Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Giáo dục học: Tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

31
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của Luận án này nhằm xây dựng các biện pháp tổ chức hoạt động ngoài trời để phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non, góp phần phát triển ngôn ngữ, chuẩn bị sẵn sàng cho trẻ vào lớp 1. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Giáo dục học: Tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI CAO THỊ HỒNG NHUNG TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOÀI TRỜI NHẰM PHÁT TRIỂN LỜI NÓI MẠCH LẠC CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI Ở TRƯỜNG MẦM NON Chuyên ngành: Giáo dục mầm non Mã số: 9.14.01.01 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC Hà Nội, 2020
Công trình được hoàn thành tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Cán bộ hướng dẫn: 1. PGS.TS. Lã Thị Bắc Lý 2. PGS.TS. Bùi Thị Lâm Phản biện 1: PGS. TS. Đinh Hồng Thái Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Phản biện 2: PGS. TS. Nguyễn Văn Lộc Trường Đại học Sư phạm – Đại học Thái Nguyên Phản biện 3: TS. Lê Thị Lan Anh Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 Luận án sẽ được bảo vệ trước hội đồng chấm Luận án cấp Trường họp tại Trường Đại học sư phạm Hà Nội Vào hồi…giờ…ngày…tháng…..năm 2020 Có thể tìm hiểu luận án tại: - Thư viện Quốc gia - Thư viện Trường Đại học sư phạm Hà Nội
1 MỞ ĐẦU 1.Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu 1.1. Giáo dục mầm non (GDMN) là bậc học đầu tiên trong hệ thống giáo dục quốc dân, với mục tiêu “nhằm giúp trẻ em phát triển về thể chất, tình cảm, trí tuệ, thẩm mỹ, hình thành những yếu tố đầu tiên của nhân cách, chuẩn bị cho trẻ em vào học lớp một”. (Điều 22, Luật giáo dục, năm 2005). Phát triển ngôn ngữ nói chung, phát triển LNML cho trẻ nói riêng là nhiệm vụ giáo dục quan trọng hàng đầu trong giáo dục trẻ 5 - 6 tuổi. Phát triển lời nói mạch lạc góp phần hình thành, tích lũy và mở rộng vốn hiểu biết, giúp trẻ nhận thức thế giới xung quanh một cách đầy đủ, chính xác hơn. Bên cạnh vai trò giao tiếp với mọi người xung quanh, lời nói còn làm phong phú đời sống tinh thần của trẻ, là phương tiện giúp trẻ tham gia vào môi trường xã hội và tự khảng định vai trò của mình trong môi trường đó. Lời nói còn là phương tiện điều chỉnh hành vi, cũng như thể hiện thái độ và các giá trị đạo đức - xã hội mang tính chuẩn mực. Phát triển lời nói mạch lạc là nội dung quan trọng của việc chuẩn bị cho trẻ bước vào trường phổ thông. 1.2. Hoạt động ngoài trời có nhiều lợi thế trong việc phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ. Trong quá trình trải nghiệm, quan sát, khám phá, tham gia hoạt động ngoài trời, một lượng lớn thông tin được trẻ tiếp nhận và trở thành kiến thức, kinh nghiệm. Trẻ trao đổi, chia sẻ những kiến thức, kinh nghiệm đó với bạn bè, người lớn xung quanh bằng những câu chuyện theo cách của mình. Hoạt động ngoài trời giúp trẻ củng cố các năng lực ứng xử, giao tiếp, từ đó kinh nghiệm được xây dựng và kiến tạo. 1.3. Trẻ ở giai đoạn 5 - 6 tuổi có nhu cầu lớn trong việc tích lũy kiến thức, phát triển tư duy và nhận thức thế giới xung quanh. Trẻ bước đầu có khả năng nhận thức chính xác về thế giới xung quanh mình thông qua các thao tác trí tuệ như: quan sát, phân tích, so sánh, tổng hợp, khái quát, suy luận. Ngôn ngữ là điều kiện cần thiết để trẻ thể hiện tư duy và thúc đẩy tư duy phát triển, chuẩn bị cho trẻ học tập ở bậc cao hơn. Do đó, việc chuẩn bị các điều kiện trong đó có sự phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ là nhiệm vụ cần thiết trong quá trình giáo dục trẻ 5 - 6 tuổi 1.4. Hiện nay việc tổ chức hoạt động ngoài trời ở trường mầm non đã được quan tâm. Tuy nhiên, hiệu quả chưa cao. Đặc biệt, giáo viên chưa coi trọng việc tổ chức hoạt động ngoài trời để phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ, mà chỉ chú ý đến giúp trẻ phát triển thể chất, khám phá môi trường xung quanh. Giáo viên còn quan niệm cứng nhắc hoạt động ngoài trời được tổ chức vào buổi sáng, sau giờ hoạt động chơi ở các góc trong chế độ sinh hoạt hằng ngày. Họ chưa biết cách tổ chức linh hoạt và hợp lý hoạt động ngoài trời theo hướng trải nghiệm đảm bảo mục đích giáo dục nói chung và phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ nói riêng. Tại Việt Nam, chưa có công trình nghiên cứu nào về tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi. Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi lựa chọn đề tài nghiên cứu “Tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non” . 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn về tổ chức hoạt động ngoài trời và lời nói mạch lạc, Luận án xây dựng các biện pháp tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch
2 lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non, góp phần phát triển ngôn ngữ, chuẩn bị sẵn sàng cho trẻ vào lớp 1. 3. Khách thể, đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình giáo dục phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Biện pháp tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non. 4. Giả thuyết khoa học Hoạt động ngoài trời là phương tiện hiệu quả nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi. Nếu các biện pháp tổ chức hoạt động ngoài trời cho trẻ 5 - 6 tuổi được xây dựng và thực hiện theo hướng tăng cường các cơ hội cho trẻ trải nghiệm, tương tác, trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm trong HĐNT và tái hiện kinh nghiệm bằng lời nói vào các hoạt động giáo dục khác sẽ phát triển lời nói mạch lạc, góp phần chuẩn bị cho trẻ sẵn sàng vào lớp 1. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận của tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non; 5.2. Khảo sát thực trạng tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non; 5.3. Đề xuất các biện pháp tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non; 5.4. Thực nghiệm sư phạm các biện pháp tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non đã được đề xuất. 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Phạm vi về đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu và đề xuất các biện pháp tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc dạng lời nói độc thoại cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non 6.2. Phạm vi về hoạt động Đề tài nghiên cứu và đề xuất các biện pháp tổ chức hoạt động ngoài trời ở lĩnh vực giáo dục khám phá khoa học và xã hội 6.3. Phạm vi về khách thể khảo sát và địa bàn nghiên cứu Khảo sát thực trang trên 210 giáo viên mầm non tại 03 tỉnh/thành phố: Kon Tum, An Giang, Hà Nội; 60 trẻ tại thành phố Hà Nội Thực nghiệm trên 134 trẻ 5 - 6 tuổi tại một số trường MN trên địa bàn Hà Nội. 7. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Cách tiếp cận 7.1.1. Tiếp cận theo hướng trải nghiệm: Phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 – 6 tuổi sẽ hiệu quả hơn thông qua hoạt động trải nghiệm thực tiễn, trẻ được tham gia tích cực trong hoạt động ngôn ngữ. Các biện pháp giáo dục được đề xuất theo hướng tăng cường cho trẻ được hoạt động, tích cực trải nghiệm trong môi trường tự nhiên, môi trường xã hội và môi trường ngôn ngữ.
3 7.1.2. Tiếp cận tương tác: Mối quan hệ và sự tương tác là yếu tố quan trọng đối với sự phát triển của trẻ. Quá trỉnh tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi theo hướng tăng cường các mối quan hệ, tương tác trong nhiều hoàn cảnh khác nhau. Trong đó, lời nói là phương tiện giao tiếp để duy trì các mối tương tác, trao đổi, chia sẻ những thông tin mà trẻ đã trải nghiệm qua hoạt động ngoài trời. 7.1.3. Tiếp cận phát triển: Lời nói mạch lạc là biểu hiện của sự phát triển ngôn ngữ. Phát triển LNML cần dựa trên khả năng hiện tại của trẻ và giúp trẻ hướng đến vùng phát triển gần nhất. Việc xác định mục tiêu, nội dung và biện pháp tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc hướng đến “vùng phát triển gần” của lời nói của trẻ 5 - 6 tuổi. 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết 7.2.1.1. Phương pháp thu thập tài liệu 7.2.1.2. Phương pháp phân tích, tổng hợp, khái quát hóa lí luận 7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.2.1. Phương pháp quan sát 7.2.2.2. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi 7.2.2.3. Phương pháp thảo luận nhóm và phỏng vấn sâu 7.2.2.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 7.2.2.5. Phương pháp thống kê toán học 8. Những luận điểm bảo vệ 8.1. Trẻ 5 - 6 tuổi đã có đủ những điều kiện về mặt vốn từ, ngữ âm, cấu trúc câu để tạo nên một diễn ngôn mạch lạc ở dạng đơn giản. 8.2. Lời nói mạch lạc của trẻ 5 - 6 tuổi được hình thành và phát triển khi trẻ được thực hành, trải nghiệm ngôn ngữ thường xuyên trong các hoạt động giáo dục ở trường mầm non. Trong đó HĐNT là hoạt động giáo dục có nhiều lợi thế trong việc tạo cơ hội cho trẻ thực hành, trải nghiệm, trao đổi, chia sẻ và liên kết với các hoạt động giáo dục khác để phát triển LNML cho trẻ. 8.3. Khi giáo viên có năng lực tổ chức và hiểu rõ mối quan hệ giữa hoạt động ngoài trời với việc phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi, họ sẽ linh hoạt lựa chọn và áp dụng hiệu quả các biện pháp giáo dục trong quá trình tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm giúp trẻ 5- 6 tuổi phát triển lời nói mạch lạc. 8.4. Việc áp dụng hợp lý và linh hoạt các biện pháp tổ chức hoạt động ngoài trời tăng cường cơ hội cho trẻ được tương tác, trao đổi, tái hiện kinh nghiệm bằng lời nói trong cả quá trình tổ chức hoạt động, từ lập kế hoạch, tham gia hoạt động và đánh giá hoạt động có thể nâng cao hiệu quả phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi. 9. Đóng góp mới của luận án 9.1. Hệ thống hóa cơ sở lý luận của tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non; phân tích được mối quan hệ giữa hoạt động ngoài trời với việc phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi; xác định tiêu chí đánh giá sự phát triển lời nói mạch lạc của trẻ 5 - 6 tuổi; đề xuất các bước tổ chức hoạt động ngoài trời theo hướng trải nghiệm nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi. 9.2. Mô tả và đánh giá thực trạng tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói
4 mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi của giáo viên; thực trạng phát triển lời nói mạch lạc của trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non. 9.3. Đề xuất các biện pháp tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non có giá trị tham khảo cho giáo viên trong tổ chức các hoạt động giáo dục trẻ ở trường mầm non; Làm cơ sở cho các nhà nghiên cứu, nhà quản lý đưa ra những định hướng, giải pháp phát triển Chương trình giáo dục nhà trường theo hướng tăng cường cho trẻ thực hành, trải nghiệm, hoạt động ngoài trời nhằm phát triển ngôn ngữ cũng như phát triển toàn diện cho trẻ. 10. Bố cục của luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và kiến nghị, Danh mục tài liệu tham khảo, Phụ lục, Luận án gồm 4 chương: - Chương I: Tổng quan và cơ sở lý luận của tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non; - Chương 2: Thực trạng tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non; - Chương 3: Biện pháp tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non; - Chương 4: Thực nghiệm sư phạm. Chương 1 TỔNG QUAN VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOÀI TRỜI NHẰM PHÁT TRIỂN LỜI NÓI MẠCH LẠC CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI Ở TRƯỜNG MẦM NON 1.1.Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1.Những nghiên cứu về phát triển lời nói mạch lạc Thứ nhất: Những nghiên cứu về bản chất, chức năng, vai trò của lời nói mạch lạc. Có các tác giả như: F.de Saussure, A.N.Leonchiev, L.S.Vygotxky, Ph.A.Sokhin, Rubinstein, E.I.Tikheeva [23], D.B.Enconhin, A.M.Borodich, Haliday và Hasan [40], Nguyễn Ánh Tuyết [87], Cao Đức Tiến [79], Diệp Quang Ban [8], Lương Kim Nga [60], Nguyễn Xuân Khoa [36], Đinh Hồng Thái [83], Nguyễn Thị Oanh [70]. Về bản chất của lời nói mạch lạc: lời nói mạch lạc với đặc điểm có nội dung, có tính logic, biểu cảm là sự thể hiện sự sáng rõ của tư duy. Người nói có khả năng diễn đạt rõ ràng, lưu loát nội dung nhất định, thể hiện trọn vẹn ý nghĩ, đạt được sự thông hiểu của người nghe. Về chức năng, vai trò của lời nói mạch lạc: Lời nói của trẻ mạch lạc đồng nghĩa với tư duy mạch lạc (tư duy logic), giúp trẻ nhận thức thế giới xung quanh một cách chính xác, đầy đủ và sâu sắc. Thứ hai: Các tác giả đã phân tích đặc điểm lời nói mạch lạc của trẻ ở các khía cạnh sau: Xét về mối quan hệ giữa lời nói mạch lạc và sự phát triển tư duy: Đặc điểm lời nói mạch lạc mang đặc điểm của tư duy logic giữa nội dung và hình thức, giữa suy nghĩ của người nói và nội hàm của lời nói.
5 Xét về biểu hiện của lời nói mạch lạc: Lời nói mạch lạc thể hiện tính chính xác, trình tự, liên kết, chặt chẽ và khúc triết; phát âm đúng, rõ ràng, ngắt nghỉ đúng chỗ; sử dụng từ phù hợp trong từng hoàn cảnh phát ngôn (danh từ, động từ, tính từ ...) [60]; nói câu đúng ngữ pháp; sử dụng nhiều dạng câu (câu đơn, câu mở rộng, câu phức hợp...); lời nói có nội dung phong phú, thể hiện các mối quan hệ, liên hệ giữa các sự vật, hiện tượng trẻ nhận thức được. Về sắc thái biểu cảm trong lời nói: Lời nói mạch lạc không chỉ dừng lại ở việc lời nói có đầy đủ nội dung, mà cần có xúc cảm của người nói phù hợp với hoàn cảnh và tình huống. Thứ ba: Những nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển lời nói mạch lạc của trẻ. Trên cơ sở nghiên cứu về đặc điểm phát triển ngôn ngữ của trẻ trước tuổi học, các tác giả đã xác định những điều kiện, yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển lời nói mạch lạc của trẻ như: Đặc điểm tư duy, tâm sinh lý của cá nhân trẻ; Môi trường ngôn ngữ nói xung quanh trẻ. Thứ tư: Những nghiên cứu về nhiệm vụ, nội dung, hình thức, biện pháp phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo: Các tác giả đã xác định nhiệm vụ, nội dung và biện pháp cụ thể nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho: (1) Phát triển vốn từ và kĩ năng sử dụng từ ngữ để diễn đạt ý nghĩ một cách chính xác và ngắn gọn; (2) Giáo dục ngữ âm; (3) Hình thành cấu trúc ngữ pháp. Nghiên cứu của các tác giả trong nước đã chỉ ra mối quan hệ chặt chẽ giữa các nhiệm vụ phát triển ngôn ngữ khác (giáo dục chuẩn mực ngữ âm, phát triển vốn từ, hình thành và phát triển các mẫu câu…) với việc phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ. Tuy nhiên các nghiên cứu chỉ đưa ra quá trình thực hành, luyện tập trong một hoạt động riêng lẻ. 1.1.2.Những nghiên cứu về tổ chức hoạt động ngoài trời cho trẻ mẫu giáo Thứ nhất: Vai trò của hoạt động ngoài trời đối với sự phát triển của trẻ. Các nhà nghiên cứu đều đánh giá rất cao vai trò và ý nghĩa của hoạt động ngoài trời đối với sự phát triển của trẻ. Thứ hai: nội dung của hoạt động ngoài trời: Các tác giả đưa ra nội dung chủ yếu tập trung vào các nội dung hoạt động ngoài trời nhằm khám phá khoa học về môi trường xung quanh Thứ ba: các nghiên cứu về phương pháp, biện pháp tổ chức hoạt động ngoài trời : Các tác giả trong và ngoài nước đã đưa ra các phương pháp khác nhau tổ chức HĐNT như: quan sát, sử dụng phương tiện trực quan, đàm thoại, trò chơi, mô hình… Các biện pháp và nhiều gợi ý tổ chức HĐNT nhằm thực hiện nhiều mục tiêu giáo dục khác nhau, Tuy nhiên, trong các công trình này, hầu như chưa có nghiên cứu về việc tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ. 1.1.3. Những nghiên cứu về tổ chức chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi Hai vấn đề hoạt động ngoài trời (1) và lời nói mạch lạc của trẻ mẫu giáo (2) không phải là mới trong lịch sử nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên, nghiên cứu của các tác giả hướng đến mối quan hệ giữa hoạt động ở môi trường xung quanh với sự phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ mẫu giáo còn khá ít ỏi. Mỗi tác giả có cách nhìn nhận khác nhau về mối quan hệ này. 1.2. Lời nói mạch lạc và phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi 1.2.1. Lời nói mạch lạc của trẻ 5 - 6 tuổi 1.2.1.1. Khái niệm lời nói: Lời nói là sản phẩm của hoạt động nói năng, là những diễn ngôn được thực hiện bởi các cá nhân trong các tình huống cụ thể. 1.2.1.2. Khái niệm lời nói mạch lạc
6 Lời nói mạch lạc là sản phẩm của hoạt động nói năng, ở đó người nói diễn đạt rõ ràng, lưu loát, có sự kết nối hợp lý về ý nghĩ, cảm xúc hay một nội dung/chủ đề nhất định để đạt được sự thông hiểu của người nghe. 1.2.1.3. Cấu trúc và phân loại lời nói mạch lạc a. Về cấu trúc lời nói mạch lạc: - Nội dung: là thông tin của từng câu khi trẻ nói/kể chuyện phải hướng đến chủ đề; đảm bảo thông tin chính xác và mang đến sự dễ hiểu đối với người nghe. - Diễn đạt: là sự liên kết chặt chẽ, logic về nội dung giữa các câu nói/kể theo chủ đề của trẻ. - Bố cục: là sự rõ ràng, hợp lý trong cấu trúc của bài phát biểu/câu chuyện, bao gồm: mở đầu, triển khai và kết thúc. Ba phần có sự gắn kết, logic chặt chẽ. - Phương thức liên kết câu: là việc sử dụng linh hoạt các phương tiện liên kết câu như: phép nối, phắp lặp, phép thế. - Phương tiện biểu cảm:Tính biểu cảm bao gồm là âm thanh khi nói; điều chỉnh giọng nói, ngữ điệu, cử chỉ, điệu bộ, nét mặt phù hợp với tình huống và nhu cầu giao tiếp. Các yếu tố cấu thành lời nói mạch lạc có mối liên hệ mật thiết với nhau. b. Về phân loại lời nói mạch lạc dạng độc thoại: Căn cứ vào chức năng của lời nói độc thoại để phân loại các kiểu lời nói mạch lạc dạng độc thoại sau: Mô tả; kể chuyện; nhận xét. Tùy thuộc và mục tiêu phát triển LNML và hoạt động giáo dục, giáo viên lựa chọn hình thức LNML dạng độc thoại để hình thành và phát triển cho trẻ. 1.2.1.4. Khái niệm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi Phát triển là một quá trình diễn ra liên tục, biến đổi từ ít đến nhiều, từ đơn giản đến phức tạp để tạo ra cái mới, dưới tác động, ảnh hưởng của các yếu tố như: tự thân, tự nhiên và xã hội Phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi: Phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi là quá trình biến đổi liên tục để tạo ra cái mới trong lời nói của trẻ 1.2.1.5. Đặc điểm lời nói mạch lạc của trẻ 5 - 6 tuổi - Trẻ có khả năng nói/kể chuyện đúng chủ đề và phát triển chủ đề; - Trẻ có khả năng nói/kể chuyện lôgic; - Trẻ có khả năng nói/kể chuyện có bố cục rõ ràng; - Trẻ có khả năng sử dụng các phương tiện liên kết câu khi nói/kể chuyện - Trẻ có khả năng sử dụng các phương tiện biểu cảm khi nói/kể chuyện 1.2.2. Ý nghĩa của phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi - Phát triển LNML giúp trẻ 5 - 6 tuổi phát triển tư duy, cả tư duy trực quan hình tượng và tư duy logic. - Phát triển LNML giúp trẻ thỏa mãn nhu cầu giao tiếp, mở rộng phạm vi giao tiếp, từ đó nhận thức thế giới xung quanh đầy đủ và chính xác. - Phát triển LNMLgiúp trẻ phát triển mạnh về tình cảm, xúc cảm. - Phát triển LNMLcho trẻ làm tiền đề tạo lập các diễn ngôn ở dạng viết cho bậc học tiếp theo. 1.2.3. Nhiệm vụ phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi - Phát triển ngôn ngữ nói - tạo nền tảng vững chắc cho việc phát triển LNML
