Tìm hiểu ngụ ngôn chính trị của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh ._2

Chia sẻ: Nguyen Quynh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:6

Thêm vào BST

Báo xấu

92
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ngụ ngôn, với đặc trưng là lời nói, mẩu chuyện trong đó gửi gắm một ý tứ xa xôi, bóng gió có tính giáo dục bài học nhân sinh được sử dụng rộng rãi, phổ biến trong dân gian nên được các nhà chính trị, tư tưởng lấy đó để diễn đạt các suy nghĩ, quan niệm của họ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tìm hiểu ngụ ngôn chính trị của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh ._2

Tìm hiểu ngụ ngôn chính trị của Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh
Ngụ ngôn, với đặc trưng là lời nói, mẩu chuyện trong đó gửi gắm một ý tứ xa xôi, bóng gió có tính giáo dục bài học nhân sinh được sử dụng rộng rãi, phổ biến trong dân gian nên được các nhà chính trị, tư tưởng lấy đó để diễn đạt các suy nghĩ, quan niệm của họ. Thực tế các nhà ngụ ngôn nổi tiếng thế giới như Êdốp, Pheđơrơ, La Phôngten, Trang Tử, Liệt Tử… cũng đều là các nhà tư tưởng. Trường hợp Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh, với tư cách là một nhà chính trị cũng mượn ngụ ngôn để sử dụng vào mục đích chính trị, tôi gọi đó là ngụ ngôn chính trị. Một điều rất nên lưu ý là tìm hiểu ngụ ngôn chính trị của Bác Hồ chúng ta phần nào hình dung được quá trình, phương pháp cách mạng tìm đường cứu nước, giải phóng dân tộc một cách rất có chủ ý của Người. Theo chúng tôi tác phẩm văn học đầu tiên của Người là một truyện ngụ ngôn có tên Động vật học in trên báo Le Paria, số 2, ngày 1-5-1922(1). Truyện này mang đậm tính trào phúng nên có thể gọi chung là ngụ ngôn - trào phúng chính trị. Chủ đề chính của tác phẩm là thức tỉnh ý thức nô lệ được thể hiện ở những khía cạnh sau: - Con người chấp nhận kiếp nô lệ cũng chỉ là một động vật. “Một vài đức tính thực dụng của nó còn cao hơn cả những đức tính thực dụng của các loài gia súc nữa kia. Một khi thuần thục rồi, thì tự nó để cho người ta hớt lông như một con cừu, chất đồ nặng lên lưng như một con lừa, và đưa vào lò sát sinh như một con bê”. Nếu tiếng cười là một sự phê phán thì đây là một sự phê phán đích đáng, một sự phê phán đau đớn vạch ra trạng thái thảm hại của con người nô lệ. Chúng ta hãy chú ý phép so sánh: “… cao hơn cả những đức tính thực dụng của các loài gia súc nữa kia…”. Thế thì kiếp nô lệ còn nhục nhã hơn, xót xa hơn kiếp súc vật. Có người sẽ đặt ra câu hỏi: viết thế thì có phải là một sự coi thường, khinh rẻ con người. Không. Tôi sẽ trả lời rằng ngàn lần không, mà là sự ngược lại, phải có tấm lòng kính trọng con người, một tình yêu vô cùng sâu sắc đối với con người thì mới có những câu văn đẫm nước mắt như thế. Bởi vì phải vạch ra trạng thái phi nhân tính thảm hại để con người
hiểu, hiểu để mà thức tỉnh, rồi tiến hành đấu tranh đòi trả lại một cuộc sống đích thực nhân tính. - Con người chấp nhận làm tay sai, theo đuôi kẻ khác cũng là một động vật “Loài động vật này rất dễ bị loá mắt. Nếu người ta bắt ra một con, to nhất hay mạnh nhất trong bầy, và đeo vào cổ nó một vật gì lóng lánh như một đồng tiền vàng hay một huân chương chẳng hạn, thì nó liền trở thành hoàn toàn ngoan ngoãn, lúc đó người ta có thể sai nó làm bất cứ việc gì và bảo đi đâu cũng được… và các con khác cứ việc theo nó một cách… khờ dại, nếu có thể nói như thế được”. Một sự mỉa mai về nỗi ngu dốt, về tâm lý hám danh của những kẻ cam tâm làm tay sai cho thực dân và cả sự mỉa mai vềtâm lý bầy đàn, theo đuôi, a dua, không biết phân biệt phải trái, trắng đen, hay dở của những người dân bản xứ ít học. - Để thoát khỏi kiếp nô lệ động vật thì phải… “tiến hoá”. “Các nhà