Tóm tắt luận án Tiến sĩ Giáo dục học: Nghiên cứu xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập định tính trong dạy học cơ học Vật lí 10 Trung học phổ thông

Chia sẻ: Nguyen Minh Cuong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:28

Thêm vào BST

Báo xấu

27
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án bổ sung cơ sở lý luận của việc xaay dựng và sử dụng bài tập định tính trong dạy học và đánh giá được thực trạng của việc xây dựng và sử dụng bài tập định tính trong dạy học hiện này. Mời các bạn cùng tham khảo luận án để nắm chi tiết nội dung nghiên cứu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Giáo dục học: Nghiên cứu xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập định tính trong dạy học cơ học Vật lí 10 Trung học phổ thông

Bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o ®¹i häc huÕ NguyÔn thanh h¶i Nghiªn cøu x©y dùng vμ sö dông hÖ thèng bμi tËp ®Þnh tÝnh trong d¹y häc c¬ häc vËt lÝ 10 trung häc phæ th«ng Tãm t¾t LuËn ¸n tiÕn sÜ gi¸o dôc häc Chuyªn ngμnh: Lý luËn vμ ph−¬ng ph¸p d¹y häc m«n vËt lÝ M∙ sè: 62 14 10 02 HuÕ, 2010
LuËn ¸n ®−îc hoμn thμnh t¹i §¹i häc HuÕ Ng−êi h−íng dÉn khoa häc : pgs.ts lª c«ng triªm Ph¶n biÖn 1: pgs.ts nguyÔn Ngäc h−ng Ph¶n biÖn 2: ts ph¹m thÕ d©n Ph¶n biÖn 3: PGS.Ts nguyÔn v¨n kh¶i LuËn ¸n ®−îc b¶o vÖ t¹i Héi ®ång ®¸nh gi¸ luËn ¸n tiÕn sÜ cÊp nhμ n−íc, t¹i §¹i häc HuÕ lóc 7giê 30 ngμy 01 th¸ng 06 n¨m 2010. Cã thÓ t×m hiÓu LuËn ¸n t¹i Ban §μo t¹o Sau ®¹i häc - §¹i häc HuÕ
Danh môc Mét sè c«ng tr×nh cã liªn quan ®Õn luËn ¸n ®· ®−îc c«ng bè 1. NguyÔn Thanh H¶i (1996), §«i nÐt vÒ ph−¬ng ph¸p ®Þnh miÒn trong c¬ häc, VËt lÝ phæ th«ng - Héi VËt lÝ ViÖt Nam sè 29. 2. NguyÔn Thanh H¶i (1996), Sö dông ®å thÞ trong viÖc kh¶o s¸t kÕt qu¶ bµi tËp vËt lý, VËt lÝ phæ th«ng - Héi VËt lÝ ViÖt Nam sè 38. 3. NguyÔn Thanh H¶i (1996), Sö dông ®iÒu kiÖn ®éng h×nh häc trong ph−¬ng ph¸p ®éng lùc häc, VËt lÝ phæ th«ng - Héi VËt lÝ ViÖt Nam sè 40. 4. NguyÔn Thanh H¶i (2005), T×nh h×nh vËn dông kiÕn thøc vËt lÝ vµo ®êi sèng thùc tÕ cña häc sinh trung häc phæ th«ng hiÖn nay, Th«ng b¸o Khoa häc - §¹i häc S− ph¹m HuÕ, Sè 3(52). 5. NguyÔn Thanh H¶i (2007), Mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vËt lÝ vµo thùc tÕ ®êi sèng cho häc sinh trung häc phæ th«ng, T¹p chÝ Khoa häc vµ Gi¸o dôc, Sè 01 (01), §¹i häc S− ph¹m HuÕ. 6. NguyÔn Thanh H¶i (2009), T¨ng c−êng sö dông c¸c bµi tËp ®Þnh tÝnh vµ c©u hái thùc tÕ ®Ó tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cho häc sinh trong d¹y häc vËt lÝ, T¹p chÝ Khoa häc vµ Gi¸o dôc, sè 04 (12), §¹i häc S− ph¹m HuÕ. 7. NguyÔn Thanh H¶i (2010), §¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ ®Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p t¨ng c−êng sö dông bµi tËp ®Þnh tÝnh vµ c©u hái thùc tÕ trong d¹y häc vËt lÝ líp 10 trung häc phæ th«ng, §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp tr−êng, m· sè T.NCS 09 - GD - 01, §¹i häc S− ph¹m HuÕ. 8. NguyÔn Thanh H¶i (2010), §Þnh h−íng c¸ch gi¶i bµi tËp ®Þnh tÝnh cho häc sinh trong d¹y häc vËt lÝ trung häc phæ th«ng, T¹p chÝ Gi¸o dôc, sè 234, k× 2 (3/2010). 9. NguyÔn Thanh H¶i (2002), Bµi tËp ®Þnh tÝnh vµ c©u hái thùc tÕ VËt lÝ 6, Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc. 10. NguyÔn Thanh H¶i (2003), Bµi tËp ®Þnh tÝnh vµ c©u hái thùc tÕ VËt lÝ 7, Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc. 11. NguyÔn Thanh H¶i (2004), Bµi tËp ®Þnh tÝnh vµ c©u hái thùc tÕ VËt lÝ 8, Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc. 12. NguyÔn Thanh H¶i (2005), Bµi tËp ®Þnh tÝnh vµ c©u hái thùc tÕ VËt lÝ 9, Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc. 13. NguyÔn Thanh H¶i (2006), Bµi tËp ®Þnh tÝnh vµ c©u hái thùc tÕ VËt lÝ 10, Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc. 14. NguyÔn Thanh H¶i (2007), Bµi tËp ®Þnh tÝnh vµ c©u hái thùc tÕ VËt lÝ 11, Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc. 15. NguyÔn Thanh H¶i (2008), Bµi tËp ®Þnh tÝnh vµ c©u hái thùc tÕ VËt lÝ 12, Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc.
-1- më ®Çu 1. LÝ do chän ®Ò tµi Trong c«ng cuéc ®æi míi gi¸o dôc hiÖn nay, mét trong nh÷ng môc tiªu quan träng cña gi¸o dôc phæ th«ng lµ rÌn luyÖn kÜ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn cho häc sinh (HS). §iÒu ®ã ®−îc kh¼ng ®Þnh trong ChiÕn l−îc ph¸t triÓn Gi¸o dôc 2001-2010, ban hµnh kÌm theo quyÕt ®Þnh sè 201/2001/Q§/TTg ngµy 28/12/2001 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ: "Thùc hiÖn gi¸o dôc toµn diÖn vÒ ®øc, trÝ, thÓ mÜ ... X©y dùng th¸i ®é häc tËp ®óng ®¾n, ph−¬ng ph¸p häc tËp chñ ®éng, tÝch cùc, s¸ng t¹o; lßng ham häc, ham hiÓu biÕt, n¨ng lùc tù häc, n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc vµo cuéc sèng". §Þnh h−íng nµy còng ®−îc t¸i kh¼ng ®Þnh trong Dù th¶o ChiÕn l−îc ph¸t triÓn Gi¸o dôc 2009-2020 cña Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o (®ang tiÕp tôc hoµn thiÖn ®Ó tr×nh Thñ t−íng ChÝnh phñ phª duyÖt). Môc tiªu quan träng nªu trªn còng ®−îc quy ®Þnh t¹i ®iÒu 28 cña LuËt Gi¸o dôc: "Ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc phæ th«ng ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh; phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng líp häc, m«n häc; båi d−ìng ph−¬ng ph¸p tù häc, kh¶ n¨ng lµm viÖc theo nhãm; rÌn luyÖn kÜ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn ...". Theo ®¸nh gi¸ cña nhiÒu nhµ khoa häc, sau h¬n 20 n¨m ®æi míi mÆc dÇu ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc, song Gi¸o dôc - §µo t¹o n−íc ta vÉn ®ang béc lé nhiÒu h¹n chÕ, bÊt cËp. Mét trong nh÷ng h¹n chÕ ®ã lµ néi dung ch−¬ng tr×nh cßn thiªn vÒ lÝ thuyÕt, nÆng vÒ thi cö, Ýt g¾n víi thùc tÕ ®êi sèng; ph−¬ng ph¸p (PP) d¹y vµ häc ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng cßn nÆng vÒ truyÒn thô mét chiÒu, Ýt ph¸t huy tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o cña HS. VËt lÝ (VL) lµ m«n khoa häc thùc nghiÖm, ®Æc ®iÓm næi bËt lµ phÇn lín kiÕn thøc VL liªn hÖ chÆt chÏ víi thùc tÕ ®êi sèng. Sù phong phó vÒ kiÕn thøc, sù ®a d¹ng vÒ c¸c h×nh thøc thÝ nghiÖm (TN) vµ mèi liªn hÖ chÆt chÏ gi÷a kiÕn thøc VL víi thùc tÕ ®êi sèng lµ nh÷ng lîi thÕ kh«ng nhá ®èi víi tiÕn tr×nh ®æi míi PP d¹y häc bé m«n. Tuy vËy, viÖc d¹y vµ häc VL ë mét sè tr−êng THPT cßn nhiÒu h¹n chÕ, qu¸ tr×nh ®æi míi PP d¹y häc cßn chËm, c¸c PP d¹y häc tÝch cùc ®−îc vËn dông ch−a ®¹t hiÖu qu¶ nh− mong muèn, PP häc tËp cña HS cßn thô ®éng, kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn cßn nhiÒu yÕu kÐm ... Nh÷ng h¹n chÕ nªu trªn ch−a ®¸p øng ®−îc nh÷ng môc tiªu mµ LuËt Gi¸o dôc vµ ChiÕn l−îc ph¸t triÓn gi¸o dôc 2001 - 2010 ®· ®Ò ra. Víi sù ph¸t triÓn chung cña toµn x· héi, t×nh tr¹ng nµy kh«ng thÓ kÐo dµi thªm n÷a, mµ cÇn ph¶i cã nh÷ng ®éng th¸i tÝch cùc vµ nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ h¬n ®Ó gi¸o viªn (GV) vµ HS cã thÓ ®iÒu chØnh PP d¹y vµ häc cña m×nh. C¨n cø vµo nh÷ng chñ tr−¬ng lín cña §¶ng, Nhµ n−íc vµ cña Ngµnh, nhËn thøc ®−îc tÇm quan träng cña viÖc ®æi míi PP d¹y häc vµ ý nghÜa cña viÖc t¨ng c−êng rÌn luyÖn kÜ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn cho HS THPT, nh»m
-2- gãp phÇn n©ng cao h¬n n÷a chÊt l−îng d¹y häc VL, chóng t«i thùc hiÖn nghiªn cøu ®Ò tµi: "Nghiªn cøu x©y dùng vµ sö dông hÖ thèng bµi tËp ®Þnh tÝnh trong d¹y häc c¬ häc vËt lÝ 10 trung häc phæ th«ng". 2. Môc tiªu cña ®Ò tµi - Bæ sung c¬ së lÝ luËn cña viÖc x©y dùng vµ sö dông BT§T trong d¹y häc VL vµ ®¸nh gi¸ ®−îc thùc tr¹ng cña viÖc x©y dùng, sö dông BT§T trong d¹y häc hiÖn nay. - X¸c ®Þnh ®−îc quy tr×nh x©y dùng vµ vËn dông ®Ó x©y dùng ®−îc hÖ thèng BT§T sö dông trong d¹y häc phÇn c¬ häc VL líp 10 THPT. - X©y dùng ®−îc nh÷ng biÖn ph¸p t¨ng c−êng sö dông BT§T cã hiÖu qu¶, gãp phÇn n©ng cao chÊt l−îng d¹y häc VL líp 10 THPT. 3. Gi¶ thuyÕt khoa häc NÕu c¸c giê häc phÇn c¬ häc VL líp 10 THPT cã sö dông hÖ thèng BT§T ®· ®−îc x©y dùng vµ thùc hiÖn theo tiÕn tr×nh d¹y häc ®· ®−îc ®Ò xuÊt b»ng c¸ch vËn dông c¸c biÖn ph¸p t¨ng c−êng sö dông BT§T, th× sÏ n©ng cao ®−îc kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn cho HS, gãp phÇn n©ng cao chÊt l−îng d¹y häc VL líp 10 THPT. 4. NhiÖm vô nghiªn cøu - Nghiªn cøu c¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn vÒ viÖc tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cho HS trong d¹y häc VL. - Nghiªn cøu c¬ së lÝ luËn cña viÖc x©y dùng vµ sö dông BT§T trong tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cho HS; - Nghiªn cøu thùc tr¹ng viÖc sö dông BT§T trong d¹y häc VL ë tr−êng THPT, t×m hiÓu nh÷ng thuËn lîi, khã kh¨n vµ nguyªn nh©n cña nã trong viÖc tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cho HS. - §Ò xuÊt quy tr×nh x©y dùng vµ vËn dông ®Ó x©y dùng hÖ thèng BT§T phÇn c¬ häc thuéc ch−¬ng tr×nh VL líp 10 n©ng cao THPT. - §Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p t¨ng c−êng sö dông BT§T trong tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cho HS. - §Ò xuÊt tiÕn tr×nh d¹y häc mét sè bµi trong ch−¬ng §éng lùc häc chÊt ®iÓm (VL 10 n©ng cao) theo h−íng t¨ng c−êng sö dông BT§T. - TiÕn hµnh thùc nghiÖm s− ph¹m ®Ó kiÓm chøng tÝnh hîp lÝ vµ chÝnh x¸c cu¶ hÖ thèng BT§T ®· x©y dùng, còng nh− tÝnh hiÖu qu¶ vµ tÝnh kh¶ thi cña viÖc sö dông hÖ thèng BT§T trong tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cho HS. 5. Ph¹m vi nghiªn cøu Ch−¬ng tr×nh, s¸ch gi¸o khoa vµ ho¹t ®éng d¹y häc VL líp 10 n©ng cao ë tr−êng THPT. 6. §èi t−îng nghiªn cøu
-3- Ho¹t ®éng d¹y häc VL líp 10 THPT th«ng qua viÖc sö dông hÖ thèng BT§T ®· x©y dùng vµ thùc hiÖn theo tiÕn tr×nh d¹y häc ®· ®Ò xuÊt. 7. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Sö dông c¸c PP nghiªn cøu lÝ luËn, PP nghiªn cøu thùc tiÔn, PP thùc nghiÖm (®iÒu tra, quan s¸t, thèng kª to¸n häc ...) 8. Nh÷ng ®ãng gãp míi cña luËn ¸n 8.1. VÒ mÆt lÝ luËn - Gãp phÇn hoµn thiÖn c¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc x©y dùng vµ sö dông BT§T trong d¹y häc VL. - Gãp phÇn lµm râ h¬n vÒ BT§T ë c¸c mÆt kh¸i niÖm, ph©n lo¹i, c¸c h×nh thøc thÓ hiÖn vµ vai trß cña BT§T trong d¹y häc VL. 8.2. VÒ mÆt thùc tiÔn - X©y dùng ®−îc hÖ thèng BT§T phÇn c¬ häc VL líp 10 n©ng cao THPT. - §Ò xuÊt ®−îc c¸c biÖn ph¸p t¨ng c−êng sö dông BT§T trong d¹y häc VL. - ThiÕt kÕ tiÕn tr×nh d¹y häc mét sè bµi häc thuéc ch−¬ng §éng lùc häc chÊt ®iÓm (VL líp 10 n©ng cao), theo h−íng tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cho HS vµ vËn dông c¸c biÖn ph¸p t¨ng c−êng sö dông BT§T. 9. CÊu tróc luËn ¸n LuËn ¸n gåm 4 phÇn chÝnh (166 trang), trong ®ã: PhÇn më ®Çu (7 trang); PhÇn tæng quan (4 trang); PhÇn néi dung gåm 3 ch−¬ng (153 trang, 128 s¬ ®å, b¶ng biÓu vµ h×nh vÏ); PhÇn kÕt luËn (2 trang). PhÇn phô lôc cña luËn ¸n cã 50 trang (62 s¬ ®å, b¶ng biÓu vµ h×nh vÏ). LuËn ¸n cã sö dông 104 tµi liÖu tham kh¶o, trong ®ã 78 tµi liÖu b»ng tiÕng ViÖt, 7 tµi liÖu b»ng tiÕng n−íc ngoµi vµ 19 ®Þa chØ website trªn m¹ng internet. TæNG QUAN VÊn ®Ò sö dông