7 - Hình thành và phát triển khả năng nói/kể chuyện theo chủ đề - Giáo dục chuẩn mực ngữ âm và sử dụng các phương tiện biểu cảm khi nói/kể chuyện 1.2.4. Các biểu hiện về mức độ phát triển lời nói mạch lạc của trẻ 5 - 6 tuổi Có 5 tiêu chí phát triển LNML của trẻ 5 – 6 tuổi: (1)Khả năng nói/kể chuyện đúng chủ đề (2)Khả năng nói/kể chuyện lôgic (3)Khả năng nói/kể chuyện có bố cục (4) Khả năng sử dụng các phương tiện liên kết câu khi nói/kể chuyện (5 Khả năng sử dụng các phương tiện biểu cảm khi nói/kể chuyện 1.3.1. Khái niệm hoạt động ngoài trời và tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi Hoạt động ngoài trời: là hoạt động giáo dục được tiến hành ở môi trường không gian ngoài trời tự nhiên. Tổ chức là những gì cần thiết để tiến hành một hoạt động nào đó nhằm hiệu quả tốt nhất Tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi: là quá trình tổ chức các hoạt động giáo dục ở môi trường ngoài trời, nhằm giúp trẻ 5 - 6 tuổi có khả năng diễn đạt bằng lời nói rõ ràng, lưu loát, có sự kết nối hợp lý về ý nghĩ, cảm xúc hay một nội dung/chủ đề nhất định để đạt được sự thông hiểu của người nghe 1.3.2. Ý nghĩa của hoạt động ngoài trời đối với sự phát triển lời nói mạch lạc của trẻ 5 - 6 tuổi - Môi trường thiên nhiên là nguồn cung cấp các điều kiện cần thiết cho sự sống của sinh vật nói chung và trẻ nói riêng. - Sự mới mẻ, hấp dẫn ở các góc chơi ngoài trời mang đến cho trẻ tâm lý thoải mái, hứng thú và hoạt động một cách tự nhiên. Quá trình tổ chức hoạt động ngoài trời thể hiện ở tính đảm bảo mục đích giáo dục, phù hợp với thời gian, khí hậu ngoài trời và sức khỏe của trẻ. - Hoạt động ngoài trời giúp trẻ tăng cường kĩ năng giao tiếp. Tham gia hoạt động ngoài trời giúp trẻ tăng số lượng vốn từ và kỹ năng sử dụng từ trong lời nói. - Mỗi một đối tượng, sự việc, hiện tượng xảy ra khi trẻ trải nghiệm ở ngoài trời sẽ là một chủ đề để trẻ kể lại thành câu chuyện mang màu sắc riêng. - Hoạt động ngoài trời mang đến cho trẻ các cơ hội để hình thành và phát triển kỹ năng sử dụng câu khi nói/kể về một chủ đề cũng như kể lại chuyện có bố cục rõ ràng. - Hoạt động ngoài trời mang đến cho trẻ nhiều cảm xúc và hứng thú, điều đó tác động lớn đến ngữ âm và sử dụng các phương tiện biểu cảm trong lời nói của trẻ. - Tổ chức HĐNT sẽ giúp giáo viên dễ dàng phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ. Bởi lẽ, trẻ sử dụng lời nói trong tất cả các hoạt động chơi, quan sát, khám phá, trải nghiệm. - Trẻ có nhiều cơ hội được nói trong các môi trường ngôn ngữ khác nhau thì khả năng phát triển LNML càng được nâng lên. 1.3.3. Tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi 1.3.3.1. Mục tiêu tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi
8 - Cung cấp vốn kinh nghiệm cá nhân về môi trường tự nhiên và xã hội, làm phong phú nội dung bài phát biểu, miêu tả hay câu chuyện của trẻ; - Tạo cơ hội cho trẻ được trao đổi, chia sẻ các nội dung, sự kiện theo chủ đề có ý nghĩa với trẻ; - Mang lại cho trẻ sự mới mẻ về môi trường và hứng thú, tính tích cực khi tham gia các hoạt động ngoài trời. Từ đó sẽ khơi gợi các màu sắc cảm xúc khác nhau trong khi nói/kể chuyện. - Cung cấp nhiều chủ đề hấp dẫn (các đối tượng, hiện tượng trong môi trường thiên nhiên) để trẻ dễ dàng sáng tạo trong các câu chuyện và phát triển chủ đề. 1.3.3.2. Nội dung hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi Đặc điểm, công dụng, cách sử dụng, so sánh, phân loại đồ dùng, đồ chơi ngoài trời; Đặc điểm, lợi ích, so sánh, phân loại, khám phá sự phát triển của các loại cây, hoa quả. Mối quan hệ giữa cây với môi trường sống; Lao động chăm sóc, bảo vệ cây xanh; Một số hiện tượng tự nhiên; Những đặc điểm nổi bật của trường lớp mầm non; công việc của các cô, bác nhân viên trong trường; Tên gọi, công cụ, sản phẩm, các hoạt động và ý nghĩa của các nghề phổ biến, nghề truyền thống của địa phương; Đặc điểm nổi bật của một số di tích, danh lam, thắng cảnh, ngày lễ hội, sự kiện văn hóa của quê hương, đất nước; Giáo dục bảo vệ môi trường 1.3.3.3. Phương pháp tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi Phương pháp sử dụng trò chơi; Phương pháp thực hành, luyện tập; trò chuyện; trực quan; tạo tình huống…Ngoài các phương pháp trên, còn rất nhiều các phương pháp khác giáo viên có thể linh hoạt sử dụng trong quá trình tổ chức HĐNT nhằm phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 tuổi. 1.3.3.4. Biện pháp tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi “Biện pháp là cách làm, cách thức tiến hành giải quyết một vấn đề cụ thể”. Biện pháp tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi cũng được hiểu là cách làm, cách thức cụ thể trong tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm thực hiện mục đích giáo dục là phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 tuổi, nhằm giúp trẻ có khả năng diễn đạt rõ ràng, đúng chủ đề, nội dung khúc chiết, logic, có tính biểu cảm đạt được sự thông hiểu của người nghe cũng như mục đích nói của mình. 1.3.4. Những yếu tố ảnh hưởng đến việc tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi - Đặc điểm tâm lý, sinh lý của trẻ - Khả năng tổ chức HĐNT của giáo viên - Môi trường tổ chức hoạt động ngoài trời Kết luận chương 1 Vấn đề phát triển lời nói mạch lạc được nhiều nhà nghiên cứu quốc tế, trong nước quan tâm. Tổ chức hoạt động ngoài trời có vai trò quan trọng đối với sự phát triển toàn diện của trẻ 5 - 6 tuổi nói chung và đối với sự phát triển LNML nói riêng.
9 Tổ chức HĐNT nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi là quá trình tổ chức các hoạt động giáo dục ở môi trường ngoài trời, nhằm giúp trẻ có khả năng diễn đạt bằng lời nói rõ ràng, lưu loát về ý nghĩ, cảm xúc hay một chủ đề nhất định để đạt được sự thông hiểu của người nghe. Tùy thuộc vào đặc điểm của trẻ và điều kiện thực tế giáo viên có thể linh hoạt trong việc lựa chọn phương pháp và vận dụng các bước tổ chức HĐNT nhằm phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 tuổi. Phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi phải có quá trình và được thực hành, rèn luyện trong tất cả các hoạt động chăm sóc và giáo dục. Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả của việc tổ chức HĐNT nhằm phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 tuổi: Chương 2 CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOÀI TRỜI NHẰM PHÁT TRIỂN LỜI NÓI MẠCH LẠC CHO TRẺ 5 – 6 TUỔI Ở TRƯỜNG MẦM NON 2.1. Vấn đề phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi và tổ chức hoạt động ngoài trời trong Chương trình giáo dục mầm non 2.1.1. Phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi trong Chương trình GDMN 2.1.1.1.Mục tiêu và kết quả mong đợi phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi. Chương trình GDMN không xác định cụ thể mục tiêu phát triển ngôn ngữ nói chung và phát triển LNML nói riêng cho từng độ tuổi. Kết quả mong đợi phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 tuổi được xác định rất rõ trong Chương trình GDMN. Đây là cơ sở giúp GV xác định mục tiêu phát triển LNML cho trẻ mẫu giáo lớn trong các hoạt động giáo dục ở trường mầm non. 2.1.1.2. Nội dung phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi Chương trình GDMN chỉ xác định nội dung giáo dục phát triển ngôn ngữ cho trẻ 5 - 6 tuổi, chứ chưa đưa ra nội dung phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 tuổi 2.1.1.3. Phương pháp phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi Đây là chương trình khung, mang tính định hướng nên không xác định cụ thể phương pháp nào là hiệu quả đối với việc phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 tuổi. 2.1.1.4. Đánh giá sự phát triển lời nói mạch lạc của trẻ 5 - 6 tuổi Trong Chương trình GDMN có hai hình thức đánh giá sự phát triển của trẻ ở tất cả các lĩnh vực giáo dục: Đánh giá trẻ hàng ngày và đánh giá trẻ theo giai đoạn. 2.1.2. Hoạt động ngoài trời cho trẻ 5 - 6 tuổi trong Chương trình GDMN Chương trình GDMN quy định hoạt động chơi ngoài trời là hoạt động giáo dục trong chế độ sinh hoạt hàng ngày của trẻ. Chế độ sinh hoạt hàng ngày của trẻ trong Chương trình GDMN xác định hoạt động: “Chơi, hoạt động ngoài trời” tổ chức vào khung giờ buổi sáng, sau hoạt động chơi ở các góc. Trong Hướng dẫn tổ chức thực hiện Chương trình GDMN cho trẻ 5 - 6 tuổi chưa đề cập đến mục đích phát triển LNML khi tổ chức hoạt động ngoài trời cho trẻ 5 - 6 tuổi. 2.2. Khái quát khảo sát thực trạng 2.2.1. Mục đích khảo sát: Tìm hiểu thực trạng việc tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi; mức độ phát triển lời nói mạch lạc của trẻ 5 - 6 tuổi
10 2.2.2. Khách thể và địa bàn khảo sát: 210 giáo viên đang dạy lớp 5 - 6 tuổi tại một số trường mầm non của 03 tỉnh/thành phố: Gia Lai, Kon Tum, Hà Nội. 2.2.3. Nội dung khảo sát - Nhận thức của giáo viên về sự cần thiết, nhiệm vụ, các yếu tố ảnh hưởng đến việc phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi; Nội dung phương pháp, biện pháp, các yếu tố ảnh hưởng, thuận lợi, khó khăn, đề xuất, kiến nghị về việc tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi; - Đánh giá mức độ biểu hiện lời nói mạch lạc của trẻ 5 - 6 tuổi. 2.2.4. Phương pháp khảo sát : Sử dụng phiếu Ankets); Thảo luận nhóm, phỏng vấn sâu; Phương pháp quan sát: Đo sự phát triển LNML của trẻ 5 - 6 tuổi; Xử lý số liệu điều tra bằng phương pháp thống kê toán học 2.2.5. Thời gian khảo sát: Tháng 1 năm 2018 đến tháng 5 năm 2018 2.2.6. Chuẩn bị và tiến hành khảo sát: Xây dựng Bộ tiêu chí và chỉ số đánh giá mức độ phát triển LNML của trẻ 5 - 6 tuổi Tiêu chí Các biểu hiện Mức độ 1. Khả - Các câu nói/kể - Mức 1: >7 câu nói/kể của trẻ hướng đến chủ đề; năng chuyện của trẻ đều - Mức 2: 5 - 6 câu nói/kể của trẻ hướng đến chủ đề; nói/kể hướng tới chủ đề - Mức 3: 3 - 4 câu nói/kể của trẻ hướng đến chủ đề; chuyện - Trẻ nói/kể chuyện - Mức 4: dưới 3 câu nói/kể của trẻ hướng đến chủ đề; đúng chủ về chủ đề có đầy đủ, đề chính xác các tình tiết của câu chuyện. 2. Khả - Các câu nói/kể - Mức 1: Các tình tiết được sắp xếp theo trình tự thời năng chuyện của trẻ được gian; trẻ nói/kể được 3 câu có quan hệ nguyên nhân - nói/kể tiếp nối theo trình tự kết quả, điều kiện - hệ quả chuyện thời gian - Mức 2: Phần lớn tình tiết được sắp xếp theo trình tự lôgic - Các câu nói/kể thời gian; trẻ nói/kể được 2 câu có quan hệ nguyên chuyện của trẻ được nhân - kết quả, điều kiện - hệ quả diễn đạt theo quan hệ - Mức 3: Một vài tình tiết được sắp xếp theo trình tự nguyên nhân - kết thời gian; trẻ nói/kể được 1 câu có quan hệ nguyên quả, điều kiện - hệ nhân - kết quả, điều kiện - hệ quả quả - Mức 4: Các tình tiết không được sắp xếp theo trình tự thời gian; trẻ không nói/kể câu có quan hệ nguyên nhân - kết quả, điều kiện - hệ quả 3. Khả - Trẻ nói/kể chuyện - Mức 1: Câu chuyện trẻ kể có đầy đủ ba phần mở đầu, năng có bố cục ba phần: triển khai và kết thúc; ba phần có sự logic về nội dung nói/kể mở đầu, triển khai và - Mức 2: Câu chuyện trẻ kể có 2/3 phần của bố cục (có chuyện có kết thúc phần triển khai, kết thúc; hoặc mở đầu, triển khai…) bố cục - Trẻ nói/kể chuyện - Mức 3: Câu chuyện trẻ kể chỉ có 1/3 phần của bố cục có tính logic trong bố - Mức 4: Câu chuyện trẻ kể không xác định được bố cục ba phần: mở đầu, cục triển khai và kết thúc 4. Khả - Trẻ sử dụng phép - Mức 1: Trẻ sử dụng 3 phép liên kết câu khi nói/kể năng sử lặp khi nói/kể chuyện chuyện
11 dụng các - Trẻ sử dụng phép -Mức 2:Trẻ sử dụng 2 phép liên kết câu khi nói/kể phương nối khi nói/kể chuyện chuyện tiện liên - Trẻ sử dụng phép - Mức 3: Trẻ sử dụng 1 phép liên kết câu khi nói/kể kết câu khi thế khi nói/kể chuyện chuyện nói/kể - Mức 4: Trẻ không sử dụng phép liên kết câu khi chuyện nói/kể chuyện 5. Khả - Trẻ biết điều chỉnh - Mức 1: Trẻ thường xuyên điều chỉnh giọng nói, ngữ năng sử giọng nói/kể, ngữ điệu; thường xuyên có những biểu hiện qua cử chỉ, dụng các điệu phù hợp với tình điệu bộ, nét mặt khi không hiểu người khác nói phương huống và nhu cầu - Mức 2: Trẻ phần lớn điều chỉnh giọng nói, ngữ điệu; tiện biểu giao tiếp phần lớn có những biểu hiện qua cử chỉ, điệu bộ, nét cảm khi - Trẻ có những biểu mặt khi không hiểu người khác nói nói/kể hiện qua cử chỉ, điệu - Mức 3: Trẻ thỉnh thoảng điều chỉnh giọng nói, ngữ chuyện bộ, nét mặt khi hỏi lại điệu; thỉnh thoảng có những biểu hiện qua cử chỉ, điệu hoặc khi không hiểu bộ, nét mặt khi không hiểu người khác nói người khác nói - Mức 4: Trẻ không biết điều chỉnh giọng nói, ngữ điệu; không những biểu hiện qua cử chỉ, điệu bộ, nét mặt khi không hiểu người khác nói - Đánh giá mức độ phát triển LNML của trẻ 5 - 6 tuổi được sử dụng thang đánh giá theo 4 mức độ: Mức độ Tốt: Trẻ đạt từ 4 đến 5 điểm; Mức độ Khá: Trẻ đạt từ 3 đến < 4 điểm; Mức độ Trung bình: Trẻ đạt từ 2 đến < 3 điểm; Mức độ Yếu: Trẻ đạt từ 1 đến < 2 điểm - Thang đánh giá được áp dụng cho nghiên cứu thực trạng và thực nghiệm. 2.3. Kết quả khảo sát thực trạng tổ chức HĐNT nhằm phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 ở trường mầm non 2.3.1. Nhận thức của giáo viên về sự cần thiết và mục tiêu của việc phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi a. Về sự cần thiết của phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 tuổi: Đa số GV đều cho rằng phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 tuổi rất cần thiết (95%), chỉ có 10 GV (5,0%) cho rằng cần thiết. Không có GV nào phủ nhận sự cần thiết của việc phát triển LNML đối với trẻ 5 - 6 tuổi. b. Về mục tiêu phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 tuổi:100% ý GV cho rằng mục tiêu phát triển LNML là để chuẩn bị cho trẻ vào lớp 1; 200 GV (95%) cho rằng hình thành, phát triển các kỹ năng ngôn ngữ là mục tiêu của phát triển LNML; 180 GV (85,7%) cho rằng giúp trẻ thuận tiện và hiệu quả trong quá trình giao tiếp; 170 GV đồng ý (80.9%) với quan điểm phát triển LNML góp phần phát triển toàn diện nhân cách của trẻ; 80 GV (38%) thống nhất rằng phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 tuổi nhằm mục tiêu giúp trẻ thành thạo tiếng mẹ đẻ. 2.3.2. Nhận thức của GV về nhiệm vụ phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi. 100% giáo viên cho rằng: nhiệm vụ phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 tuổi là: Phát triển vốn từ và kỹ năng sử dụng từ trong câu; Hình thành và phát triển cấu trúc ngữ pháp. 107 GV (50.9%) đồng ý với nhiệm vụ hình thành kỹ năng sử dụng phép liên kết trong lời nói. Có 89 GV (42,4%) đồng ý với nhiệm vụ hình thành và phát triển kỹ năng sử dụng câu khi nói về một chủ đề. Với nhiệm vụ giáo dục chuẩn mực ngữ âm tiếng Việt có 100 GV (47.6%). Rất ít
12 GV cho rằng trẻ có khả năng kể chuyện có bố cục 3 phần rõ ràng và biết sử dụng các phương tiện biểu cảm khi nói, nhất là những trẻ dân tộc thiểu số. 2.3.3. Nhận thức của giáo viên về các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi Tỷ lệ % Môi trường tổ chức hoạt động giáo dục 24 Năng lực tổ chức HĐ của giáo viên 80 Đặc điểm sinh lý, tâm lý của trẻ 87 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Môi trường tổ chức hoạt động giáo dục 36 64 Năng lực tổ chức HĐ của giáo viên 40 65 Đặc điểm sinh lý, tâm lý của trẻ 35 60 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% > 5 năm < 5 năm Biểu đồ: Nhận thức của GV theo thâm niên công tác về các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 tuổi 2.3.4. Nhận thức của giáo viên về phương pháp, hình thức phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi. - Phương pháp phát triển LNML GV sử dụng nhiều phương pháp khác nhau để phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 tuổi, trong đó phương pháp đóng vai được sử dụng nhiều nhất chiếm 97%; phương pháp tạo tình huống 95%. Phương pháp trò chơi, thực hành luyện tập, đàm thoại, trò chuyện, trò chơi cũng được GV sử dụng nhiều, chiếm từ 85% đến 89%. Các phương pháp khác ở mức độ thấp hơn. - Về hình thức phát triển LNML Tất cả giáo viên sử dụng hình thức phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 tuổi như: làm quen với tác phẩm văn học, kể chuyện, đọc thơ. 100% GV cho rằng: kể chuyện, làm quen với tác phẩm văn học là hình thức chính phát triển ngôn ngữ nói chung và phát triển LNML nói riêng. Hình thức GV ít sử dụng là thăm quan, dã ngoại, các hoạt động trong sinh hoạt hằng ngày như: ăn, ngủ, vệ sinh. Với hoạt động ngoài trời, chỉ có 30 GV (14%) lựa chọn. 2.3.5. Nhận thức của giáo viên về mức độ ảnh hưởng của hoạt động ngoài trời đối với phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi Kết quả các ý kiến: 19% hiệu quả cao; 76% hiệu quả trung bình; 5% hiệu quả thấp 2.3.6. Thực trạng về các bước tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi Bước 1: Hoạt động có chủ đích; Bước 2: Tổ chức chơi trò chơi vận động; Bước 3: Tổ chức chơi tự do
13 2.3.7. Những thuận lợi, khó khăn của giáo viên khi tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non. a. Thuận lợi: đa số GV trẻ, nhiệt tình, tâm huyết với nghề, yêu mến trẻ, hiểu đặc điểm của trẻ, biết cách tổ chức các hoạt động (làm quen với tác phẩm văn học, kể chuyện) để phát triển ngôn ngữ cho trẻ b. Khó khăn: có nhiều khó khăn về chủ quan và khách quan 2.3.8. Đề xuất, kiến nghị về tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non Bảng : Đề xuất, kiến nghị về tổ chức HĐNT nhằm phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 tuổi Số STT Các đề xuất Tỷ lệ % lượng Cần có tập huấn, bồi dưỡng nâng cao năng lực tổ chức HĐNT nhằm 1 180 85,7 phát triển LNML cho trẻ trong trường MN Hướng dẫn cách xác định mục tiêu phát triển LNML trong lập kế 2 210 100 hoạch HĐNT Đầu tư, xây dựng cơ sở vật chất, môi trường, đồ chơi ngoài trời theo 3 167 79,5 quy chuẩn của Bộ GDĐT CBQL cần linh hoạt hơn trong việc đánh giá việc tổ chức các hoạt 4 160 76 động giáo dục, khuyến khích cho GV sáng tạo 5 Bổ sung các bài tập phát triển LNML cho trẻ 150 71,4 6 Chú trọng hơn nữa đến phát triển LNML cho trẻ ở trường MN 120 57 7 Làm rõ bản chất hoạt động chơi ngoài trời trong Chương trình GDMN 180 85,7 2.4. Kết quả thực trạng về mức độ phát triển LNML của trẻ 5 - 6 tuổi ở trường MN 2.4.1. Kết quả chung về phát triển lời nói mạch lạc của trẻ 5 - 6 tuổi Qua thực hiện bài tập đo, kết hợp với quan sát HĐNT và tiếp xúc, trao đổi với trẻ, chúng tôi thu được kết quả thực trạng phát triển LNML của trẻ 5 - 6 tuổi qua biểu đồ: 2.6 2.51 2.48 2.5 2.43 2.42 2.42 2.4 2.3 2.2 2.17 2.1 2 TC1 TC2 TC3 TC4 TC5 Tổng hợp Biểu đồ : Điểm trung bình các tiêu chí So sánh mức độ phát triển LNML của trẻ 5 - 6 tuổi qua năm tiêu chí cụ thể như sau:
14 Tốt Khá Trung bình Yếu 0 0 0 3.3 0 15 0 28.3 23.3 21.7 18.3 20 61.7 65 65 66.7 66.7 58.3 13.3 15 13.3 13.3 18.3 13.3 Mức độ TC1 Mức độ TC2 Mức độ TC3 Mức độ TC4 Mức độ TC5 Tổng 5 tiêu chí 2.4.2. Kết quả thực trạng phát triển LNML của trẻ 5 - 6 tuổi qua từng tiêu chí Phân tích từng tiêu chí biểu hiện cho thấy mức độ phát triển LNML của trẻ 5 – 6 tuổi ở mức độ thấp. Nguyên nhân thực trạng: Về phía giáo viên: Giáo viên chưa hiểu rõ nội dung và cách thức tổ chức HĐNT nhằm phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 tuổi. Việc tổ chức các hoạt động giáo dục của GV còn mang nặng tính hình thức, lý thuyết. Giáo viên gặp nhiều khó khăn khi chú ý đến việc phát triển lời nói mạch lạc cho từng trẻ do số lượng trong lớp trẻ đông; Giáo viên thiếu những biện pháp cụ thể, thiết thực, phù hợp đi sâu vào việc phát triển LNML. Về phía trẻ: Hạn chế về nhận thức; Kỹ năng ngôn ngữ còn hạn chế; Hầu hết số trẻ có lời nói không mạch lạc là những trẻ nhút nhát, dụt dè, ít nói, ngại nói, nói nhỏ, không mạnh dạn bày tỏ ý kiến của mình khi tham gia các hoạt động ở lớp. Kết luận chương 2 Trong Chương trình gGDMN đã xác định mục tiêu, nội dung, hình thức, phương pháp, đánh giá các hoạt động giáo dục trẻ nói chung trong đó có phát triển lời nói phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ. Giáo viên đã quan tâm đến việc phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 tuổi. Tuy nhiên, việc tổ chức HĐNT nhằm phát triển LNML cho trẻ vẫn còn nhiều hạn chế Kết quả khảo sát trẻ 5 - 6 tuổi ở một số trường mầm non ở Hà Nội cho thấy việc mức độ phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ chưa cao, chưa đồng đều ở các biểu hiện LNML, còn hạn chế ở việc thể hiện ngữ điệu, cảm xúc trong lời nó, chưa đáp ứng được yêu cầu giáo dục hiện nay. Chương 3 BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNGNGOÀI TRỜINHẰM PHÁT TRIỂN LỜI NÓI MẠCH LẠC CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI Ở TRƯỜNG MẦM NON 3.1. Nguyên tắc xây dựng các biện pháp tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non - Đảm bảo mục tiêu giáo dục - Đảm bảo cơ hội cho trẻ được trải nghiệm, thực hành giao tiếp bằng lời nói - Đảm bảo khai thác tối đa vốn kinh nghiệm của trẻ - Đảm bảo phát triển dựa trên năng lực cá nhân của trẻ - Đảm bảo tính thực tiễn
15 3.2. Các biện pháp tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non 3.2.1. Thiết kế hoạt động ngoài trời tạo cơ hội cho trẻ trải nghiệm Việc giáo viên linh hoạt trong lập kế hoạch giáo dục chủ đề/tháng, tuần, ngày nói chung và kế hoạch hoạt động ngoài trời nói riêng sẽ giúp họ chủ động hơn trong tổ chức các hoạt động giáo dục. lựa chọn nội dung (xây dựng khung nội dung); lựa chọn hoạt động; lập kế hoạch hoạt động giáo dục chi tiết. Giáo viên khuyến khích trẻ tham gia cùng cô ở giai đoạn này để tạo cơ hội cho trẻ chia sẻ, trao đổi ý kiến cá nhân về nội dung hoạt động. Trong quá trình lựa chọn nội dung, hình thức tổ chức và thiết kế hoạch động, giáo viên tăng cường và khuyến khích trẻ tham gia cùng cô, tạo cơ hội cho trẻ được trình bày, chia sẻ ý tưởng về hoạt động ngoài trời sắp được tham gia 3.2.2. Xây dựng môi trường ngoài trời đa dạng giúp trẻ tích lũy kinh nghiệm Môi trường giáo dục ngoài trời là nơi diễn ra các hoạt động giáo dục, được giáo viên tổ chức với mục tiêu giáo dục nói chung và mục tiêu phát triển LNML nói riêng. Một môi trường giáo dục đa dạng, mang tính mở, có nhiều hoạt động sẽ giúp trẻ tích lũy kiến thức, hình thành kinh nghiệm cá nhân. Môi trường giáo dục ngoài trời bao gồm môi trường vật chất ngoài trời và môi trường xã hội (môi trường tâm lý). Khuyến khích trẻ đưa ra ý tưởng xây dựng môi trường, góc chơi ngoài trời; cách sắp xếp các nguyên vật liệu. Giáo viên luôn tạo bầu không khí ổn định và an toàn, mang tính chuẩn mực. Tạo nhiều cơ hội cho trẻ giao lưu bằng lời nói 3.2.3. Tổ chức hoạt động ngoài trời tăng cường cho trẻ tương tác, trao đổi, chia sẻ, kể lại kinh nghiệm của bản thân 3.2.3.1. Tạo cơ hội cho trẻ tương tác, trao đổi, chia sẻ, kể lại kinh nghiệm của bản thân Việc trẻ thường xuyên được thực hành lời nói trong các mối quan hệ tương tác với bạn bè, với người lớn là quá trình trẻ được luyện tập, củng cố cũng như phát triển lời nói mạch lạc. Quá trình tổ chức HĐNT, trẻ được tham gia đánh giá sẽ mở rộng cơ hội cho trẻ được nói, nhận xét, phân tích, lập luận thể hiện quan điểm cá nhân. Giáo viên cần giúp trẻ hiểu khi tham gia HĐNT không những trẻ chỉ cần thực hiện tốt nhiệm vụ chơi, nhiệm vụ giáo dục, mà còn phải biết nhận xét, đánh giá hành động, thái độ của mình và bạn cùng chơi. Khả năng tự đánh giá giúp trẻ có thể nhận xét về kết quả hoạt động của mình và của bạn với yêu cầu của hoạt động giáo dục. Trẻ phát hiện được những điểm đã được và chưa được của mình của bạn trong quá trình hoạt động, để tự mình hoặc cùng thảo luận với bạn hoặc đề nghị cô giáo hỗ trợ để điều chỉnh kịp thời. Điều đó cũng giúp phát triển lời nói mạch lạc ở trẻ một cách tích cực. Trong quá trình cho trẻ tham gia hoạt động ngoài trời giáo viên thường xuyên tạo cơ hội và khuyến khích trẻ tham gia vào quá trình tự đánh giá ,đánh giá lẫn nhau, giúp trẻ bước đầu tự đánh giá bản thân, phát triển ở trẻ tính tự lập và tích cực hoạt động trong lời nói của mình. Trẻ dùng câu nói nguyên nhân - kết quả, trẻ sử dụng từ ngữ hợp lý để giải thích cho việc trẻ không thích cái này, thích cái kia. Hơn nữa, đó là cơ hội trẻ được nói trước tập thể, tự khảng định mình về nhận thức, năng lực và phẩm chất cá nhân trước đông người. Tự đánh giá giúp trẻ tự tin, tự giác hơn, cố gắng hơn để hoàn thành tốt nhiệm vụ; thoải mái, mạnh dạn trong lời nói.
16 3.2.3.2. Tổ chức hoạt động theo nhóm khuyến khích trẻ được tương tác, trao đổi, chia sẻ Việc tổ chức hoạt động theo nhóm, tạo các cơ hội thường xuyên và tích cực để trẻ có môi trường tương tác, trao đổi, giao tiếp, chia sẻ, thảo luận với những người xung quanh trong quá trình tham gia HĐNT có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển LNML cho trẻ. Quá trình tương tác với bạn trong nhóm để thực hiện nhiệm vụ giáo dục là điều kiện để hình thành và phát triển các kỹ năng như: thuyết trình, thuyết phục, thỏa thuận, lắng nghe, phán đoán, xử lí thông tin, đánh giá, ra quyết định trong quá trình giao tiếp, bày tỏ thái độ và quan điểm của bản thân. Tổ chức hoạt động theo nhóm tăng cường cho trẻ được tương tác, trao đổi, chia sẻ gồm các nội dung sau: - Hoạt động nhóm khi xây dựng ý tưởng, kế hoạch, dự định tham gia hoạt động ngoài trời. - Hoạt động nhóm khi thực hiện nhiệm vụ/bài tập trong quá trình tham gia hoạt động ngoài trời. - Hoạt động nhóm khi thực hiện nhiệm vụ/bài tập ở những hoạt động tiếp nối sau khi trẻ đã tham gia hoạt động ngoài trời. 3.2.4. Tạo cơ hội cho trẻ nói/kể lại kinh nghiệm đã trải qua trong hoạt động ngoài trời ở các hoạt động giáo dục khác Việc thể hiện lại các hoạt động trẻ đã trải qua trong hoạt động ngoài trời ở các hoạt động giáo dục khác như: hoạt động học (kể chuyện, toán, âm nhạc, làm quen với tác phẩm văn học, khám phá khoa học và môi trường xung quanh…); hoạt động chơi ở các góc; hoạt động chiều; hoạt động lễ hội… có ý nghĩa quan trọng trong việc củng cố và tạo cơ hội cho trẻ vận dụng kinh nghiệm vào thực tiễn sau khi tổ chức HĐNT, nhằm giúp trẻ củng cố kiến thức, cũng như áp dụng những kinh nghiệm vào các tình huống, hoàn cảnh mới. Tái hiện lại các hoạt động trẻ đã trải qua trong hoạt động ngoài trời bằng cách thiết kế và tổ chức các trò chơi/bài tập/tình huống liên quan đến phát triển lời nói mạch lạc trong quá trình trẻ vận dụng kinh nghiệm vào thực tiễn. Trong thực tế hiện nay giáo viên chưa biết cách tổ chức những trò chơi, bài tập phù hợp với đặc điểm phát triển lời nói, kinh nghiệm của trẻ; chưa biết tổ chức trong thời điểm nào, ở hoạt động giáo dục nào để củng cố vững chắc kinh nghiệm, phát triển LNML cho trẻ một cách hiệu quả. Chúng tôi muốn nhấn mạnh đến mối quan hệ giữa hoạt động ngoài trời với các hoạt động giáo dục khác trong ngày; mối quan hệ giữa việc trẻ tham gia hoạt động ngoài trời ở trường mầm non với hoạt động giáo dục tại gia đình. Cần phải có sự thống nhất và tiếp nối trong các hoạt động này mới đảm bảo tính bền vững và phát triển LNMLcho trẻ 5 - 6 tuổi. 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non Trong quá trình giáo dục nói chung và tổ chức NĐHT nhằm phát triển LNML nói riêng không có một biện pháp giáo dục nào là vạn năng, mỗi biện pháp có một thế mạnh riêng góp phần đạt được mục tiêu giáo dục đã đặt ra. Quá trình tổ chức NĐHT nhằm phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 tuổi chỉ có hiệu quả cao khi GV biết vận dụng phối hợp các biện pháp hợp lí, linh hoạt, sáng tạo. Các biện pháp đưa ra phải thống nhất, có hệ thống và quan hệ chặt chẽ, sử dụng đan xen linh hoạt,
17 phù hợp với nội dung giáo dục và xuất phát từ nhu cầu và sự phát triển của trẻ, theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm. 3.4. Điều kiện thực hiện các biện pháp tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non 3.4.1. Công tác quản lý chỉ đạo: khuyến khích GV sáng tạo trong việc lập kế hoạch, xây dựng môi trường và tổ chức hoạt động giáo dục ngoài trời sẽ góp phần nâng cao hiệu quả mục tiêu giáo dục đặt ra 3.4.2. Về phía trường mầm non: Quan tâm đến việc sắp xếp môi trường và các điều kiện tổ chức HĐNT nhằm phát triển LNML cho trẻ 5 – 6 tuổi. Giáo viên chú ý trong việc lựa chọn và áp dụng các biện pháp tổ chức HĐNT nhằm phát triển LNML cho trẻ 5 – 6 tuổi Kết luận Chương 3 Nghiên cứu, xây dựng các biện pháp tổ chức HĐNT nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non, chúng tôi dựa trên các nguyên tắc sau: Đảm bảo mục tiêu giáo dục, phù hợp mục tiêu, nội dung Chương trình giáo dục mầm non; Đảm bảo cơ hội cho trẻ được trải nghiệm, thực hành, giao tiếp bằng lời nói; Đảm bảo khai thác tối đa vốn kinh nghiệm của trẻ; Đảm bảo phát triển năng lực cá nhân trẻ và tính thực tiễn. Dựa trên cơ sở lí luận, cơ sở thực tiễn về công tác tổ chức HĐNT nhằm phát triển LNMLcho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non và các nguyên tắc giáo dục, chúng tôi đề xuất 04 biện pháp tổ chức HĐNT nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi ở trường mầm non. Các biện pháp giáo dục được thực hiện trong những hình thức và điều kiện cụ thể. Chương 4 THỰC NGHIỆM KHOA HỌC 4.1. Khái quát về quá trình tổ chức thực nghiệm 4.1.1 Mục đích thực nghiệm - Nhằm kiểm chứng tính hiệu quả của các biện pháp tổ chức hoạt động ngoài trời nhằm phát triển lời nói mạch lạc cho trẻ 5 - 6 tuổi đã được xây dựng. Qua đó, xác định sự phù hợp giữa kết quả nghiên cứu với giả thuyết khoa học đã đề ra. 4.1.2. Đối tượng, thời gian thực nghiệm 4.1.2.1. Đối tượng thực nghiệm: Các biện pháp tổ chức HĐNT nhằm phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 tuổi được tiến hành thực nghiệm trên 136 trẻ 5 - 6 tuổi tại bốn trường MN: 4.1.2.2. Thời gian thực nghiệm: Chương trình TN được tiến hành theo 2 giai đoạn: Chương trình TN được tiến hành theo 2 giai đoạn: - Giai đoạn 1: Thực nghiệm được triển khai 8 tuần (từ 10/2018-11/2018) - Giai đoạn 2: Thực nghiệm được triển khai 20 tuần (từ 11/2018- 6/2019) 4.1.3. Nội dung và yêu cầu của thực nghiệm 4.1.3.1. Nội dung thực nghiệm: Chúng tôi tiến hành thực nghiệm các biện pháp tổ chức HĐNT nhằm phát triển LNML cho trẻ 5 - 6 tuổi 4.1.3.2. Yêu cầu thực nghiệm: Giáo viên và cơ sở vật chất đảm bảo theo quy định 4.1.5. Tiến trình thực nghiệm
18 Giai đoạn 1: Chuẩn bị thực nghiệm. Giai đoạn 2: Triển khai thực nghiệm Giai đoạn 3: Phân tích và đánh giá kết quả thực nghiệm 4.2. Kết quả thực nghiệm 4.2.1 Kết quả trước thực nghiệm Thông qua hệ thống các câu hỏi kết hợp sử dụng tài liệu trực quan nhằm giúp trẻ dễ hiểu yêu cầu của người nghiên cứu. Kết quả khảo sát trước thực nghiệm được thống kê, xử lý và trình bày tại Bảng sau Bảng: Kết quả phát triển LNML của trẻ nhóm ĐC và TN trước thực nghiệm (Kiểm định T-Test) Tiêu chí Nhóm ĐC Nhóm TN Mức ý nghĩa Tiêu chí 1 2.5800 2.5000 .325 Tiêu chí 2 2.4700 2.3860 .337 Tiêu chí 3 2.5700 2.4951 .346 Tiêu chí 4 2.5600 2.4743 .247 Tiêu chí 5 2.2200 2.1360 .292 Tổng hợp 2.5000 2.4174 .284 80 60 60 58.8 40 20 24 25 0 0 16 16.2 0 Tốt Khá Trung bình Yếu Nhóm ĐC Nhóm TN Biểu: Tỷ lệ LNML của trẻ nhóm ĐC và TN trước thực nghiệm (Kiểm định T-Test) * Nhận xét chung về kết quả trước thực nghiệm Qua kết quả phân tích số liệu khảo sát trước TN đã được trình bày chi tiết ở trên cho thấy một bức tranh khá hoàn chỉnh về thực trạng mức độ phát triển LNML của trẻ 5 - 6 tuổi được chọn tham gia quá trình thực nghiệm. Kết quả này không có sự khác biệt giữa hai nhóm ĐC và TN. - Trẻ ở hai nhóm ĐC và TN tương đồng về mức độ phát triển LNML, điều này cho thấy tính khách quan của quá trình thực nghiệm được đảm bảo; - Thực trạng mức độ phát triển LNML của trẻ 5 - 6 tuổi chọn TN chỉ đạt ở mức TB. 4.2.2. Kết quả thực nghiệm thăm dò Sau 08 tuần tổ chức thực nghiệm thăm dò tại 2 lớp chọn TN, kết quả ở bảng và biểu sau