Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Báo chí học: Thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam hiện nay

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

10
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án "Thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam hiện nay" được nghiên cứu nhằm mục đích xây dựng khung lý thuyết về thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử; đưa ra thực trạng và giải pháp về thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Báo chí học: Thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA TẠO HỒ CHÍ MINH HOÀNG THU HẰNG THÔNG ĐIỆP ẢNH BÁO CHÍ TRÊN BÁO MẠNG ĐIỆN TỬ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY CHUYÊN NGÀNH: BÁO CHÍ HỌC MÃ SỐ : 9 32 01 01 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ BÁO CHÍ HỌC HÀ NỘI - 2023
LUẬN ÁN ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN Người hướng dẫn khoa học: PGS,TS. Hà Huy Phượng Phản biện 1: PGS, TS. Đặng Thị Thu Hương Phản biện 2: PGS, TS. Đỗ Chí Nghĩa Phản biện 3: TS. Vũ Huyền Nga Luận án được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận án cấp Học viện, Học viện Báo chí và Tuyên truyền - Hà Nội
DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LUẬN ÁN 1. Hoàng Thu Hằng (2019), Bốn bước phân tích nội dung ảnh báo chí, Tạp chí Tuyên giáo, số tháng 7/2019, Ban Tuyên giáo Trung ương (ISSN: 1859 - 2295). 2. Hoàng Thu Hằng (2021), Đặc điểm thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử, Tạp chí Người làm báo, số tháng 11/2021, Hội Nhà báo Việt Nam (ISSN: 0886 - 7691). 3. Hoàng Thu Hằng (2021), Tiêu chí đánh giá thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử, số tháng 11/2021, Ban Tuyên giáo Trung ương (ISSN: 1859 - 2295). 4. Hoàng Thu Hằng (2022), Thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử về đại dịch COVID-19 ở Việt Nam, Tạp chí Tuyên giáo điện tử, tháng 4/2022. 5. Hoàng Thu Hằng (2022), Tác động của xu hướng phát triển báo mạng điện tử đến thông điệp ảnh báo chí, Tạp chí Tuyên giáo điện tử, tháng 8/2022. 6. Hoàng Thu Hằng (2022), Nhận diện các nhân tố ảnh hưởng tới thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử, số tháng 10/2022, Ban Tuyên giáo Trung ương (ISSN: 1859 - 2295). 7. Hoàng Thu Hằng (2023), Ứng dụng khoa học công nghệ trong sáng tạo thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử, Tạp chí Tuyên giáo điện tử, tháng 3/2023. 8. Hoàng Thu Hằng (2023), Đặc trưng của thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử, số tháng 5/2023, Ban Tuyên giáo Trung ương (ISSN: 1859 - 2295).
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Trong các mô hình truyền thông của Lasswell (1948), C. Shannon & Weaver (1949), D.Berlo (1960), thông điệp luôn là một trong những yếu tố chính, quan trọng, không thể thiếu trong quá trình truyền thông. Nếu không có thông điệp, không thể hình thành nên quá trình truyền thông. Năm 1873, những bức ảnh báo chí đầu tiên xuất hiện trên thế giới cũng là thời điểm xuất hiện một cách thể hiện thông điệp truyền thông mới, đó là thông điệp ảnh báo chí, song song với các thông điệp bằng chữ viết, ký hiệu... Thông điệp ảnh báo chí đã cung cấp thông tin một cách minh bạch và xác thực, xác định sự thật và đại diện cho thực tế. Từ khi ra đời đến nay, thông điệp ảnh báo chí đã thể hiện vai trò to lớn của mình trong môi trường truyền thông. Thực tế, các nghiên cứu về ngành báo chí truyền thông tập trung phần lớn vào văn bản nhưng hình ảnh có tác dụng mạnh mẽ hơn văn bản vì “chúng dễ dàng đi qua biên giới ngôn ngữ và thương mại” [124, tr.71-89]. Theo Roland Barthes, hình ảnh thường tạo ra các cấp độ nghĩa khác nhau tương ứng với nghĩa biểu thị và nghĩa bao hàm [120]. Các bức ảnh có nghĩa biểu thị “như chúng vốn có”, nhưng chứa đựng sức mạnh nội hàm, có ý nghĩa biểu tượng cho hình ảnh đại diện được hiển thị. Ngoài ý nghĩa biểu thị, cần phải có những sự liên tưởng về văn hóa và lịch sử khi tìm hiểu ý nghĩa thực sự của các bức ảnh. Hơn thế nữa, hình ảnh có sự tác động lên cảm xúc, bổ sung thêm ý nghĩa biểu tượng để giải thích và thuyết phục về các chủ đề được đề cập. Điều đó khẳng định, thông điệp ảnh báo chí không chỉ ghi lại hiện thực khách quan mà còn đưa ra những đánh giá sâu sắc hơn về thế giới. 50 năm trước, bức ảnh “Em bé Napalm” (1972) của tác giả người Mỹ gốc Việt Nick Út cũng khiến cả thế giới phải suy ngẫm vì lột tả sự tàn khốc của cuộc chiến tranh ở Việt Nam. Bức ảnh được xếp thứ 41 trong số 100 bức ảnh có tầm ảnh hưởng nhất thế kỷ XX. Năm 2015, hình ảnh thi thể một em bé Syria chết đuối dạt vào bờ biển Thổ Nhĩ Kỳ đã khiến cả thế giới bàng hoàng vì sự tàn khốc của cuộc khủng hoảng nhập cư. Trước đó, rất nhiều hình ảnh về những người Syria chạy trốn khỏi cuộc chiến ở quê nhà, tìm đường đến châu Âu tị nạn đã được đăng tải trên các phương tiện thông tin đại chúng. Tuy nhiên, bức hình ám ảnh về em bé Syria đã được chia sẻ rất nhiều trên mạng xã hội để bày tỏ lòng thương cảm đối với cậu bé và tố cáo sự khốc liệt của cuộc nội chiến tại Syria. Hai ngày sau khi bức ảnh xuất hiện, Thủ tướng Anh David Cameron đã thông báo nước Anh sẽ tiếp nhận thêm hàng nghìn người tị nạn Syria, mặc dù 2 ngày trước đó, ông vừa tuyên bố Anh không thể tiếp nhận thêm người tị nạn. Có thể khẳng định, thông điệp ảnh báo chí đã làm thay đổi cả thế giới, thay đổi quan điểm của dư luận. Nó chạm đến trái tim và khối óc của mỗi con người. Do đó, việc xác định các mã diễn ngôn của ảnh báo chí hay nói một cách chính xác hơn để hiểu rõ ý nghĩa của bức ảnh - thông điệp ảnh báo chí là một hướng nghiên cứu rất quan trọng. Tuy ra đời sau các loại hình báo chí khác nhưng báo mạng điện tử ở trên thế giới và ở Việt Nam có sự phát triển nhanh chóng, luôn là sự ưu tiên hàng đầu
của phần lớn độc giả. Theo kết quả khảo sát của Trung tâm Nghiên cứu Pew năm 2020, tỷ lệ số lượng người đọc tin tức/tìm kiếm tin tức từ điện thoại thông minh, máy tính bảng, máy tính chiếm 86%, từ phát thanh là 50%, từ báo in là 32% và từ các báo mạng điện tử 68%. Nghiên cứu cũng cho thấy, những người từ 18 - 64 tuổi đều thường xuyên đọc tin tức từ các thiết bị kỹ thuật số. Nhóm tuổi từ 18- 29 thường tìm kiếm tin tức trên các mạng xã hội, còn nhóm tuổi từ 30 - 65 trở lên đều chọn cách đọc tin tức từ các báo mạng điện tử. Do đó, trong quá trình truyền thông, báo mạng điện tử là một kênh truyền quan trọng, phổ biến, không thể thiếu trong bối cảnh hiện nay. Nhiều nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng, bộ não của con người cực kỳ trực quan, nó có thể xác định hình ảnh trong vòng 13 mili giây và 90% thông tin não bộ nhận được là hình ảnh. Các nghiên cứu cho thấy não người giải mã các yếu tố hình ảnh đồng thời, trong khi ngôn ngữ được giải mã theo cách tuyến tính, tuần tự cần nhiều thời gian hơn để xử lý. Tâm trí của con người phản ứng hoàn toàn khác với các kích thích thị giác. Hình