Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

11
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục "Giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM" được nghiên cứu với mục tiêu đề xuất một số biện pháp giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM ở trường mầm non, góp phần chuẩn bị cho trẻ vào lớp Một.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO GIÁO DỤC KĨ NĂNG GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO TRẺ MẪU GIÁO 5 - 6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC STEAM Chuyên ngành: Giáo dục mầm non Mã số: 9.14.01.01 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội - 2024
Công trình được hoàn thành tại: TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Hoàng Quý Tỉnh 2. TS. Đinh Văn Vang Phản biện 1: PGS.TS. Nguyễn Đức Minh – Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam Phản biện 2: PGS.TS. Nguyễn Văn Biên – Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Phản biện 3: PGS.TS. Nguyễn Văn Hạnh – Trường Đại học Bách khoa Hà Nội Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường họp tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội vào hồi …..giờ … ngày … tháng… năm 2024 Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: - Thư viện Quốc Gia, Hà Nội - Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài 1.1. Cuộc sống luôn vận động và biến đổi không ngừng, nảy sinh trong nó những tình huống, những vấn đề nảy tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến con người. Trong quá trình tương tác với môi trường, con người phải có kĩ năng giải quyết được các vấn đề gặp phải để thích ứng với môi trường. Điều này đặt ra cho giáo dục (GD) thách thức: phải tạo ra nguồn nhân lực có năng lực sáng tạo, giao tiếp, hợp tác, tư duy phản biện, giải quyết vấn đề (GQVĐ) để sẵn sàng đối mặt với những tình huống đầy thách thức, phức tạp nảy sinh trong cuộc sống và thích ứng với xã hội hiện đại. Trong Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế nhấn mạnh việc “phát triển phẩm chất và năng lực người học, biết vận dụng tri thức vào GQVĐ thực tiễn…” [1]. 1.2. Giáo dục mầm non (GDMN) - cấp học đầu tiên trong hệ thống giáo dục quốc dân, cũng cần phải đổi mới mạnh mẽ về mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức các hoạt động giáo dục nhằm hình thành và phát triển được cho trẻ mầm non những kiến thức, kĩ năng, thái độ tổng hợp, nâng cao tính tích cực, độc lập, sáng tạo, KNGQVĐ của trẻ trong quá trình hoạt động để đáp ứng, phù hợp với yêu cầu xã hội nói chung và xu thế đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam theo hướng phát triển năng lực người học nói riêng. 1.3. Vào lớp Một là bước ngoặt trong cuộc đời đứa trẻ, nảy sinh nhiều vấn đề mới buộc trẻ phải giải quyết để thích nghi với môi trường mới. Trong thực tiễn, nhiều trẻ MG 5 - 6 tuổi gặp nhiều khó khăn trong việc GQVĐ nảy sinh trong môi trường mới. Do vậy, việc GD KNGQVĐ cho trẻ em ở trường MN, đặc biệt là trẻ MG 5 - 6 tuổi là một vấn đề cần được đặt ra trong công tác chăm sóc, giáo dục trẻ em. 1.4. GD KNGQVĐ cho trẻ em ở trường MN được tiến hành trong nhiều hoạt động khác nhau. Trong đó, tích hợp liên môn như hoạt động GD STEAM được coi là lựa chọn thích hợp để GD KNGQVĐ cho trẻ [2]–[5], đồng thời nó cũng phù hợp với chương trình GDMN theo hướng tích hợp theo chủ đề, GD qua trải nghiệm, GD lấy trẻ làm trung tâm [6]… Trong hoạt động GD STEAM, trẻ được trực tiếp trải nghiệm, khám phá [7], [8] giúp thúc đẩy tiến trình phát hiện vấn đề, mong muốn GQVĐ, tìm kiếm, thực hiện các giải pháp GQVĐ. Tuy nhiên, khi tổ chức hoạt động GD STEAM cho trẻ mầm non, nhiều giáo viên mầm non (GVMN) do chưa hiểu biết đầy đủ về hoạt động GD này nên còn lúng túng trong tìm kiếm ý tưởng, thiết kế, tổ chức các hoạt động GD STEAM cho trẻ [9]–[11]. 1.5. Những nghiên cứu sâu về GD KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM trên thế giới cũng như ở Việt Nam còn hạn chế [12]–[14], mặc dù hoạt động GD STEAM là một môi trường thuận lợi để GD GD KNGQVĐ cho trẻ. Từ những lí do trên, đề tài “Giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM” được lựa chọn nghiên cứu.
