H ỏ i đ á p fo lk lo r e 75
ĐÁP'
VÊ
J0ăn Iị oố Jâit gian
T Í R I ) D H R T Ộ C
v ầ V ă H 1 )0
A
D â H Q 3 H R
WILLIAM A. WILSON
ộ t lự c lư ợ n g th ú c đ ẩ y đ ằ n g s a u sự
p h á t tr i ể n c ủ a c ác n g h iê n cứ u v ă n
ho á d â n g ia n , các n g h iê n c ứ u m a n g tín h
d â n tộ c c h ủ n g h ĩ a th o ạ t đ ầ u g ắ n bó m ậ t
th iế t vớ i n h ữ n g nỗ lự c c ủ a các họ c giả - n h à
yêu nư ớ c đ ầ y n h iệ t h u y ế t. H ọ đ ã t h u t h ậ p
và n g h iê n c ứ u to à n bộ k h o tà n g t r i th ứ c và
tru y ề n t h u y ế t v ề c á i d â n g ia n n ó i ch u n g ,
k h ô n g chỉ đ ể th o ả m ã n t í n h tò m ò t r í tu ệ
h o ặ c m ở m a n g h iể u b iế t vê h à n h vi co n
ngư ờ i, m à trư ớ c t iê n là đ ể đ ặ t n h ữ n g n ề n
m óng, t r ê n đó các quô'c g ia - N h à nư ớ c c ủ a
họ m ộ t n g à y k ia sẽ p h ả i d ự a lê n . T ro n g
trà o lư u đó, n ỗ lự c có t í n h d â n tộ c c h ủ
n g h ĩa n h ằ m vẽ lạ i các đ ư ờ n g b iê n giớ i
c h ín h t r ị c h o p h ù h ợ p vớ i r a n h giở i cư t r ú
củ a các tộ c n g ư ờ i lạ i h o à v ào sự n h ấ n m ạ n h
có tín h lã n g m ạ n v ê c ả m x úc v à trự c g iác,
vê th iê n n h iê n v à v ê q u á k h ứ n h ư m ộ t
n g u ồ n cả m h ứ n g c h o h iệ n tạ i. C ái " ch ủ
n g h ĩa d â n tộ c lã n g m ạ n " r a đờ i đ ã đ ư a các
n h à n g h iê n c ứ u q u a y trở v ê th ờ i v à n g so n
c ủ a n g à y x a x ư a , k h i h ọ cò n có th ể k h á m
p h á ra n h ữ n g b ả o đ ả m th u ộ c vê lị c h sử c h o
sự t h à n h lậ p các quố c g ia độ c lậ p , c ũ n g n h ư
n h ữ n g m ô h ì n h đ ê s ử d ụ n g tro n g v iệ c đ ị n h
h ìn h h iệ n tạ i v à t ư ơ n g la i. C á c m ô h ìn h đ ó
có th ể tìm th ấ y trư ớ c tiê n tr o n g các tru y ề n
th ô n g d â n g ia n cổ x ư a cò n só t lạ i tro n g các
cộ ng đ ồ n g n ô n g d â n ở n ô n g th ô n - m ộ t cộ ng
đ ồ ng sô n g g ầ n g ũ i vớ i th iê n n h iê n , k h ô n g bị
h ư đô n bở i việ c h ọ c h à n h v à c h ủ n g h ĩa tâ n
tiế n c ủ a cuộ c s ố n g th à n h th ị .
Có t h ể ch ỉ ra r ằ n g n h ữ n g x u n g lự c d â n
tộ c c h ủ n g h ĩ a lã n g m ạ n đ ã có n g a y t ừ th ê
k ỉ 16. S a u P h o n g t r à o c ả i c á ch , c ác v u a
c h ú a ở A n h v à T h ụ y Đ iể n , tr o n g n ỗ lự c
c ủ n g cố q u y ể n lự c v à o ta y m ìn h , đ ã sử d ụ n g
các n h à v iế t sử b iê n n iê n đ ể t ìm k iế m
n h ữ n g t à n tíc h cổ x ư a tro n g đ ị a h ạ t c ủ a
m ìn h n h ằ m m in h c h ứ n g c h o m ộ t q u á k h ứ
h u y h o à n g , b iệ n m in h ch o s ự cầ n th iế t x â y
d ự n g m ộ t c h ín h q u y ê n t r u n g ư ơ n g m ạ n h
h iệ n tạ i. N h ữ n g x u n g lự c đó còn có t h ể th ấ y
tro n g cá c trà o lư u c h u ộ n g đ ồ cổ v à t iề n lã n g
m ạ n th ê k ỉ 18, d ấ y lê n m ạ n h m ẽ m ố i q u a n
tâ m đ ế n n h ữ n g t h ứ có tín h cô v à đ ế n d â n
g ia n , n h ữ n g n g ư ờ i đ ã g iữ ch o n ó s ô n g v à
s ả n s in h r a n h ữ n g cô n g t r ì n h n h ư c u ố n
R e liq u es o f A n c ie n t E n g lis h Poetry [D i s ả n
c ủ a th i ca A n h cổ ] (1 7 6 5] củ a T h o m a s
P e rc y . T u y n h iê n , n h ữ n g g iáo lí c ủ a c h ủ
n g h ĩa d â n tộ c l ã n g m ạ n đư ợ c t h ể h iệ n rõ
n é t n h ấ t tro n g c á c b à i v iế t củ a n h à t r i ế t
họ c Đ ứ c J o h a n n G o ttfrie d H e r d e r (1 7 4 4 -
1803).
T h ờ i k ì th ô n g n h ấ t v ề v ă n h o á m à
H e r d e r t i n là đ ã từ n g tồ n tạ i ở n ư ớ c Đ ứ c
th ờ i T r u n g cô th ì v à o th ờ i ô n g đ ã m ấ t đi
p h ầ n lớ n , d o n h iề u th ậ p k ỉ c h iế n t r a n h . Đ ấ t
n ư ố c bị c h ia c ắ t th à n h 1 .8 0 0 v ù n g lã n h th ổ
vói s ô 'lu ậ t lệ c ũ n g b ằ n g t ừ n g đó. T ệ h ạ i hơ n
n ữ a , d â n c h ú n g rờ i b ỏ các h ìn h t h ứ c v ăn
h o á b ả n đ ị a đ ể th è o đ u ổ i các m ô h ìn h c ủ a
nư ớ c n g o à i - đ ặ c b iệ t là t ừ P h á p . G iố i q u ý
tộ c Đ ứ c r a sứ c b ắ t chư ớ c cuộ c sô n g c u n g
76 WILLIAM A. WILSON
đ ìn h h à o n h o á n g c ủ a V e rs a ille s vớ i m ộ t
h ậ u q u ả đ á n g tiế c là n h ữ n g ý tư ở n g v à
p h o n g tụ c P h á p đ ã n g ấ m đ ế n tầ n g lớ p
tr u n g lư u v à đ à o s â u th ê m h ố n g ă n cá c h h ọ
vớ i giớ i b ìn h d â n . T iế n g P h á p là t h ứ n g ô n
n g ữ c ủ a sự tê n h ị v à v ă n h o á , c ò n tiế n g Đ ứ c
c ủ a đ ạ i c h ú n g bị x em là th ô lỗ . T ro n g v ă n
chư ơ n g , tìn h h ìn h c ũ n g tồ i tệ y h ệ t. C ác
n h à v ă n Đ ứ c k h ô n g chỉ sử d ụ n g tiế n g P h á p
m à còn đ e m h ìn h th ứ c v à n ộ i d u n g các tá c
p h ẩ m c ủ a m ìn h d ự a t r ê n các m ô h ìn h P h á p
v à cổ đ iể n . T h e o đ á n h g iá c ủ a H e rd e r th ì
t ấ t c ả n h ữ n g c á i đó th ự c s ự là th ả m họ a .
O n g n h ấ n m ạ n h r ằ n g n ư ớ c Đ ứ c p h ả i q u a y
về vớ i n h ữ n g n ề n tả n g c ủ a riê n g m ìn h ,
b ằ n g k h ô n g sẽ b ị đ o ạ đ ày . B ằ n g c á ch chỉ
cho n g ư ờ i Đ ứ c th ấ y t ạ i s a o x ây d ự n g m ộ t
n ê n v ă n h o á d â n tộ c tr ê n cơ sở b ả n đ ị a
k h ô n g c h ỉ là đ iề u m o n g m u ô n m à c ò n tu y ệ t
đôi c ầ n th iế t, ô n g đ ã đ ê r a m ộ t t ậ p h ợ p
n h ữ n g n g u y ê n lí c ủ a c h ủ n g h ĩa d â n tộ c m à
nói c h u n g có t h ể á p d ụ n g c h o m ọ i d â n tộ c
n ào đ a n g đ ấ u t r a n h cho s ự tồ n tạ i độ c lậ p .
T h ứ n h ấ t, H e r d e r lậ p l u ậ n r ằ n g m ỗ i
d â n tộ c là m ộ t đơ n vị h ữ u cơ riê n g b iệ t,
đư ợ c tạ o r a bở i n h ữ n g h o à n c ả n h lị c h s ử v à
m ôi trư ờ n g đ ặ c h ữ u r iê n g m ìn h , v à do đó
k h á c vớ i m ọ i d â n tộ c k h á c . C ấ u trú c h ữ u cơ
c ủ a các đơ n vị n à y đư ợ c p h ả n á n h tro n g c á i
m à ô n g gọ i là đ ặ c đ iể m d â n tộ c h a y lin h
h ồ n d â n tộ c. T h ứ h a i, ô n g lậ p l u ậ n rằ n g
m ộ t d â n tộ c sẽ k h ô n g t h ể tồ n tạ i n h ư m ộ t
d â n tộ c n ế u k h ô n g tr u n g t h à n h vói cá c đ ặ c
đ iể m d â n tộ c m ìn h . N ó p h ả i bồ i d ư ỡ n g
n h ữ n g tru y ề n th ô n g v ă n h o á v à n g h ệ t h u ậ t
b ả n đ ị a c ủ a r iê n g m ìn h th e o n h ữ n g c ách
th ứ c do k in h n g h iệ m từ q u á k h ứ m á c h b ả o .
Đ e m n h ữ n g y ế u tô nư ớ c n g o ài và o m ộ t d â n
tộ c h ữ u cơ th ô n g n h ấ t, v à o m ộ t th ự c th ể
c h ín h trị , c h ắ c c h ắ n sẽ d ẫ n tớ i c á i c h ế t c ủ a
d â n tộ c đó. T h ứ b a , ô n g lậ p lu ậ n rằ n g h ìn h
m ẫ u v ă n h o á v à lị c h s ử c ủ a m ộ t d â n tộ c -
c á i lin h h ồ n d â n tộ c - đư ợ c th ể h iệ n tố t
n h ấ t tr o n g n g ô n n g ữ c ủ a d â n tộ c đó, đ ặ c
b iệ t là tr o n g th i ca d â n g ian , b iể u h iệ n cao
q u ý n h ấ t m à n g ô n n g ữ có t h ể tr ô n g the o .
N h ữ n g b à i th ơ d â n g ia n đ ư ợ c ô n g gọ i là
"kh o lư u t r ữ c ủ a t í n h d â n tộ c" ( H e rd e r 9:
352), " d ấ u ấ n c ủ a lin h h ồ n " (H e rd e r 3: 29)
c ủ a m ộ t d â n tộ c. M u ô n s ố n g m ộ t c á ch h à i
h o à vớ i d â n tộ c đó, m u ô n n ắ m b ắ t đư ợ c đ ặ c
trư n g r iê n g c ủ a nó v à b iế n nó t h à n h c ủ a
m ìn h , các c ô n g d â n p h ả i h ấ p th ụ th i ca củ a
d â n tộ c m ìn h v à số n g h o à hợ p vớ i t i n h t h ầ n
c ủ a nó.
C u ố i c ù n g , H e r d e r lậ p l u ậ n r ằ n g k h i
tín h liê n tụ c tro n g s ự p h á t tr i ể n v ă n ho á
c ủ a m ộ t d â n tộ c bị p h á vỡ , n h ư là trư ờ n g
h ợ p c ủ a n ư ớ c Đ ứ c, th ì c á c h cứ u v ã n d u y
n h ấ t là th u t h ậ p t ừ n h â n d â n n h ữ n g h iể u
b iế t, n h ữ n g t r u y ề n th u y ế t c ò n só t lạ i từ
th ờ i đ iể m trư ó c lú c g iá n đ o ạ n . T ừ n h ữ n g
vô n h iể u b iế t v à tru y ề n th u y ế t n ày , các họ c
g iả - n h à y ê u nư ớ c sẽ đ ư a d â n tộ c m ộ t lầ n
n ữ a q u a y trở lạ i tin h t h ầ n d â n tộ c th ự c sự
v à do đó có th ể là m c h o n ó p h á t tr i ể n tro n g
tư ơ n g la i d ự a tr ê n n h ữ n g n ề n tả n g v ă n hoá
c ủ a r iê n g m ìn h , n ó i tiế n g n ó i c ủ a m ìn h v à
s á n g tạ o r a các th ể lo ạ i v ă n ch ư ơ n g c ủ a
riê n g m ìn h . K h i v iế t n h ữ n g d ò n g này ,
H e rd e r đ ư a r a lờ i k ê u gọ i h à n h độ ng:
"T iên g n ó i c ủ a c h a ô n g b ạ n đ ã b ị su y y ế u đi
v à lặ n g y ê n tro n g c á t b ụ i... V ậ y th ì h ã y
g i ú p m ộ t ta y , h ỡ i n h ữ n g n g ư ờ i a n h e m , ch ỉ
ch o d â n tộ c c h ú n g t a th ấ y h ọ là gì v à k h ô n g
p h ả i là gì, họ đ ã n g h ĩ v à đ ã c ả m th ấ y c á i gì,
h a y đ a n g n g h ĩ v à đ a n g c ả m th ấ y cái gì"
(H e rd e r 9: 53 0 - 5 3 1 ).
T iế n g k è n h iệ u tr i ệ u c ủ a H e r d e r v a n g
lê n k h ô n g c h ỉ ở nư ớ c Đ ứ c m à h ầ u k h ắ p
c h â u A u , tr u y ề n c ả m h ứ n g cho các n g h iên
c ứ u v ă n h o á d â n g ia n ( m a n g tín h ) d â n tộ c
77
c h ủ n g h ĩa ở các n ư ớ c B ắ c  u (đặ c b i ệ t là ở
P h ầ n L a n v à N a U y), v à cả ở T ru n g v à
Đ ô ng  u (đ ặ c b iệ t là các n ư ở c X lavơ ). S u ố t
th ê kỉ 19, các họ c g iả y êu nư ớ c, đư ợ c k h íc h
lệ bở i n h ữ n g tìn h c ả m d â n tộ c c h ủ n g h ĩa ,
đ ã d ấ n th â n v à o n h ữ n g v ù n g đ ấ t xa xôi đ ể
p h ụ c h ồ i n h ữ n g di s ả n v ă n h o á d â n g ia n ẩ n
c h ứ a tro n g q u ê n lã n g c ủ a đ ấ t n ư ớ c m ìn h .
Đ ế n th ê k ỉ 20, k h i T h ê giớ i T h ứ b a p h á bỏ
đư ợ c n h ữ n g x iề n g g ô n g th ự c d â n v à c h ú
trọ n g v ào n h ữ n g d i s ả n v ă n h o á c ủ a r iê n g
m ìn h , th ì n h ữ n g lờ i lẽ p h ấ n k h íc h n h ư vậ y
vê q u á k h ứ d â n tộ c h u y h o à n g v à v ậ n m ệ n h
cao q u ý đ ã t ừ n g lô i c u ổ n c ả c h â u  u v ào
h à n h đ ộ n g lạ i v a n g lê n k h ắ p c h â u A v à
c h âu P h i.
O H o a K ì, b ằ n g n h ữ n g n g ô n từ m a n g
đ ậ m d ấ u ấ n d â n tộ c c h ủ n g h ĩa , n h ữ n g
ng ư ờ i th e o c h ủ n g h ĩa t h â n M ĩ n h ư R ic h a r d
M . D orso n c ũ n g lậ p lu ậ n r ằ n g m ộ t n ề n v ă n
h o á d â n g ian đ ặ c M ĩ p h ả i b ắ t n g u ồ n từ
n h ữ n g h o à n c ả n h c ủ a đ ị a lí v à lị c h s ử đ ấ t
nư ớ c. T he o ô n g , tro n g cá c c â u c h u y ệ n k ể vê'
giớ i lụ c lâ m th ả o k h ấ u có th ể tìm th ấ y
n h ữ n g a n h h ù n g d â n g ia n M ĩ b ìn h dị ,
n h ữ n g b ậ c kì tà i m a n g b ả n sắ c d â n tộ c M ĩ.
C ác họ c g iả H oa K ì k h á c , k h i c h u y ể n sự
c h ú ý c ủ a h ọ t ừ d â n tộ c n h ư m ộ t c h ỉ n h th ê
s a n g n h ữ n g cá n h â n v à tậ p đ o à n n h iề u
ngư ờ i n h ậ p cư s in h s ô n g ở m ả n h đ ấ t đ a
d ạ n g v ề v ă n h o á n à y , đ ã cố g ắ n g xác đ ị n h
tin h th ầ n , h a y b ả n sắ c v ă n h o á , c ủ a n h ữ n g
n h ó m n g ư ờ i n à y tr o n g n ề n v ă n họ c d â n
g ia n c ủ a họ . C ũ n g n h ư các đ ồ n g n g h iệ p ở
nơ i k h á c , h ọ th ư ờ n g tìm đư ợ c m ộ t tin h th ầ n
v ừ a c ao q u ý v ừ a có t ín h c h ấ t tô n lê n cao
q u ý - v à h ọ đ ã t u â n t h ủ n h ữ n g đ ư ờ n g lôi
m à H e r d e r đ ê r a từ trư ớ c đó r ấ t lâ u .
N gày n a y c h ú n g ta n h ậ n r a r ằ n g n h ữ n g
q u á k h ứ m à các n h à d â n tộ c c h ủ n g h ĩa lã n g
m ạ n h ư ớ n g v ề th ì p h ầ n lớ n là n h ữ n g q u á
H ỏ i đ á p fo lk lo r e
k h ứ có tín h c h ấ t t h ầ n th o ạ i, r ằ n g n h ữ n g
d â n tộ c v ĩ đ ạ i v à cao q u ý m à họ m o n g m u ô n
tá i tạ o là s ả n p h ẩ m c ủ a t r í tư ở n g tư ợ n g
p h o n g p h ú c ủ a b ả n t h â n h ọ m à th ô i. V à o
th ê kỉ 19, n h ữ n g nỗ lự c c ủ a các n h à d â n tộ c
c h ủ n g h ĩa n à y th ư ờ n g đ em lạ i n h ữ n g k ế t
q u ả tố t đ ẹ p , có tá c d ụ n g đ iể u c h ỉ n h n h ữ n g
b ấ t côn g do lị c h sử đ e m lạ i. S o n g v ào th ê kỉ
20, các p h o n g t r à o th ư ờ n g m a n g m à u sắ c tô
v ẽ cự c đ o a n , b ở i vì các n h à n g h iê n c ứ u đ ã
đ ặ t n h ữ n g lí tư ở n g c h ín h trị c ủ a b ả n t h â n
v à o q u á k h ứ , rồ i lạ i sử d ụ n g c ái q u á k h ứ
tư ở n g tư ợ n g h o ặ c d ự n g đ ứ n g lê n dó đ ể
p h á n x é t n h ữ n g lí tư ở n g c ủ a họ . N ói c ách
k h á c , h ìn h ả n h c ủ a q u á k h ứ v ă n h o á đư ợ c
p h ả n c h iế u m ộ t c á c h g iả đ ị n h q u a tấ m
g ư ơ ng c ủ a v ă n h o á d â n g ia n , h ìn h ả n h m à
các cô ng d â n t r u n g th ự c h o ặ c các th à n h
v iê n cộ n g đ ồ n g lấ y là m k h u ô n m ẫ u cho
h à n h vi c ủ a m ìn h , sẽ đư ợ c x ác đ ị n h bở i
n h ữ n g k h u y n h h ư ớ n g c h ín h trị c ủ a cá n h â n
n ắ m g iữ tấ m g ư ơ n g đó.
C h ẳ n g h ạ n , ở đ ấ t n ư ớ c P h ầ n L a n th ê kỉ
19, n h ữ n g n h à d â n tộ c c h ủ n g h ĩa lã n g m ạ n
v ừ a t h o á t k h ỏ i sự đô h ộ v ề v ă n h o á c ủ a
T h u ỵ Đ iể n m ấ y t r ă m n ă m , đ ã s ụ c sạ o k h ắ p
các là n g q u ê h ẻ o lá n h c ủ a P h ầ n L a n để s ư u
tầ m n h ữ n g b à i h á t cổ . S a u đó h ọ đ ã d ù n g
n h ữ n g b à i h á t n à y đ ể s á n g tác r a th iê n sử
th i d â n tộ c, K a leva la, n h ằ m c ủ n g cố ’ cho sự
p h á t triể n c ủ a m ộ t n ề n v ă n họ c P h ầ n L a n
b ả n đ ị a , n h ằ m đ ê c ao n g ô n n g ữ P h ầ n L an
từ n g b ị coi n h ẹ , v à tro n g q u á t r ìn h đó, đ ặ t
n ề n m ón g ch o s ự độ c lậ p tư ơ n g la i c ủ a
P h ầ n L a n . N h ư n g m ộ t k h i đ ã đ ạ t đư ợ c sự
độ c lậ p rồ i th ì n h ữ n g lã n h tụ t r í th ứ c c ủ a
cả h a i c á n h c h ín h tr ị đ ề u lí g iả i t h i ca d â n
g ia n P h ầ n L a n th e o q u a n đ iể m r iê n g c ủ a
m ìn h , rồ i n h â n d a n h lò n g t r u n g th à n h vớ i
di sả n đ ể sử d ụ n g n ê n t h i ca đó b iệ n h ộ cho
n h ữ n g c ư ơ n g lĩn h h à n h đ ộ n g c h ín h trị h o à n
( X e m t i ế p t r a n g 6 7 )