bác học của Hội động vật đế quốc Anh (B.I.Z.A- British Imperial Zoological Association) vừa cho biết rằng loài sống trên bờ Ấn Độ Dương và trên bờ xứ Libi, vùng Hồng Hải, bắt đầu có những tiến hoá rất rõ rệt: nó không chịu để người ta bắt một cách dễ dàng, và không chịu để cho người ta đem về nuôi làm gia súc nữa. Hiện tượng mới đó không khỏi gây lo ngại cho các giới công nghiệp và khoa học trên thế giới và đặc biệt là cho những giới đó ở phố các nhà giàu sụ Luân Đôn vì, tuy thịt loài vật đó không ăn được vì không thể ướp lạnh được, nhưng máu và mồ hôi của nó lại trở thành những thứ không thể thiếu để đổ dầu mỡ cho những cái máy chứa dồi thịt”. Có thể hiểu thoát ý đoạn này bằng cách bóc đi lớp vỏ trào phúng bên ngoài, ý câu văn sẽ là: các dân tộc trên bờ Ấn Độ Dương, trên bờ xứ Libi, vùng Hồng Hải đang nổi dậy để chống lại ách áp bức của ngoại bang. Điều này làm cho giới nhà giàu và công nghiệp tư bản hết sức lo ngại vì chúng sẽ mất đi nguồn lợi lao động vô cùng to lớn. Nhưng thế là nói thẳng, nói thẳng thì sẽ bị cắt bởi lưỡi kéo kiểm duyệt của chính quyền Pháp. Phải nói vòng, nói vòng một cách văn chương, phải ướp vào câu văn tinh thần hài hước mỉa mai để kêu gọi thức tỉnh các dân tộc thuộc địa, để cảnh tỉnh chủ nghĩa tư bản đế quốc: một cơn
bão của đấu tranh dân tộc ở các nước thuộc địa sẽ cuốn phăng những kẻ bóc lột nước ngoài. Cùng chủ đề với truyện này là bài báo Mấy ý nghĩ về vấn đề thuộc địa đăng trên báo L’Humanite’ ngày 25-5-1922, Người chỉ rõ “tình trạng dốt nát của ngưới dân bản xứ” và tâm lý nô lệ thảm hại: “… giống như con chó trong truyện ngụ ngôn, họ lại thích đeo cái vòng cổ để kiếm xương của chủ” (Tập 1, tr.64). Nằm trong mạch chủ đề này, trong tác phẩm Bộ sưu tập động vật đăng trên báo Le Paria ngày 1-2-1923, Người mỉa mai sự chấp nhận nô lệ là kiếp loài vật, kiếp “con chim sẻ”,“con vẹt”, “con chó”: “Lại cũng phải nhận rằng các nhà đi khai hóa của chúng ta đã không từ một sự cố gắng nào để cắm cho mấy con chim sẻ bản xứ - rất dễ bảo và rất ngoan ngoãn - vài cái lông công làm cho chúng trở thành những con vẹt hay những con chó giữ nhà” (Tập 1, tr.144). Dĩ nhiên Người cũng hướng ngòi bút mỉa mai châm biếm vào những tên kẻ cướp- chủ nghĩa thực dân đế quốc, dưới danh nghĩa đi “khai hóa văn minh” nhưng thực chất là đi xâm lược, đi ăn cướp các thuộc địa. Bộ sưu tập động vật (Me’nagerie) là một ngụ ngôn – trào phúng mang ý nghĩa luận tội, kết án: “Người ta thường quên, tưởng rằng các nhà bảo hộ của chúng ta lúc nào cũng thi hành cái chính sách của loài đà điểu” (Tập 1, tr.141). Đà điểu là một loài chim lớn sống ở miền nhiệt đới châu Phi có dạ dày rất khỏe, “chính sách của loài đà điểu” (Politique de l’autruche) là một ẩn dụ mỉa mai tố cáo chính sách vơ vét tham lam vô độ của chủ nghĩa thực dân đế quốc. “Cái con chó ngắn mõm chẳng đã chạy đến nhe bộ răng khả ố của nó ra mà xé toạc cả cơ cấu của Hội nghị Pari đó sao? Thành thử con khỉ phlamăng và con gà trống gôloa phải một mình đương đầu với con phượng hoàng giécmanh ở miền Ruya”. Sau Chiến tranh I (1914-1918) các đế quốc tham gia chiến tranh họp Hội nghị Vécxây để phân chia lại quyền lợi và bàn cách tăng cường bóc lột thuộc địa. “Con chó ngắn mõm” ám chỉ nước Anh, “con khỉ phlamăng” ám chỉ nước Bỉ, “gà sống gôloa” - nước Pháp, “con phượng hoàng giecmanh” - nước Đức. Cách dùng ẩn dụ trào phúng đã làm nổi lên bản chất ăn cướp và những mâu thuẫn quyền lợi không thể dung hòa của chủ nghĩa đế quốc. Ngày 29-9-1922 trên báo L’Humanite’ có in truyện ngụ ngôn Đồng tâm nhất trí của Nguyễn Ái Quốc (Tập 1, tr.111). Đại thể, truyện thế này: anh Hai đi chợ bán vàng mã, anh Ba đi chợ bán trầu non, họ “cùng đi một chợ này, theo cùng một con đường này lại có cùng