2 2. Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM, đề tài đề xuất một số biện pháp giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ở trường mầm non, góp phần chuẩn bị cho trẻ vào lớp Một. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Quá trình giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM. 4. Giả thuyết khoa học: KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM còn hạn chế. Nguyên nhân là do các biện pháp giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM còn hạn chế trẻ phát hiện và GQVĐ trong quá trình hoạt động. Nếu đề xuất được các biện pháp kích thích trẻ tự phát hiện vấn đề, thực hành, luyện tập GQVĐ khi tổ chức hoạt động GD STEAM cho trẻ thì KNGQVĐ của trẻ được phát triển tốt hơn. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận của giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ở trường mầm non. 5.2. Khảo sát thực trạng giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ở trường mầm non. 5.3. Đề xuất và thực nghiệm một số biện pháp giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ở trường mầm non. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu - Về nội dung nghiên cứu: Nội dung giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM tập trung vào nội dung của hai lĩnh vực khoa học và kĩ thuật thuộc hai hoạt động giáo dục tại trường mầm non là hoạt động khám phá khoa học và hoạt động tạo hình. Các tình huống có vấn đề liên quan đến khoa học tự nhiên, đến việc sử dụng công nghệ, kĩ thuật tạo ra sản phẩm để GQVĐ. - Về khách thể nghiên cứu: Khách thể khảo sát thực trạng: 236 trẻ MG 5 - 6 tuổi và 579 GVMN; khách thể thực nghiệm: 159 trẻ MG 5 - 6 tuổi và 12 GVMN - Về địa bàn nghiên cứu: 2 trường mầm non công lập (1 ở nội thành, 1 ở ngoại thành) trên địa bàn thành phố Hà Nội. - Về thời gian nghiên cứu: Khảo sát thực trạng từ tháng 5/2022 đến 9/2022; thực nghiệm sư phạm được tiến hành từ tháng 11/2022 đến 5/2023 . 7. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Cách tiếp cận: Gồm có tiếp cận mục tiêu, tiếp cận hoạt động, tiếp cận hệ
3 thống, tiếp cận tích hợp, tiếp cận thực tiễn, tiếp cận theo hướng trải nghiệm, tiếp cận phát triển. 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận: phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa lí luận nhằm xây dựng cơ sở lí luận cho đề tài. 7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Điều tra bằng bảng hỏi, quan sát, phỏng vấn sâu, xin ý kiến chuyên gia, phân tích sản phẩm hoạt động, thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá thực trạng và kết quả thực nghiệm. 7.2.3. Phương pháp xử lí số liệu: sử dụng một số công thức thống kê toán học với sự trợ giúp của phần mềm SPSS để xử lí số liệu nghiên cứu thực tiễn. 8. Những luận điểm bảo vệ 8.1. KNGQVĐ là một kĩ năng quan trọng giúp trẻ MG 5 - 6 tuổi giải quyết được những vấn đề nảy sinh trong cuộc sống và hoạt động nhằm thích ứng với môi trường luôn thay đổi, nhất là khi trẻ vào lớp Một. Do vậy GD KNGQVĐ cho trẻ cần được xem là một vấn đề quan trọng trong công tác chăm sóc, giáo dục trẻ em lứa tuổi này. 8.2. Hoạt động GD STEAM là môi trường GD có nhiều lợi thế trong việc giáo dục KNGQVĐ cho trẻ 5 - 6 tuổi. Trong hoạt động GD STEAM trẻ có cơ hội để vận dụng linh hoạt những kiến thức, kĩ năng về khoa học, công nghệ, kĩ thuật, nghệ thuật và toán học để phát hiện vấn đề, nảy sinh nhu cầu GQVĐ, đề xuất ý tưởng GQVĐ, lập và thực hiện kế hoạch GQVĐ, cũng như tự đánh giá kết quả GQVĐ. 8.3. Việc giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM sẽ có hiệu quả nếu áp dụng các biện pháp giáo dục làm nảy sinh vấn đề một cách tự nhiên giúp trẻ tự phát hiện, thực hành, luyện tập GQVĐ thường xuyên. 9. Đóng góp mới của luận án 9.1. Đóng góp về mặt lí luận: Bổ sung và làm phong phú thêm cơ sở lí luận về giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ở trường mầm non. 9.2. Đóng góp về mặt thực tiễn: Mô tả được thực trạng giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ở trường mầm non tại thành phố Hà Nội, làm cơ sở thực tiễn để điều chỉnh quá trình giáo dục kịp thời. Luận án kế thừa và thiết kế được bộ công cụ đo lường KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi với độ tin cậy Cronbach’alpha bước đầu đáp ứng tiêu chuẩn. Các biện pháp giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ở trường mầm non được đề xuất có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo giúp GVMN, các nhà quản lí, nhà nghiên cứu về GDMN sử dụng và vận dụng sáng tạo, phù hợp với điều kiện thực tiễn, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục trẻ em. Ngoài ra có thể sử dụng các biện pháp này trong công tác nghiên cứu, đào tạo, bồi dưỡng GVMN ở các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng GVMN.
4 10. Cấu trúc của luận án: Phần mở đầu, 3 chương, kết luận, kiến nghị và danh mục tài liệu tham khảo. Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA GIÁO DỤC KĨ NĂNG GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO TRẺ MẪU GIÁO 5 - 6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC STEAM 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những nghiên cứu về KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi Nghiên cứu về bản chất KNGQVĐ ở trẻ MG 5 - 6 tuổi: J. Piaget, L.S. Vygotsky, George Pólya, Albert Bandura, Herbert A. Simon, Edward de Bono, David Jonassen và John Dewey, Beyer mặc dù có cách tiếp cận khác nhau về KNGQVĐ nhưng đều cho rằng KNGQVĐ phát triển thông qua trải nghiệm thực tế. Trẻ em học cách GQVĐ thông qua việc thử nghiệm, gặp khó khăn và tìm kiếm giải pháp trong môi trường xung quanh. KNGQVĐ liên quan chặt chẽ đến tư duy logic và quy trình tư duy. Nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi: Những nghiên cứu theo hướng này chủ yếu trên quan điểm của Jean Piaget và L.S. Vygotsky: Kĩ năng GQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi phụ thuộc vào chính bản thân trẻ, sự trao quyền tự quyết của người lớn, yếu tố xã hội xung quanh trẻ. Nghiên cứu về những biểu hiện và công cụ đo KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi: Heppner (2004), Bapoğlu-Dümenci (2021), Nguyễn Thị Hoà (2019) đưa ra 3 biểu hiện: (1) nhận thức vấn đề, (2) mong muốn GQVĐ, (3) KNGQVĐ. Spivack (1982), D’Zurilla (2009), Selahiddin Öğülmüş Eda Kargı (2015) phát triển thang đo KNGQVĐ giữa các cá nhân. Brown (1986), Fettig (2016), Gardiner & Zeitz (2000), Ruggiero (1984) sử dụng những câu chuyện ngắn kết hợp những bức tranh về những sự kiện diễn ra hằng ngày để đo KNGQVĐ của trẻ. Năm 2009, Yasemin Aydoğan và cộng sự, đưa ra thang đo GQVĐ (PSSS) cho trẻ em từ 4 – 7 tuổi liên quan các vấn đề trong cuộc sống thực. Merve Unal và Neriman Aral (2014) đưa ra bộ công cụ đo lường KNGQVĐ của trẻ 60 - 72 tháng tuổi trong giáo dục khoa học cho trẻ mầm non được gọi là PSSSE. Vuslat Oğuz, Doktora Tez, (2012) đã đưa ra "Thang đo KNGQVĐ của trẻ em (PCSS)" để xác định KNGQVĐ của trẻ 60 - 72 tháng tuổi thường gặp phải trong cuộc sống hằng ngày. 1.1.2. Những nghiên cứu về hoạt động GD STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi. Những nghiên cứu về các cách tiếp cận và kết hợp các thành tố S, T, E, A, M trong hoạt động GD STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi: Yakman (2008), Sharapan (2012), Karen W. Lindeman (2014), Zahirod Awang cùng cộng sự (2020) và tổ chức Early Childhood National Centers nghiên cứu đề xuất cách tiếp cận các thành tố S, T, E, A, M trong hoạt động GD STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi và khẳng định, GVMN có thể tạo cơ hội học tập STEAM ở khắp mọi nơi. Rodger W. Bybee (2013) đưa ra 9 cách kết hợp các lĩnh vực trong S, T, E, M. Theo ông, dù cách kết hợp nào cũng
5 hướng vào phát triển năng lực người học, ở trong hoạt động GD STEM/STEAM người học được chủ động tìm tòi, khám phá, trải nghiệm tìm ra vấn đề, GQVĐ, GV là người trợ giúp cho quá trình đó được thực hiện có hiệu quả. Những nghiên cứu về cách thức tổ chức hoạt động GD STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi: Bagiati & Evangelou, (2015), Eng Tek, (2016), Mustafa (2016), Halton và Treveton, (2017), DeJarnette (2018), Wu Chen & cộng sự (2018), Mohd Hafiz & Ayop (2019), Nguyễn Thành Hải (2019), Nguyễn Thị Luyến (2021), Zhang Mengmeng & cộng sự (2019), Neslihan Ültay & Banu Aktaş (2020), Hoàng Thi Phương (2020), Fleer, (2021) nghiên cứu các quy trình, hình thức tổ chức hoạt động GD STEAM đem lại hiệu quả giáo dục: dạy học dựa trên dự án, dạy học đựa trên chơi, dạy học dựa trên trải nghiệm, dạy học theo quy trình tìm tòi khám phá, quy trình 5E, quy trình thiết kế kĩ thuật (EDP), quy trình 6E (5E-EDP), quy trình TRIAL, quy trình 4C... những quy trình này được vận dụng linh hoạt trong quá trình tổ chức hoạt động GD STEAM cho trẻ mầm non. 1.1.3. Những nghiên cứu về giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM Những nghiên cứu về ảnh hưởng của hoạt động GD STEAM đến việc giáo dục KNGQVĐ cho trẻ: Các tác giả Kang và Anderson (2015), Kim và Kim (2017), Apriyani, Ramalis và Suwarma (2019); Akcay-Malcok và Ceylan (2020), Beyza Akcay Malcok, Remziye Ceylan (2021, 2022), Ahmet Erol và cộng sự (2022), Jang và Chen (2010) nhận định, trẻ MG tham gia vào các hoạt động GD STEAM khoa học, công nghệ, kĩ thuật, Robottic với các hoạt động thực hành, trải nghiệm, dựa trên quy trình tìm tòi khám phá, thiết kế kĩ thuật… có sự cải thiện đáng kể về KNGQVĐ, đặc biệt là khả năng đưa ra nhiều giải pháp cho một vấn đề. Những nghiên cứu về mối quan hệ giữa hoạt động GD STEAM và việc giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi: Christine Schinittka (2011), Bybee (2013), Nguyễn Văn Biên (2019), Beyza Akcay Malcok (2020), Stone-MacDonald, (2015), Nguyễn Thành Hải (2016); Nguyễn Văn Biên, (2019), Hoàng Thị Phương (2020), Cassie Quigley, Dani Hero (2017) đề cập đến mối quan hệ giữa mục tiêu, nội hàm khái niệm hoạt động GD STEAM, nội hàm các thành tố S, T, E, A, M, đặc trưng của hoạt động GD STEAM và việc giáo dục KNGQVĐ cho người học. Theo Ronald (2010), Caprino & Barreto (2019), Akcay Malcok & Ceylan (2020, 2021), các bước GQVĐ và quy trình thiết kế kĩ thuật có những tương đồng, nó sẽ giúp cho hoạt động GD STEAM thúc đẩy được sự phát triển KNGQVĐ ở trẻ. 1.1.4. Đánh giá chung về tổng quan nghiên cứu vấn đề Những vấn đề có thể kế thừa: một phần khung lí thuyết, một phần công cụ đánh giá KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi từ Ünal & Aral (2014), Vuslat Oğuz (2012, 2014),
6 Omeroglu và cộng sự (2009). Những vấn đề chưa được giải quyết: khung lý luận, thang đo KNGQVĐ của MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM, thực trạng, biện pháp giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM một cách hệ thống và chuyên sâu tại Việt Nam. Những vấn đề luận án giải quyết: Xây dựng cơ sở lý luận, thang đo KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM phù hợp với đặc điểm phát triển tâm sinh lý trẻ MG 5 - 6 tuổi tại Việt Nam. Mô tả bức tranh thực trạng về giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM, đề xuất, thực nghiệm biện pháp giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM. 1.2. Kĩ năng giải quyết vấn đề của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi 1.2.1. Khái niệm kĩ năng giải quyết vấn đề của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi 1.2.1.1. Khái niệm kĩ năng: Kĩ năng là sự thực hiện có kết quả một hành động, công việc nào đó trên cơ sở nắm vững phương thức thực hiện và vận dụng những tri thức, kinh nghiệm đã có phù hợp với những điều kiện, hoàn cảnh nhất định. 1.2.1.2. Vấn đề và tình huống có vấn đề: Vấn đề được hiểu là “trở ngại” gặp phải trong quá trình chúng ta phấn đấu cho một mục đích nào đó [5], đòi hỏi các cá nhân phải tư duy, suy nghĩ và nỗ lực để giải quyết [143]. Tình huống có vấn đề là một trở ngại mà trẻ phát hiện được, có nhu cầu giải quyết và trẻ nỗ lực giải quyết dựa trên những điều kiện có sẵn.. 1.2.1.3. Giải quyết vấn đề và kĩ năng giải quyết vấn đề của trẻ MG 5 - 6 tuổi: GQVĐ là quá trình chủ thể phát hiện vấn đề, mong muốn, đề xuất giải pháp, lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá giải pháp dựa trên điều kiện cụ thể và kinh nghiệm của chủ thể. KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi là sự giải quyết có kết quả một vấn đề nào đó nảy sinh trong thực tiễn trên cơ sở trẻ nắm vững phương thức GQVĐ và vận dụng những tri thức, kinh nghiệm đã có phù hợp với những điều kiện, hoàn cảnh nhất định để GQVĐ. 1.2.2. Cấu trúc kĩ năng giải quyết vấn đề của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi: Cấu trúc KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi gồm các kĩ năng thành phàn: kĩ năng phát hiện vấn đề, thể hiện mong muốn GQVĐ, đề xuất ý tưởng, lập kế hoạch GQVĐ, thực hiện va đánh giá kết quả thực hiện. 1.2.3. Đặc điểm kĩ năng giải quyết vấn đề của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi: Trẻ MG 5 - 6 tuổi có khả năng phát hiện vấn đề một cách nhanh chóng nhờ có vốn kinh nghiệm phong phú, sự hoàn thiện dần của các hệ cơ quan và các chức năng tâm lý; trẻ MG 5 - 6 tuổi có khả năng thể hiện mong muốn, đề xuất ý tưởng của mình một cách mạch lạc dựa trên sự hoàn thiện của cơ quan phát âm và việc thành thạo tiếng mẹ đẻ; trẻ MG 5 -
7 6 tuổi tự tin và độc lập hơn trong lập kế hoạch và thực hiện giải pháp hiệu quả nhờ sự hoàn thiện của kĩ năng vận động tinh, sự phát triển của tư duy và khả năng tập trung cao độ; trẻ MG 5 - 6 có khả năng tự đánh giá và rút ra bài học từ các hoạt động dựa trên sự phát triển của ý thức bản ngã, tính chủ định trong hoạt động. 1.2.4. Quá trình hình thành kỹ năng giải quyết vấn đề của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi: Quá trình hình thành KNGQVĐ cũng diễn ra theo các giai đoạn của quá trình hình thành kĩ năng nói chung với ba giai đoạn chính là tự phát hiện vấn đề, thực hành GQVĐ, luyện tập GQVĐ thường xuyên trong hoạt động. 1.3. Hoạt động giáo dục STEAM cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi 1.3.1. Khái niệm GD STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi 1.3.1.1. Khái niệm GD STEAM: GD STEAM là quá trình giáo dục tích hợp hai hay nhiều lĩnh vực: khoa học, công nghệ, kĩ thuật, nghệ thuật, toán học nhằm giúp người học giải quyết một số vấn đề thực tiễn trong điều kiện cụ thể thông qua những trải nghiệm chủ động. 1.3.1.2. Khái niệm GD STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi: GD STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi là quá trình giáo dục tích hợp hai hay nhiều lĩnh vực: khoa học, công nghệ, kĩ thuật, nghệ thuật, toán học nhằm giúp trẻ MG 5 - 6 tuổi giải quyết một số vấn đề thực tiễn trong điều kiện cụ thể thông qua những trải nghiệm chủ động của trẻ. 1.3.2. Hoạt động GD STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi ở trường mầm non 1.3.2.1. Khái niệm hoạt động GD STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi ở trường mầm non: Hoạt động GD STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi ở trường mầm non là hoạt động giáo dục được tổ chức có mục đích, có kế hoạch theo hướng tích hợp hai hay nhiều lĩnh vực khoa học, công nghệ, kĩ thuật, nghệ thuật, toán học nhằm giúp trẻ MG 5 - 6 tuổi giải quyết một số vấn đề thực tiễn trong điều kiện cụ thể thông qua những trải nghiệm chủ động của trẻ. 1.3.2.2. Nội dung hoạt động giáo dục STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi: Nội dung của hoạt động GD STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi gắn với nội dung của các hoạt động giáo dục S, T, E, A, M phù hợp thực tiễn, nhận thức, nhu cầu, hứng thú của trẻ 5-6 tuổi và nội dung giáo dục dành cho 5 - 6 tuổi trong Thông tư số 01/VBHN-BGDĐT ngày 13/4/2021 của Bộ GD&ĐT ban hành Chương trình giáo dục mầm non. 1.3.3. Đặc trưng hoạt động GD STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi ở trường mầm non Tính tích hợp, tính thực tiễn, trải nghiệm chủ động, thiết kế, tổ chức theo quy trình dạy học tích cực, quá trình làm việc nhóm và tính sáng tạo. 1.3.4. . Quy trình tổ chức hoạt động GD STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi: Các quy trình học tập tích cực đều đem lại hiệu quả cho người học khi sử dụng trong quá trình GD STEAM. Mặc dù vậy, với đặc trưng của hoạt động GD STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi, đặc điểm nhận thức của trẻ MG 5 - 6 tuổi, luận án lựa chọn các quy trình 5E, 6E,
8 EDP để tổ chức hoạt động GD STEAM cho độ tuổi này. 1.4. Giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM ở trường mầm non 1.4.1. Khái niệm giáo dục KNGQVĐ trong hoạt động GD STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi 1.4.1.1. Khái niệm giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi: Giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của nhà GD đến trẻ MG 5 - 6 tuổi nhằm hình thành, phát triển ở trẻ kĩ năng phát hiện vấn đề, thể hiện mong muốn GQVĐ, đề xuất ý tưởng GQVĐ, lập và thực hiện kế hoạch GQVĐ, đánh giá kết quả GQVĐ trong điều kiện cụ thể, phù hợp với kinh nghiệm của trẻ. 1.4.1.2. Khái niệm giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM: Giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của nhà GD đến trẻ MG 5 - 6 tuổi qua hoạt động tích hợp hai hay nhiều lĩnh vực khoa học, công nghệ, kĩ thuật, nghệ thuật, toán học nhằm hình thành, phát triển ở trẻ kĩ năng phát hiện vấn đề, thể hiện mong muốn GQVĐ, đề xuất ý tưởng GQVĐ, lập và thực hiện kế hoạch GQVĐ, đánh giá kết quả GQVĐ trong điều kiện cụ thể, phù hợp với kinh nghiệm của trẻ. 1.4.2. Mối quan hệ giữa hoạt động GD STEAM và KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi 1.4.2.1. Mối quan hệ giữa GD STEAM và KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi được thể hiện mục tiêu, nội hàm, quy trình GD STEAM và KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi: Theo Beyza Akcay Malcok, 2020; Bybee, 2013; Christine Liao, 2016; Hoàng Thị Phương, 2020; Liao, 2019; Nguyễn Thành Hải, 2019; Nguyễn Văn Biên và cộng sự, 2019, 2023; H. Wang et al., 2011; Y. Wang & Chiew, 2010, GD STEAM có mục tiêu chính là khuyến khích trẻ lĩnh hội kiến thức thông qua tích hợp kiến thức từ các lĩnh vực khác nhau và áp dụng chúng để giải quyết các vấn đề thực tế. Điều này tạo ra cơ hội cho trẻ MG 5 - 6 tuổi phát triển KNGQVĐ cho trẻ từ những hoạt động học tập thú vị và thực tế. Theo nghiên cứu của Ronald (2010), Stone-MacDonald (2015), Caprino & Barreto (2019), Winarno et al (2020), Chung (2018), Akcay Malcok & Ceylan (2020, 2021), các bước GQVĐ và quy trình thiết kế kĩ thuật, quy trình tìm tòi khám phá 5E, 6E có những tương đồng, giúp cho hoạt động GD STEAM thúc đẩy được sự phát triển KNGQVĐ ở trẻ. 1.4.2.2. Mối quan hệ giữa đặc trưng của hoạt động GD STEAM với đặc điểm KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi: Trong hoạt động GD STEAM nảy sinh nhiều vấn đề liên quan đến khoa học, công nghệ, kĩ thuật, nghệ thuật, toán học, mỗi một hoạt động, bài học lại diễn ra trong tình huống, ngữ cảnh, nội dung khác nhau, chính vì vậy các tình huống có vấn đề nảy sinh cũng sẽ khác nhau. Hoạt động GD STEAM là môi trường thuận lợi giúp GV có nhiều lựa chọn, sáng tạo trong việc sử dụng, tạo ra các tình huống liên quan đến các lĩnh vực khác nhau kích thích trẻ tìm hiểu, khám phá vấn đề, và thỏa
9 sức sáng tạo, thử nghiệm những cách thức trẻ lựa chọn, lập kế hoạch, thực hiện. 1.4.3. Các biểu hiện KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM: Dựa vào tiến trình thực hiện hành động của chủ thể khi xử lý vấn đề, khái niệm, đặc điểm, cấu trúc KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi; khái niệm, đặc điểm, quy trình tổ chức của hoạt động GD STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi, luận án xác định các biểu hiện của KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 trong hoạt động GD STEAM gồm: Phát hiện vấn đề, thể hiện mong muốn GQVĐ, đề xuất ý tưởng GQVĐ, lập kế hoạch GQVĐ, thực hiện kế hoạch GQVĐ, đánh gái giải pháp đã thực hiện. 1.4.4. Mục tiêu, nội dung giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM 1.4.4.1. Về mục tiêu giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM: Trẻ trình bày, phân tích được những kiến thức đơn giản, chính xác, cần thiết về khoa học, công nghệ, kĩ thuật, nghệ thuật, toán học để vận dụng trong quá trình GQVĐ; trẻ phát hiện vấn đề, thể hiện mong muốn được GQVĐ, đề xuất được ý tưởng GQVĐ, lập kế hoạch GQVĐ, thực hiện kế hoạch GQVĐ, tự đánh giá kết quả GQVĐ; chủ động, tích cực, hào hứng tham gia vào quá trình GQVĐ trong các hoạt động GD STEAM 1.4.4.2. Sự cần thiết giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM: Phát triển tư duy logic và sáng tạo; nâng cao khả năng tự tin và độc lập; rèn luyện kỹ năng hợp tác và giao tiếp; chuẩn bị cho trẻ vào môi trường học tập và làm việc tương lai; Phát triển toàn diện cho trẻ. 1.4.4.3. Nội dung giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM: tập trung vào nội dung của hai lĩnh vực cốt lõi là khoa học và kĩ thuật bao gồm: khám phá về các bộ phận của cơ thể con người; đồ vật; động vật và thực vật; một số hiện tượng tự nhiên, thiết kế chế tạo sản phẩm, nội dung của các lĩnh vực khác sẽ đóng vai trò bổ trợ linh hoạt và phù hợp trong quá trình GQVĐ. 1.4.5. Phương pháp giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM: Phương pháp GD KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM gắn sát với các nhóm phương pháp giáo dục trong Chương trình GDMN dành cho độ tuổi mẫu giáo và được thể hiện qua những biện pháp cụ thể như áp dụng đa dạng các kĩ thuật sư phạm trong quy trình 5E, 6E, EDP, xây dựng và sử dụng các tình huống có vấn đề đa dạng gần gũi, sử dụng những câu hỏi mở Socrate, tăng cường sự tham gia của trẻ trong tất các quá trình hoạt động dựa trên quan điểm lấy trẻ làm trung tâm, cũng như xây dựng được môi trường kích thích quá trình khám phá là những biện pháp giáo dục KNGQVĐ cho trẻ khi tổ chức cho trẻ TG hoạt động GD STEAM. 1.4.6. Đánh giá sự phát triển KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM: Trong luận án, đánh giá KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM thông qua việc sử dụng hệ thống bài tập tình huống liên quan
10 đến khoa học, công nghệ, kĩ thuật gắn với hình ảnh để đo và thông qua quan sát, trò chuyện phỏng vấn, ghi chú, hồ sơ, đánh giá tiến trình. 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình giáo kĩ năng giải quyết vấn đề trong hoạt động giáo dục STEAM cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi: Nhà giáo dục, môi trường giáo dục, bản thân trẻ. Tiểu kết chương 1 Kĩ năng GQVĐ là một kĩ năng quan trọng trong suốt cuộc đời của mỗi cá nhân. Do vậy, giáo dục KNGQVĐ cần được quan tâm ngay từ lứa tuổi mầm non, đặc biệt là trẻ MG 5 - 6 tuổi để chuẩn bị cho trẻ bước vào môi trường mới. Hoạt động GD STEAM có mối quan hệ mật thiết với KNGQVĐ và là môi trường thuận lợi để giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi. Tuy nhiên nghiên cứu về giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM tại Việt Nam còn thiếu vắng. Giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của nhà GD đến trẻ MG 5 - 6 tuổi qua hoạt động tích hợp hai hay nhiều lĩnh vực khoa học, công nghệ, kĩ thuật, nghệ thuật, toán học nhằm hình thành, phát triển ở trẻ kĩ năng phát hiện vấn đề, thể hiện mong muốn GQVĐ, đề xuất ý tưởng GQVĐ, lập và thực hiện kế hoạch GQVĐ, đánh giá kết quả GQVĐ trong điều kiện cụ thể, phù hợp với kinh nghiệm của trẻ. Quá trình giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau nhưng tựu chung lại ở 3 yếu tố cốt lõi: bản thân trẻ, môi trường giáo dục và nhà giáo dục. Chương 2: THỰC TRẠNG GIÁO DỤC KĨ NĂNG GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO TRẺ MẪU GIÁO 5 - 6 TUỔI TRONG HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC STEAM 2.1. Giáo dục kĩ năng giải quyết vấn đề cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong Chương trình GDMN: Chương trình GDMN đưa ra gợi ý về phương pháp tổ chức các hoạt động GD giúp “kích thích trẻ tìm tòi, suy nghĩ dựa trên vốn kinh nghiệm để GQVĐ đặt ra” dựa trên việc đưa ra các tình huống có vấn đề cụ thể. KNGQVĐ là một trong những kỹ năng sống cần thiết của trẻ ở giai đoạn mầm non, đặc biệt là trẻ MG 5 - 6 tuổi – giai đoạn đóng vai trò quan trọng cho “việc học ở các cấp học tiếp theo”. 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng 2.2.1. Mục đích khảo sát: Đánh giá thực trạng giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM và thực trạng KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM tại các trường mầm non công lập nội, ngoại thành Hà Nội làm cơ sở để đề xuất các biện pháp phát triển kĩ năng GQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM. 2.2.2. Cỡ mẫu, địa bàn, thời gian khảo sát: Khách thể khảo sát: 579 GVMN tại các trường MN công lập thành phố Hà Nội (256 GVMN công lập nội thành, 323 GVMN
11 công lập ngoại thành); 236 trẻ MG 5 - 6 tuổi ở tại 2 khu vực công lập nội thành (Bắc Từ Liêm) và công lập ngoại thành (Mỹ Đức); Địa bàn khảo sát: Các trường mầm non ở thành phố Hà Nội. Thời gian khảo sát: Từ tháng 5/2022 đến tháng 9/2022. 2.2.3. Nội dung và phương pháp khảo sát 2.2.3.1. Nội dung khảo sát: Thực trạng những hiểu biết của GVMN về KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM; thực trạng giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM ở trường mầm non; thực trạng KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM 2.2.3.2. Phương pháp khảo sát: Điều tra bằng Google biểu mẫu; quan sát, trò chuyện, chuyên gia, phân tích sản phẩm hoạt động, phỏng vấn sâu; thống kê toán học. Bảng 2.3. Thang đo nhận thức của GVMN về giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM Giá trị trung bình cho các mức độ Thang 1 2 3 4 5 Likert 5 1,00-1,8 1,81-2,60 2,61-3,40 3,41-4,20 4.21-5 2.2.4. Tiến trình khảo sát 2.2.4.1. Chuẩn bị khảo sát: Chuẩn bị các công cụ khảo sát thực trạng; Liên hệ với trường mầm non và gia đình trẻ. 2.2.4.2. Thực hiện khảo sát: Khảo sát trên GVMN; khảo sát trên trẻ MG 5 - 6 tuổi 2.2.4.3. Xử lý số liệu: Thu thập và xử lý số liệu để phân tích kết quả khảo sát thực trạng giáo dục KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM. 2.2.5. Tiêu chí và thang đánh giá kĩ năng giải quyết vấn đề của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động giáo dục STEAM: 2.2.5.1. Công cụ và thang đánh giá: 15 bức tranh về các tình huống được chia làm 2 phần liên quan đến các vấn đề khoa học (7 tình huống: THK1, THK2, THK5, THK6, THK8, THK9, THK14) và các vấn đề liên quan đến việc phải sử dụng các nguyên liệu công nghệ/kĩ thuật để giải quyết vấn đề (8 tình huống: THV3, THV4,THV7, THV10, THV11, THV12, THV13, THV15 ) [41] được vẽ bằng phần mềm Canva Pro. 2.2.5.2. Tiêu chí và các chỉ báo: Bảng 2.4. Bảng mô tả các tiêu chí và chỉ báo mức kĩ năng giải quyết vấn đề của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM Mức độ Kĩ năng Tiêu chí Mức độ 1 – Mức độ 2- Mức độ 3 – STT thành Yếu Trung bình Tốt phần (1 điểm) (2 điểm) (3 điểm) 1 Phát hiện - Nhận ra được - Chưa chỉ ra chi tiết bất - Chỉ ra chi tiết - Chỉ ra chi
12 vấn đề các chi tiết bất thường bất thường tiết bất thường thường trong - Chưa trình bày được - Trình bày được - Tự trình bày tình huống vấn đề cần giải quyết vấn đề cần giải được vấn đề - Trình bày quyết với sự trợ cần giải quyết được vấn đề cần giúp của người giải quyết khác Thể hiện - Tập trung Trẻ quan sát/lắng nghe -Trẻ quan - Trẻ tập trung mong quan sát/lắng đối tượng có vấn đề sát/lắng nghe quan sát/lắng muốn nghe nhưng còn mất tập trung đối tượng có vấn nghe đối GQVĐ - Đưa ra câu (quay mặt đi, nhìn ra chỗ đề. tượng có vấn hỏi khác, nói những thứ - Đưa ra câu hỏi đề. 2 không liên quan, …) về cách GQVĐ - Chủ động đề - Không đưa ra câu hỏi, xuất ý tưởng hay đề cập gì đến ý tưởng GQVĐ GQVĐ Đề xuất - Trình bày - Đưa ra ý tưởng GQVĐ Trình bày được Trình bày các ý được các ý vô lý 1 ý tưởng được 2 - 3 ý tưởng tưởng GQVĐ - Lựa chọn phương án GQVĐ khả thi tưởng GQVĐ GQVĐ - Lựa chọn được không phù hợp hoặc nhờ sự trợ đều khả thi. phương án phù giúp của người -Lựa chọn 3 hợp với điều khác được phương kiện thực tiễn -Lựa chọn 01 án GQVĐ phù phương án phù hợp nhất với hợp điều kiện sẵn có Lập kế - Trình bày - Trình bày không đầy - Trình bày được - Trình bày hoạch được các bước đủ các bước thực hiện ý đầy dủ các bước các bước thực GQVĐ thực hiện ý tưởng/Cần có gợi ý của thực hiện ý hiện ý tưởng theo ý tưởng người khác tưởng nhưng một cách logic tưởng đã - Dự kiến/ nêu - Nêu tên được đồ dùng chưa logic. - Dự kiến 4 chọn tên đồ dùng nhưng không phù hợp để - Dự kiến được được các đồ phù hợp để GQVĐ 1 số đồ dùng dùng phù hợp thực hiện ý phù hợp để để GQVĐ tưởng GQVĐ Thực hiện -Lựa chọn/ lấy - Chưa lấy đúng đồ dùng - Lấy được đồ - Lấy được đồ kế hoạch đồ dùng đồ phù hợp để GQVĐ dùng phù hợp dùng phù hợp GQVĐ dùng phù hợp - Thực hiện được 1, 2 - Thực hiện các 5 để thực hiện ý bước nhưng không bước GQVĐ -Tự thực hiện tưởng GQVĐ còn với một vài các bước -Thực hiện trợ giúp nhỏ từ GQVĐ một được các bước người khác cách hiệu quả.
13 GQVĐ theo ý tưởng đã chọn Tự đánh - Nhận xét - Không nhận xét được - Tự nhận xét - Tự nhận xét giá kết quả được ưu ưu điểm, hạn chế của kết được 1 ưu điểm, được các ưu GQVĐ điểm/hạn chế quả GQVĐ đã chọn. hạn chế của kết điểm, hạn chế của kết quả - Không đưa ra được quả GQVĐ. của kết quả GQVĐ hướng khắc phục hạn - Đưa ra được 1 GQVĐ 6 - Đưa ra hướng chế của ý tưởng GQVĐ hướng khắc - Đưa ra được khắc phục hạn phục hạn chế các hướng chế (nếu có) của kết quả điều chỉnh kết GQVĐ với sự quả GQVĐ trợ giúp của GV hợp lí. 2.2.5.3. Thang đánh giá Giá trị trung bình từ 1,00 - 1,67 ở mức Yếu; từ 1,671 - 2,34 ở mức Trung bình, 2,341 - 3,0 ở mức Tốt. 2.3. Phân tích kết quả khảo sát thực trạng * Một số kết quả khảo sát giáo viên Bảng 2.11. Nhận thức của GVMN về sự cần thiết của giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM Loại hình trường Mức độ hiểu biết Mầm non Rất không Không cần Bình Rất cần Cần thiết cần thiết thiết thường thiết n % n % n % n % n % Công lập nội thành 6 2,3 3 1,2 22 8,6 99 38,7 126 49,2 (256) Công lập ngoại 6 1,9 5 1,5 30 9,3 142 44 140 43,3 thành (323) Chung (579) 12 2,1 8 1,4 52 9 241 41,6 266 45,9 Từ bảng số liệu cho thấy, GVMN ở cả hai loại hình trường đều cho rằng rất cần thiết và cần thiết phải giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM. Chỉ có một tỷ lệ nhỏ GV cho rằng rất không cần thiết hoặc không cần thiết, với tỷ lệ thấp hơn 5% trong cả hai loại hình trường.
14 Bảng 2.13. Tần suất sử dụng các phương pháp, biện pháp giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM của GVMN Nội Ngoại Chung thành thành (n=579) Thứ Các phương pháp, biện pháp (n=256) (n=323) p bậc x̅ x̅ x̅ (SD) (SD) (SD) 3,80 3,81 3,81 1 Thí nghiệm 0,920 1 (0,783) (0,747) (0,762) 3,79 3,82 3,81 2 Tạo điều kiện cho trẻ trình bày ý tưởng 0,599 1 (0,813) (0,741) (0,773) 3,77 3,80 3,79 3 Dạy học hợp tác nhóm 0,540 2 (0,762) (0,774) (0,768) 3,75 3,75 3,75 4 Quan sát 0,962 3 (0,818) (0,757) (0,784) Đàm thoại, giải thích - giảng giải, 3,78 3,73 3,75 5 0,452 3 chỉ dẫn – giao nhiệm vụ (0,803) (0,776) (0,788) Tăng cường sự tham gia của trẻ 3,67 3,77 3,73 6 0,153 4 trong đánh giá và cải tiến sản phẩm (0,808) (0,791) (0,799) Tạo điều kiện cho trẻ tự lên kế 3,69 3,72 3,71 7 0,617 5 hoạch, thực hiện kế hoạch (0,803) (0,769) (0,784) 3,71 3,70 3,70 8 Trò chơi 0,950 6 (0,814) (0,799) (0,805) Dạy học sử dụng tình huống có 3,68 3,72 3,70 9 0,478 6 vấn đề (0,826) (0,812) (0,818) 3,45 3,50 3,48 10 Sơ đồ hóa, mô hình hóa 0,411 7 (0,871) (0,850) (0,859) Sử dụng hệ thống câu hỏi mở giúp 3,68 3,70 3,69 11 0,767 7 trẻ phát hiện vấn đề (0,811) (0,803) (0,806) Ghi chú: 1 ≤ ĐTB ≤ 5; p < 0,05 Bảng số liệu 2.13 ta thấy, GVMN sử dụng thường xuyên nhiều phương pháp, biện pháp để giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM (điểm trung bình từ 3,48 đến 3,81 và độ lệch chuẩn từ 0,773 đến 0,859). Trong đó, phương pháp, biện pháp được sử dụng rất thường xuyên là "Tạo điều kiện cho trẻ trình bày ý tưởng " và "thí nghiệm". Đây cũng phương pháp, biện pháp khi đi dự giờ, các GVMN sử dụng nhiều.