ảnh được xử lý nhanh hơn 60.000 lần so với văn bản. Lượng thông tin được truyền tải qua một bức ảnh tương đương với một cuộc trò chuyện kéo dài 10 phút. Điều này giải thích tại sao hiện nay truyền thông thị giác nói chung và truyền thông bằng hình ảnh nói riêng đang được đề cao trên báo mạng điện tử. Trên môi trường báo mạng điện tử hiện nay, thông điệp ảnh báo chí là yếu tố đầu tiên để thu hút độc giả đến với tờ báo, bài báo, họ có thể bỏ qua hoặc dừng lại, tiếp tục tìm hiểu các nội dung tin, bài. Thông điệp ảnh báo chí có khả năng thu hút và “giữ chân” người xem ở lại bài viết. Chúng ta đang sống trong kỷ nguyên của báo chí kỹ thuật số. Tính siêu văn bản, tính tương tác, tính đa phương thức và tính không đồng bộ đã trở thành những yếu tố định hình sâu sắc việc sản xuất nội thông điệp trên báo mạng điện tử, trong đó có thông điệp ảnh báo chí. Trong bối cảnh đó, việc thể hiện thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử không còn đơn thuần theo môtip “Tiêu đề - hình ảnh - văn bản”, mà có rất nhiều cách thể hiện thông điệp ảnh báo chí sáng tạo với việc trợ giúp của công nghệ khiến cho độc giả được trải nghiệm hữu hình khác biệt, thu hút, lôi cuốn và hấp dẫn. Đó là các dạng bài Story, Longform, E- Magazine, Lens,… Tiềm năng và sự đa dạng của các khả năng trong môi trường truyền thông mới đã định hình và định nghĩa lại hoạt động báo chí trên môi trường internet. Theo nhà tâm lý học người Mỹ Jerome Seymour Bruner, con người chỉ nhớ được 10% những gì nghe thấy, 30% những gì đọc được, 80% những gì nhìn thấy và thực hành. Theo nhà tâm lý học người Anh Tony Buzan, trí nhớ của con người là trí nhớ như chụp ảnh. Não con người thích hợp nhất trong việc ghi nhớ các thông tin có hình ảnh, màu sắc, những sự vật, sự việc liên quan mật thiết đến đời sống con người. Trong xã hội hiện đại, hình ảnh ngày càng xuất hiện nhiều với tần suất lớn trên các phương tiện truyền thông đại chúng, các biển hiệu quảng cáo, trên internet, mạng xã hội… Hình ảnh trực quan ngày càng được coi trọng. Vì vậy, để tìm hiểu cách thức của báo mạng điện tử ở Việt Nam trong việc truyền tải thông điệp ảnh báo chí hiện nay, những vấn đề đặt ra trong việc truyền tải thông điệp ảnh báo chí bắt kịp với xu thế hiện đại của truyền thông thế giới là một vấn đề đang được đặt ra mang tính cấp thiết.
Với những lý do trên, tác giả lựa chọn đề tài “Thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam hiện nay” làm đề tài nghiên cứu của luận án. Nghiên cứu luận án nhằm luận giải về các yếu tố cấu thành thông điệp ảnh báo chí, xây dựng các tiêu chí đánh giá thông điệp ảnh báo chí; cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để khảo sát thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam hiện nay. Từ đó, đề xuất các giải pháp, khuyến nghị để nhằm nâng cao chất lượng thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam hiện nay trong thời gian tới. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1 Mục đích nghiên cứu Luận án nghiên cứu nhằm mục đích xây dựng khung lý thuyết về thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử; đưa ra thực trạng và giải pháp về thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam hiện nay. 2.2 Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện được mục đích nghiên cứu, luận án thực hiện một số nhiệm vụ như sau: - Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn nghiên cứu thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam hiện nay; xây dựng cơ sở lý luận về thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử. - Khảo sát thực trạng thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam hiện nay. - Phân tích những vấn đề đặt ra đối với thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam hiện nay. Từ đó, đề xuất các giải pháp và khuyến nghị nhằm nâng cao chất lượng thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam hiện nay. 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tượng nghiên cứu Thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử. 3.2 Phạm vi nghiên cứu - Không gian nghiên cứu: Nghiên cứu khảo sát các tác phẩm có chứa thông điệp ảnh báo chí trên 3 tờ báo mạng điện tử ở Việt Nam hiện nay gồm Vnexpress.net, Vietnamnet.vn, Dantri.com.vn. Luận án chọn khảo sát thông điệp ảnh báo chí trên 3 tờ báo mạng điện tử: VnExpress.net, Vietnamnet.vn, Dantri.com.vn, bởi vì, năm 2021, website Similar.com bảng xếp hạng các trang web được truy cập nhiều nhất Việt Nam trong mảng tin tức và truyền thông đại chúng là VnExpress.net, Vietnamnet.vn, Dantri.vn. Đây cũng là 3 tờ báo mạng điện tử có đầy đủ các tiêu chí chọn mẫu của luận án: là những tờ báo mạng điện tử chính thống, uy tín, được phổ biến rộng rãi, được đông đảo bạn đọc biết đến và đón nhận. Thông điệp ảnh báo chí trên 3 tờ báo mạng điện tử đảm bảo sự nhanh nhạy, thời sự, đa dạng, phong phú, hấp dẫn, phản ánh chân thực đời sống hằng ngày. - Thời gian nghiên cứu: từ tháng 1/2021 - 12/2021. Lý do chọn thời gian nghiên cứu: Cùng với sự phát triển của các công nghệ số, báo mạng điện tử có những bước tiến mới trong phương thức truyền tải thông điệp, đặc biệt là thông điệp ảnh báo chí. Luận án lựa chọn thời gian nghiên cứu từ
tháng 1/2021 - 12/2021, một khoảng thời gian đủ dài, cập nhật với thời gian nghiên cứu luận án để có thể quan sát, nghiên cứu những phương thức truyền tải thông điệp ảnh báo chí mới nhất, cập nhật nhất của báo mạng điện tử. Năm 2021 cũng là đất nước ta diễn ra nhiều sự kiện quan trọng, có những vấn đề được dư luận xã hội quan tâm, theo dõi. Đối với các sự kiện quan trọng và các vấn đề được xã hội quan tâm, theo dõi, các báo mạng điện tử luôn quan tâm, đẩy mạnh truyền thông qua thông điệp ảnh báo chí. Vì vậy, luận án sẽ có điều kiện quan sát, nghiên cứu được thực trạng thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử một cách đầy đủ nhất. 4. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu 4.1. Câu hỏi nghiên cứu Luận án tập trung trả lời các câu hỏi nghiên cứu sau: Câu hỏi 1: Thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam trong thời gian khảo sát tập trung vào những chủ đề nội dung gì? Câu hỏi 2: Thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử đã phát huy đặc trưng và vai trò của ảnh báo chí như thế nào? Câu hỏi 3: Các yếu tố tạo hình, quy trình sản xuất và cách thức truyền tải thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử được áp dụng ra sao? Câu hỏi 4: Thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử trong trường hợp nghiên cứu điển hình đại dịch COVID-19 được thể hiện như thế nào? 4.2 Giả thuyết nghiên cứu Từ những câu hỏi nghiên cứu trên, luận án đưa ra những giải thuyết nghiên cứu: Giả thuyết thứ nhất: Thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam trong thời gian khảo sát phản ánh toàn diện các lĩnh vực của đời sống chính trị xã hội, nhưng chủ yếu tập trung vào tin tức sự kiện có tính thời sự, hơn là khắc hoạ chân dung, hoàn cảnh sống của con người và các chủ đề chuyên sâu, chuyên biệt. Giả thuyết thứ hai: Thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam thực hiện tốt vai trò thông tin, tuyên truyền tư tưởng, nhận thức cho công chúng, tuy nhiên, chưa phát huy hết thế mạnh của ảnh báo chí trên phương diện tính biểu tượng, tính thẩm mỹ. Giả thuyết thứ ba: Báo mạng điện tử ở Việt Nam đã áp dụng hiệu quả, tích cực các yêu cầu về tạo hình, tiêu chuẩn về sản xuất và triển khai nhiều cách thức truyền tải thông điệp ảnh báo chí ngày càng chuyên nghiệp, hiện đại hơn. Mặc dầu vậy, việc khai thác, sử dụng thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử vẫn còn có những bất cập về chất lượng nội dung và hình thức của tác phẩm. Giả thuyết thứ tư: Thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện ở Việt Nam trong đại dịch COVID-19 có ý nghĩa quan trọng, góp phần hiệu quả vào công tác phòng, chống dịch. Thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử trong thời gian này đã thể hiện rõ cả 4 phương diện: thông tin về đại dịch; tư tưởng của Đảng và Nhà nước trong công tác phòng, chống dịch; tính thẩm mỹ trong những hình ảnh về vẻ đẹp của tình người trong dịch bệnh; tính biểu tượng về sự hy sinh, niềm hy vọng và niềm tin trong hoàn cảnh khó khăn, khắc nghiệt.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu: 5.1 Cơ sở lý luận Để thực hiện được những vấn đề nghiên cứu đặt ra, luận án dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các chủ trương, đường lối, quan điểm, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước ta về báo chí, báo mạng điện tử, ảnh báo chí. 5.2 Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp phân tích tài liệu: Phương pháp này dùng để hệ thống hóa các vấn đề lý luận liên quan đến thông điệp ảnh báo chí, làm cơ sở để xây dựng khung lý thuyết cho vấn đề luận án nghiên cứu. - Phương pháp phân tích nội dung: Áp dụng từ các nghiên cứu về phương pháp phân tích nội dung, luận án đưa 4 bước phân tích nội dung thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử. - Phương pháp phân tích nội dung tín hiệu học để nhận diện và phân tích những cấp độ ý nghĩa của các tín hiệu nằm trong hình ảnh. - Phương pháp phỏng vấn sâu: lựa chọn phỏng vấn sâu 10 chuyên gia, trong đó, có 3 lãnh đạo cơ quan báo chí, 4 phóng viên ảnh/phụ trách bộ phận ảnh của 4 tờ báo mạng điện tử, 2 nhà nghiên cứu về ảnh báo chí, 1 giảng viên đào tạo ảnh báo chí. - Phương pháp nghiên cứu trường hợp (Case study): Trong năm 2021, "Đại dịch COVID-19" là từ khóa nóng nhất trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội trong năm 2021 không chỉ ở Việt Nam mà trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, đã ghi nhận 2 đợt bùng phát dịch COVID-19 lần thứ 3 và lần thứ 4, lây lan trong cộng đồng, đặc biệt đại dịch bùng phát tại các tỉnh, thành phố phía Nam đã gây tác động tiêu cực và làm xáo trộn đến mọi mặt của đời sống. Nội dung được thông tin, tuyên truyền, phản ánh lớn nhất trong năm 2021 trên các phương tiện truyền thông đại chúng, trong đó có báo mạng điện tử là về đại dịch COVID-19. Đây cũng là nội dung được công chúng quan tâm nhất. Vì vậy, luận án chọn nghiên cứu trường hợp thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử về đại dịch COVID-19. 6. Đóng góp mới của luận án - Về mặt lý luận: Luận án hệ thống và làm rõ những vấn đề lý luận về thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử, góp phần tạo dựng phương pháp luận về nghiên cứu thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử. - Về mặt thực tiễn: Luận án tiến hành khảo sát, chỉ ra thực trạng của thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam hiện nay, xác định vai trò và những yêu cầu đối của báo mạng điện tử trong việc truyền thông thông điệp ảnh báo chí nhằm tăng cường hiểu biết, thay đổi nhận thức, thái độ và hành vi của độc giả. Từ đó, chỉ rõ những vấn đề đặt ra đối với báo mạng điện tử trong việc truyền tải thông điệp ảnh báo chí; đề xuất những giải pháp và khuyến nghị để nâng cao chất lượng thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử để đáp ứng mục tiêu truyền thông trong bối cảnh hiện nay. 7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án 7.1 Ý nghĩa khoa học Là công trình nghiên cứu đầu tiên tiếp cận cơ bản và hệ thống vấn đề thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam hiện nay, luận án sẽ làm phong
phú thêm cho lĩnh vực nghiên cứu truyền thông, cụ thể là khía cạnh phân tích thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử. Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần nâng cao năng lực tác động và hiệu quả truyền thông của ảnh báo chí trên báo mạng điện tử. 7.2 Ý nghĩa thực tiễn Trên cơ sở phân tích, đánh giá khách quan, luận án sẽ cung cấp cái nhìn tổng thể thực trạng thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử, đặc biệt là đối với 3 tờ báo mạng điện tử được lựa chọn khảo sát. Qua đó, giúp các cơ quan báo mạng điện tử nhìn nhận lại kết quả thực hiện nhiệm vụ truyền tải thông điệp bằng ảnh, góp phần cải thiện và nâng cao chất lượng thông điệp bằng ảnh báo chí trên báo mạng điện tử. Luận án là tài liệu tham khảo bổ ích phục vụ công tác nghiên cứu khoa học về lĩnh vực ảnh báo chí, lĩnh vực nghiên cứu thông điệp và lĩnh vực báo mạng điện tử. Từ đó, gợi mở hướng nghiên cứu cho các đề tài khoa học khác có liên quan. Luận án sẽ là tài liệu tham khảo bổ ích cho các cơ sở nghiên cứu, đào tạo nguồn nhân lực cho báo chí truyền thông về ảnh báo chí, báo mạng điện tử và là nguồn tài liệu tham khảo cho những ai quan tâm về thông điệp ảnh trên báo mạng điện tử. 8. Kết cấu của luận án Ngoài chương Tổng quan, Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục, luận án có kết cấu 3 chương: - Chương 1: Thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử - Một số vấn đề lý luận cơ bản. - Chương 2: Thực trạng thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam hiện nay. - Chương 3: Những vấn đề đặt ra, giải pháp và khuyến nghị nâng cao chất lượng thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam trong thời gian tới. TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU Đánh giá tổng quát về các công trình nghiên cứu liên quan đến luận án và đề ra hướng nghiên cứu cho luận án Đối với hướng nghiên cứu về báo mạng điện tử và thông điệp truyền thông trên báo mạng điện tử, cung cấp những cứ liệu có tính chất là cơ sở lý luận, xác định khái niệm, vị trí, vai trò của thông điệp truyền thông nói chung và thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử nói riêng. Đồng thời, nắm rõ các kiến thức, khái niệm, kỹ năng chuyên môn nghiệp vụ về báo chí như: nhà báo, tác phẩm báo chí, thể loại báo chí, bản chất và cơ chế tác động của báo chí, chức năng, nhiệm vụ của báo chí, sáng tạo tác phẩm báo chí nói chung cũng như đối với báo mạng điện tử nói riêng. Đó cũng là một trong những căn cứ để xác lập mẫu nghiên cứu khảo sát các tác phẩm báo chí và phân loại tác phẩm báo chí. Đây cũng là cơ sở để xây dựng tiêu chí của thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử. Từ đó,
phân tích, luận giải các số liệu khảo sát thu thập để đưa ra các kết luận và đề xuất các giải pháp khoa học cho mục tiêu nghiên cứu. Đối với hướng nghiên cứu về quy trình sản xuất thông điệp ảnh báo chí, giúp tác giả luận án hệ thống các công trình liên quan trực tiếp đến ảnh báo chí như: phân loại ảnh báo chí, các lý thuyết truyền thông liên quan đến ảnh báo chí, cơ sở lý thuyết về ảnh báo chí như đặc điểm, vai trò, tính chất của ảnh báo chí, các nguyên tắc tạo hình nhiếp ảnh (nguyên tắc sử dụng ánh sáng, bố cục, màu sắc, thời cơ bấm máy…). Đây cũng là những tham khảo và gợi ý hữu ích để tác giả luận án nghiên cứu và xây dựng lý thuyết về thông điệp ảnh báo chí, làm cơ sở lý luận cho đề tài nghiên cứu. Đối với hướng nghiên cứu về phân tích thông điệp ảnh báo chí, đây là hướng nghiên cứu trực tiếp liên quan đến luận án. Tổng luận các công trình liên quan đến phân tích thông điệp ảnh báo chí trên thế giới và Việt Nam cho thấy, hướng nghiên cứu thông điệp ảnh báo chí có cơ sở cả về mặt lý luận và mặt thực tiễn. Đây là hướng nghiên cứu luôn mang tính thời sự trong nghiên cứu truyền thông đại chúng từ nhiều thập niên trước. Hướng nghiên cứu thông điệp ảnh báo chí luôn gắn với các vấn đề mang tính toàn cầu như: chiến tranh, xung đột sắc tộc tôn giáo, khủng bố, bình đẳng giới, nạn đói nghèo, bầu cử… Với sự phát triển của công nghệ thông tin và Internet, trong một thế giới “tràn ngập hình ảnh” như hiện nay, hướng nghiên cứu về thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử là một hướng nghiên cứu quan trọng và cần thiết. Đánh giá chung về các công trình nghiên cứu nói trên, có thể nhận thấy, các công trình nghiên cứu thông điệp ảnh báo chí là một nội dung nghiên cứu không mới, đã được nhiều nhà khoa học quan tâm, đặc biệt từ góc độ báo chí học. Tuy nhiên, còn một số hạn chế như sau: - Các nghiên cứu về thông điệp ảnh báo chí trên các loại hình báo chí khác nhau, chủ yếu là thông điệp hình ảnh trên truyền hình, thông điệp ảnh trên báo in, tạp chí… chứ chưa có công trình nào nghiên cứu thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử. - Các nghiên cứu về thông điệp ảnh báo chí đều hướng tới nội dung cụ thể, riêng lẻ. Đây là các công trình nghiên cứu thực nghiệm, chưa có sự tổng hợp, bao quát, hệ thống một cách toàn diện về thông điệp ảnh báo chí. - Nghiên cứu thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử lại là lĩnh vực khá mới mẻ và hấp dẫn, chưa có công trình nào nghiên cứu về vấn đề này một cách chi tiết, chuyên sâu và có hệ thống, đặc biệt là nhìn nhận dưới góc độ báo chí học và khoa học liên ngành bằng phương pháp phân tích nội dung hình ảnh trong các đơn vị tin, bài viết được đăng tải. Trong bối cảnh hiện nay, báo mạng điện tử hiện nay ngày càng phát huy những ưu thế của mình trong việc truyền thông thông điệp, hấp dẫn độc giả hơn những loại hình báo chí khác, thì việc nghiên cứu thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng tử để nâng cao hiệu quả truyền thông là điều hết sức cần thiết. Trên cơ sở kế thừa những giá trị khoa học từ các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học trong và ngoài nước, luận án mong muốn làm đầy các khoảng trống trong nghiên cứu về thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử. Từ những kết quả phân tích, luận giải của tổng quan nêu trên, luận án đã kế thừa những giá trị khoa học của các công trình đi trước làm cơ sở để phát triển
hướng nghiên cứu của luận án. Luận án tiếp tục nghiên cứu và làm sáng tỏ một số vấn đề sau: Một là, tiếp tục nghiên cứu một cách có hệ thống về thông điệp báo chí nói chung, thông điệp ảnh báo chí trên mạng báo mạng điện tử nói riêng. Từ đó, xây dựng cơ sở lý thuyết và căn cứ thực tiễn cho việc phân tích thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam hiện nay. Đưa ra khái niệm, làm rõ đặc trưng và vai trò, xây dựng các tiêu chí của thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử để làm căn cứ khảo sát thực trạng thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam hiện nay. Hai là, tiến hành khảo sát, phân tích, đánh giá thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam hiện nay để làm rõ các yếu tố cấu thành thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử. Thông điệp ảnh báo chí đã đáp ứng được các yêu cầu truyền thông về ảnh báo chí trên báo mạng điện tử hay chưa? Ba là, làm rõ những vấn đề đặt ra; kiến nghị, đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử Việt Nam hiện nay. Tiểu kết tổng quan Kết quả tổng quan các vấn đề liên quan đến đề tài nghiên cứu là quá trình tìm kiếm, phân tích thông tin có liên quan đến chủ đề “Thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử” nhằm đưa ra cái nhìn tổng quát về các giá trị mà các công trình đi trước đã đạt được; từ đó, luận án tiếp cận, kế thừa, học hỏi các giá trị nghiên cứu. Đồng thời, cung cấp một hệ thống lý luận, bằng chứng thực tiễn nghiên cứu về ảnh báo chí; báo mạng điện tử, là điều kiện cho việc hình thành tư duy, nhận thức về vấn về thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử. Các công trình nghiên cứu về báo mạng điện tử được triển khai theo hướng nghiên cứu về lý thuyết như khái niệm, đặc điểm, ưu điểm, hạn chế, xu hướng phát triển. Hướng nghiên cứu về nội dung báo chí - truyền thông thường được triển khai trong phạm vi nghiên cứu báo in và truyền hình, chưa được nghiên cứu nhiều trên báo mạng điện tử. Mặc dù có nhiều công trình nghiên cứu thực nghiệm về phân tích nội dung thông điệp ảnh báo chí ở nhiều góc nhìn khác nhau, nhưng chưa có công trình nào đề cập trực diện đến nghiên cứu nội dung thông điệp ảnh báo trên báo mạng điện tử. Việc nghiên cứu tổng quan cho thấy, hướng nghiên cứu về thông điệp ảnh báo chí trên thế giới và ở Việt Nam khá phổ biến, được triển khai bằng các nghiên cứu thực nghiệm và các phương pháp nghiên cứu khác nhau, từ phương pháp nghiên cứu định lượng đến phương pháp nghiên cứu định tính, kết hợp nghiên cứu định lượng và định tính. Các nghiên cứu đã tiếp cận nhiều phương thức về nội dung, hình thức của thông điệp ảnh báo chí về một chủ đề cụ thể. Các nghiên cứu cũng chỉ ra được tầm quan trọng của thông điệp ảnh báo chí trong việc tác động làm thay đổi nhận thức, định hướng hành vi của độc giả. Ở Việt Nam, nghiên cứu về thông điệp ảnh báo chí tập trung chủ yếu về một nội dung cụ thể chứ chưa có nghiên cứu tổng quan về thông điệp ảnh báo chí nói chung và thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử nói riêng. Dưới cách tiếp cận báo chí học, chưa có một công trình nghiên cứu thực nghiệm nào đề cập trực diện việc nghiên cứu thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam hiện nay.
Từ kết quả nghiên cứu tổng quan, tác giả luận án kế thừa các giá trị nghiên cứu đi trước về báo mạng điện tử, thông điệp truyền thông, thông điệp ảnh báo chí. Đặc biệt, tác giả kế thừa những kết quả về hướng nghiên cứu về phân tích nội dung thông điệp, mặt khác, cung cấp hệ thống lý luận và bằng chứng thực tiễn nghiên cứu thông điệp ảnh báo chí tại Việt Nam. Những công trình nghiên cứu, sách, bài báo, báo cáo… được đề cập tới trong Tổng quan là những cơ sở khoa học để tác giả hình thành tư duy nhận thức về thông điệp ảnh báo chí nói chung và thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử nói riêng. Từ đó, tác giả luận án xác định các mục tiêu, phương pháp trong quá trình triển khai các bước nghiên cứu tiếp theo. Chương 1 THÔNG ĐIỆP ẢNH BÁO CHÍ TRÊN BÁO MẠNG ĐIỆN TỬ - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN 1.1.Hệ thống khái niệm 1.1.1 Ảnh báo chí Ảnh báo chí là hình thức thông tin của báo chí bằng hình ảnh (ảnh chụp), phản ánh khách quan, chân thực đời sống xã hội, đem lại một lượng thông tin và một giá trị thẩm mỹ nhất định, được sử dụng trên các phương tiện thông tin đại chúng. Từ khái niệm trên, có thể làm rõ một số tính chất của ảnh báo chí như sau: Thứ nhất, khách quan, chân thật. Thứ hai, tính thời sự. Thứ ba, tính đại chúng. Thứ tư, tính thẩm mỹ. Thứ năm, tính tài liệu, thể hiện ở khả năng lưu trữ tư liệu lịch sử những vấn đề mang ý nghĩa xã hội bằng thông tin hình ảnh. Phân biệt ảnh báo chí và ảnh nghệ thuật Về đề tài, ảnh báo chí được khai thác đề tài từ các thông tin thời sự, nội dung chân thật và có chú thích rõ ràng, đầy đủ. Ảnh nghệ thuật có thể khai thác đề tài từ mọi biểu hiện tạo nên cảm xúc chân - thiện - mỹ. Nội dung ảnh nghệ thuật thường mang tính cụ thể, khái quát hóa. Ảnh báo chí thường có tính tài liệu, tính khoa học thì ảnh nghệ thuật lại thể hiện rõ tính thẩm mỹ. 1.1.2 Báo mạng điện tử Báo mạng điện tử là một loại hình báo chí được xây dựng dưới dạng thức của một trang web hoặc dưới dạng thức của ứng dụng trên nền tảng di động (mobile), phát hành trên mạng internet, độc giả đọc báo trên các thiết bị điện tử khi có kết nối internet. Thông tin trên báo mạng điện tử được cập nhật thường xuyên, liên tục, cho phéo độc giả tiếp cận thông tin nhanh chóng, không phụ thuộc vào không gian và thời gian. Từ khái niệm nêu trên, có thể rút ra những đặc trưng của báo mạng điện tử như sau: Thứ nhất, báo mạng điện tử cho phép kết nối và truyền tải dung lượng lớn thông tin với tốc độ nhanh với khả năng đa phương tiện.
Thứ hai, tính tức thời và tính phi định kỳ. Thứ ba, tính tương tác. Thứ tư, tính siêu liên kết. Thứ năm, khả năng lưu trữ và tìm kiếm thông tin. 1.1.3. Thông điệp Thông điệp là nội dung thông tin được trao đổi từ nguồn phát đến đối tượng tiếp nhận. Nội dung thông tin đó thể hiện thông qua tiếng nói, chữ viết, hình ảnh, đồ họa, hệ thống ký hiệu… để chuyển tải tâm tư, tình cảm, mong muốn, đòi hỏi, ý kiến, hiểu biết, kinh nghiệm sống, tri thức khoa học - kỹ thuật… Trong luận án, thông điệp được xác định là thông điệp tác phẩm báo chí trên báo mạng điện tử. Thông điệp tác phẩm báo chí trên báo mạng điện tử được hiểu là nội dung thông tin từ báo mạng điện tử đến công chúng thông qua các tin, bài, ảnh báo chí, video clip, infographic… Thông điệp trên báo mạng điện tử mang đầy đủ những thế mạnh và hạn chế của báo mạng điện tử. 1.1.4 Thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử Thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử là phương diện ý nghĩa của bức ảnh báo chí được đăng tải trên báo mạng điện tử mà cơ quan báo chí mong muốn truyền tải đến người tiếp nhận. Tính chất của thông điệp ảnh báo chí bao gồm 2 ngữ nghĩa: Thứ nhất, thông điệp được biểu thị, chính là sự “tương tự”, “bắt chước”, “tái tạo lại” thực tế. Thứ hai, thông điệp được bao hàm, chính là truyền đạt cách mà xã hội suy nghĩ về sự “tương tự” được phản ánh. Thông điệp ảnh báo chí được mã hóa bằng hệ thống ký hiệu là loại hình ngôn ngữ phi văn tự là hình ảnh. Mã thông điệp ảnh báo chí được cấu thành bởi một kho khuôn mẫu như màu sắc, đồ họa, cử chỉ, biểu cảm hay sắp xếp các yếu tố trong ảnh. Để giải mã thông điệp ảnh báo chí, cần giải mã các yếu tố cấu thành nên thông điệp ảnh báo chí. Thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử mang đầy đủ những đặc điểm cơ bản của báo điện tử như được truyền tải dung lượng lớn thông tin với tốc độ nhanh và khả năng đa phương tiện; tính tức thời và tính phi định kỳ; tính tương tác; được lưu trữ thành kho tư liệu. 1.2. Đặc trưng và vai trò của thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử 1.2.1. Đặc trưng của thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử 1.2.1.1 Tính thông tin Tính thông tin của thông điệp ảnh báo chí luôn là yếu tố có trước, mang tính trực tiếp và thể hiện ngay ở tầng nhận thức đầu tiên hay cấp độ nhận thức đầu tiên của độc giả đối với thông điệp. 1.2.1.2 Tính tư tưởng, tính khuynh hướng Trong thông điệp ảnh báo chí, tư tưởng không xuất hiện cụ thể như các yếu tố cấu thành là hình ảnh, chú thích ảnh, văn bản đi cùng hình ảnh… Tư tưởng là yếu tố trừu tượng, thể hiện sự biểu đạt thống nhất của mọi yếu tố cấu tạo nên thông điệp ảnh báo chí, thúc đẩy và hướng dẫn nhận thức của công chúng đối với thông tin mà thông điệp ảnh báo chí phản ánh. Tất cả các yếu tố cấu tạo nên thông điệp ảnh báo chí đều nhằm biểu đạt một tư tưởng nhất định. 1.2.1.3 Tính thẩm mỹ.
Tính thẩm mỹ của thông điệp ảnh báo chí thể hiện ở các yếu tố. Một là, bản thân hình ảnh trước hết phải là hình ảnh đẹp, hiện thân của cái đẹp. Hai là, ngoài việc phản ánh cái đẹp vốn có của bức ảnh, thông điệp ảnh báo chí còn góp phần giáo dục thẩm mỹ cho công chúng thông qua những hình ảnh đẹp trong bức ảnh để bồi dưỡng cảm xúc và thị hiếu thẩm mỹ lành mạnh. 1.2.1.4 Tính biểu tượng Không phải tất cả các thông điệp ảnh báo chí đều có tính biểu tượng. Khi nhắc tới tính biểu tượng của thông điệp ảnh báo chí là đề cập tới việc thông điệp ảnh báo chí phản ánh về một nội dung điển hình, con người điển hình trong hoàn cảnh điển hình, có giá trị cao về mặt ngữ nghĩa mang tính biểu tượng. Con người, sự kiện, sự việc tách ra bối cảnh cụ thể diễn ra để trở thành những biểu tượng mang ý nghĩa ẩn dụ hay có tính khái quát. 1.2.2. Vai trò của thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử 1.2.2.1 Truyền tải thông điệp một cách nhanh chóng, hiệu quả, hấp dẫn 1.2.2.2 Lôi cuốn người tiếp nhận, tạo ấn tượng với người tiếp nhận 1.2.2.3 Tạo dựng niềm tin đối với người tiếp nhận 1.2.2.4 Tác động vào mặt nhận thức để từ đó tạo nên hiệu quả trong định hướng 1.3. Các yếu tố cấu thành thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử 1.3.1 Các yếu tố tạo hình 1.3.1.1 Đối tượng phản ánh Luận án phân chia đối tượng phản ánh của thông điệp ảnh báo chí thành 2 nhóm: 1) Sự kiện, hiện tượng, vấn đề; 2) Chân dung nhân vật/con người. 1.3.1.2 Chi tiết trong ảnh báo chí Để thể hiện được ý nghĩa muốn truyền đạt, thông điệp ảnh báo chí cần có đối tượng phản ánh và những chi tiết để làm rõ đối tượng phản ánh đó. Vì vậy, chi tiết trong ảnh báo chí là yếu tố cấu thành nên thông điệp ảnh báo chí. Trong thông điệp ảnh báo chí, chi tiết có thể là những con người, những hành động có thực được chắt lọc qua góc nhìn của người chụp ảnh. Trong quá trình sáng tạo thông điệp ảnh báo chí, cần chọn được những chi tiết đắt để góp phần thể hiện, phản ánh rõ nội dung mà mình muốn thể hiện. Đó có thể là một trạng thái, cử chỉ, nét mặt, dáng đứng… của đối tượng được phản ánh. 1.3.1.3 Bố cục - Khuôn hình ảnh báo chí Bố cục ảnh báo chí là sự tổ chức, sắp xếp các mối quan hệ giữa đối tượng chính, đối tượng phụ và bối cảnh thành một thể thống nhất, hoàn chỉnh, làm cho nội dung bức ảnh được chân thực, rõ ràng, hình thức đẹp. Bố cục của ảnh báo chí là sự sắp đặt những yếu tố phụ trong vị trí so sánh với yếu tố chính sao cho yếu tố chính bao giờ cũng nổi bật. Khuôn hình của ảnh chụp gồm có 4 khung hình: toàn cảnh, trung cảnh, cận cảnh và đặc tả. Khoảng cách của người chụp và đối tượng được chụp quyết định sự gần gũi, sự thân mật, sự tách rời cảm xúc giữa người chụp và đối tượng. Một số bố cục ảnh báo chí sáng tạo là: 1) Tiền cảnh chủ đạo, hậu cảnh bổ sung; 2) Thêm cái mất trật tự vào một tình huống trật tự; 3) Thêm màu sắc vào một cảnh trí đơn sắc; 4) Quy tắc bố cục theo tỉ lệ 1/3; 5) Giới hạn khung hình; 6) Canh nét chọn lọc; 7) Ánh sáng phản chiếu tăng thêm phần sáng cho bóng tối…
1.3.1.4 Ánh sáng, màu sắc, đường nét Về ánh sáng của ảnh báo chí: Ánh sáng vừa là điều kiện ghi hình, vừa là phương tiện tạo hình trong ảnh báo chí. Một bức ảnh báo chí đạt yêu cầu là phải được chụp đúng sáng, đủ sáng, và sử dụng các hướng chiếu sáng hợp lý đối với mỗi đối tượng cụ thể. Về màu sắc trong ảnh báo chí Ảnh báo chí đăng trên báo mạng điện tử thường là ảnh màu và ảnh đen trắng. Về đường nét trong ảnh báo chí Đường nét được ví như là xương sống của hình ảnh, góp phần truyền tải ý nghĩa bên trong bức ảnh. 1.3.2 Các yếu tố văn bản 1.3.2.1 Chú thích ảnh Chú thích ảnh thường là bộ phận không thể thiếu đối với ảnh báo chí. Bởi mỗi ảnh báo chí là sự thống nhất giữa hai yếu tố: hình ảnh và chú thích. Hình ảnh thể hiện nội dung thông tin chính của bức ảnh, chú thích góp phần bổ sung hoàn chỉnh thông tin và xác định hình ảnh để làm nổi bật thông điệp bức ảnh muốn nói tới. 1.3.2.2 Văn bản đi cùng ảnh báo chí Bên cạnh chú thích ảnh, luận án xác định thông tin văn bản trong thông điệp ảnh báo chí là tin, bài viết đăng cùng ảnh báo chí, bao gồm: Tít, sapo, nội dung tin, bài viết, và thông tin bằng chữ ngay trong hình ảnh. Đây là thông tin văn bản có tác dụng là thông tin hỗ trợ hay thông tin mở rộng đối với hình ảnh. 1.3.3 Các yếu tố trong quá trình sáng tạo 1.3.3.1 Khoảnh khắc bấm máy Khoảnh khắc bấm máy là giây phút lao động căng thẳng nhất, là đỉnh điểm của sự sáng tạo của người chụp ảnh. Thời khắc bấm máy quyết định bao hàm hai nội dung: Tính quy luật của máy ảnh “nhìn thấy cùng một lúc” mọi thứ trước mắt và tính chủ động thu hình của người chụp vào lúc cao trào, điển hình của đối tượng. Đây là thời điểm thể hiện rõ nhất cao trào, cảm xúc về mặt tạo hình. Đồng thời, nó cũng thể hiện được mức độ nhanh nhạy, dấn thân, chuyên nghiệp của người chụp. 1.3.3.2 Góc máy ảnh Vị trí máy ảnh được hiểu là chiều cao từ mặt đất đến chỗ cầm máy ảnh. Góc máy ảnh được hiểu là độ ở đó máy ảnh hướng về đối tượng. Các góc máy bao gồm: góc máy thấp; góc máy cao; góc máy ngang tầm mắt. 1.3.3.3 Biên tập và xuất bản Đây là những công việc cần được làm tỉ mỉ và chu đáo trước khi xuất bản thông điệp ảnh báo chí, bao gồm: sửa chữa, làm hoàn chỉnh chú thích, tổ chức sử dụng ảnh báo chí. 1.3.4 Cách thức truyền tải thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử 1.3.4.1 Vị trí đăng tải ảnh báo chí Thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử được đăng tải theo ba cấp độ: Thứ nhất, ở vị trí trang chủ. Đây là nơi tập trung các đường liên kết đến các trang cấp hai và cấp ba. Thứ hai, ở vị trí trang chuyên mục. Thứ ba, ở vị trí trang nội dung là toàn bộ tin, bài có chứa thông điệp ảnh báo chí
1.3.4.2 Thể loại ảnh báo chí Luận án xác định 3 thể loại ảnh được nghiên cứu trong luận án là: ảnh tin, nhóm ảnh, ảnh phóng sự. Đây là 3 thể loại ảnh có sự phù hợp với đặc trưng của báo mạng điện tử và đặc trưng của thông điệp ảnh báo chí. 1.3.4.3 Định dạng, dung lượng, kích cỡ hình ảnh Định dạng, dung lượng và kích cỡ hình ảnh có ảnh hưởng trực tiếp tới việc tải trang báo mạng điện tử của công chúng. Cần phải tối ưu hóa đến mức cao nhất trước khi đăng tải lên báo, để hình ảnh có kích thước file ảnh thấp nhất mà vẫn đảm bảo chất lượng hình ảnh. 1.3.4.4 Tác quyền ảnh báo chí Việc thực hiện tốt bản quyền tác phẩm báo chí sẽ tạo ra môi trường lành mạnh để thúc đẩy sự sáng tạo không ngừng trong hoạt động báo chí và của những người làm báo. Có tên tác giả trên ảnh báo chí, nguồn ảnh, bản quyền hình ảnh... góp phần tăng độ tin cậy của ảnh báo chí. Chính vì vậy, vấn đề tác quyền ảnh báo chí cần được coi trọng và thực hiện một cách nghiêm túc. 1.3.4.5 Những cách thức trình bày Trước kia, trên báo mạng điện tử, hình ảnh chỉ được trình bày đơn giản theo các trình tự: Tít - sapo - ảnh - nội dung, hoặc ảnh kèm với chú thích; hoặc hình ảnh minh họa kèm theo bài viết. Đó là các dạng bài như: Longform, Emagazine, Story, Lens… 1.3.4.6 Yếu tố tâm lý của thông điệp Yếu tố tâm lý của thông điệp được thể hiện qua các yếu tố: (1) Tình cảm và lý trí: Thông điệp được diễn đạt bằng các hình thức tình cảm hoặc bằng các lý lẽ để tác động đến cảm xúc hoặc lý trí của đối tượng. (2) Tích cực và tiêu cực: Thông điệp tích cực nêu rõ lợi ích, ưu việt của việc thực hiện hành vi mang tính tích cực. Thông điệp tiêu cực là thông điệp cảnh báo về những kết cục, những hậu quả xấu có thể xảy ra cho đối tượng. (3) Hài hước và nghiêm túc: Yếu tố hài hước sẽ lôi cuốn sự chú ý của đối tượng tiếp nhận nhưng chưa chắc sẽ tạo được hiệu quả cao, bởi đối tượng sẽ không cảm nhận sự nghiêm túc trong thông điệp. 1.4. Phân loại ảnh báo chí trên báo mạng điện tử theo các nhóm chủ đề Căn cứ 4 đặc trưng của thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử như đã trình bày ở trên: Tính thông tin; Tính tư tưởng, Tính khuynh hướng, Tính thẩm mỹ; Tính biểu tượng, tác giả luận án chia ảnh báo chí theo các nhóm chủ đề khác nhau: (1) Thứ nhất, ảnh báo chí về hoạt động của lãnh đạo Đảng và Nhà nước. (2) Thứ hai, ảnh báo chí gắn với tin tức thời sự hằng ngày. (3) Thứ ba, ảnh báo chí về chân dung nhân vật/con người. (4) Thứ tư, ảnh báo chí về các vấn đề chuyên biệt, điển hình. 1.5. Những tiêu chí đánh giá thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử 1.5.1 Thông điệp ảnh báo chí phải rõ ràng, chân thật Đây là tiêu chí đầu tiên và quan trọng nhất của thông điệp ảnh báo chí, cũng thể hiện nguyên tắc khách quan, chân thật của báo chí nói chung. 1.5.2 Thông điệp ảnh báo chí phải phù hợp về mặt chính trị, tư tưởng Nếu như tính thông tin là cấp độ thứ nhất của thông điệp ảnh báo chí thì tính tư tưởng, tính khuynh hướng là cấp độ ý nghĩa thứ hai của thông điệp ảnh báo chí. Điều này đòi hỏi thông điệp ảnh báo chí cũng phải có sự phù hợp về mặt chính trị, tư tưởng.
1.5.3 Thông điệp ảnh báo chí phải phù hợp với đối tượng tiếp nhận Để đạt được hiệu quả tối ưu trong truyền thông, một trong những yếu tố quan trọng quyết định là thông điệp ảnh báo chí phải phù hợp với đối tượng tiếp nhận, phù hợp với đối tượng công chúng của báo mạng điện tử đó. 1.5.4 Thông điệp ảnh báo chí phải phù hợp với nội dung tác phẩm Thông điệp ảnh báo chí và nội dung trong tin, bài viết đăng cùng được xem xét là các yếu tố tạo thành một chỉnh thể để làm nổi bật lên thông điệp của tác phẩm báo chí. Vì vậy, thông điệp ảnh báo chí và nội dung tác phẩm phải có sự thống nhất với nhau, không thể để tình trạng “bài viết một đằng, ảnh một nẻo”. 1.5.5 Thông điệp ảnh báo chí phải có giá trị về nhận thức, thẩm mỹ Để mang lại giá trị về nhận thức và thẩm mỹ của thông điệp ảnh báo chí, người chụp ảnh phải lựa chọn được sự khát quát điển hình. Có nghĩa là, phải tìm ra trong hiện thực khách quan một hình tượng điển hình mang sự thật bản chất, chứa đựng nội dung thẩm mỹ tự nhiên, đủ sức rung động người xem. Thông điệp ảnh báo chí giúp khơi gợi công chúng suy nghĩ, đánh giá, khám phá những cái mới của cuộc sống xung quanh họ, giúp họ tìm kiếm những kiến thức và giá trị thẩm mỹ. 1.6 Các lý thuyết sử dụng trong nghiên cứu 1.6.1 Lý thuyết truyền thông thị giác 1.6.2 Lý thuyết thiết lập chương trình nghị sự 1.6.3 Lý thuyết đóng khung Tiểu kết Chương 1 Chương 1 đã làm rõ phạm vi, nội hàm của một số khái niệm liên quan đến đề tài luận án như: Ảnh báo chí, Báo mạng điện tử, Thông điệp, Thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử. Luận án đưa ra khái niệm công cụ: Thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử là phương diện ý nghĩa của bức ảnh báo chí được đăng tải trên báo mạng điện tử mà cơ quan báo chí mong muốn truyền tải đến người tiếp nhận. Từ đó, luận án nêu ra 4 vai trò của thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử: (1) Truyền tải thông điệp một cách nhanh chóng, hiệu quả, hấp dẫn; (2) Lôi cuốn người tiếp nhận, tạo ấn tượng với người tiếp nhận; (3) Tạo dựng niềm tin đối với người tiếp nhận; (4)Tác động vào mặt nhận thức để từ đó tạo nên hiệu quả trong định hướng. Luận án đưa ra 4 đặc trưng của thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử là: (1) Tính thông tin, (2) Tính tư tưởng, khuynh hướng, (3) Tính thẩm mỹ, (4) Tính biểu tượng Luận án làm rõ 4 yếu tố cấu thành thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử gồm: (1) Các yếu tố tạo hình, (2) Các yếu tố văn bản, (3) Các yếu tố trong quá trình sáng tạo, (4) Cách thức truyền tải thông điệp. Luận án đưa ra 5 tiêu chí đánh giá đối với thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử: (1) Phải rõ ràng, chân thật; (2) Phải phù hợp về mặt chính trị, tư tưởng; (3) Phải phù hợp với đối tượng tiếp nhận; (4) Phải phù hợp với nội dung tác phẩm; (5) Phải có giá trị về mặt nhận thức, thẩm mỹ. Dựa trên các đặc trưng của thông điệp ảnh báo chí, để khảo sát thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử trong Chương 2, luận án phân loại ảnh báo chí
trên báo mạng điện tử theo 4 nhóm chủ đề khác nhau: (1) Ảnh báo chí về hoạt động của lãnh đạo Đảng, Nhà nước; (2) Ảnh báo chí gắn với tin tức thời sự hằng ngày; (3) Ảnh báo chí về chân dung nhân vật, con người; (4) Ảnh báo chí về các chủ đề chuyên biệt, điển hình. Các nội dung trên đây là cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn để luận án khảo sát thực trạng thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Chương 2 của luận án. Chương 2 THỰC TRẠNG THÔNG ĐIỆP ẢNH BÁO CHÍ TRÊN BÁO MẠNG ĐIỆN TỬ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 2.1 Tổng quan về các báo mạng điện tử khảo sát 2.1.1 Báo VnExpress Với slogan “Báo tiếng Việt nhiều người xem nhất”, báo điện tử VnExpress ra đời từ tháng 2/2001, có cơ quan chủ quản là Bộ Khoa học và Công nghệ. Theo thống kê của trang Similarweb.com, báo VnExpress luôn có số lượng truy cập cao nhất trong số các tờ báo, trang mạng điện tử ở Việt Nam về mảng tin tức và truyền thông, đứng thứ 6 trong tất cả các website ở Việt Nam. 2.1.2 Báo Vietnamnet Với tiêu chí “Vì Việt Nam hùng cường”, báo Vietnamnet thành lập từ năm 1997; đến năm 2003, báo chính thức được cấp phép là báo mạng điện tử, là một trong những tờ báo có mặt trong thời kỳ đầu xuất hiện loại hình báo mạng điện tử ở Việt Nam. Cơ quản chủ quản của báo là Bộ Khoa học và Công nghệ. 2.1.3 Báo Dân trí Với slogan “Tin tức mới nhất, Thông tin nhanh chính xác được cập nhật hàng giờ”, báo mạng điện tử Dân trí ra đời năm 2005 trên nền tảng của tờ Tin tức Việt Nam. Khi mới thành lập, Dân trí trực thuộc Hội Khuyến học Việt Nam. Từ tháng 7/2020, cơ quan chủ quản báo là Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội. 2.2 Khảo sát thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử ở Việt Nam hiện nay theo các yếu tố cấu thành thông điệp ảnh báo chí 2.2.1 Các yếu tố tạo hình 2.2.1.1 Đối tượng phản ánh Kết quả khảo sát cho thấy, nhóm: 1) Sự kiện, hiện tượng, vấn đề là đối tượng được phản ánh nhiều nhất với tỷ lệ tính chung cả 3 báo là 93,1%. Đối tượng phản ánh là nhân vật/chân dung con người chiếm tỷ lệ chung ở 3 báo rất thấp là 6,9%. Nhóm ảnh về tin tức thời sự hằng ngày chiếm tỷ lệ cao nhất, chung ở 3 báo là 86%; nhóm ảnh về con người trong cuộc sống đời thường chiếm 32,6%; nhóm ảnh về hoạt động của lãnh đạo Đảng và Nhà nước chiếm 7% và nhóm ảnh chiếm về các chủ đề chuyên biệt, điển hình chiếm 4,8%. Trong năm 2021, trên báo mạng điện tử, thông điệp ảnh báo chí phong phú về nội dung, đa dạng về đề tài, đã thể hiện, phản ánh sâu sắc đời sống chính trị - ngoại giao, kinh tế, hay các sự kiện văn hóa - xã hội nổi bật trong và ngoài nước; làm “sống” lại với những khoảnh khắc lịch sử đáng ghi nhớ. Thông điệp ảnh báo chí cũng khắc họa đậm nét muôn mặt đời sống xã hội từ những sự cố như tai nạn giao thông,