một mục đích - là bán hết hàng, cùng một chí hướng - là làm ăn lương thiện kiếm miếng cơm” - lời anh Ba. Thế là họ “kết nghĩa anh em cùng nhau giao ước thắt tình hữu ái,… khuyên bảo lẫn nhau, thấy đây làm gì thì đó làm theo, mà đó đã bảo gì thì đây cũng làm y, nói tóm lại, là giữa hai ta có sự đồng tâm nhất trí” - lời anh Hai. Đường tới chợ còn xa, họ hát cho đỡ mệt, anh Hai hát, anh Ba hát theo. Gặp dòng sông, anh Ba nhúng trầu non, anh Hai cũng làm theo, nhúng vàng mã xuống nước. Đến khi trời nắng, anh Hai phơi vàng mã, anh Ba cũng làm theo, phơi trầu non… Truyện có nhiều cách hiểu, nhưng có lẽ ai cũng tán thành cho rằng qua câu chuyện, Bác Hồ là một trong những người đầu tiên giới thiệu với thế giới thể thơ lục bát đặc sắc của người Việt. Xin chép lại nguyên văn lời thơ: Kon – mèo trèo lên cây cAU Hỏi thăm Kon - chuột đi đÂU vắng nhÀ Thưa rằng đi chợ đường xA Mua đồ vật liệu giỗ chA Kon – mèo... Trông lên hòn núi Thiên ThAI Thấy bầy chim quạ ăn xoÀI chín cây. Bản phiên âm tiếng Pháp có in nguyên bản lời thơ bằng tiếng Việt và được dịch ra tiếng Pháp. Những ký tự in hoa là dụng ý của tác giả để giới thiệu cách gieo vần của thể thơ lục bát, chữ cuối ở câu lục ăn vần với chữ thứ sáu của câu bát, chữ cuối của câu bát lại ăn vần với chữ cuối của câu lục. Có lẽ tác giả muốn cải tiến âm C bằng âm K (trong chữ quốc ngữ) nên ký tự này luôn được in hoa, nhưng rất có thể là để tránh sự hiểu nhầm của độc giả Pháp vì chữ con trong tiếng Pháp có nghĩa tục, vì thế mà các chữ Kon - mèo, Kon - chuột luôn có gạch nối để phân biệt. Chung quanh ngụ ý của câu chuyện có hai cách hiểu, cách thứ nhất cho rằng tác giả muốn khẳng định một nguyên tắc quan trọng là nếu nguyện vọng của cá nhân và tập thể có mâu thuẫn thì phải biết hy sinh quyền lợi cá nhân cho quyền lợi tập thể. Hình ảnh vàng mã và trầu non tượng trưng cho sự khác biệt và tương phản của quyền lợi riêng. Nhân vật anh Hai và anh Ba soi sáng tính cách anh hùng, bền bỉ, đoàn kết, hy sinh vì đại nghĩa của nhân dân ta. Cách hiểu này khó chấp nhận vì tính chất gán ghép trong lập luận khi cho rằng “vàng mã và trầu non tượng trưng cho sự khác biệt và tương phản của quyền lợi riêng” và hai nhân vật anh Hai, anh Ba cũng không
có một nét tính cách nào để có thể “soi sáng tính cách anh hùng, bền bỉ, đoàn kết, hy sinh vì đại nghĩa của nhân dân ta”. Chúng tôi tán thành cách hiểu thứ hai - cách hiểu của GS. Trần Đình Sử, cho rằng: “Câu chuyện ngụ ngôn đã kể về một trường hợp đặt vấn đề đồng tâm nhất trí một cách máy móc, hy sinh vô ích quyền lợi chính đáng của mình cho một cái chung hư vô. Câu chuyện trên còn ngụ ý phê phán một lối xác định cái chung vu vơ “tôi làm gì thì anh làm nấy”, kết quả là làm theo cái chung kiểu đó, cái riêng của anh này sẽ trực tiếp hủy hoại cái riêng của anh kia, và chẳng anh nào được lợi lộc gì cả”. Căn cứ ngay vào bản chất của hình tượng cũng dễ hiểu là nếu đem trầu non phơi nắng, vàng mã nhúng nước (những hành động ngược đời) thì còn ai mua nữa (không đạt mục đích). Truyện được viết theo phong cách trào phúng của một ngụ ngôn chính trị khi ta thấy lời miêu tả mang tính bình luận của người kể được nhại lại: “Một lời đã hứa… làm theo không chối cãi” càng củng cố thêm cho cách hiểu thứ hai là đúng. Đồng tâm nhất trí đánh dấu một bước nhận thức sâu sắc về một phương pháp cách mạng cực kỳ quan trọng là đoàn kết, không phải là đoàn kết chung chung mà đoàn kết có tổ chức, phù hợp với tình hình mỗi nước. Chúng tôi xin dẫn chứng một đoạn trong Thư gửi các bạn cùng hoạt động ở Pháp (1923), vừa làm rõ cách hiểu thứ hai ở trên vừa để thấy con đường hoạt động cách mạng của Người, ngay từ những ngày đầu, năm đầu đi tìm đường cứu nước là cực kỳ đúng đắn, khoa học, hết sức biện chứng: