có chùa H ng r n ràng, nh n nh p s m u t trong ngày tr y h i đ u t   ng v i v i, không có chùa Yên T  mây mù, không có xuân, không có chùa Tây Ph ề ế ụ chùa Keo b  th , không có chùa Thiên M  soi mình trên dòng sông H ng.Và cũng   ấ   ứ ư ữ ệ không có nh ng chuy n dân gian đ y tính nhân b n nh  truy n T  Th c, truy n T m ư ộ ễ ộ ư ữ ẽ    h i t ng b ng nh  h i Lim, Cám, truy n Quan Âm Th  Kính, ... S  không có nh ng l ố ắ ộ ng b  thí v  tha,  truy n th ng cũng v ng t h i Chùa H ng, ... và trong tâm t   ầ   ộ ươ ề ng lai sáng s a, v ng tinh th n lòng h ạ l c quan ngây th  c a ng ữ ng thi n và ni m tin v ng ch c vào m t t i dân Vi t.

ả ậ ậ ặ ả ạ ậ ưở ở Qu  th t v y, Đ o Ph t đã có m t  nh h ng kh p m i giai t ng trong ộ    xã h i

ệ ữ ớ ở Vi t Nam, không nh ng trong gi i bình dân mà còn ọ ắ ớ  trong gi ầ ứ ữ i trí th c n a.

ở ả ạ ể ệ ề Vi Ph t Giáo thi n tông t Nam phát tri n m nh và  nh h

ớ ừ ế i trí th c, cung đình t

ầ ề

ườ ầ

ạ ấ

ể ự t Nam phát tri n r c sáng nh t là  ừ ầ ừ ủ ầ

ề

ư ụ ủ ệ ẩ ọ ầ ấ ẳ ậ b ng b ng sáng h n lên. Đ c bi

ờ ổ ườ ệ ệ ấ ộ ưở ậ   ng sâu r ng trong ờ ề ứ    đinh (968­980), ti n Lê (980­1009) đ n th i Lý (1010­1225) gi ộ ờ ủ ệ ự ộ ượ t Nam, đó là s  ra đ i c a m t thi n phái   c trong mình m t tinh th n Vi đã mang đ ộ ị ề   ệ ứ ư ả ớ t đ ng đ u. Nh ng thi n m i, phái Th o Đ ng do Lý Thánh Tông m t v  vua anh ki ữ   ầ ớ ở ệ  giai đo n nhà Tr n (1226­1400) v i nh ng tông Vi ượ ề ư ờ ư ưở    t t c đúc ng v a thăng tr m v a phóng k hóang c a các thi n s  th i Tr n đã đ ế   k t trong các tác ph m Khóa H  L c c a Tr n Nhân Tông, Pháp Loa, Huy n Quang đã ặ ệ ừ ệ   t Nam lúc b y gi làm cho bình di n h c thu t Vi t ể ệ   ậ ử ề ự t Nam sáng l p ra, th  hi n s  xu t hi n thi n phái Trúc Lâm Yên T , do ng i Vi

ầ ủ ộ ệ ể ạ ấ ấ i Vi t và nó đã đ  l ặ ắ   i d u  n đ c s c

ớ ị ủ ọ ặ ượ đ ử trong l ch s  văn hóa Vi ư c đ y đ  m i đ c tr ng, đ c đáo c a ng ệ t Nam cho t ườ i ngày nay.

ữ ưở ủ ườ ớ i bình dân và gi i trí

ả Ph t Giáo không nh ng  nh h ố ộ ưở ứ ả ớ ố ng trong đ i s ng c a ng ộ ậ th c mà còn  nh h ng qua g c đ  nhân văn và xã h i.

ưở ậ ữ Ả 6.  nh h ng Ph t Giáo qua ngôn ng

ọ ệ ườ

ưở ậ ề Trong đ i s ng th ữ ủ ng ít nhi u c a Ph t Giáo đ

ị

ạ ệ ượ i ít h c. Tuy nhiên không ph i ai cũng bi ấ ư ẳ ữ ộ i nghi p quá". Hai ch  t ệ i nghi p là t

ộ ậ ộ ộ ủ i c a nghi p, do nghi p t o ra t ệ i nghi p là t

ệ ậ ạ

ế i dùng đ n k  c ượ ữ  ng  này đ ổ ỏ  lòng th  Ph t Giáo, ch ng h n nh  khi ta th y ai b  ho n n n, đau kh  t ủ ườ c, d n t ng hay s ủ ộ ả ậ ế ạ ờ ỉ

