Tóm tắt Luận án tiến sĩ Giáo dục học: Đổi mới hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông (Vận dụng qua dạy học ở tỉnh Nghệ An)

Chia sẻ: Phong Tỉ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

39
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận án nhằm tìm hiểu các tài liệu, các công trình nghiên cứu của Tâm lý học, Giáo dục học, Giáo dục lịch sử liên quan đến HĐNK trong dạy học và DHLS ở trường THPT. Tìm hiểu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc đổi mới HĐNK trong DHLS ở trường THPT: xem xét lý thuyết, khảo sát thực trạng, xác định vai trò, ý nghĩa và sự cần thiết khách quan của đề tài nghiên cứu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án tiến sĩ Giáo dục học: Đổi mới hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông (Vận dụng qua dạy học ở tỉnh Nghệ An)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI PHẠM TIẾN ĐÔNG ĐỔI MỚI HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG (Vận dụng qua dạy học ở tỉnh Nghệ An) Chuyên ngành: Lí luận và PPDH bộ môn Lịch sử Mã số: 9.14.01.11 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội- Năm 2019
Công trình đƣợc hoàn thành tại: TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Kiều Thế Hƣng, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2. PGS.TS. Trần Viết Thụ, Trường Đại học Vinh Phản biện 1: Phó Giáo sư, Tiến sĩ: Trần Đức Minh; Trường Cao đẳng Sư phạm Nam Định Phản biện 2: Tiến sĩ: Vũ Thị Ngọc Anh; Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam Phản biện 3: Phó Giáo sư, Tiến sĩ: Đào Tuấn Thành; Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường họp tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội vào hồi …..giờ … ngày … tháng… năm… Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: - Thư viện Quốc Gia, Hà Nội - Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài 1.1. Giáo dục thế hệ trẻ luôn là mối quan tâm đặc biệt của mỗi quốc gia, dân tộc cũng như của toàn nhân loại. Đảng và Nhà nước ta luôn khẳng định, giáo dục - đào tạo cùng với khoa học - công nghệ là quốc sách hàng đầu, nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài và là yếu tố cơ bản để phát triển xã hội. Để thực hiện nhiệm vụ có tầm chiến lược trên đây, vấn đề đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo, đã được đặt ra như một nhu cầu vừa cấp thiết trước mắt, vừa cơ bản lâu dài. Đề cập đến vấn đề này, Nghị quyết đại hội đại biểu Đảng toàn quốc lần thứ XI (2011) nhấn mạnh sự: “Phát triển nhanh nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao, tập trung vào việc đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục quốc dân”. Còn Nghị quyết đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng đã coi việc “Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, đào tạo; phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao” là một trong những khâu đột phá chiến lược trong các nhiệm vụ trọng tâm của cách mạng nước ta trong thời kỳ đổi mới. Tinh thần và quan điểm cơ bản đó đã được cụ thể hoá trong Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 04/11/2013 của BCHTW Đảng (khóa XI): “Phát triển giáo dục đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học”. Luật Giáo dục của nước CHXHVN (Điều 2, sửa đổi bổ sung 2009 và Điều 28, sửa đổi bổ sung 2010), cũng nhấn mạnh về mục tiêu của giáo dục hiện nay là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mĩ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập và xã hội chủ nghĩa, hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, trong đó phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hướng thú học tập cho học sinh 1.2. Là một môn học có ưu thế và trọng trách lớn trong việc giáo dục truyền thống, tinh thần yêu nước và lòng tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ, hoạt động dạy học lịch sử (DHLS) ở trường phổ thông luôn nhận được sự quan tâm đặc biệt của toàn xã hội. Thời gian qua, chất lượng DHLS, bên cạnh những tiến bộ và đổi mới, vẫn còn không ít những hạn chế và bất cập. Hứng thú của học sinh (HS) đối với bộ môn Lịch sử, kết quả học tập lịch sử cũng như nhận thức của thế hệ trẻ đối với lịch sử dân tộc, còn để lại không ít băn khoăn, lo lắng và chưa đáp ứng được kỳ vọng của xã hội. Cũng chính vì thế, cùng với dạy học nói chung, vấn đề đổi mới và nâng cao chất
2 lượng DHLS ở trường phổ thông, cũng được đặt ra như một trong những yêu cầu cấp thiết. Đổi mới DHLS ở trường phổ thông là cuộc đổi mới toàn diện và đồng bộ, từ nội dung, chương trình, sách giáo khoa (SGK) đến phương pháp, phương tiện và cách thức tổ chức dạy học, trong đó việc chuyển từ định hướng tiếp cận nội dung sang định hướng phát triển năng lực, cùng với việc tăng cường các hoạt động ngoại khóa (HĐNK) lịch sử cũng như các hoạt động gắn với thực tiễn của đời sống xã hội, được coi là những điểm nhấn quan trọng của quá trình đổi mới. 1.3. Nghệ An là vùng đất có truyền thống lịch sử lâu đời. Thời dựng nước, Nghệ An là trung tâm cực nam của văn minh Đông Sơn. Trên đôi bờ sông Cả đã hình thành nên những điểm tụ cư đông đúc với một trình độ phát triển cao về đời sống vật chất và tinh thần. Trong mọi thời đại, nhân dân Nghệ An luôn cùng với nhân dân cả nước sát cánh bên nhau trong các đấu tranh chống thù trong giặc ngoài. Mỗi bước đi của lịch sử dân tộc luôn có những dấu ấn đậm nét của đất và người