BT§T trong d¹y häc VL nh»m n©ng cao chÊt l−îng d¹y häc, n©ng cao kh¶ n¨ng vËn dông thùc tiÔn cho HS ®· ®−îc nghiªn cøu vµ vËn dông ë mét sè n−íc. T¹i Nga, nh÷ng lo¹i bµi tËp vµ c©u hái ®Þnh tÝnh ®· xuÊt hiÖn trªn c¸c tµi liÖu s¸ch, b¸o vÒ gi¸o dôc tõ rÊt l©u, trong ®ã ®¸ng chó ý t¹p chÝ To¸n LÝ "KBAHT" b»ng tiÕng Nga do A. N. Kolmogorov và I. K. Kikoyin khai sinh. NhiÒu tµi liÖu vÒ BT§T b»ng tiÕng Nga ®· ®−îc c¸c nhµ nghiªn cøu gi¸o dôc ViÖt Nam biªn dÞch lµm t− liÖu d¹y häc VL tõ nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kØ 20 d−íi d¹ng s¸ch tham kh¶o nh−: "Nh÷ng bµi tËp ®Þnh tÝnh vÒ vËt lÝ cÊp ba" cña t¸c gi¶ M.E. Tultrinxki (do NguyÔn Phóc ThuÇn, Ph¹m Hång TuÊt biªn dÞch), "Nh÷ng bµi to¸n nghÞch lÝ vµ ngôy biÖn vui vÒ vËt lÝ" còng cña t¸c gi¶ M.E. Tultrinxki (do NguyÔn §¨ng Tr×nh biªn dÞch) …
-4- Kh¶o s¸t tõ nhiÒu kªnh th«ng tin kh¸c nhau cho thÊy ®· cã mét sè t¸c gi¶ quan t©m ®Õn vÊn ®Ò x©y dùng vµ sö dông BT§T trong d¹y häc nãi chung vµ d¹y häc VL nãi riªng, d−íi ®©y lµ mét sè ghi nhËn: - §èi víi c¸c s¸ch gi¸o khoa vµ s¸ch bµi tËp VL, c¸c t¸c gi¶ biªn so¹n Ýt nhiÒu ®Òu ®· ®−a BT§T vµo néi dung ch−¬ng tr×nh, song sè l−îng BT§T ®−îc ®Ò cËp lµ ch−a nhiÒu, néi dung vµ h×nh thøc ch−a thËt phong phó, ch−a cã nh÷ng ®Þnh h−íng cô thÓ ®Ó GV sö dông chóng cã hiÖu qu¶ trong d¹y häc. - Mét sè t¸c gi¶ cã ®Ò cËp ®Õn vai trß cña BT§T trong d¹y häc VL, tiªu biÓu lµ c¸c t¸c gi¶: NguyÔn §øc Th©m, NguyÔn Ngäc H−ng, Ph¹m Xu©n QuÕ, Ph¹m H÷u Tßng ... Tuy nhiªn, do nh÷ng môc ®Ých nghiªn cøu riªng, nªn c¸c t¸c gi¶ còng ch−a ®i s©u vµo viÖc nghiªn cøu x©y dùng hÖ thèng BT§T vµ c¸ch sö dông BT§T trong d¹y häc VL. - Liªn quan ®Õn BT§T cßn cã c¸c tµi liÖu: "Hái ®¸p nh÷ng hiÖn t−îng vËt lÝ" cña NguyÔn §øc Minh vµ Ng« Quèc Quýnh; "Bµi tËp vËt lÝ cã néi dung thùc tÕ" cña NguyÔn Linh Quý, Bïi Ngäc Quúnh vµ An V¨n Chiªu ... Trong ®ã, c¸c t¸c gi¶ ®· chó träng ®Õn viÖc x©y dùng c¸c BT§T phï hîp víi ch−¬ng tr×nh VL cÊp ba vµo thêi ®iÓm nh÷ng n¨m 70, 80, 90 cña thÕ kØ 20, nh−ng ch−a ®Ò cËp ®Õn c¸ch sö dông chóng trong tiÕn tr×nh d¹y häc VL. - Mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu gÇn ®©y ®¸ng chó ý lµ LuËn v¨n Th¹c sÜ cña t¸c gi¶ Ph¹m ThÞ Hoµi Thanh: "X©y dùng vµ sö dông BT§T trong d¹y häc vËt lÝ líp 8 trung häc c¬ së" n¨m 2006; LuËn v¨n Th¹c sÜ cña t¸c gi¶ NguyÔn V¨n Th¹nh: "X©y dùng vµ sö dông BT§T trùc quan trong d¹y häc vËt lÝ líp 10 trung häc phæ th«ng" n¨m 2007. Tuy nhiªn c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn vÉn béc lé nhiÒu khiÕm khuyÕt trong lÝ luËn vµ vËn dông thùc tiÔn. Tõ n¨m 1996, chóng t«i b¾t ®Çu nghiªn cøu vÒ BT§T theo h−íng x©y dùng hÖ thèng BT§T phï hîp víi ch−¬ng tr×nh VL cña bËc trung häc c¬ së vµ THPT, kÕt qu¶ tiªu biÓu lµ bé s¸ch tham kh¶o "Bµi tËp ®Þnh tÝnh vµ c©u hái thùc tÕ" gåm 7 tËp, dïng cho GV, sinh viªn s− ph¹m vµ HS c¸c líp 6, 7, 8, 9, 10, 11 vµ 12 do Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc Ên hµnh. N¨m 2006, víi LuËn v¨n Th¹c sÜ "Nghiªn cøu sö dông bµi tËp ®Þnh tÝnh vµ c©u hái thùc tÕ trong d¹y häc vËt lÝ ë tr−êng THPT", chóng t«i tiÕp tôc nghiªn cøu vÒ c¸ch sö dông BT§T trong d¹y häc VL. Tuy nhiªn, c«ng tr×nh nghiªn cøu chØ dõng l¹i ë møc ®é x©y dùng mÉu BT§T trong ph¹m vi hÑp vÒ kiÕn thøc, c¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn vÉn cßn nh÷ng khiÕm khuyÕt, ch−a ®¸p øng ®−îc nh÷ng yªu cÇu thùc tiÔn ë møc ®é cao. Cã thÓ nãi viÖc nghiªn cøu x©y dùng vµ sö dông BT§T trong d¹y häc VL lµ vÊn ®Ò quan träng vµ rÊt cÇn thiÕt, nh−ng ®ã còng ®ang cßn lµ vÊn ®Ò ch−a ®−îc gi¶i quyÕt mét c¸ch tháa ®¸ng, cÇn ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu vµ hoµn thiÖn.
-5- Ch−¬ng 1 c¬ së lÝ luËn vμ thùc tiÔn cña viÖc x©y dùng vμ sö dông bμi tËp ®Þnh tÝnh trong d¹y häc vËt lÝ 1.1. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ bμi tËp ®Þnh tÝnh vËt lÝ 1.1.1. Kh¸i niÖm c©u hái vµ bµi tËp trong d¹y häc vËt lÝ C©u hái vµ bµi tËp ®−îc GV sö dông th−êng xuyªn trong d¹y häc VL. C©u hái dïng ®Ó nªu vÊn ®Ò vµ ®ßi hái ph¶i cã c¸ch gi¶i quyÕt. Trong d¹y häc VL, c©u hái mµ GV ®Æt ra lµ vÊn ®Ò mµ b¶n th©n GV ®· biÕt vµ yªu cÇu HS dùa trªn c¬ së nh÷ng kiÕn thøc ®· cã ®Ó tr¶ lêi. V× vËy, c©u hái trong d¹y häc mang ®Ëm yÕu tè kh¸m ph¸ hoÆc kh¸m ph¸ l¹i. Bµi tËp lµ hÖ th«ng tin x¸c ®Þnh bëi hai tËp hîp g¾n bã chÆt chÏ vµ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, bao gåm c¸c ®iÒu kiÖn ban ®Çu vµ nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra. Mét c¸ch kh¸i qu¸t cã thÓ thÊy c©u hái vµ bµi tËp liªn quan chÆt chÏ víi nhau, t¸c ®éng qua l¹i vµ bæ trî lÉn nhau trong qu¸ tr×nh d¹y häc. 1.1.2. Bµi tËp ®Þnh tÝnh vËt lÝ 1.1.2.1. Kh¸i niÖm vÒ bµi tËp ®Þnh tÝnh BT§T lµ nh÷ng bµi tËp mµ khi gi¶i, HS kh«ng cÇn thùc hiÖn c¸c phÐp tÝnh phøc t¹p, mµ chØ ph¶i lµm nh÷ng phÐp tÝnh ®¬n gi¶n, cã thÓ tÝnh nhÈm ®−îc, ®ång thêi ph¶i thùc hiÖn nh÷ng phÐp suy luËn l«gic trªn c¬ së hiÓu râ b¶n chÊt cña c¸c kh¸i niÖm, ®Þnh luËt VL vµ nhËn biÕt ®−îc nh÷ng biÓu hiÖn cña chóng trong c¸c tr−êng hîp cô thÓ. 1.1.2.2. Ph©n lo¹i bµi tËp ®Þnh tÝnh Qu¸ tr×nh ®i t×m lêi gi¶i cho c¸c BT§T thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc cña HS, v× thÕ viÖc ph©n lo¹i BT§T nªn dùa vµo c¸c møc ®é nhËn thøc do Bloom ®Ò xuÊt. Theo ®ã, cã thÓ chia BT§T lµm ba lo¹i: • BT§T ®¬n gi¶n (øng víi c¸c møc ®é biÕt vµ hiÓu) BT§T ®¬n gi¶n lµ lo¹i bµi tËp mµ khi gi¶i, ngoµi nh÷ng phÐp tÝnh ®¬n gi¶n (nÕu cã), HS chØ cÇn nhí vµ ¸p dông mét ®Þnh luËt, mét quy t¾c hay mét phÐp suy luËn l«gic lµ cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc. • BT§T n©ng cao (øng víi c¸c møc ®é vËn dông, ph©n tÝch vµ tæng hîp) BT§T n©ng cao lµ lo¹i bµi tËp mµ khi gi¶i, ngoµi nh÷ng phÐp tÝnh ®¬n gi¶n (nÕu cã), HS ph¶i ¸p dông mét chuçi c¸c phÐp suy luËn l«gic dùa trªn c¬ së cña c¸c ®Þnh luËt, quy t¾c cã liªn quan míi cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc. • BT§T s¸ng t¹o (øng víi møc ®é ®¸nh gi¸) BT§T s¸ng t¹o lµ lo¹i bµi tËp mµ khi gi¶i, ngoµi nh÷ng phÐp tÝnh ®¬n gi¶n (nÕu cã), HS ph¶i dùa vµo kinh nghiÖm thùc tiÔn, vµo vèn kiÕn thøc cña m×nh
-6- vÒ c¸c quy t¾c, ®Þnh luËt, trªn c¬ së c¸c phÐp suy luËn l«gic tù lùc t×m ra nh÷ng ph−¬ng ¸n tèt nhÊt ®Ó gi¶i quyÕt yªu cÇu cña ®Ò bµi. 1.1.2.3. C¸c h×nh thøc thÓ hiÖn bµi tËp ®Þnh tÝnh Trong d¹y häc VL, cã nhiÒu c¸ch ®Ó truyÒn t¶i néi dung cña BT§T ®Õn HS, tùu trung l¹i cã thÓ vËn dông c¸c h×nh thøc thÓ hiÖn sau ®©y: - ThÓ hiÖn BT§T d−íi d¹ng c©u hái b»ng lêi. - ThÓ hiÖn BT§T th«ng qua m« h×nh, ®å thÞ, h×nh vÏ hay s¬ ®å, kÌm theo c¸c c©u hái khai th¸c th«ng tin. - ThÓ hiÖn BT§T b»ng TN ®¬n gi¶n vµ yªu cÇu gi¶i thÝch kÕt qu¶ cña TN. - ThÓ hiÖn BT§T b»ng c¸c ®o¹n video clip ng¾n, c¸c ¶nh ®éng m« pháng vÒ mét hiÖn t−îng. HS quan s¸t vµ gi¶i thÝch theo c©u hái gîi ý cña GV. 1.1.2.4. Ph−¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp ®Þnh tÝnh Do ®Æc ®iÓm cña BT§T lµ chó träng ®Õn mÆt b¶n chÊt VL cña hiÖn t−îng, nªn ®a sè c¸c BT§T ®−îc gi¶i b»ng PP suy luËn, vËn dông nh÷ng kiÕn thøc VL tæng qu¸t vµo nh÷ng tr−êng hîp cô thÓ. Qu¸ tr×nh gi¶i mét BT§T cã thÓ thùc hiÖn th«ng qua 4 b−íc chÝnh: 1. T×m hiÓu ®Çu bµi, n¾m v÷ng gi¶ thiÕt cña bµi tËp. 2. Ph©n tÝch hiÖn t−îng. 3. X©y dùng lËp luËn vµ suy luËn kÕt qu¶. 4. KiÓm tra tÝnh chÝnh x¸c cña kÕt qu¶ t×m ®−îc. 1.1.3. VÞ trÝ cña bµi tËp ®Þnh tÝnh trong hÖ thèng bµi tËp vËt lÝ Trong d¹y häc, bµi tËp gi÷ vai trß quan träng, nã lµ ph−¬ng tiÖn gióp GV hoµn thµnh c¸c chøc n¨ng gi¸o d−ìng, gi¸o dôc vµ ph¸t triÓn t− duy cho HS. Trong hÖ thèng bµi tËp VL, BT§T lµ mét trong nh÷ng lo¹i bµi tËp cã vÞ trÝ quan träng ®Æc biÖt. BT§T cã ë tÊt c¶ c¸c ph©n m«n cña VL häc nh− c¬ häc, nhiÖt häc, ®iÖn häc, quang häc ... Trong mçi ph©n m«n, BT§T l¹i cã nhiÒu møc ®é khã, dÔ kh¸c nhau, ®ång thêi còng cã thÓ s¾p xÕp c¸c BT§T theo ®Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng nhËn thøc hay theo c¸c b−íc cña qu¸ tr×nh d¹y häc. 1.2. Nguyªn t¾c vμ quy tr×nh x©y dùng bμi tËp ®Þnh tÝnh 1.2.1. Mét sè ®iÓm cÇn chó ý khi x©y dùng bµi tËp ®Þnh tÝnh Khi x©y dùng BT§T, cÇn chó ý nh÷ng ®iÓm sau: - BT§T ®−îc x©y dùng ph¶i phï hîp víi néi dung d¹y häc, phï hîp víi n¨ng lùc nhËn thøc cña HS vµ ph¶i phôc vô ý ®å vÒ mÆt PP cña GV. - §iÓm khëi ®Çu cho viÖc x©y dùng mét BT§T ph¶i xuÊt ph¸t tõ néi dung kiÕn thøc cÇn nghiªn cøu, coi ®ã lµ c¨n cø quan träng ®Ó t×m ra nh÷ng vÊn ®Ò, nh÷ng hiÖn t−îng cã liªn quan, t×m kiÕm vµ khai th¸c c¸c d÷ liÖu hç trî kh¸c nh− h×nh ¶nh, video clip, m« h×nh … mét c¸ch thÝch hîp.
-7- - Khi sö dông c¸c h×nh ¶nh, video clip ®Ó x©y dùng BT§T cÇn chó ý ®Õn tÝnh s− ph¹m cña chóng. Th«ng th−êng, ngoµi nh÷ng chi tiÕt chÝnh phï hîp víi néi dung nghiªn cøu, cßn cã kh¸ nhiÒu c¸c chi tiÕt thõa kh¸c cã thÓ g©y nhiÔu, lµm ph©n t¸n sù chó ý cña HS. §Ó h¹n chÕ nh÷ng chi tiÕt thõa, cã thÓ sö dông c¸c phÇn mÒm thÝch hîp th«ng qua m¸y vi tÝnh ®Ó chØnh söa, lo¹i bá chóng. - §Ó cã ®−îc nh÷ng BT§T hay, GV ph¶i biÕt c¸ch t×m kiÕm vµ khai th¸c th«ng tin … Víi môc tiªu t¹o ra nh÷ng t− liÖu bæ Ých cho viÖc x©y dùng c¸c BT§T, chóng t«i ®· x©y dùng Website "VËt lý vµ cuéc sèng" víi tªn miÒn http://vatlyvacuocsong.edu.vn. Néi dung chÝnh cña Website bao gåm nhiÒu bµi viÕt vÒ c¸c lÜnh vùc cña VL häc, nhiÒu t− liÖu h×nh ¶nh, video clip, ¶nh ®éng, flash ... vµ ®−îc s¾p xÕp theo c©y th− môc, tiÖn cho viÖc truy xuÊt th«ng tin. 1.2.2. Nguyªn t¾c x©y dùng bµi tËp ®Þnh tÝnh Khi x©y dùng BT§T cho mét giê lªn líp, cÇn ®¶m b¶o c¸c nguyªn t¾c sau: - BT§T ph¶i chøa ®ùng mét m©u thuÉn, mét vÊn ®Ò hoÆc mét yªu cÇu víi nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æt ra vµ ph¶i ®−îc diÔn ®¹t mét c¸ch râ rµng, sóc tÝch. - Nh÷ng BT§T dïng ®Ó t¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò khi më bµi hay khi gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò nµo ®ã ph¶i cã t¸c dông kÝch thÝch tÝnh tÝch cùc cña HS. - HÖ thèng BT§T ph¶i g¾n víi néi dung d¹y häc, ph¶i ®a d¹ng, sè l−îng c¸c BT§T cÇn ph¶i gän nhÑ, kh«ng «m ®åm nÆng nÒ qu¸ møc cÇn thiÕt. 1.2.3. Quy tr×nh x©y dùng bµi tËp ®Þnh tÝnh * Quy tr×nh x©y dùng c¸c BT§T cho mét giê lªn líp: B−íc 1: Ph©n tÝch néi dung kiÕn thøc VL cña giê häc, tõ ®ã lµm béc lé cÊu tróc cña néi dung. B−íc 2: X¸c ®Þnh vÞ trÝ, nhiÖm vô vµ sè l−îng cña c¸c BT§T trong tiÕn tr×nh d¹y häc. B−íc 3: Thu thËp th«ng tin vµ biªn so¹n c¸c BT§T. B−íc 4: S¾p xÕp l¹i c¸c BT§T trong hÖ thèng. Rµ so¸t l¹i ®Ó ®¶m b¶o sù c©n ®èi gi÷a c¸c lo¹i BT§T ®¬n gi¶n, n©ng cao vµ s¸ng t¹o. * Quy tr×nh x©y dùng hÖ thèng BT§T cña mét ch−¬ng, mét phÇn hay mét khèi líp: B−íc 1: Ph©n tÝch néi dung kiÕn thøc VL cña c¶ ch−¬ng (hoÆc phÇn), tõ ®ã lµm béc lé cÊu tróc cña néi dung. B−íc 2: X¸c ®Þnh cÊu tróc, sè l−îng, c¸c lo¹i bµi tËp cña hÖ thèng BT§T. B−íc 3: Thu thËp th«ng tin ®Ó biªn so¹n hÖ thèng BT§T. B−íc 4: S¾p xÕp l¹i c¸c BT§T trong hÖ thèng ®· biªn so¹n. Rµ so¸t l¹i ®Ó ®¶m b¶o sù c©n ®èi vÒ sè l−îng bµi tËp theo ®¬n vÞ kiÕn thøc vµ c©n ®èi gi÷a c¸c lo¹i BT§T ®¬n gi¶n, n©ng cao vµ s¸ng t¹o.
-8- 1.3. sö dông bμi tËp ®Þnh tÝnh trong tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cho häc sinh 1.3.1. Tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cho HS trong d¹y häc VL 1.3.1.1. C¬ së t©m lÝ cña viÖc tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cho HS C¬ së cho viÖc ®æi míi d¹y häc lµ lÝ thuyÕt ho¹t ®éng do Jean Piaget, V−g«txki khëi x−íng vµ A.N. Lª«nchiep ph¸t triÓn. Theo lý thuyÕt nµy, b»ng ho¹t ®éng vµ th«ng qua ho¹t ®éng, mçi ng−êi tù t¹o dùng, ph¸t triÓn ý thøc vµ nh©n c¸ch cña m×nh. VËn dông vµo d¹y häc, qu¸ tr×nh häc tËp cña HS cã b¶n chÊt ho¹t ®éng, th«ng qua ho¹t ®éng mµ HS tù chiÕm lÜnh kiÕn thøc, h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc trÝ tuÖ còng nh− quan ®iÓm ®¹o ®øc, th¸i ®é. TiÕn tr×nh chung vÒ tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cho HS trong d¹y häc - Ban ®Çu, GV tæ chøc t×nh huèng häc tËp b»ng c¸ch ®Æt vÊn ®Ò vµ giao nhiÖm vô cho HS. HS h¨ng h¸i ®¶m nhËn nhiÖm vô, trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt nhiÖm vô, HS sÏ gÆp khã kh¨n vµ n¶y sinh vÊn ®Ò cÇn t×m tßi gi¶i quyÕt. Nh÷ng khã kh¨n ban ®Çu cña HS ®−îc GV gîi ý ®Ó c¸c vÊn ®Ò ®−îc diÔn ®¹t mét c¸ch chÝnh x¸c, phï hîp víi môc tiªu vµ c¸c néi dung d¹y häc cô thÓ ®· x¸c ®Þnh. - Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng nhËn thøc, GV theo dâi, ®Þnh h−íng, chØ ®¹o sù trao ®æi, tranh luËn cña HS vµ cã nh÷ng gîi ý cÇn thiÕt; HS chñ ®éng t×m tßi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Æt ra theo mét tiÕn tr×nh hîp lÝ. - Sau cïng, GV chØ ®¹o sù trao ®æi, tranh luËn vÒ kÕt qu¶ cña HS ®èi víi nh÷ng nhiÖm vô ®· ®Æt ra, bæ sung, tæng kÕt, kh¸i qu¸t ho¸, chuÈn hãa kiÕn thøc, kiÓm tra, vËn dông kiÕn thøc vµ thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc cÇn thiÕt kh¸c. 1.3.1.2. C¬ së khoa häc cña viÖc tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cho HS §Ò cËp ®Õn qu¸ tr×nh s¸ng t¹o khoa häc ¸p dông trong viÖc nhËn thøc VL, c¸c nhµ VL næi tiÕng nh− A.Anhstanh, M.Pl¨ng, Kapitsa ... ®Òu cã nh÷ng quan ®iÓm t−¬ng ®èi gièng nhau. Nh÷ng quan ®iÓm ®ã ®−îc V.G.Razum«pxki kh¸i qu¸t ho¸ vµ tr×nh bµy nh÷ng khÝa c¹nh chÝnh cña qu¸ tr×nh s¸ng t¹o khoa häc d−íi d¹ng chu tr×nh vµ ®−îc biÓu diÔn b»ng s¬ ®å d−íi ®©y: M« h×nh gi¶ thuyÕt C¸c hÖ qu¶ l«gic Nh÷ng sù kiÖn khëi ®Çu Thùc nghiÖm (S¬ ®å vÒ Chu tr×nh s¸ng t¹o khoa häc theo V.G.Razum«pxki)
-9- Theo V.G.Razum«pxki th× cã thÓ x©y dùng qu¸ tr×nh d¹y häc VL bao gåm bèn giai ®o¹n phï hîp víi chu tr×nh s¸ng t¹o khoa häc. VËn dông vµo qu¸ tr×nh d¹y häc, viÖc x©y dùng kiÕn thøc VL cã thÓ ®−îc thùc hiÖn theo c¸c b−íc: §Ò xuÊt vÊn ®Ò - Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò (Suy ®o¸n gi¶i ph¸p, Kh¶o s¸t lÝ thuyÕt vµ thùc nghiÖm) - KiÓm tra x¸c nhËn kÕt qu¶ vµ vËn dông. 1.3.1.3. Mét sè biÖn ph¸p gióp HS ho¹t ®éng nhËn thøc cã hiÖu qu¶ §Ó HS tù lùc ho¹t ®éng nhËn thøc cã hiÖu qu¶, cÇn chó ý nh÷ng ®iÓm sau: - CÇn t¹o ra nh÷ng m©u thuÉn nhËn thøc hîp lÝ b»ng c¸ch vËn dông linh ho¹t c¸c kiÓu x©y dùng t×nh huèng cã vÊn ®Ò. - Chó ý ®Õn viÖc t¹o ra m«i tr−êng s− ph¹m thuËn lîi, ®Ó HS cã c¶m gi¸c tho¶i m¸i, th©n thiÖn trong qu¸ tr×nh häc tËp. - CÇn t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn tèt ®Ó HS cã thÓ gi¶i quyÕt thµnh c«ng nh÷ng nhiÖm vô ®−îc giao. Nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ cã thÓ ¸p dông lµ: - Nªn lùa chän mét l«gic néi dung bµi häc thÝch hîp. NÕu thÊy cÇn thiÕt cã thÓ ph©n chia bµi häc thµnh nh÷ng vÊn ®Ò nhá phï hîp víi tr×nh ®é xuÊt ph¸t cña HS, sao cho HS cã thÓ tù lùc gi¶i quyÕt ®−îc víi sù cè g¾ng võa ph¶i. - Th−êng xuyªn rÌn luyÖn cho HS kÜ n¨ng thùc hiÖn mét sè thao t¸c c¬ b¶n, bao gåm c¸c thao t¸c ch©n tay vµ thao t¸c t− duy. - Cho HS tiÕp cËn víi c¸c PP nhËn thøc VL ®ang ®−îc sö dông phæ biÕn, cè g¾ng lµm cho HS biÕt ®−îc ng−êi ta ph¶i thùc hiÖn nh÷ng hµnh ®éng nµo, tr¶i qua nh÷ng giai ®o¹n nµo trªn con ®−êng ®i t×m ch©n lÝ, GV cã thÓ tæ chøc cho HS tham gia trùc tiÕp vµo mét sè giai ®o¹n cña c¸c PP nhËn thøc ®ã. 1.3.2. Sö dông BT§T trong tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cho HS - Khi x©y dùng kiÕn thøc míi: CÇn chia c¸c BT§T thµnh nh÷ng bµi tËp vµ c©u hái nhá h¬n, ®Þnh h−íng cho HS gi¶i quyÕt nh÷ng bµi tËp hay nh÷ng c©u hái ®ã mét c¸ch thµnh th¹o tr−íc khi thùc hiÖn viÖc gi¶i nh÷ng BT§T ë møc ®é tæng hîp cao h¬n. Lµm nh− thÕ sÏ ph©n phèi ®−îc thêi gian hîp lÝ, hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông BT§T tõ ®ã mµ ®−îc n©ng cao h¬n. - Khi «n tËp: Nªn sö dông c¸c BT§T cã tÝnh kh¸i qu¸t, gióp HS cã thÓ hÖ thèng ho¸, so s¸nh c¸c vÊn ®Ò víi nhau theo nh÷ng m« h×nh nµo ®ã. GV cã thÓ h−íng dÉn HS tæng kÕt vÊn ®Ò th«ng qua hÖ thèng b¶ng, biÓu ... 1.4. Bμi tËp ®Þnh tÝnh víi viÖc d¹y häc vËt lÝ trung häc phæ th«ng hiÖn nay 1.4.1. Vai trß cña BT§T trong tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cho HS BT§T lµ mét bé phËn cña hÖ thèng bµi tËp VL, nªn ®èi víi qu¸ tr×nh d¹y häc chóng cã ®Çy ®ñ c¸c vai trß cña bµi tËp VL nãi chung.
- 10 - Trong d¹y häc VL, nh÷ng vai trß ®¸ng chó ý cña BT§T lµ: - BT§T lµ ph−¬ng tiÖn ®Ó rÌn luyÖn cho HS ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n nh÷ng hµnh ®éng nhËn thøc VL cña hä. - BT§T lµ ph−¬ng tiÖn h÷u hiÖu ®Ó rÌn luyÖn cho HS c¸c thao t¸c phæ biÕn, cÇn dïng trong ho¹t ®éng nhËn thøc VL. - BT§T lµ ph−¬ng tiÖn ®Ó GV cã thÓ sö dông hiÖu qu¶ trong tiÕn tr×nh tæ chøc vµ kiÓm tra c¸c ho¹t ®éng nhËn thøc cña HS trªn giê lªn líp. 1.4.2. Thùc tr¹ng vÒ sö dông bµi tËp ®Þnh tÝnh trong d¹y häc vËt lÝ ë c¸c tr−êng trung häc phæ th«ng hiÖn nay 1.4.2.1. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng §Ó ®¸nh gi¸ s¬ bé vÒ vÊn ®Ò tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cho HS, viÖc sö dông BT§T trong d¹y häc VL cña GV vµ viÖc tiÕp cËn víi lo¹i BT§T trong häc tËp còng nh− vËn dông kiÕn thøc VL vµo thùc tÕ cña HS ë c¸c tr−êng THPT hiÖn nay, chóng t«i ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra (893 phiÕu ®iÒu tra) t¹i 8 tr−êng THPT trªn ®Þa bµn c¸c tØnh Thõa Thiªn HuÕ, §µ N½ng, Qu¶ng Ng·i vµ KonTum. D−íi ®©y lµ nh÷ng nhËn ®Þnh cã ®−îc tõ kÕt qu¶ ®iÒu tra. VÒ vÊn ®Ò tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cho HS vµ viÖc sö dông BT§T cña GV trong d¹y häc VL - C¸c PP d¹y häc tÝch cùc ch−a ®−îc vËn dông cã hiÖu qu¶. HS Ýt cã c¬ héi ®−îc th¶o luËn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò kiÕn thøc cã liªn quan ®Õn bµi häc. - ViÖc øng dông c«ng nghÖ th«ng tin trong d¹y häc cña GV cßn h¹n chÕ. - ViÖc sö dông TN biÓu diÔn cña GV trong qu¸ tr×nh d¹y häc ch−a ®−îc tiÕn hµnh th−êng xuyªn. - BT§T ®−îc sö dông ch−a nhiÒu trong c¸c giê häc. - H×nh thøc kiÓm tra d−íi d¹ng tr¾c nghiÖm lµ phæ biÕn vµ BT§T kh«ng ®−îc sö dông trong néi dung kiÓm tra ®¸nh gi¸ HS. VÒ vÊn ®Ò tiÕp cËn víi lo¹i BT§T trong häc tËp vµ vËn dông kiÕn thøc VL vµo thùc tÕ ®êi sèng cña HS - Trong c¸c giê häc VL, HS th−êng ng¹i tr¶ lêi c¸c c©u hái liªn quan ®Õn thùc tÕ cuéc sèng. - Trong qu¸ tr×nh lµm bµi tËp VL, HS th−êng chØ quan t©m ®Õn c¸c bµi tËp tÝnh to¸n mµ kh«ng quan t©m ®Õn c¸c BT§T. - ë nhµ, HS th−êng kh«ng quan t©m ®Õn viÖc t×m tßi, gi¶i thÝch c¸c hiÖn t−îng VL hay c¸c øng dông cña VL vµo nh÷ng c«ng viÖc cô thÓ. - PhÇn lín HS ®Òu thõa nhËn kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc VL vµo cuéc sèng lµ yÕu kÐm.
- 11 - NhËn ®Þnh vÒ nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n - Néi dung kiÕn thøc trong mét sè bµi häc lµ ch−a thÝch øng víi thêi gian quy ®Þnh cña mçi tiÕt häc. - §iÒu kiÖn ®Ó GV sö dông c¸c h×nh thøc d¹y häc tiªn tiÕn cßn h¹n chÕ. - NhiÒu GV cßn gÆp khã kh¨n trong viÖc thiÕt kÕ tiÕn tr×nh d¹y häc. - C¸c BT§T chiÕm tØ lÖ kh«ng nhiÒu trong néi dung s¸ch gi¸o khoa vµ s¸ch bµi tËp còng lµ mét trë ng¹i, nh−ng mét nguyªn nh©n kh¸ quan träng kh¸c dÉn ®Õn t©m lÝ ng¹i sö dông BT§T trong d¹y häc VL lµ do sù am hiÓu ch−a thËt s©u s¾c cña mét bé phËn GV vÒ lo¹i bµi tËp nµy. - C¸ch thøc vµ néi dung kiÓm tra ®¸nh gi¸ ch−a thËt hîp lÝ. 1.4.2.2. Nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n cña viÖc sö dông bµi tËp ®Þnh tÝnh trong d¹y häc vËt lÝ hiÖn nay Nh÷ng thuËn lîi c¬ b¶n - ViÖc ®æi míi ch−¬ng tr×nh, néi dung, h×nh thøc cña s¸ch gi¸o khoa, s¸ch bµi tËp VL vµ s¸ch h−íng dÉn cho GV ®· t¹o ra nh÷ng thuËn lîi b−íc ®Çu. - Th«ng qua nh÷ng ®ît tËp huÊn vÒ thay s¸ch gi¸o khoa, båi d−ìng vÒ c¸c PP d¹y häc tÝch cùc, GV ®· ®−îc trang bÞ t−¬ng ®èi tèt c¸ch thøc tæ chøc d¹y häc theo h−íng tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng nhËn thøc cña HS. - C¸c tµi liÖu tham kh¶o vÒ BT§T ngµy cµng ®−îc phæ biÕn réng r·i. - C¸c cÊp qu¶n lÝ gi¸o dôc ®· cã nh÷ng ®éng th¸i m¹nh mÏ, quyÕt t©m trong viÖc ®æi míi PP d¹y häc, ®æi míi quy tr×nh kiÓm tra ®¸nh gi¸ nh»m n©ng cao chÊt l−îng d¹y häc. Mét sè khã kh¨n §i ®«i víi nh÷ng thuËn lîi, viÖc sö dông BT§T trong d¹y häc VL ë tr−êng THPT hiÖn nay còng cßn cã nh÷ng khã kh¨n cÇn kh¾c phôc, ®ã lµ: - ViÖc ®Çu t− thiÕt kÕ bµi d¹y häc theo h−íng tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cho HS lµ t−¬ng ®èi mÊt nhiÒu thêi gian vµ c«ng søc, trong khi ®ã do nh÷ng ®iÒu kiÖn thùc tiÔn mµ ngoµi nh÷ng giê d¹y chÝnh kho¸, nhiÒu GV cßn ph¶i d¹y t¨ng giê. §iÒu ®ã khiÕn cho hä kh«ng ®ñ thêi gian ®Çu t− cho c¸c bµi d¹y, kÕt qu¶ lµ sè l−îng vµ c¸c d¹ng BT§T ®−îc sö dông kh«ng nhiÒu. - Do ¸p lùc thi cö vµ nhiÒu ¸p lùc kh¸c mµ mét bé phËn lín HS hiÖn nay ®Òu ®i häc thªm ngoµi nhµ tr−êng. Khi ®Õn líp, nh÷ng kiÕn thøc VL mµ GV ®Æt ra kh«ng cßn míi ®èi víi HS, nªn trong nhiÒu tr−êng hîp c¸c BT§T ®Æt ra khã t¹o ®−îc nh÷ng “t×nh huèng cã vÊn ®Ò” mét c¸ch ®óng nghÜa ®èi víi HS. - Kh¶ n¨ng sö dông m¸y vi tÝnh, thiÕt kÕ bµi gi¶ng trªn m¸y vi tÝnh cña mét bé phËn GV nhÊt lµ nh÷ng GV lín tuæi cßn nhiÒu h¹n chÕ, do ®ã c¸c BT§T ®Æt ra trong giê häc chñ yÕu b»ng lêi nªn thiÕu h¼n tÝnh trùc quan, kh«ng sinh ®éng, dÉn ®Õn hiÖu qu¶ kh«ng cao.
- 12 - Ch−¬ng 2 x©y dùng vμ sö dông hÖ thèng bμi tËp ®Þnh tÝnh trong D¹y häc c¬ häc vËt lÝ líp 10 trung häc phæ th«ng 2.1. X©y dùng hÖ thèng bμi tËp ®Þnh tÝnh phÇn c¬ häc vËt lÝ 10 n©ng cao trung häc phæ th«ng 2.1.1. Kh¸i qu¸t vÒ néi dung ch−¬ng tr×nh phÇn c¬ häc PhÇn c¬ häc vËt lÝ 10 n©ng cao THPT gåm 5 ch−¬ng, trong ®ã cã 43 bµi häc, ®−îc ph©n bæ nh− sau: - Ch−¬ng 1: §éng häc chÊt ®iÓm (gåm 12 bµi, trong ®ã cã 10 bµi x©y dùng kiÕn thøc, 1 bµi vÒ sai sè trong TN thùc hµnh vµ 1 bµi thùc hµnh). - Ch−¬ng 2: §éng lùc häc chÊt ®iÓm (gåm 13 bµi, trong ®ã cã 12 bµi x©y dùng kiÕn thøc vµ 1 bµi thùc hµnh). - Ch−¬ng 3: TÜnh häc vËt r¾n (gåm 5 bµi, trong ®ã cã 4 bµi x©y dùng kiÕn thøc vµ 1 bµi thùc hµnh). - Ch−¬ng 4: C¸c ®Þnh luËt b¶o toµn (gåm 10 bµi x©y dùng kiÕn thøc). - Ch−¬ng 5: C¬ häc chÊt l−u (gåm 3 bµi x©y dùng kiÕn thøc). 2.1.2. X©y dùng hÖ thèng bµi tËp ®Þnh tÝnh phÇn c¬ häc VËn dông nh÷ng nguyªn t¾c vµ quy tr×nh x©y dùng BT§T, chóng t«i ®· x©y dùng hÖ thèng BT§T cho phÇn c¬ häc VL líp 10 n©ng cao THPT. Sè l−îng vµ c¸c lo¹i bµi tËp cña hÖ thèng BT§T ®−îc tãm t¾t trong b¶ng d−íi ®©y: Lo¹i BT§T Sè Chñ ®Ò kiÕn thøc §¬n gi¶n N©ng cao S¸ng t¹o l−îng Ch−¬ng 1. §éng häc chÊt ®iÓm 17 14 16 47 ChuyÓn ®éng c¬ 2 2 2 6 VËn tèc trong chuyÓn ®éng th¼ng. ChuyÓn 4 2 2 8 ®éng th¼ng ®Òu Ph−¬ng tr×nh cña chuyÓn ®éng th¼ng biÕn 4 2 3 9 ®æi ®Òu Sù r¬i tù do 2 3 2 7 Tèc ®é dµi, tèc ®é gãc vµ gia tèc trong 2 2 3 7 chuyÓn ®éng trßn ®Òu
- 13 - TÝnh t−¬ng ®èi cña chuyÓn ®éng. C«ng 3 3 4 10 thøc céng vËn tèc Ch−¬ng 2. §éng lùc häc chÊt ®iÓm 25 28 23 76 Lùc. Tæng hîp vµ ph©n tÝch lùc 2 4 2 8 §Þnh luËt I Niut¬n 3 3 3 9 §Þnh luËt II vµ III Niut¬n 4 5 4 13 Lùc hÊp dÉn 2 2 1 5 ChuyÓn ®éng cña vËt bÞ nÐm 2 2 2 6 Lùc ®µn håi 2 2 2 6 Lùc ma s¸t 5 4 3 12 HÖ quy chiÕu cã gia tèc. Lùc h−íng t©m vµ qu¸n tÝnh li t©m. HiÖn t−îng t¨ng, gi¶m 3 3 4 10 träng l−îng ChuyÓn ®éng cña hÖ vËt 2 3 2 7 Ch−¬ng 3. TÜnh häc vËt r¾n 12 8 11 31 C©n b»ng cña vËt r¾n d−íi t¸c dông cña 5 3 5 13 hai lùc. Träng t©m C©n b»ng vËt r¾n d−íi t¸c dông cña ba 3 2 2 7 lùc kh«ng song song §iÒu kiÖn c©n b»ng cña vËt r¾n d−íi t¸c dông cña ba lùc song song vµ cña vËt r¾n 4 3 4 11 cã trôc quay cè ®Þnh Ch−¬ng 4. C¸c ®Þnh luËt b¶o toμn 14 18 19 51 §Þnh luËt b¶o toµn ®éng l−îng. ChuyÓn 3 3 3 9 ®éng b»ng ph¶n lùc C«ng vµ c«ng suÊt 3 4 4 11 §éng n¨ng. thÕ n¨ng träng tr−êng vµ thÕ 3 3 3 9 n¨ng ®µn håi §Þnh luËt b¶o toµn c¬ n¨ng 3 5 4 12
- 14 - Va ch¹m ®µn håi vµ kh«ng ®µn håi. C¸c 2 3 5 10 ®Þnh luËt Kª-ple Ch−¬ng 5. C¬ häc chÊt l−u 4 5 8 17 ¸p suÊt thñy tÜnh. Nguyªn lÝ Paxcan 2 2 4 8 §Þnh luËt bÐc-nu-li vµ øng dông 2 3 4 9 Tæng sè BT§T 72 73 77 222 HÖ thèng BT§T ®−îc x©y dùng víi h×nh thøc vµ néi dung phong phó, GV cã thÓ sö dông trong d¹y häc VL, ®ång thêi dùa vµo ®ã GV cã thÓ tù biªn so¹n nh÷ng bµi tËp t−¬ng tù phï hîp víi ®iÒu kiÖn d¹y häc cña riªng m×nh. 2.2. mét sè biÖn ph¸p t¨ng c−êng sö dông bμi tËp ®Þnh tÝnh trong d¹y häc vËt lÝ 2.2.1. C¸c biÖn ph¸p t¨ng c−êng sö dông bµi tËp ®Þnh tÝnh trong d¹y häc nªu vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò 2.2.1.1. Sö dông bµi tËp ®Þnh tÝnh ®Ó t¹o ra t×nh huèng cã vÊn ®Ò Khi chän BT§T ®Ó t¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò, cÇn l−u ý c¸c biÖn ph¸p sau: - Nªn lùa chän nh÷ng BT§T cã chøa ®ùng m©u thuÉn nhËn thøc gi÷a c¸i ®· biÕt vµ c¸i ch−a biÕt, m©u thuÉn ®ã ph¶i võa søc, g©y ®−îc cho HS høng thó nhËn thøc vµ niÒm tin cã thÓ nhËn thøc ®−îc. - ¦u tiªn sö dông nh÷ng BT§T thÓ hiÖn qua h×nh ¶nh, video clip, c¸c ¶nh ®éng ®Ó n©ng cao tÝnh trùc quan. 2.2.1.2. Sö dông bµi tËp ®Þnh tÝnh trong nghiªn cøu gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, biÖn ph¸p c¬ b¶n lµ ph©n tÝch t×nh huèng cã vÊn ®Ò trong c¸c BT§T thµnh c¸c c©u hái ®Þnh tÝnh nhá, theo tr×nh tù diÔn biÕn cña hiÖn t−îng. LÇn l−ît cho HS gi¶i quyÕt tõng c©u hái nhá, sau ®ã tæng hîp ®Ó lµm næi bËt c¸i ®· biÕt vµ c¸i cÇn gi¶i quyÕt. Nªn dïng c¸c BT§T cã néi dung s¸t víi t×nh huèng ®· nªu ®Ó HS x©y dùng ®−îc gi¶ thuyÕt hîp lÝ. Ngoµi ra, cÇn lµm cho HS béc lé ra nh÷ng quan niÖm cã s½n cña hä b»ng c¸ch ®Æt ra nh÷ng BT§T thÝch hîp, khÐo lÐo dÉn d¾t ®Ó HS m¹nh d¹n lÝ gi¶i theo kinh nghiÖm cña m×nh, lu«n tá râ sù quan t©m, khuyÕn khÝch HS. 2.2.1.3. Sö dông bµi tËp ®Þnh tÝnh ®Ó cñng cè vµ vËn dông kiÕn thøc Trong giai ®o¹n cñng cè vËn dông kiÕn thøc, viÖc t¨ng c−êng sö dông c¸c BT§T lµ biÖn ph¸p mang l¹i hiÖu qu¶ cao. C¸c BT§T nªn tËp trung vµo ba d¹ng: gi¶i thÝch hiÖn t−îng, dù ®o¸n hiÖn t−îng vµ nªu ph−¬ng ¸n chÕ t¹o thiÕt bÞ ®¬n gi¶n ®¸p øng mét yªu cÇu nµo ®ã trong ®êi sèng vµ s¶n xuÊt. Cã thÓ vËn dông ë c¸c møc ®é sau:
- 15 - - Møc ®é 1: Dïng nh÷ng BT§T ®¬n gi¶n, thuÇn tóy suy luËn kiÕn thøc mµ ch−a nh¾m ®Õn ý nghÜa cña nã trong ®êi sèng vµ s¶n xuÊt. - Møc ®é 2: Dïng nh÷ng BT§T n©ng cao cã tÝnh chÊt vËn dông, trong ®ã HS cÇn vËn dông c¸c kh¸i niÖm, ®Þnh luËt VL ®Ó dù ®o¸n hiÖn t−îng hoÆc lµm s¸ng tá nguyªn nh©n cña hiÖn t−îng. - Møc ®é 3: Dïng nh÷ng BT§T s¸ng t¹o, trong ®ã HS kh«ng chØ ¸p dông c¸c ®Þnh luËt VL mµ cßn ph¶i vËn dông nh÷ng hiÓu biÕt, nh÷ng kinh nghiÖm trong cuéc sèng ®Ó dù ®o¸n hiÖn t−îng, gi¶i thÝch c¸c hiÖn t−îng th−êng gÆp. 2.2.2. C¸c biÖn ph¸p sö dông bµi tËp ®Þnh tÝnh trong x©y dùng kiÕn thøc cã vËn dông c¸c ph−¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc 2.2.2.1. Sö dông bµi tËp ®Þnh tÝnh trong x©y dùng kiÕn thøc trªn c¬ së vËn dông ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm - Sö dông BT§T ®Ó nªu c¸c sù kiÖn më ®Çu Sù kiÖn më ®Çu nªn chän lµ nh÷ng sù kiÖn gÇn gòi víi thùc tÕ ®êi sèng, b»ng c¸ch sö dông mét sè BT§T cã néi dung ®¶m b¶o ®−îc c¸c yÕu tè sau: - Cã liªn hÖ chÆt chÏ víi kiÕn thøc muèn ®Ò cËp ®Õn trong bµi häc. - Cã thÓ m« t¶ ®−îc mét c¸ch ng¾n gän, sóc tÝch sao cho HS dÔ dµng vµ nhanh chãng nhËn ra sù m©u thuÉn gi÷a sù kiÖn víi nh÷ng hiÓu biÕt s½n cã. - Nªn sö dông c¸c ¶nh chôp thùc tÕ, c¸c ®o¹n phim video clip ng¾n vÒ nh÷ng sù kiÖn liªn quan ®Ó t¨ng tÝnh trùc quan. Tïy vµo ®èi t−îng HS, GV cã thÓ lùa chän c¸c møc ®é kh¸c nhau: + Møc ®é 1: Giíi thiÖu hiÖn t−îng x¶y ra ®óng nh− th−êng thÊy trong tù nhiªn hay trong cuéc sèng hµng ngµy, ®Ó HS tù lùc ph¸t hiÖn nh÷ng tÝnh chÊt hay nh÷ng mèi quan hÖ cÇn nghiªn cøu. + Møc ®é 2: GV t¹o ra nh÷ng hoµn c¶nh ®Æc biÖt, trong ®ã xuÊt hiÖn mét hiÖn t−îng míi l¹, l«i cuèn sù chó ý cña HS, g©y cho HS sù ng¹c nhiªn, tß mß, tõ ®ã nªu ra mét vÊn ®Ò hay mét c©u hái cÇn gi¶i ®¸p. + Møc ®é 3: GV nh¾c l¹i mét vÊn ®Ò, mét hiÖn t−îng ®· biÕt vµ yªu cÇu HS ph¸t hiÖn xem trong vÊn ®Ò hay hiÖn t−îng ®· biÕt, cã chç nµo ch−a hoµn chØnh, ch−a ®Çy ®ñ, cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu. - Sö dông BT§T ®Ó hç trî x©y dùng gi¶ thuyÕt Trong giai ®o¹n x©y dùng gi¶ thuyÕt, t− duy trùc gi¸c cña HS gi÷ vai trß chñ ®¹o, viÖc sö dông BT§T cã tÝnh chÊt hç trî, v× giai ®o¹n nµy cÇn ®Õn c¶ nh÷ng dù ®o¸n ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng. + §èi víi nh÷ng dù ®o¸n ®Þnh tÝnh: Tõ nh÷ng hiÖn t−îng phøc t¹p, nªn sö dông c¸c c©u hái gîi ý cho HS dù ®o¸n vÒ nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh, nh÷ng mèi quan hÖ chÝnh chi phèi hiÖn t−îng. C¸c c©u hái ph¶i cã néi dung ng¾n, sè l−îng c©u hái kh«ng qu¸ nhiÒu (kho¶ng 3 ®Õn 6 c©u).
- 16 - + §èi víi nh÷ng dù ®o¸n ®Þnh l−îng: Tõ nh÷ng c©u hái thÝch hîp, GV cÇn ®Þnh h−íng cho HS tõ nh÷ng quan s¸t ®¬n gi¶n dÉn tíi dù ®o¸n vÒ quan hÖ hµm sè nh− tØ lÖ thuËn, tØ lÖ nghÞch, hµm sè bËc nhÊt, hµm sè bËc hai … Víi nh÷ng dù ®o¸n ®ßi hái sù quan s¸t tØ mØ, sù tæng hîp nhiÒu sù kiÖn thùc nghiÖm v−ît qu¸ kh¶ n¨ng cña HS, th× nªn thay thÕ c¸c c©u hái b»ng c¸c chuyÖn kÓ lÞch sö ®Ó giíi thiÖu c¸c gi¶ thuyÕt mµ c¸c nhµ b¸c häc ®· ®−a ra. - Sö dông BT§T ®Ó hç trî viÖc suy ra hÖ qu¶ l«gic ViÖc suy luËn hÖ qu¶ l«gic ®−îc thùc hiÖn b»ng nh÷ng suy luËn l«gic hay suy luËn to¸n häc. Trong nhiÒu tr−êng hîp, hÖ qu¶ l«gic kh«ng thÓ “nh×n thÊy” ®−îc trùc tiÕp mµ ph¶i tÝnh to¸n gi¸n tiÕp qua viÖc ®o c¸c ®¹i l−îng kh¸c, hoÆc hÖ qu¶ l«gic suy ra trong ®iÒu kiÖn lÝ t−ëng, khi ®ã hÖ qu¶ suy ra chØ lµ gÇn ®óng. VÝ dô tr−êng hîp ®Þnh luËt b¶o toµn n¨ng l−îng, ta kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc hÖ c« lËp nh− ®· nªu trong phÇn gi¶ thuyÕt… Trong nh÷ng tr−êng hîp nh− vËy, viÖc sö dông c¸c BT§T cã ý nghÜa quan träng, néi dung c¸c c©u hái cã t¸c dông ®Þnh h−íng t− duy trong suy luËn cña HS. C¸c d¹ng c©u hái nªn cã tÝnh chÊt phñ ®Þnh: “NÕu kh«ng cã … th× sao?”, c©u hái gîi ý suy luËn: “NÕu … cµng t¨ng (cµng gi¶m)… th× sao?”, c©u hái gîi ý t− duy s¸ng t¹o: “HiÖn t−îng sÏ thÕ nµo … nÕu …?” hay “HiÖn t−îng cã x¶y ra kh«ng … nÕu …?”. - Sö dông BT§T hç trî x©y dùng c¸c ph−¬ng ¸n thÝ nghiÖm kiÓm tra Trong qu¸ tr×nh tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc cho HS, c¸c ph−¬ng ¸n TN ®Ó kiÓm tra c¸c hÖ qu¶ l«gic kh«ng ph¶i cã s½n mµ HS ph¶i tù lùc t×m kiÕm, dùa trªn nh÷ng PP ®· biÕt, kÜ n¨ng, kÜ x¶o thùc hµnh … Thùc tÕ d¹y häc cho thÊy, TN kiÓm tra kh«ng ph¶i lóc nµo còng lµ nh÷ng TN cã s½n trong phßng TN, mµ HS cã thÓ vËn dông nh÷ng TN ®¬n gi¶n, lµm tõ nh÷ng vËt dông th«ng th−êng trong thùc tÕ ®êi sèng. §Ó ®Þnh h−íng cho HS, GV nªn sö dông c¸c phÐp suy luËn l«gic tõ BT§T n©ng cao vµ BT§T s¸ng t¹o. - Sö dông BT§T trong giai ®o¹n cñng cè, vËn dông kiÕn thøc C¸ch sö dông c¸c BT§T trong giai ®o¹n cñng cè vµ vËn dông kiÕn thøc ë ®©y cã thÓ thùc hiÖn nh− ®· nªu trong d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò (môc 2.2.1.3). 2.2.2.2. Sö dông bµi tËp ®Þnh tÝnh trong x©y dùng kiÕn thøc trªn c¬ së vËn dông ph−¬ng ph¸p m« h×nh Trong nghiªn cøu khoa häc VL, nh×n chung PP m« h×nh cã 4 giai ®o¹n: Nghiªn cøu nh÷ng tÝnh chÊt cña ®èi t−îng gèc - X©y dùng m« h×nh - Thao t¸c trªn m« h×nh suy ra nh÷ng hÖ qu¶ lÝ thuyÕt - Thùc nghiÖm kiÓm tra. LÝ luËn vµ thùc tiÔn ®Òu cho thÊy trong d¹y häc ë tr−êng THPT, khu«n khæ cña bµi häc kh«ng cho phÐp viÖc tæ chøc qu¸ tr×nh häc tËp theo h−íng ®Ó HS hoµn toµn “kh¸m ph¸ l¹i” c¸c ®Þnh luËt VL trªn c¬ së x©y dùng c¸c m« h×nh, nh−ng hoµn toµn ®ñ ®Ó cho HS tr¶i qua nh÷ng giai ®o¹n cña sù ph¸t minh khoa