hỏa hoạn, phận người hay những khoảnh khắc đời thường dung dị, ngập tràn cảm xúc. 2.2.1.2 Chi tiết trong ảnh báo chí Về tương quan chung giữa ba báo, chi tiết về ngoại hình nhân vật được sử dụng nhiều nhất, chiếm tỉ lệ cao nhất (85,6%); trong đó, DT có tỷ lệ nhiều nhất, với 90,3%, VNE là 88,2% và VNN là 78,2%. Có tỷ lệ thấp nhất là chi tiết về trạng thái, tâm trạng của nhân vật chiếm tỷ lệ 37,7%. Trong đó, VNE có tỷ lệ cao nhất là 46,8%, VNN có tỷ lệ là 37,9% và DT có tỷ lệ là 28,5%. 2.2.1.3 Bố cục ảnh báo chí Kết quả khảo sát bố cục của ảnh báo chí trong thông điệp ảnh báo chí như sau: Tương quan chung về bố cục ở cả 3 báo là: cận cảnh được sử dụng nhiều nhất (62,9%), trung cảnh (48,1%), toàn cảnh (25,5%); tỷ lệ thấp nhất là đặc tả với 2,7%. Các cách sáng tạo bố cục ảnh khác được khai thác rất ít trong thông điệp ảnh báo chí. Ảnh báo chí vẫn còn nhiều khuôn mẫu về nội dung và hình thức tác phẩm. 2.2.1.4 Ánh sáng, màu sắc, đường nét Kết quả khảo sát cho thấy, trên cả 3 báo, số lượng ảnh đúng sáng chiếm 41,2%, số lượng ảnh đủ sáng chiếm 56,8%; số lượng ảnh ít sáng và ngược sáng chiếm tỷ lệ rất nhỏ là 2%. Về màu sắc của ảnh báo chí: Màu sắc sử dụng trong ảnh báo chí trên 3 báo mạng điện tử khảo sát chủ yếu là ảnh màu, chiếm tới 98,4%. Về đường nét của ảnh báo chí: Trong đó, đường nét được sử dụng nhiều nhất trong ảnh báo chí là đường nằm ngang (31%), trong đó, tỷ lệ ở 3 tờ báo là VNN là 37,9%; VNE là 33,6%, DT là 21,5%. Đường nét trong ảnh là đường nằm ngang tạo ra sự nhẹ nhàng, êm ả. 2.2.2 Các yếu tố văn bản 2.2.2.1 Chú thích hình ảnh Theo kết quả khảo sát, phần lớn ảnh báo chí đăng tải trên báo mạng điện tử đều có chú thích ảnh với tỷ lệ chung ở 89,6%. Hình ảnh và chú thích có mối quan hệ tương hỗ, hỗ trợ và bổ sung cho nhau trong quá trình truyền thông điệp. Về nội dung chú thích ảnh báo chí, nội dung chú thích về 2 yếu tố “Ai/chuyện gì, cái gì; làm gì/xảy ra” chiếm tỷ lệ lớn nhất, với tỷ lệ chung 3 báo là 59,1%. Về cách thể hiện chú thích cho thấy, dạng chú thích cung cấp thêm thông tin cho hình ảnh có tỷ lệ lớn nhất (chiếm tỷ lệ chung là 87,4%). Về quan hệ giữa chú thích và hình ảnh, vẫn còn tình trạng chú thích “chú thích và hình ảnh không liên quan đến nhau” với tỷ lệ chung ở 3 báo là 2 2.2.2.2 Văn bản đi cùng hình ảnh Tỷ lệ nội dung thông điệp ảnh báo chí phản ánh hoàn toàn theo nội dung tin, bài đăng cùng thông điệp ảnh chiếm tỷ lệ lớn nhất 38%, nhưng chưa vượt quá 50%. Vẫn còn tồn tại tình trạng nội dung thông điệp ảnh báo chí hoàn toàn không phản ánh nội dung tin, bài đăng cùng
Về mục đích của thông điệp ảnh báo chí, mục đích “Cung cấp thông tin” chiếm tỷ lệ rất lớn, chung ở 3 báo là 95,4 2.2.3 Các yếu tố trong quá trình sáng tạo 2.2.3.1 Khoảnh khắc bấm máy Xét tổng thể trên 3 báo mạng điện tử được khảo sát, khoảnh khắc quyết định được thể hiện ở bức ảnh chiếm 49,7%; tỷ lệ khoảnh khắc quyết định không thể hiện ở bức ảnh và tỷ lệ không xác định được khoảnh khắc quyết định thể hiện ở bức ảnh gần tương đương nhau, lần lượt là 23% và 27,3%. 2.2.3.2 Về vị trí và góc máy ảnh Góc máy được sử dụng nhiều nhất là góc máy ngang tầm đối tượng chiếm tỷ lệ 91,2%. 2.2.3.3 Về biên tập ảnh, chọn lựa và xử lý hậu kỳ Khâu biên tập ảnh, chọn lựa và xử lý hậu kỳ không được thể hiện qua việc nghiên cứu, tìm hiểu các bức ảnh đăng tải. 2.2.4 Cách thức truyền tải thông điệp ảnh báo chí trên báo mạng điện tử 2.2.4.1 Về vị trí đăng tải ảnh báo chí Tất cả ba tờ báo đều có thông điệp ảnh báo chí được đăng tải ở vị trí trang chủ, trang chuyên mục và tin, bài viết gây thu hút sự chú ý của độc giả. Các thông điệp ảnh báo chí được đăng tải hầu hết ở các chuyên mục khác nhau của tờ báo (chiếm 99,4%); còn ở các chuyên mục như Ảnh/ Megastory/ Emagazine/ Longform chiếm tỷ lệ rất ít (0,6%). 2.2.4.2 Thể loại ảnh báo chí được sử dụng Nhóm 1. Ảnh tin được sử dụng nhiều nhất trên cả 3 báo với tỉ lệ chung là 60,1%/ 2.2.4.3 Định dạng, dung lượng, kích cỡ ảnh trong bài Về định dạng hình ảnh, VNN và VNE sử dụng định dạng ảnh dạng Jpg với tỷ lệ lên tới 95,3% và 96,2%. DT chú trọng sử dụng định dạng ảnh Webp với tỷ lệ lên tới 70%. Về dung lượng hình ảnh, dung lượng ảnh được sử dụng nhiều nhất là từ 100 - 500kb với tỷ lệ chung là 70,9%. Về kích cỡ hình ảnh, các báo điện tử không dùng những kích cỡ ảnh cố định, mà có sự linh hoạt để đáp ứng các yêu cầu truyền thông trong từng thời điểm khác nhau. 2.2.4.4 Tác quyền hình ảnh Các hình ảnh không ghi rõ tên tác giả chiếm phần lớn 70,1% ở tỷ lệ chung. Về dấu ấn bản quyền hình ảnh, phần lớn các ảnh được đăng tải trên báo không có tên tác giả, chiếm 70,4%. 2.2.4.5 Cách trình bày ảnh báo chí Cách trình bày ảnh kèm chú thích chiếm ưu thế với tỷ lệ chung ở 3 báo là 69,7%. VNN và DT chú trọng tới cách ảnh được trình bày tràn trang với 2 tỷ lệ tương đương nhau là 34,1% và 34,4%. Với cách trình bày theo cụm + khối nội dung, tỷ lệ còn thấp, tính chung ở 3 báo chỉ có 1,8%; trong đó, DT và VNN có tỷ lệ tương đương nhau là 2,1% và 2,4%; tỷ lệ ở VNE thấp hơn hẳn, chỉ có 0,9%. Cách trình bày ảnh ghép (Ảnh ghép