ạ ề   ấ ư ờ ố t Nam ta th y có nhi u ng nh t cũng nh  trong văn h c Vi ể ả  ậ ườ ề ị ả ừ c nhi u ng  ng  ch u  nh h t ế ừ ữ ả ườ ọ ữ   c phát t nh ng t nh ng ng ươ   ạ ạ ậ ấ ừ ng xu t t ậ   ữ ừ ả  ng  chuyên môn c a Ph t i ta b o "t xót, ng ẫ ớ   ừ ướ ệ ạ ạ i  tr Giáo. Theo Đ o Ph t t ự  ự ố ệ ệ ượ tai n n hay s  c  hi n nay, theo giáo lý nhà Ph t thì không có m t hi n t ề   ả ố c  tai n n nào x y ra là ng u nhiên hay tình c , mà ch  là k t qu  t p thành c a nhi u nguyên nhân t o ra t ừ ướ  tr ẫ c.

ề i ta dùng danh t

ố ắ ặ ế

ấ ậ ứ ừ ằ ọ ỉ ế ự

ầ ề ư ố ụ

ế ữ ườ ả

ố Ho c khi mu n di n t ỏ ằ ở ộ ặ ữ ữ ố

ừ trên. L i có nh ng ng

ế ớ ậ

ườ ế ớ ủ ấ ứ ậ ấ ầ ẹ ặ i c a Đ c Ph t Thích Ca giáo hóa, theo th  gi ả ị ầ i ta bà to g p m y l n qu  đ a c u này, ho c khi các bà m  Vi

ậ

ừ ằ ắ ậ

ấ ừ  đâu? Đó là t ủ ồ ụ ặ ỉ ấ ễ ị ườ ễ ả ộ ậ  m t v t gì đó quá nhi u, ng    "h ng hà ể ắ ố sa s ". N u h i h ng hà sa s  là cái gì ch n ch n ít ai hi u chính xác, h  ch  bi   t đó là ằ   ế ườ ề ư ầ ư ng thuy t pháp g n l u v c sông H ng nói r t nhi u, b i khi x a  Đ c Ph t th ố ấ ả ộ ở Ấ     n Đ , cho nên khi c n mô t (Gange)   m t con s  r t nhi u, ngài thí d  nh  s  cát ồ ằ   i ta b o "om sòm bát nhã", do khi sông H ng. Ho c khi có nh ng ti ng  n náo, ng ồ ố ể ưở ế ng chuy n nh ng h i tr ng bát nhã, nhân đ n chùa vào nh ng ngày sám h i, chùa th   ở  ườ ữ ạ ừ ụ i rày đây mai đó, ít khi d ng chân  đó mà phát sanh ra c m t ế ớ ế  ộ ọ ả ờ ỏ ổ i tôi đi "ta bà th  gi i". Ta bà th m t ch , khi ng i ta h i anh đi dâu mãi, h  tr  l ủ ớ i quan c a ph t giáo thì gi   i là th  gi ắ   ệ ế ớ t Nam la m ng th  gi ế ừ  ọ các con hay qu y phá, các bà nói: "chúng bay là đ  l c t c", tuy nhiên h  không bi t t ặ ụ l c tăc này phát xu t t    nhà ph t, ch  cho sáu th ng gi c: s c, thanh, ươ h ạ ả ng, v , xúc và pháp c a ngo i c nh luông luôn qu y nhi u ta.

ữ ề ừ ư ừ ỷ Còn nghi u t c ng

ượ

ng  khác nh  t ư ế ừ ậ ượ ườ ố i dân  bi, h  xã, giác ng , sám h i đã đ   ự ả   ậ ạ  lùng. S   nh ng ng p l ữ   ộ  ng  mà nó còn lan r ng, ăn sâu vàonh ng

ộ t Nam quen dùng nh  ti ng m  đ  mà không chút ng ở ng ph t giáo không ng ng  ườ ủ ữ ơ ệ Vi ưở h ca dao dân ca và th  ca c a ng ẹ ẻ ạ  ph m vi t ệ i dân Vi ừ ữ t Nam n a.

ưở ơ ậ Ả 7.  nh h ng Ph t giáo qua ca dao và th  ca

ộ ẩ ầ Ca dao dân ca là m t th  lo i văn v n truy n kh u, d  hi u trong dân gian, đ

ữ ờ ễ ể t rõ xu t x  cũa nh ng l

ườ i ca hát đó  ữ t r ng nó th c th  hi n d

ề ừ ờ ỉ ế ằ ữ ấ ứ ứ ể ế ệ ỗ

ấ

ồ

ề ề ậ ườ ủ

ả ề ư ưở  t ế c ông cha ta đ  c p đ n trong ca dao dân ca d ạ ả ạ

ơ ụ ượ ắ ớ ng đ ể ợ ạ ứ ủ ớ ộ ộ ố ở ề ệ ộ ề ượ   ể ạ c ở  ế ờ ư  đ i này sang đ i khác. Không ai bi l u truy n t ể ệ ướ ượ i hình th c câu hát ru em, nh ng câu hò   đâu, ch  bi ng đ ổ  ươ ổ ố đ i đáp gi a các chàng trai cô gái tu i đôi m i hay đ  k t thúc m i câu chuy n c ể ạ ụ tích mà các c  già k  cho con cháu nghe mang tính ch t khuyên răng d y b o. Ca dao   ạ   ướ ạ ổ ế ng đ o dân ca ph  bi n d i d ng th  l c bát bao g m nhi u đ  tài khác nhau, t ướ ề  ậ i đ lý c a ph t giáo cũng th ự   ụ tài này hay khía c nh khác đ  nh c nh , khuyên răng d y b o, v i m c đích xây d ng ố m t cu c s ng an vui phù h p v i truy n th ng đ o đ c c a dân t c Vi t Nam.

ưở ậ ẩ Ả 8.  nh h ọ ng Ph t giáo qua các tác ph m văn h c

ẩ ữ ế ỷ ứ ườ

ơ ổ ế ễ ế ằ ề ẩ t Nam Nguy n Gia Thi u (1741­1798), tác ph m vi

ể ệ ấ ụ ữ ị

ườ ề ả ủ ị ẩ ậ

ấ Tác ph m ch  nôm n i ti ng trong th  k  th  m i tám là Cung Oán Ngâm Khúc ơ t b ng th  nôm.   ỏ   ồ i cung n  b  vua ru ng b , ậ ủ ưở   ng c a ph t giáo, ườ   ậ  thân ph n con ng i ộ ề ế t lý ba pháp  n Vô Th ng, Kh , Vô Ngã. Khi di n t

ườ ế ổ ủ c a nhà th  Vi Th  song th t l c bát, dài 356 câu, là khúc ngâm c a ng oán than v  thân ph n mình. N i dung tác ph m ch u nhi u  nh h ễ ả ườ ấ nh t là tri ố v n kh  đau và mang tính vô th ổ ng, ông vi t:

ợ ắ Gót danh l i bùn pha s c xám

ặ ầ ắ M t phong tr n n ng rám mùi dâu

ế Nghĩ thân phù th  mà đau

ể ổ ế ầ ọ B t trong b  kh , bèo đ u b n mê.

ỉ ễ ệ ủ ư ườ ậ ậ ứ ề Th t v y, Truy n Ki u c a Nguy n Du d

ậ ọ

ệ ề ki p này đi u có nghi p nhân

ả ủ ị ở ế ấ ề ớ ướ c, khi m i sinh ra  ụ ệ ứ

ộ ổ ọ

ẹ ệ ệ ặ ấ ộ ố

ể   ng nh  ch  là đ  ch ng minh cho ế ế ườ   ữ t lý nhân qu  c a Ph t Giáo. Theo thuy t này, nh ng đi u h a phúc mà con ng i tri ở ờ ả ở ế    đ i ta  ki p tr ph i gánh ch u  ế ả ạ   ữ ả ủ ph i mang l y cái nghi p t c là cái k t qu  c a nh ng vô minh ái d c mà ta đã gây t o ắ   ẽ ạ ờ ủ ừ ướ  tr c, và cu c đ i c a chúng ta s  h nh phúc hay đau kh , tai h a hay may m n t ề   t hay x u, n ng hay nh  mà chính mình đã đ u tùy thu c vào cái nghi p thi n hay ác, t gây t o: ạ

ệ ấ Ðã mang l y nghi p vào thân

ờ ầ ừ ờ ẫ Thì đ ng trách l n tr i g n tr i xa

ệ ệ ả ả ấ ị ể   Nh ng theo Ph t Giáo thì nghi p không ph i là đ nh nghi p, là b t kh  chuy n,

ớ ự ư cho nên ông m i t ậ  tin:

ạ ọ ờ ư ằ S  r ng phúc h a đ o tr i

ồ ở ộ ườ C i ngu n cũng b i lòng ng i mà ra

ờ Có tr i mà cũng có ta

ộ Tu là c i phúc, tình là dây oan

ưở ụ ậ ậ Ả 9.  nh h ng Ph t Giáo qua phong t c, t p quán

ể ệ ặ ắ

ụ ậ ệ ể ị

ụ ậ ủ ấ

ế ậ ng ph t giáo khá nhi u. Song t ch  đ

ả ụ ậ ữ ậ ụ ờ ố ủ ế ằ ề ặ ộ   ỗ ủ Phong t c t p quán th  hi n đ c s c và tính đ c thù v  văn hóa c a m i dân t c. ạ ượ ườ ữ i đ Thông qua vi c tìm hi u phong t c t p quán, ng i ta tìm l   c nh ng giá tr  văn ố ớ ề ữ   ệ ườ ộ ố t Nam, nh ng hóa mang b n ch t truy n th ng c a các dân t c. Đ i v i ng i Vi ỉ ề  ườ ở ề ưở ị ả  đây ng phong t c t p quán ch u  nh h i vi ệ ườ ổ ế ậ c p đ n nh ng t p t c ph  bi n trong đ i s ng h ng ngày c a ng t. i Vi

ưở ậ ụ ờ ậ ậ Ả 9.1  nh h ng Ph t giáo qua t p t c ăn chay, th  ph t, phóng sanh và b ố

thí

ầ ề ệ ưở

bi c a ph t giáo. Vì khi đã tr

ậ ị ả ủ ớ ớ t Nam đ u ch u  nh h ậ i, trong đó gi

ườ ư ấ ả t c  ng V  ăn chay, h u nh  t ấ ạ t xu t phát t ậ ử ườ i ph t t ạ

ừ ề ể ả ề i Vi ừ ệ ừ  quan ni m t ọ ớ ả i và trì gi  ph i th  gi ọ ươ ả ng yêu m i loài. Trong hành đ ng l i ph i th ể ệ  ph i th  hi n lòng t  bi. Đi u không th  có đ ế ố ng n p s ng văn   ở  ả   i căn b n là ờ ộ   i nói ượ   c khi con

ườ hóa này. Ăn chay hay ăn l ề ớ v  v i ph t pháp, m i ng không sát sanh h i v t, mà trái l ườ và ý nghĩa, ng ị ng ỗ ạ ậ ậ ử i ph t t ố i còn ăn th t, còn u ng máu chúng sanh.

ố ấ

ộ ơ ẩ ả ạ ợ ậ ề ặ ố ơ ể ượ ố i ăn chay giúp cho c  th  đ c nh

ẫ ầ ố

ề ượ ế ấ ộ ứ ể ẻ ề

ấ ấ ợ ứ ị ề ệ ọ

ằ ờ ầ ng. Trên tinh th n đó, nên ngu i vi

ả ầ ưở ệ ả ọ   ớ V  m t ăn u ng, ăn chay r t phù h p v i phong cách ăn u ng Á Đông, chú tr ng ẹ    c minh m n sáng su t. G n đây các bác sĩ Soteylo, và bác sĩ Varia t trong các th  th t có nhi u ch t đ c, r t nguy hi m cho s c kho  con   ầ   i. Và các nhà khoa h c đ u cho r ng ăn chay r t h p v  sinh và không kém ph n ệ   t nam dù không ph i là Ph t T  cũng thích ừ  ộ ậ ử ộ ọ ng sâu r ng trong m i giai t ng xã h i Vi t Nam t

ự ăn ngũ c c nhi u h n th c ph m đ ng v t, v  l nhàng, trí óc đ Kiplami cho bi ườ ng ổ ưỡ b  d ậ ụ ăn chay, và t p t c này đã  nh h ư ế x a đ n nay.

ớ ờ ậ ờ

ề ộ ạ ậ ờ

ề ệ ủ  Ăn chay và th  ph t là vi c đi đôi v i nhau c a ng ậ ử ề i ph t t ượ ị ậ ử ườ  cũng dùng t

ậ

ủ ự ậ ộ ả i này, ph t giáo là m t thành t u v  t ẹ ề ư ưở  t

ạ ộ ậ   ệ ệ ườ i Vi t Nam. Vi c th  ph t ườ i m  đ o th  ph t đã , ng   trong dân gian cũng có nhi u đi u thú v . Ng ế   ả ậ ả ườ i không ph i là ph t t ng ph t hay tranh  nh có y u đành, nhi u ng ưỡ ể ố   ng và trang trí cho c nh nhà thêm đ p và trang nghiêm.  ph t giáo đ  chiêm ng t ườ ệ Theo quan ni m c a nhóm ng   ng văn hóa ủ c a dân t c và nhân lo i.