xứ Nghệ. Nghệ An cũng là quê hương của nhiều anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa của Việt Nam và thế giới. Mỗi mảnh đất nơi đây đều in đậm những chứng tích của lịch sử. Đó là mảnh đất Nam Đàn - nơi nuôi dưỡng những tâm hồn vĩ đại như Phan Bội Châu, Nguyễn Ái Quốc; mảnh đất Hưng Nguyên cùng với thành Vinh - Bến Thủy, những địa danh đã đi vào lịch sử của “cuộc đấu tranh giai cấp long trời, lở đất”; vẫn còn đó những Anh Sơn, Nghi Lộc, Nam Đàn, những nơi hình thành sớm nhất chính quyền Xô Viết đầu tiên trên cả nước… Bên cạnh những chứng tích của lịch sử, Nghệ An còn là quê hương của những câu hò ví dặm, những làn điệu dân ca đằm thắm, mượt mà. Tất cả đã làm nên một vùng văn hóa - lịch sử xứ Nghệ, có giá trị to lớn trong DHLS nói riêng cũng như giáo dục thế hệ trẻ hôm nay nói chung. Truyền thống lịch sử oai hùng và bản sắc văn hoá đặc sắc của vùng đất “địa linh, nhân kiệt” của Nghệ An chính là nguồn cội sức mạnh và tài sản vô giá của các hoạt động giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ, trong đó có các HĐNK nói chung và ngoại khoá của bộ môn Lịch sử nói riêng. HĐNK của bộ môn Lịch sử có vai trò và vị trí như thế nào trước yêu cầu đổi mới hiện nay và theo đó, việc đổi mới HĐNK của bộ môn Lịch sử phải tiến hành như thế nào, cả về nội dung, hình thức và các biện pháp cụ thể ở trường THPT nói chung và các trường THPT tỉnh Nghệ An nói riêng?. Đó là những vấn đề lớn, có ý nghĩa quan trọng không chỉ trong lý luận mà còn tác động trực tiếp tới thực tiễn DHLS ở ở trường phổ thông hiện nay. Với cách tiếp cận như thế, chúng tôi đã chọn vấn đề: Đổi mới hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông (Vận dụng qua dạy học ở tỉnh Nghệ An) làm đề tài luận án của mình và mong muốn những kết quả nghiên cứu
3 của đề tài sẽ góp phần nhất định vào quá trình đổi mới và nâng cao chất lượng DHLS ở trường phổ thông hiện nay. 2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 2.1. Đối tƣợng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là quá trình đổi mới HĐNK ở trường THPT, trong đó tập trung chủ yếu vào nội dung, hình thức và các giải pháp đổi mới. 2.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung chủ yếu vào việc nghiên cứu việc đổi mới HĐNK lịch sử ở trường THPT, từ cơ sở lý luận, thực tiễn đến nội dung, hình thức và các giải pháp đổi mới cụ thể. Kết qủa nghiên cứu lý thuyết của đề tài sẽ được vận dụng thực tế và triển khai thực nghiệm tại các trường THPT tỉnh Nghệ An. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu cơ bản của đề tài là việc đổi mới HĐNK trong DHLS ở trường THPT, từ cơ sở lý luận, thực tiễn và các giải pháp tiến hành. Các kết quả nghiên cứu của đề tài, sau khi được vận dụng và thử nghiệm tại các trường THPT tỉnh Nghệ An, sẽ là tài liệu tham khảo bổ ích trong nhiên cứu, giảng dạy, học tập lịch sử và góp phần nhất định vào quá trình đổi mới và nâng cao chất lượng DHLS ở trường phổ thông hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được những mục đích trên, trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi thực hiện những nhiệm vụ cụ thể sau: - Tìm hiểu các tài liệu, các công trình nghiên cứu của Tâm lý học, Giáo dục học, Giáo dục lịch sử liên quan đến HĐNK trong dạy học và DHLS ở trường THPT. - Tìm hiểu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc đổi mới HĐNK trong DHLS ở trường THPT: xem xét lý thuyết, khảo sát thực trạng, xác định vai trò, ý nghĩa và sự cần thiết khách quan của đề tài nghiên cứu. - Đề xuất nội dung, hình thức và các giải pháp đổi mới hoạt động HĐNK trong dạy học lịch lịch sử ở trường THPT.
4 - TNSP để khẳng định tính đúng đắn và khả thi về những kết luận khoa học của đề tài. 4. Cơ sở phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở phƣơng pháp luận Cơ sở phương pháp luận của đề tài nghiên cứu dựa trên quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về nhận thức, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối cùa Đảng và Nhà nước về giáo dục và giáo dục lịch sử. 4.2. Phƣơng pháp nghiên cứu 4.2.1. Nghiên cứu lí thuyết Nghiên cứu quan điểm của các tác gia kinh điển, các tài liệu Giáo dục học, Tâm lý học, Giáo dục lịch sử... có liên quan tới đề tài. Nghiên cứu chương trình, sách giáo khoa ở trường THPT để xác định những nội dung cần kế thừa và đổi mới trong tổ chức HĐNK lịch sử ở trường THPT. 4.2.2. Nghiên cứu thực tiễn Điều tra khảo sát thực tiễn về phía GV và HS ở các trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An để có cơ sở rút ra các kết luận về thực trạng tổ chức HĐNK trong DHLS ở trường THPT hiện nay. Soạn các kế hoạch, nội dung tổ chức HĐNK để tiến hành thử nghiệm TNSP từng phần, toàn phần nhằm kiểm tra tính khả thi của các đề xuất đã đưa ra trong đề tài Sử dụng phương pháp thống kê toán học, phần mềm xử lý, phân tích số liệu SPSS để xử lí kết quả điều tra, khảo sát và TNSP. 5. Giả thuyết khoa học và đóng góp của luận án 5.1. Giả thuyết khoa học HĐNK trong DHLS ở trường THPT hiện nay, bên cạnh những ưu điểm cần kế thừa và phát huy, vẫn còn không ít những hạn chế và bất cập. Nếu vận dụng các kết quả nghiên cứu của đề tài, liên quan đến các giải pháp tiến hành nhằm đổi mới HĐNK trong DHLS ở trường THPT, thì sẽ khắc phục được những hạn chế và bất cập nói trên và góp phần nhất định vào quá trình đổi mới và nâng cao chất lượng DHLS ở trường THPT hiện nay.
5 5.2. Đóng góp của luận án - Khẳng định vị trí, ý nghĩa của việc đổi mới hoạt động ngoại khoá trong DHLS ở trường phổ thông. - Phác họa bức tranh chung về thực trạng của hoạt động ngoại khoá trong DHLS ở trường THPT hiện nay. - Đề xuất các giải pháp về nội dung, hình thức, biện pháp tiến hành việc đổi mới HĐNK trong DHLS ở trường THPT. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn Kết quả nghiên cứu đề tài có ý nghĩa hết sức quan trọng về lí luận và thực tiễn: 6.1. Về lí luận Góp phần bổ sung và làm phong phú thêm lí luận về phương pháp DHLS ở trường phổ thông liên quan đến HĐNK của bộ môn. 6.2.Về thực tiễn Kết quả nghiên cứu của đề tài là những gợi ý và tài liệu tham khảo đối với GV lịch sử phổ thông, các nhà nghiên cứu, các nghiên cứu sinh, học viên cao học và sinh viên các trường đại học, cao đẳng trong nghiên cứu, giảng dạy và học tập liên quan đến giáo dục lịch sử. 7. Bố cục luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung chính của luận án gồm bốn chương như sau: Chương 1. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài. Chương 2. Vấn đề đổi mới hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông – cơ sở lí luận và thực tiễn Chương 3. Các giải pháp đổi mới hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông. Chương 4. Thực nghiệm sư phạm.
6 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI Là một trong những hình thức tổ chức dạy học chủ yếu, HĐNK nói chung và ngoại khóa lịch sử nói riêng, từ rất sớm đã nhận được sự quan tâm, nghiên cứu của các nhà Tâm lý học, Giáo dục học và Giáo dục lịch sử cả trong và ngoài nước 1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến hoạt động ngoại khóa trong dạy học 1.1.1. Ở nước ngoài Trong lịch sử giáo dục, vai trò của thực hành - cơ sở quan trọng của hoạt động ngoại khóa - đã được quan tâm từ lâu. Các nhà nghiên cứu giáo dục thời cổ đại đến hiện đại luôn đề cao các hoạt động trải nghiệm, học đi đôi với hành, dạy học gắn liền với thực tiễn cuộc sống, với hiện thực khách quan, phê phán hình thức giáo dục chỉ bó hẹp trong phạm vi Nhà trường. HĐNK đã được nhiều nước trên thế giới xem là một trong những hoạt động chủ đạo để giáo dục và phát triển toàn diện HS ở mọi lứa tuổi. 1.1.2. Ở trong nước Các nhà nghiên cứu giáo dục học cũng rất quan tâm và đề cao vai trò của hoạt động ngoại khoá. Trong các công trình nghiên cứu của mình, các nhà nghiên cứu luôn nhấn mạnh hình thức HĐNK là một trong những hình thức tổ chức dạy học của Nhà trường, cần có sự kết hợp giữa hai hình thức nội khóa và ngoại khóa. HĐNK thường không mang tính bắt buộc mà tùy thuộc vào hứng thú, sở thích, nguyện vọng của mỗi HS trong khuôn khổ khả năng và điều kiện tổ chức có được của nhà trường. HĐNK có thể được tổ chức dưới nhiều dạng: dạng tập thể cả lớp, dạng nhóm theo năng khiếu, dạng học tập, dạng vui chơi, dạng thường kì và dạng đột xuất nhân những dịp kỉ niệm hay lễ hội. HĐNK có thể được tổ chức theo những hình thức như: tổ ngoại khóa, câu lạc bộ khoa học, dạ hội khoa học, dạ hội nghệ thuật v.v.... Các nhà nghiên cứu cho rằng việc tổ chức HĐNK là sự giải quyết mâu thuẫn giữa: sự hạn chế của thời gian lên lớp trong chương trình chính khóa, cùng với sự gia tăng không ngừng của tri thức đã làm xuất hiện mâu thuẫn giữa nhu cầu nhận thức của HS với tính kế hoạch của chương trình. Vì thế, để giải quyết mâu thuẫn này, người ta tổ chức những HĐNK nhằm tạo điều kiện cho mỗi HS có thể mở rộng, đào sâu kiến thức, phát triển những hứng thú, năng lực cá nhân
7 1.2. Các công trình nghiên cứu về hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử 1.2.1. Ở nước ngoài Ở Liên Xô trước đây, công tác ngoại khóa trong dạy học luôn được coi trọng, điều này được thể hiện qua quan điểm của các nhà nghiên cứu lý luận DHLS. Các nghiên cứu của các nhà giáo dục học Xô viết bên cạnh khẳng định vai trò to lớn của HĐNK đã phân tích và chỉ ra những hình thức cơ bản của HĐNK, cách thức tổ chức các HĐNK, những nghiên cứu này không chỉ có giá trị đối với nền giáo dục Xô viết mà đó còn là nền tảng lý luận cho nền giáo dục xã hội chủ nghĩa và cả hiện nay. Trong các công trình nghiên cứu của các nhà giáo dục học ở Anh, Pháp, Mỹ... thì các hình thức HĐNK của các trường học phổ thông được trình bày chủ yếu tập trung vào: các trò chơi trí tuệ, dạ hội, câu lạc bộ nhạc, kịch, thể thao, hội họa… 1.2.2. Ở trong nước HĐNK bộ môn Lịch sử là một vấn đề không mới trong nghiên cứu lịch sử. Các nhà giáo dục lịch sử đã có nhiều công trình nghiên cứu về việc tổ chức các HĐNK của bộ môn. Ngay từ những năm sáu mươi của thế kỷ trước, trong cuốn Công tác ngoại khóa môn Lịch sử ở trường phổ thông cấp II và cấp III do GS.TS. Phan Ngọc Liên chủ biên, (NXB Giáo dục, HN, 1968) đã trình bày các hình thức của công tác ngoại khóa môn Lịch sử như đọc sách, kể chuyện, nói chuyện lịch sử, công tác công ích xã hội, nghiên cứu, sưu tầm tư liệu, chỉnh lí biên soạn lịch sử địa phương, sử dụng lịch sử địa phương trong các HĐNK. Trong các công trình nghiên cứu về Phương pháp DHLS, các tác giả đã trình bày có hệ thống các hình thức tổ chức HĐNK trong dạy học, Đây chính là một trong những công trình đề cập tương đối đầy đủ các HĐNK có thể triển khai trong DHLS. Bên cạnh những vấn đề lý luận, các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học Việt Nam cũng đã đề cập đến cách thức triển khai một số HĐNK tiêu biểu như: Sưu tầm tư liệu lịch sử địa phương, tổ chức trò chơi lịch sử…. Đồng thời, chỉ ra những nguyên tắc cơ bản trong HĐNK đó là: Thứ nhất, nội dung công tác ngoại khóa phải nhằm vào việc thực hiện mục tiêu đào tạo của cấp học, thực hiện chức năng, nhiệm vụ của bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông, nhằm góp phần đào tạo con người mới xã hội chủ nghĩa. Thứ hai, công tác ngoại khóa là một mặt, một bộ phận của việc học tập ở trường phổ thông; nó phải liên quan trước hết với chương trình chính khoá, phù hợp với đặc điểm lứa tuổi, trình độ của HS mỗi lớp.
8 Thứ ba, các phương pháp dạy - học được sử dụng trong bài chính khoá cũng được vận dụng đối với lao động ngoại khóa. Thứ tư, tổ chức công tác ngoại khóa cần phải gọn nhẹ, tránh phô trương, hình thức. Nên phối hợp với các bộ môn khác để có thể tiết kiệm được thì giờ, công sức mà chất lượng giáo dục lại cao. Như tổ chức dạ hội lịch sử cần có phần sinh hoạt văn học trên cơ sở sưu tầm tài liệu văn nghệ địa phương. 1.3. Nhận xét chung về các công trình đã công bố, những vấn đề luận án cần kế thừa và tiếp tục nghiên cứu 1.3.1. Nhận xét chung về các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài Một là, HĐNK có một vị trí đặc biệt quan trọng, với tư cách đó là một phần không thể thiếu trong cấu thành quá trình dạy học ở trường phổ thông nói chung và DHLS nói riêng. Đây có thể nói là một trong những hình thức tổ chức dạy học kinh điển, có bề dày lịch sử lâu dài và luôn tác động tích cực tới việc thực hiện các mục tiêu giáo dục, đặc biệt là quá trình hình thành các kĩ năng, tình cảm, niềm tin đúng đắn ở HS, nhằm phát triển toàn diện nhân cách cho thế hệ trẻ. Các tài liệu đã phân tích một cách có hệ thống việc cần thiết phải tổ chức các HĐNK trong quá trình dạy học nói chung và DHLS nói riêng, coi việc tổ chức HĐNK như là một biện pháp nâng cao chất lượng giáo dục bộ môn, góp phần hoàn thiện kĩ năng sống và khả năng tự sáng tạo, tự nghiên cứu cho HS. Hai là, Các nhà nghiên cứu cũng đã giới thiệu, phân tích những hình thức HĐNK bộ môn Lịch sử ở trường THPT như: đọc sách, kể chuyện, tham quan lịch sử, trò chơi lịch sử, xây dựng phòng học bộ môn... Đây là những hình thức tổ chức HĐNK cơ bản trong DHLS không chỉ ở thời điểm nghiên cứu mà đã được duy trì và phát triển từ xưa cho đến hiện nay. Bên cạnh đó, các công trình cũng chỉ ra những nguyên tắc, biện pháp tổ chức, cách thức vận dụng các hình thức ngoại khóa vào hoạt động thực tiễn nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục cho bộ môn. Ba là, mặc dù đã đề cập khá toàn diện đến HĐNK trong DHLS, liên quan đến tầm quan trọng, đến cơ sở Tâm lý học, Giáo dục học, cũng như nội dung và phương pháp triển khai HĐNK, nhưng cho đến nay chưa có công trình nào đề cập và nghiên cứu một cách tập trung và chuyên biệt đến việc đổi mới HĐNK của bộ môn lịch sử ở trường phổ thông nói chung và ở trường THPT nói riêng, nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới cơ bản và toàn diện hoạt động giáo dục và đào tạo hiện nay. Đây cũng chính
9 chính là cơ sở xuất phát, là yêu cầu và nhiệm vụ mà chúng tôi hướng tới trong đề tài này. 1.3.2. Những vấn đề luận án kế thừa Thứ nhất, dựa vào những nghiên cứu về vị trí, ý nghĩa của HĐNK trong dạy học bộ môn ở trường phổ thông, luận án khẳng định tầm quan trọng của việc tổ chức HĐNK bộ môn Lịch sử cho HS các trường THPT tỉnh Nghệ An nói riêng và cả nước nói chung. Coi đây là một trong những định hướng đổi mới việc dạy và học lịch sử hiện nay. Thứ hai, những kết quả nghiên cứu của những nhà giáo dục học và giáo dục lịch sử liên quan đến HĐNK lịch sử ở trường phổ thông, sẽ là cơ sở quan trọng cả về lý luận và thực tiễn giúp cho chúng tôi trong quá trình xác định nội dung, hình thức HĐNK theo yêu cầu đổi mới. Thứ ba, Việc nghiên cứu lịch sử phát triển của HĐNK trong DHLS, sẽ là cơ quan trọng, giúp chúng tôi định hình các biện pháp đổi mới trong tổ chức, triển khai HĐNK của bộ môn Lịch sử ở trường THPT nói chung và ở Nghệ An nói riêng, nhằm góp phần tích cực vào việc đổi mới và nâng cao chất lượng DHLS ở trường phổ thông hiện nay. 1.3.3. Những vấn đề luận án tiếp tục nghiên cứu Thứ nhất, tiếp tục khẳng định, nhấn mạnh ý nghĩa lí luận và thực tiễn của việc tổ chức HĐNK trong DHLS trường THPT. Khẳng định tầm quan trọng của việc tổ chức HĐNK trong việc giáo dục toàn diện HS cả về kiến thức, kĩ năng, thái độ, từ đó hình thành và phát triển những năng lực chung, năng lực môn học, bồi dưỡng tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc và ý thức, trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã hội. Thứ hai, trên cơ sở điều tra thực trạng việc tổ chức HĐNK trong DHLS ở trường phổ thông hiện nay, luận án phân tích những hạn chế, nguyên nhân của những tồn tại, làm cơ sở cho việc xác định những yêu cầu và nội dung đổi mới HĐNK của bộ môn Lịch sử ở trường THPT hiện nay. Thứ ba, kế thừa những giá trị khoa học của các nhà nghiên cứu, đặc biệt là các vấn đề lí luận, thực tiễn, luận án sẽ tập trung đề xuất những biện pháp đổi mới trong tổ chức HĐNK qua DHLS ở các trường THPT tỉnh Nghệ An, nhằm góp phần khắc phục những bất cập trong DHLS, cũng như góp phần đổi mới và nâng cao chất lượng dạy học nói chung và DHLS nói riêng ở trường phổ thông hiện nay.
10 CHƢƠNG 2 VẤN ĐỀ ĐỔI MỚI HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG - CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 2.1. Cơ sở lý luận 2.1.1. Các khái niệm cơ bản liên quan đến đề tài 2.1.1.1. Hoạt động ngoại khoá và Hoạt động ngoại khoá lịch sử - Hoạt động ngoại khoá Trong từ điển tiếng Việt giải thích ngoại khóa là môn học hoặc hoạt động giáo dục ngoài giờ, ngoài chương trình chính thức (nói khái quát): phân biệt với nội khóa. Một cách chung nhất có thể hiểu hoạt động ngoại khoá là các hoạt động dạy học và giáo dục ngoài chương trình chính khoá. Hay nói cách khác, đây là hoạt động thuộc chương trình dạy học, góp phần thực hiện các mục tiêu dạy học, nhưng không qui định cụ thể trong chương trình chính khoá. Ngoại khóa là một hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, khác với giờ học chính thức, là một hoạt động giáo dục cơ bản được thực hiện một cách có mục đích, có kế hoạch, có tổ chức nhằm góp phần thực hiệu quá trình đào tạo nhân cách học sinh, đáp ứng nhu cầu đa dạng của đời sống xã hội. Ngoại khóa là hình thức tổ chức dạy học không quy định bắt buộc trong chương trình, hoạt động dựa trên sự tự nguyện tham gia của một số hay số đông HS có hứng thú, yêu thích bộ môn và ham muốn tìm tòi, sáng tạo các nội dung học tập dưới sự hướng dẫn của giáo viên. - Hoạt động ngoại khoá lịch sử HĐNK lịch sử là một bộ phận của hoạt động DHLS. Hoạt động này sẽ giúp cho việc dạy và học lịch sử có cơ sở thực tế, tạo cho HS có môi trường thực hành, từ đó cũng góp phần tạo hưng phấn cho giờ học chính khóa, nâng cao vốn sống, vốn hiểu biết của cả thầy và trò trong quá trình dạy và học, đặc biệt hướng đến việc phát triển năng lực toàn diện của người học. Thông qua ngoại khóa lịch sử, HS có thể thể hiện những niềm đam mê về một lĩnh vực cụ thể nào đó trong bộ môn Lịch sử rộng lớn cũng như những năng khiếu riêng của HS cũng vì thế mà được thể hiện một cách rõ nét nhất. Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp là khái niệm được bao hàm trong khái niệm hoạt động giáo dục. Là hoạt động tổ chức ngoài giờ học của các môn học trên
11 lớp nhằm tiếp nối và thống nhất hữu cơ với hoạt động học tập trên lớp, tạo sự thống nhất giữa giáo dục trong và ngoài nhà trường, giữa thời gian trong năm học và thời gian hè nhằm góp phần hình thành và phát triển nhân cách HS theo mục tiêu đào tạo, đáp ứng những yêu cầu đa dạng của xã hội. 2.1.1.2. Quan niệm đổi mới và đổi mới hoạt động ngoại khóa - Đổi mới Theo từ điển Tiếng Việt thì “Đổi mới là quá trình vận động tự nhiên của mọi hiện tượng xã hội, là khái niệm dùng để chỉ sự thay đổi, nhưng phải là sự thay đổi tốt hơn, tiến bộ hơn so với trước, đáp ứng tốt hơn yêu cầu mới của sự phát triển” Là quá trình kế thừa những tinh hoa của cái cũ và sáng tạo ra những cái mới tốt hơn, sáng tạo hơn. - Đổi mới hoạt động ngoại khóa Đổi mới HĐNK là việc đổi mới nội dung, hình thức và biện pháp tổ chức các HĐNK, sao cho HĐNK ngày càng tốt hơn và đạt được hiệu quả tối ưu trước yêu cầu đổi mới DHLS hiện nay. 2.1.1.3. Bản chất của đổi mới hoạt động ngoại khóa lịch sử Đổi mới HĐNK không có nghĩa là phủ nhận những hình thức HĐNK đang có, mà bản chất của đổi mới HĐNK lịch sử đó chính là thay đổi cách thức tiến hành, điều chỉnh nội dung, hình thức để HĐNK trở nên hấp dẫn hơn, lôi cuốn HS hơn thông qua đó phát huy tính tích cực của HS trong quá trình triển khai HĐNK. Giờ đây, HS không chỉ là đối tượng bị động, thụ hưởng HĐNK mà HS còn là người chủ động lên kế hoạch, triển khai tập luyện, xây dựng chương trình….còn giáo viên chỉ đóng vai trò định hướng, gợi mở cho các em triển khai. Đổi mới HĐNK lịch sử là để góp phần thực hiện mục tiêu môn học, đào tạo thế hệ trẻ có ước mơ, có hoài bão, có lòng tự hào về truyền thống quê hương, đất nước, có kĩ năng bộ môn, có khả năng vận dụng những vấn đề lịch sử vào giải quyết các sự việc cụ thể của cuộc sống. 2.1.2. Cơ sở xuất phát của vấn đề nghiên cứu 2.1.2.1. Xuất phát từ mục tiêu của bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông - Về kiến thức. Biết và hiểu những nội dung cơ bản của Lịch sử thế giới từ buổi bình minh của lịch sử loài người đến năm 2000. Hiểu về tiến trình phát triển và đặc điểm của lịch sử nhân loại qua các thời kỳ, giai đoạn, các hình thái kinh tế xã hội, với
12 cái nhìn đa chiều, toàn diện trên các phương diện. Biết và hiểu những nội dung cơ bản của Lịch sử Việt Nam từ nguyên thủy đến năm 2000. Trải qua các thời kỳ, giai đoạn phát triển, những thăng trầm của lịch sử, bằng sự sáng tạo, sức lao động của cha ông ta, nhân dân ta đã thu được nhiều thành tựu to lớn, tạo nên những giá trị vật chất và tinh thần, có những đóng góp cho lịch sử văn minh nhân loại, định hình những truyền thống, những giá trị của dân tộc Việt Nam. - Về kĩ năng. Rèn luyện và phát triển tư duy cho HS như tái hiện sự kiện, hiện tượng, nhân vật, xác định mối liên hệ giữa các sự kiện lịch sử, kĩ năng phân tích, đánh giá, thực hành bộ môn, kĩ năng tự học cho học sinh - Về thái độ. Hình thành cho HS thái độ ứng xử đối với những thành tựu của nền văn minh nhân loại, thái độ tích cực đối với sự phát triển hiện nay của loài người, có niềm tin vào sự lãnh đạo của Đảng, sự khâm phục đối với các thế hệ cha anh đi trước, tạo sự hào hứng cho việc học tập bộ môn lịch sử. Trên cơ sở đó, góp phần phát triển: Năng lực môn học: Năng lực tái hiện, tư duy, đánh giá, năng lực vận dụng kiến thức lịch sử để giải quyết vấn đề thực tiễn đặt ra, giải thích những vấn đề thời sự đang diễn ra… Hình thành các năng lực chung cho HS đó là: năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. Bồi dưỡng tư tưởng phẩm chất thái độ, tình cảm yêu nước, lập trường chính trị vững vàng và khơi dậy thái độ trách nhiệm của cá nhân với quê hương, đất nước. Hiểu rõ hơn về xu thế hội nhập hiện nay để có những nhận thức đúng đắn và định hướng thái độ của bản thân trước các vấn đề của cuộc sống. 2.1.2.2. Xuất phát từ đặc điểm kiến thức lịch sử ở trường phổ thông HĐNK được tiến hành từ những đặc điểm kiến thức lịch sử ở trường phổ thông, trong đó có 03 đặc điểm nổi bật đó là: tính không lặp lại cả về thời gian và không gian; là tính toàn diện, có hệ thống của kiến thức lịch sử; tính thống nhất giữa “sử” và “luận” . Đối với bộ môn Lịch sử ở trường THPT, đây là một môn học có nội dung kiến thức cần truyền đạt rất nhiều, nhưng số tiết thì khá khiêm tốn, do vậy để có thể cung cấp, mở rộng, nâng cao kiến thức lịch sử thì cần phải tiến hành các HĐNK. 2.1.2.3. Xuất phát từ đặc điểm tâm lứa tuổi của học sinh THPT Hoạt động ngoại khoá chỉ thực sự có hiệu quả khi đảm bảo phù hợp với đặc điểm về tâm lí học của học sinh, cụ thể là HS THPT: là lứa tuổi đang có nhiều thay đổi về mặt tâm lý và sinh lý. Đây là lứa tuổi mà sự trưởng thành về nhận thức chưa
13 nhiều, nhưng lại là giai đoạn mà mỗi cá nhân luôn muốn khẳng định sự tồn tại của mình, ý thức cá nhân phát triển, trong khi nhận thức về xã hội đang hạn chế. Lứa tuổi này chứng kiến sự thay đổi rất lớn trong suy nghĩ, trong tâm sinh lý, vì thế những HĐNK là đặc biệt cần thiết để hình thành nhân cách cho các em, từ HĐNK các em hiểu hơn về xã hội, hiểu hơn về trách nhiệm công dân đối với gia đình, về cái gọi là “người lớn” trong suy nghĩ và hành động, phát huy tính độc lập trong tư duy của các em. Đây cũng là lứa tuổi mà các em bắt đầu có những định hướng về nghề nghiệp của mình. 2.1.2.4. Xuất phát từ yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo hiện nay Ngày 04/11/2013, Hội nghị Ban chấp hành TW Đảng lần thứ 8, khóa XI đã ban hành Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Nói riêng ở bộ môn Lịch sử, chất lượng dạy và học lịch sử hiện nay ở nhà trường THPT rõ ràng còn gặp nhiều bất cập, việc dạy và học Lịch sử phải thay đổi trở thành một nhu cầu thiết yếu. 2.1.3. Vai trò, ý nghĩa của việc đổi mới hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông 2.1.3.1. Vai trò HĐNK lịch sử có một tầm quan trọng đặc biệt, đem lại nhiều tác dụng to lớn, góp phần đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục đào tạo, nâng cao chất lượng giáo dục. Việc tổ chức HĐNK trong dạy học là một biện pháp thực hiện nguyên lí giáo dục của Đảng ta: học đi đôi với hành, lí luận gắn liền với thực tiễn và cuộc sống xã hội. Đối với bộ môn Lịch sử, việc đổi mới HĐNK cũng là một phần trong đổi mới phươg pháp DHLS đáp ứng mục tiêu môn học trong Nhà trường. 2.1.3.2. Ý nghĩa - Về kiến thức. Nâng cao hiểu biết về các giá trị truyền thống của dân tộc, tiếp thu và nâng cao hiểu biết những giá trị tốt đẹp của nhân loại; bổ sung, củng cố, nâng cao, mở rộng kiến thức được học trên lớp; có ý thức về quyền và trách nhiệm với bản thân, gia đình, nhà trường và xã hội; có ý thức lựa chọn và định hướng nghề nghiệp cho bản thân. - Về thái độ. Có thái độ đúng đắn đối với môn học và định hình cho HS những thái độ đúng đắn với những vấn đề của cuộc sống hoặc khi đối diện với các vấn đề
14 tương tự của cuộc sống. - Về kĩ năng. Củng cố những kĩ năng đã được hình thành từ các chương trình chính khoá như các kĩ năng học tập độc lập, kĩ năng học tập hợp tác, kĩ năng chung đối với hoạt động học tập…phát triển những năng lực sở trường của HS - Về phát triển năng lực học sinh. Cùng với ý nghĩa về kiến thức, thái độ, kỹ năng, HĐNK còn có vị trí quan trọng trong phát triển Năng lực HS, một điểm nhấn của mục tiêu đổi mới giáo dục và đào tạo hiện nay, trong đó có một số năng lực cơ bản: Năng lực môn học: Năng lực tái hiện, tư duy, đánh giá. Nhận thức được quy luật phát triển của nhân loại, những quy luật đặc thù của các nước, trong đó có Việt Nam làm nền tảng để vận dụng kiến thức lịch sử để giải quyết vấn đề thực tiễn đặt ra, giải thích những vấn đề thời sự đang diễn ra… phát triển năng lực thực hành bộ môn. Từ thực tiễn tham gia HĐNK, HS sẽ định hình cho mình những năng lực cần thiết, hình thành cho mình một cách sống đúng đắn, phù hợp với những chuẩn mực của thanh niên Việt Nam trong giai đoạn công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước, đó là: năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. 2.1.4. Một số yêu cầu cơ bản khi đổi mới hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông HĐNK là một trong các hình thức tổ chức dạy học truyền thống, có vị trí quan trọng trong việc thực hiện các nhiệm vụ dạy học. Để tiến hành đổi mới các hoạt động ngoại khoá thành công, theo chúng tôi cần tuân thủ các yêu cầu cơ bản sâu đây: - Xác định đúng đắn vai trò, vị trí của HĐNK trước yêu cầu đổi mới - Đảm bảo mục tiêu dạy học và định hướng phát triển năng lực học sinh - Đảm bảo tính kế thừa trong đổi mới HĐNK - Phù hợp với đối tượng HS và điều kiện nhà trường - Phát huy tính tự nguyện, tích cực độc lập của HS trong HĐNK 2.2. Cơ sở thực tiễn Tác giả đã tiến hành khảo sát, đánh giá thực trạng về việc tổ chức các chương trình hoạt động ngoại khoá ở các trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An, từ đó chỉ ra những HĐNK đã được tổ chức, thực trạng của việc tổ chức các HĐNK, mức độ tham gia của HS và chất lượng tổ chức các HĐNK. Từ đó, đánh giá thực trạng, rút ra những nguyên nhân hạn chế và những vấn đề đặt ra cần đổi mới trong HĐNK bộ môn
15 Lịch sử. Bảng 1. Mức độ tổ chức các hoạt động ngoại khóa lịch sử ở trường trung học phổ thông TT Tên hoạt động Số phiếu Tỉ lệ % 1 Đọc sách 1746 79.11 2 Kể chuyện lịch sử 1307 59.22 3 Nói chuyện lịch sử 1130 51.20 4 Trao đổi, thảo luận 1404 63.62 5 Tham gia lễ hội truyền thống 1516 68.69 6 Tham quan lịch sử 1296 58.72 7 Thi tìm hiểu lịch sử 1434 64.98 8 Dạ hội lịch sử 349 15.81 9 Sưu tầm tài liệu lịch sử địa phương 1693 76.71 Bảng 2. Mức độ tham gia của học sinh vào các hoạt động ngoại khóa lịch sử ở trường trung học phổ thông Đơn vị tính: % Có tham Không Không STT Tên hoạt động gia tham gia trả lời 1 Đọc sách 79.1 18.7 2.2 2 Kể chuyện lịch sử 59.2 35.2 5.6 3 Nói chuyện lịch sử 51.2 43.7 5.1 4 Trao đổi, thảo luận 63.6 32.5 3.9 5 Tham gia lễ hội truyền thống 68.7 28.4 2.9 6 Tham quan lịch sử 58.7 37.1 3.9 7 Thi tìm hiểu lịch sử 65.0 31.1 3.9 8 Dạ hội lịch sử 75.7 15.8 8.5 9 Sưu tầm LS địa phương 76.7 21.6 1.7 Như vậy, ở chương 2, chúng tôi đã làm sáng rõ các vấn đề về cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc đổi mới các HĐNK bộ môn Lịch sử ở trường THPT, chỉ ra những vấn đề còn tồn tại, nguyên nhân của sự tồn tại và định hướng sơ bộ việc đổi mới HĐNK bộ môn Lịch sử ở trường THPT tỉnh Nghệ An hiện nay.
16 CHƢƠNG 3 CÁC GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 3.1. Đổi mới nội dung các hoạt động ngoại khóa Nội dung cơ bản của Chương trình lịch sử ở trường THPT gồm hai phần: Phần Lịch sử Việt Nam và phần Lịch sử thế giới. Về lịch sử thế giới: HS sẽ được học tiến trình phát triển của lịch sử thế giới từ khi xuất hiện con người cho đến năm 2000. Về lịch sử Việt Nam: trình bày có hệ thống lịch sử Việt Nam từ nguyên thủy đến năm 2000. Để triển khai tốt các HĐNK, việc đổi mới nội dung HĐNK cần triển khai theo những hướng sau: - Đa dạng hóa nội dung lịch sử trong đổi mới hoạt động ngoại khoá. - Chú trọng lựa chọn nội dung lịch sử có ý nghĩa chính trị và giá trị thực tiễn cao trong tổ chức HĐNK - Tăng cường khai thác kiến thức lịch sử địa phương trong đổi mới nội dung của HĐNK 3.2. Đổi mới các hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa Đổi mới HĐNK là một quá trình đổi mới đồng bộ, vì thế cùng với đổi mới nội dung, cần thiết phải đổi mới ở các hình thức tổ chức HĐNK. Các hình thức tổ chức HĐNK đã được thực hiện ở trường phổ thông từ rất lâu và có vai trò rất quan trọng trong DHLS. Tuy nhiên, trước yêu cầu đổi mới, bên cạnh mặt tích cực, các hình thức tổ chức HĐNK đã bộc lộ không ít những hạn chế và bất cập. Vì thế việc đổi mới hình thức tổ chức HĐNK là cần thiết. Chỉ có điều, đổi mới ở đây không phải là sự phủ nhận hoàn toàn cái cũ, cái truyền thống, mà cần phải có sự kế thừa. Cũng chính vì thế, chúng tôi tiếp cận việc đổi mới các hình thức tổ chức HĐNK ở trường phổ thông theo hai hướng: Một là, đổi mới ngay trong chính các hình thức tổ chức HĐNK truyền thống.Hai là, vận dụng một số hình thức mới trong tổ chức HĐNK. 3.3. Một số biện pháp tiến hành đổi mới hoạt động ngoại khóa Để tiến hành hiệu quả HĐNK, ngoài việc lựa chọn nội dung, hình thức thì biện pháp tiến hành đóng vai trò hết sức quan trọng. Nếu biện pháp tiến hành tốt thì sẽ phát huy hết những nội dung hoạt động và đạt được mục tiêu đề ra. Đổi mới biện pháp tiến hành HĐNK cần triển khai theo các hướng sau: - Quán triệt quan điểm dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS trong
17 đổi mới hoạt động ngoại khoá. Phát huy vai trò tích cực và chủ động của HS trong dạy học là một trong những nguyên tắc và nội dung cơ bản của dạy học hiện đại. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS, một trong những điểm nhấn cơ bản của hoạt động đổi mới dạy học hiện nay, cũng được xuất phát từ quan điểm cơ bản này. Đây cũng là một trong những nội dung quan trọng trong các biện pháp sư phạm nhằm đổi mới và nâng cao chất lượng HĐNK ở trường phổ thông hiện nay. Quan điểm tích cực và chủ động hóa vai trò của HS trong tổ chức các HĐNK lịch sử ở trường phổ thông được thể hiện cụ thể trong cách thức tổ chức, triển khai các hình thức ngoại khóa bộ môn Lịch sử, GV cần suy nghĩ những biện pháp để tạo cơ hội cho sự sáng tạo và chủ động của HS trong HĐNK. - Khai thác triệt để ưu thế của các phương tiện truyền thông hiện đại trong tổ chức các HĐNK. Các phương tiện truyền thông hiện đại có vai trò rất quan và được coi như một trong những biện pháp không thể thiếu trong tiến hành đổi mới các HĐNK. Việc sử dụng các phương tiện truyền thông hiện đại có thể được thực hiện theo những nội dung như tổ chức nghe kể chuyện trực tuyến, qua clip, tổ chức hoạt động tham quan ảo…từ đó giúp HS tiếp cận với nhiều nội dung lịch sử mà trong chương trình chưa có điều kiện cung cấp. - Chú trọng và nâng cao hiệu quả hoạt động xã hội trong đổi mới HĐNK của bộ môn Lịch sử Trên cơ sở phân tích, đánh giá thực trạng của HĐNK nói chung và việc triển khai HĐNK trong trường THPT ở tỉnh Nghệ An nói riêng, tác giả đã đưa ra những yêu cầu cơ bản trong việc triển khai đổi mới các hình thức HĐNK, trong đó nhấn mạnh HĐNK phải xuất phát từ sự tự nguyện của HS và phù hợp với thực tiễn, đáp ứng được yêu cầu của bộ môn, đảm bảo được mục tiêu dạy học và định hướng phát triển năng lực HS. Đồng thời tác giả cũng đưa ra những giải pháp đổi mới về nội dung, hình thức và biện pháp tiến hành HĐNK bộ môn Lịch sử ở trường THPT. Tuy nhiên, việc vận dụng có hiệu quả những giải pháp đó phụ thuộc rất lớn vào năng lực, vào ý thức, trách nhiệm nghề nghiệp, cái tâm, cái tầm của những nhà quản lí và những giáo viên ở trường THPT.
18 CHƢƠNG 4 THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM Với mục đích kiểm chứng và khẳng định tính khả thi của các biện pháp đổi mới HĐNK trong DHLS ở trường THPT mà luận án đã đề xuất ở Chương 3; chúng tôi tiến hành TNSP toàn phần đối với hai hình thức ngoại khóa tiêu biểu đó là: Tham quan lịch sử và Dạ hội lịch sử. Bên cạnh đó, tổ chức thử nghiệm biện pháp tổ chức buổi sinh hoạt câu lạc bộ theo chủ đề lịch sử. Kết quả của TNSP sẽ là cơ sở để áp dụng rộng rãi trong việc tổ chức các HĐNK bộ môn Lịch sử nhằm nâng cao chất lượng dạy học bộ môn 4.1. Mục đích thực nghiệm - Khẳng định hướng đi đúng đắn và cần thiết của đề tài trên cơ sở lý luận và thực tiễn; từ đó nghiên cứu tính khả thi và hiệu quả của việc đổi mới nội dung, hình thức và các biện pháp tổ chức các HĐNK lịch sử ở trường phổ thông. - Phân tích và xử lý kết quả thực nghiệm để đánh giá khả năng áp dụng với quy mô lớn - tại các trường THPT công lập và ngoài công lập tại địa bàn Nghệ An. Trên cơ sở đó, bổ sung, sửa đổi và hoàn thiện đề tài ở quy mô rộng hơn, phức tạp hơn. 4.2. Đối tƣợng, địa bàn thực nghiệm HĐNK bộ môn Lịch sử ở trường THPT có rất nhiều hình thức, mỗi hình thức sẽ có những biện pháp đổi mới khác nhau, ở chương 3, trong quá trình trình bày các biện pháp đổi mới, chúng tôi đã triển khai các hình thức thực nghiệm từng phần, từng biện pháp ở những trường THPT khác nhau và những lớp khác nhau ở nội dung thực nghiệm toàn phần, chúng tôi lựa chọn hai hình thức HĐNK tiêu biểu để tiến hành thực nghiệm đó là: Tổ chức tham quan lịch sử theo hướng em tập làm thuyết minh viên du lịch và Tổ chức dạ hội lịch sử. Về địa điểm thực nghiệm toàn phần: Chúng tôi lựa chọn Trường PT Dân tộc Nội trú THPT số 2, tỉnh Nghệ An, đây là một ngôi trường rất đặc biệt, các em HS chủ yếu xuất phát từ các miền quê phía Tây Nghệ An, với chủ yếu là người Thái, các em xuống học tại Thành phố Vinh và được quản lý qua hình thức tập trung. Do đó, những hoạt động trải nghiệm thực tế của các em chưa nhiều. Việc triển khai hoạt động trải nghiệm tại Bảo tàng Quân khu IV cho các em là hết sức cần thiết và có ý nghĩa Đối với hoạt động Dạ hội lịch sử, chúng tôi lựa chọn trường THPT Lê Viết Thuật là nơi tiến hành thực nghiệm và kiểm chứng các biện pháp. Đây là một ngôi trường có bề dày truyền thống của tỉnh Nghệ An và các HĐNK luôn nhận được sự quan tâm của lãnh đạo Nhà trường.