ưở ậ ụ ộ ằ ậ ễ Ả 9.2   nh h ng Ph t giáo qua t p t c cúng r m, mùng m t và l chùa

ọ ố ề

ổ ể

ớ ệ ặ ờ ươ ớ ặ ng v i con ng ộ ầ i, s  c u nguy n s  đ t t

ế ậ i khác và s  c m thông s  đ

ự ả ủ ườ ọ ị ể ồ ề i tín đ  v  chùa đ

ố ử ổ ự ễ ầ ố ỏ

ệ ưở ừ ả ữ ấ ố ị nh h

ằ ậ

ổ ng hoa đ  dâng cúng Tam B o và t

ươ ố i quá c  và c  th  hóa hành vi tu tâm d

ằ ậ ụ ậ ụ   Theo đúng truy n th ng t p t c cúng r m, mùng m t là t p t c cúng sóc v ng, ố ứ    tiên có th  liên t c là ngày m t tr i m t trăng thông su t nhau, cho nên th n thánh, t ẽ ạ ớ ự ả ứ ườ ự ầ ạ i s  c m  ng v i các cõi   l c, thông th ể   ạ ẽ ượ ớ t l p là ngày trong s ch đ  các v  tăng ki m c thi gi ể  ố ể đi m hành vi c a mình, g i là ngày B  tát và ngày sám h i, ng ệ  sám h i, c u nguy n b  ác làm lành và s a đ i thân tâm. Quan ni m ngày tham d  l   ủ   ưở ọ ng c a ng t nh, sám h i, ăn chay là xu t phát t sóc v ng là nh ng ngày tr ọ  ệ ộ ố ở ừ ạ  nhà vào ngày r m và mùng m t, h Ph t giáo Đ i th a. Ngoài vi c đi chùa sám h i,  ể ươ ể ệ ả ắ  tiên Ông Bà, th  hi n lòng s m đèn, nhang, h   ủ   ưỡ ụ ể ườ ớ ữ ng tánh c a ng nh  nh ng ng tôn kính, th h .ọ

ưở ứ ậ Ả 9.3  nh h ng Ph t giáo qua nghi th c ma chay, c ướ ỏ i h i

ườ ườ i Vi Đây cũng là sinh ho t th

ườ ề ứ ng x y ra trong đ i s ng ng ấ

i Vi ự ẫ ụ ủ ờ ơ

ườ ặ ậ

ư

ư ế ụ ạ ươ ậ ụ ữ ậ

ứ ủ ứ  ch c tang l ệ i Vi

ọ ỉ ư ưở ệ ậ ượ ể ng Ph t giáo đã đ

ồ ừ ữ ậ ng sâu đ m t ưở ị ả t Nam ch u  nh h ố ươ ậ ổ ế ề ấ

ậ ậ ả ệ ả ờ ố ạ t. V  ma chay, theo   ố   ề ướ ệ c đây r t là phi n ph c và hao t n. t Nam và Trung Hoa tr phong t c c a ng ả ễ ễ ư ắ ủ  di n ra đ n gi n và trang nghiêm   Tuy nhiên nh  có s  d n d t c a ch  tăng thì tang l ủ ế   ố ơ Ở ữ ạ i quá c  ho c gia ch  m n  nh ng gia đình không theo Đ o Ph t nh ng do ng h n.  ầ ậ ạ ộ   ng linh và chu ng Đ o Ph t nên h  th nh ch  tăng, ni đ n t ng kinh c u siêu cho h ễ ố ổ  gi ng nh  nh ng tín đ  theo Đ o Ph t. Nhìn chung, t p t c ma chay   t ữ   ị ả ạ  nh ng nghi th c c a Ph t giáo. Ngoài nh ng t Nam ch u  nh h t ườ ụ ủ c k  trên, chúng ta phong t c c a ng   i Vi ế   ộ ố ậ ụ còn th y m t s  t p t c khác cũng t ng đ i ph  bi n và có ít nhi u liên quan đ n Ph t giáo mà chúng ta ph i ghi nh n.

ụ ậ ậ ụ ủ ụ ố ờ   ,

ậ ụ ạ : th  t c đ t vàng mã, t p t c coi ngày gi 9.4  Các phong t c t p quán khác ẻ ỏ ậ ụ t p t c cúng sao h n, T p t c xin xăm, b i qu .

ưở ủ ệ ậ ạ Ả 10.  nh h ậ ng c a Ph t giáo qua các lo i hình ngh  thu t

ể ệ ệ ấ ậ ậ 10.1 Ph t giáo th  hi n qua ngh  thu t sân kh u

ậ ấ ệ ấ

ạ ầ ủ ữ ớ

ộ ả ắ ủ ả ủ ế ề ở  trên. Tính tri

ế ố ồ ợ

ộ ố ạ   Ngh  thu t sân kh u cũng là m t lo i hình văn hóa, nh t là các ch ng lo i này ộ ộ thu c v  di sân mang tính b n s c c a văn hóa dân t c song song v i nh ng ph n đã   ọ   ậ ứ t lý "nhân qu  báo  ng" c a Ph t giáo đóng vai trò quan tr ng nêu ra  ề   ươ ớ ạ ở ễ trong các bài ca tu ng, v  di n phù h p v i đ o lý ph ng đông và n p s ng truy n ủ th ng c a dân t c.

ưở ậ ạ ệ ậ Ả 10.2   nh h ng Ph t giáo qua ngh  thu t t o hình

ố ậ ề ệ ề ế

ố ế ­ V  ki n trúc : Khi Ph t giáo truy n vào Vi ầ

ủ Ấ ậ ủ

ạ

ở ớ ố ậ ườ ở ổ  Vi

ặ ệ t, mái chùa bao gi

ế ở

ộ ố ớ ớ ầ

ướ ườ ả ọ c, v

ụ ọ ầ ở ự ớ ơ t Nam, c  nhiên đã đem theo các ể ế ộ   ki u ki n trúc chùa tháp, l u chuông gác tr ng theo mô hình ki n trúc c a  n Đ , ế ầ ờ ệ Mi n Đi n và Trung Hoa. Tuy nhiên theo th i gian, tinh th n khai phóng c a Ph t giáo   ố ợ ế   ộ ệ ợ ộ ủ t đã t o ra m t mô hình ki n i tu duy t ng h p c a dân t c Vi ph i h p cung v i l ự   ệ ấ ượ c xây d ng  Vi t Nam. Chùa tháp  trúc r t riêng cho Ph t giáo  ng đ t nam th ướ ố ế ấ ẩ ờ ệ ớ ố i g c cây  cũng  n d u sau lũy tre làng, d i ki n trúc đ c bi v i l   ễ ắ ặ ẹ ả ở ộ ơ    m t n i có c nh trí thiên nhiên đ p ho c thanh v ng. Theo Nguy n Quân và đa hay  ươ ể ế ầ ệ ẩ t Nam là "m t qu n th  ki n trúc có Phan C m Th    Vi ng thì ki n trúc Chùa Tháp  ườ ộ   ế ứ ươ ớ i, phân b  l p ki n trúc theo m t ng x ng v i t m vóc con ng quy mô không l n, t ẻ ư ự ả    nhiên xen k  trong các thành tr c d c kéo dài gây c m giác đi sâu không cùng, đ a t ấ ở   ph n, chú tr ng c nh quan sông n n chùa, làm cho công trình có tính ch t c i ể ủ ố m  luôn l n h n kh i th c th  c a nó".

ớ ở ệ ị ­ V  điêu kh c: Ngày nay có d p tham quan vi n b o tàng l n

ệ ủ ng, phù điêu c a Ph t giáo đ

ự ư ấ ứ ế ả   t Nam, chúng  Vi ữ ượ c tr ng bày, đó không nh ng là   ự ả   t mà còn là d u v t ch ng minh s   nh

ắ ề ố ượ ậ ủ ề  hào c a n n văn hóa dân t c Vi ậ ộ ự ủ ề ẽ ấ ta s  th y nhi u c t t ề ộ m t ni m t ưở h ệ ặ ng c a Ph t giáo có m t trong lĩnh v c này.

ổ ị ­ Và v  h i h a: Mái chùa c  kính gi a núi non tĩnh m ch hay các l

ữ ủ ề ộ ng đ c đáo c a tri

ế ọ ọ ệ ề

ề ả ơ ệ ế ậ ọ

ễ ộ ế    h i vi ng ậ ọ t h c, c a thi n h c Ph t giáo luôn   ụ   ề t Nam. Nhi u trang l a,   c các h a sĩ, ngh  nhân ẩ ơ ầ ể ệ ướ ệ ổ ở ộ ố ộ ề ộ ọ ủ ặ ư ưở ầ chùa ngày đ u xuân ho c t  t ứ là đ  tài gây nhi u c m h ng cho các ngh  nhân và h a sĩ Vi ề ậ c, s n d u, s n mài đ  c p đ n Ph t giáo đã đ tranh màu n ế t Nam th  hi n m t cách s ng đ ng và tinh t  Vi lên tu i ệ ượ  qua các tác ph m.

Ậ

Ế

K T LU N

ầ Qua vi c nghiên c u đ  tài này chúng ta ph n nào hi u thêm đ

ệ ậ ờ ủ ả ộ

ủ ề ị ặ ờ

ự ấ

ứ ề ậ ệ ư ưở ng c a Ph t giáo và  nh h  t ử ướ ể i dân ta, đ ng th i hi u thêm v  l ch s  n ấ ớ ự ỗ ợ ủ ị ạ ươ ữ ọ t Nam trong t

ồ ề ườ i Vi ậ ư ộ ố ư ưở ủ ố   ể ồ ượ c ngu n g c ế ủ ưở   ng c a nó đ n xã h i và ra đ i c a Ph t giáo, h  t ệ ề ườ   c ta. Đ c bi ng t đ  tài này cho chúng ta ấ ề th y rõ v n đ  có ý nghĩa quan tr ng, đó là v n đ  xây d ng hình thành nhân cách và   ứ   ệ ư ng lai v i s  h  tr  c a nh ng giá tr  đ o đ c  duy con ng t nhân văn c a Ph t giáo, cũng nh  m t s  t ng tôn giáo khác. t

ạ ế ể ể ế ậ

ị ạ ủ ộ ủ ư ậ

i. Đ c tr ng h ắ ậ ể ủ ẫ

ướ ộ ườ ố ề ả ườ ữ ữ   Dù còn nh ng khuy t đi m, h n ch  song chúng ta không th  ph  nh n nh ng ớ ặ ạ   ng n i c a Ph t giáo  suy ng m v  b n thân, cân nh c các hành đ ng c a mình đ  không   ươ   ng i khác. Nó giúp con ng i s ng thân ái, yêu th

ứ giá tr  đ o đ c to l n mà Ph t giáo đã mang l ườ ự giúp con ng i t ổ ấ ạ gây ra đau kh  b t h nh cho ng ộ nhau, xã h i yên bình.

ể ụ ế ệ ẻ ủ ứ ạ

Tuy nhiên, đ  giáo d c nhân cách đ o đ c c a th  h  tr ẩ

ế ỷ ả ề ặ ộ ủ ệ ầ ả ả ẫ

ẫ ư ế ẫ    thì nh  th  v n ư ủ ướ ầ ự ch a đ . B c sang th  k  XXI, chu n m c nhân cách mà m t thanh niên c n có đòi   ụ   ả ỏ h i ph i hoàn thi n c  v  m t th  xác l n tinh th n, ph i có đ  kh  năng chinh ph c ả ế ớ c  th  gi ể ế ớ ộ i n i tâm. i khách quan l n th  gi

ạ ự ủ ể ậ

ể ứ ự ế ỷ ạ ơ ơ ự ự  giác cao h n vì sang th  k

ỳ ệ ủ ế ạ ọ

ứ ể ể ẽ ổ ướ ự ậ ề ự ấ ẫ ọ ạ ậ   Đ o đ c th  k  XXI do v y có th  khai thác s  đóng góp tích c c c a Ph t ế ỷ  ệ giáo đ  xây d ng đ o đ c nhân văn toàn thi n h n, t ữ ự XXI, bên c nh s  phát tri n k  di u c a khoa h c, nh ng mâu thu n, chi n tranh giành   ẽ  ẫ ủ quy n l c r t có th  s  n  ra và d i s  h u thu n c a khoa h c, các lo i vũ khí s

ả ẫ

ễ ơ ủ ỏ

ạ ẽ ơ ả ạ ộ ớ ượ ướ ậ ỏ ế ạ ượ ủ ạ ệ đ c ch  t o hi n đ i, tàn nh n h n, d  dàng tho  mãn cái ác c a vài cá nhân và nguy   ự ơ ứ   ườ ỷ ệ ẽ c  gây ra s  hu  di i ph i có đ o đ c, t s  kh ng khi p h n. Khi đó đòi h i con ng ơ ể ơ nhân cách cao h n đ  nh n ra đ i m t l p v  tinh vi h n, “s ch s ” h n. ơ ế c cái ác d

ươ ồ ạ ậ

ề ư ậ ớ ườ

ủ ệ ườ ệ i Vi

t là th  h ộ ỏ ự ế ợ ạ ộ ẻ

ộ ự ế ợ ự ề ả ng ­ b n thân cá nhân, m t s  k t h p t

ạ ệ ạ ả ứ   i và i và t Nh  v y trong c  quá kh , hi n t ng lai, Ph t giáo luôn luôn t n t ự ợ   ộ ố ệ ủ ắ ạ t Nam. Vi c khai thác h t nhân tích c c h p g n li n v i cu c s ng c a con ng i Vi ự ế ệ  ệ ằ ậ ặ lý c a Đ o Ph t nh m xây d ng nhân cách con ng t Nam, đ c bi ợ ủ ụ ổ ế ượ ụ   c đòi h i s  k t h p giáo d c t ng h p c a xã h i ­ gia tr , là m t m c tiêu chi n l ố   ự ả ườ đình ­ nhà tr  giác tích c c c  truy n th ng ệ và hi n đ i.

ưở ườ ộ

ng vào m t th  h  tr  hôm nay và mai sau c ệ ứ ề ạ

Chúng ta tin t ể ố ề ữ ư ề ẽ ậ ầ ả

ầ ị ể ự ộ ổ ị ề ể  ế ệ ẻ ng tráng v  th ế  ấ ch t, phát tri n v  trí tu , phong phú v  tinh th n, đ o đ c tác phong trong sáng k ả   ừ th a truy n th ng cha ông cũng nh  nh ng giá tr  nhân b n Ph t giáo s  góp ph n b o ệ v  và xây d ng xã h i ngày càng  n đ nh, phát tri n.

Ả

Ệ

TÀI LI U THAM KH O

ạ ươ ử ế ọ ư ễ ọ ị  Giáo trình Đ i c ng l ch s  tri t h c – Nguy n Ng c Thu, Bùi Văn M a – Nhà

ấ ả ợ ổ xu t b n T ng h p TP HCM.

ữ ệ ọ ỏ ọ  Văn hóa Vi ấ ả   t Nam – Nh ng đi u c n h c h i – Vũ Ng c Khánh – Nhà xu t b n

ộ ề ầ Văn Hóa – Thông Tin (Hà N i­2001).

ể ệ ệ ầ ọ  Tìm hi u v  văn hóa Vi ề

ọ ố ồ ấ ả ệ t Nam – Tr n Ng c Thêm­PGS­TS khoa h c, Vi n sĩ c ngoài vi n hàn lâm KHTH Nga ­ Nhà xu t b n Thành ph  H  Chí Minh

ướ n (2001).

ạ  M ng Internet.

ề ư ườ ư ạ ấ ắ  Đ ng X a Mây Tr ng – Thi n s  Thích Nh t H nh – 2005 ­ (NXB Tôn Giáo)

ề ư ụ ủ ạ ấ  Trái Tim C a B t – Thi n s  Thích Nh t H nh – 2005 ­ (NXB Tôn Giáo)

ậ ệ ươ ạ ẫ ạ  Danh Nhân Văn Hóa Ph t Giáo Vi t N m Đ ng Đ i – 2007 ­ Minh M n ­

ộ (NXB Lao Đ ng)

ậ ạ ệ ạ  Ph t Giáo T i Vi t Nam – Thích Nguyên T ng – 1996

ứ ữ ữ ạ ậ ả ổ ị  Đ c Ph t Đã D y Nh ng Gì (Con Đ ng Thoát Kh )­ Thích N  Trí H i D ch ­ ườ

( NNXB Tôn Giáo ­ 2000 )

ủ

ớ ố

ệ ậ ậ ị  PGS. Nguy n Tài Th  ­  nh H ng C a Các H  T  T ố   ệ ư ưở ư Ả ưở ng Và Tôn Giáo Đ i ị ả ấ ệ   t Nam Hi n Nay. ( Nhà Xu t B n Chính Tr  Qu c Gia ­ ố ệ t Nam T p 1 ( NXB Qu c Gia ­ 1993) ễ ườ V i Con Ng i Vi ử 1997). ­ L ch S  Ph t Giáo Vi

ệ ậ ạ ờ ị  L i Ph t D y ( NXB Tôn Giáo ­ 2000)­ Thích Thi n Siêu d ch