15 Bảng 2.14. Tần suất sử dụng các quy trình giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM của GVMN Nội Ngoại Chung thành thành (n=579) Thứ Các quy trình giáo dục KNGQVĐ (n=256) (n=323) p bậc x̅ x̅ x̅ (SD) (SD) (SD) Quy trình dạy học thông thường tương ứng với các hoạt động (Ổn 3,70 3,82 3,76 1 0,090 1 định – PP, hình thức tổ chức – Kết (0,895) (0,808) (0,849) luận) Quy trình 5E (Gắn kết, khám phá, 3,62 3,77 3,71 2 0,034 2 giải thích, áp dụng, đánh giá) (0,917) (0,777) (0,844) Quy trình EDP (Hỏi, tưởng tượng, 3,60 3,59 3,59 3 0,893 3 thiết kế, chế tạo, cải tiến) (0,844) (0,831) (0,836) Quy trình 6E (Gắn kết, khám phá, 3,46 3,61 3,55 4 giải thích, chế tạo, mở rộng, đánh 0,057 4 (0,928) (0,886) (0,907) giá 3,54 3,58 3,56 5 Quy trình dạy học nêu vấn đề 0,663 5 (0,919) (0,879) (0,897) 3,28 3,42 3,36 6 Quy trình dạy học truy vấn 0,084 6 (1,039) (0,976) (1,006) Từ dữ liệu, ta thấy, quy trình sử dụng ở tần suất trung bình là "Quy trình dạy học truy vấn". Phỏng vấn sâu 04 cán bộ quản lý tại 02 trường MN (MN ĐNA và MNTLB) để hiểu rõ vì sao quy trình này GVMN không thường xuyên sử dụng, nhận được phản hồi “Do GV không hiểu rõ quy trình này là như thế nào” (CBQL8 hiệu trưởng MN ĐNA); cô CBQL15 MN TLB có phản hồi “Với chị, khi nói quy trình dạy học truy vấn, chị cũng có chút khó hiểu”. Về các quy trình được sử dụng khi tổ chức hoạt động GD STEAM, cho thấy rằng tần suất sử dụng các quy trình 5E, 6E, dạy học truy vấn và dạy học nêu vấn đề của GVMN công lập ngoại thành thường xuyên hơn GVMN công lập nội thành, trong đó sự khác biệt có ý nghĩa thống kê của GV ngoại thành và nội thành ở quy trình 5E.
16 Bảng 2.18. Những khó khăn trong việc giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM Nội Ngoại Chung thành thành (n=579) Thứ Nội dung (n=256) (n=323) p bậc x̅ x̅ x̅ (SD) (SD) (SD) Trang thiết bị dành cho hoạt động GD 3,01 3,16 3,09 1 0,061 1 STEAM (0,922) (0,941) (0,935) Kiến thức, kỹ năng tổ chức của GV về 3,07 3,16 3,15 2 0,152 2 GD STEAM (0,723) (0,774) (0,748) Tài liệu tham khảo về hoạt động GD 3,03 3,24 3,15 3 0,006 2 STEAM (0,911) (0,932) (0,928) 3,12 3,24 3,19 4 Sự quan tâm hỗ trợ từ cộng đồng 0,110 3 (0,902) (0,897) (0,900) Thời gian dành cho hoạt động GD 3,10 3,29 3,19 5 0,13 3 STEAM (0,889) (896) (0,891) 3,25 3,33 3,30 6 Sự quan tâm hỗ trợ Ban Giám hiệu 0,255 4 (0,919) (0,936) (0,929) Qua bảng trên, chúng ta thấy, GVMN gặp khó khăn trong việc GD KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM. Trong đó khó khăn nhất mà hầu hết các GV lựa chọn là Trang thiết bị dành cho hoạt động GD STEAM (x = 3,09đ), ̅ tiếp đến là Kiến thức, kĩ năng tổ chức hoạt động GD STEAM của GVMN và Tài liệu tham khảo về tổ chức hoạt động GD STEAM (x = 3,15đ); Khi trao đổi trực tiếp, ̅ GV65 “Thiếu cơ sở vật chất; Thiếu nhân lực đáp ứng yêu cầu; Không có kế hoạch và chiến lược rõ ràng trong việc triển khai STEAM; chưa đưa STEAM vào chương trình trình giáo dục của trường mầm non; số lượng trẻ ở mỗi lớp nhiều và cơ chế quản lý thiếu linh hoạt”. * Thực trạng KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM Luận án sử dụng 4 bài tập tình huống có vấn đề đầu tiên (từ bài tập tình huống thứ 1 đến bài tập tình huống thứ 4 - phụ lục 6) để đo 6 kĩ năng thành phần của trẻ, kết quả thu được như sau:
17 Bảng 2.23. Thực trạng KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM Ngoại Chung Nội thành thành (n = 236) TT Kỹ năng thành phần (n = 88) p (n = 148) x̅ SD x̅ SD x̅ SD 1 Phát hiện vấn đề 2,26 0,47 2,07 0,57 2,15 0,52 ,012 2 Thể hiện mong muốn GQVĐ 2,19 0,46 1,99 0,53 2,09 0,50 ,004 3 Đề xuất các ý tưởng GQVĐ 2,06 0,34 1,87 0,47 1,97 0,40 ,001 Lập kế hoạch GQVĐ theo ý tưởng 4 1,96 0,26 1,76 0,41 1,86 0,33 ,000 đã chọn 5 Thực hiện kế hoạch GQVĐ 1,97 0,37 1,91 0,53 1,94 0,45 ,403 6 Tự đánh giá kết quả GQVĐ 1,94 0,24 1,69 0,49 1,82 0,37 ,000 Chung 2,06 0,35 1,88 0,5 1,97 0,35 0,07 Qua bảng 2.23 ta thấy, KNGQVĐ trong hoạt động GD STEAM của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong nghiên cứu này ở mức trung bình (x = 1,97 đ) và không đồng đều (SD = ̅ 0,43), KNGQVĐ trong hoạt động GD STEAM của trẻ MG 5 - 6 tuổi ở các trường mầm non công lập nội thành Hà Nội tốt và đồng đều hơn của trẻ ở các trường mầm non công lập ngoại thành Hà Nội (nội thành: x = 2,06 đ, SD = 0,35; ngoại thành: x = ̅ ̅ 1,88 đ, SD = 0,50). Đánh giá chung về KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM của các tình huống liên quan đến khoa học, công nghệ và kĩ thuật Để đánh giá chung mức độ KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM được thể hiện qua 4 kĩ năng thành phần mang tính định hướng, luận án tổng hợp kết quả đo những kĩ năng này qua 11 bài tập tình huống liên quan đến khoa học, công nghệ và kĩ thuật (từ bài tập tình huống thứ 5 đến bài tập tình huống thứ 15). Kết quả thu được như sau: Bảng 2.29. Thực trạng KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM của các tình huống liên quan đến khoa học, công nghệ và kĩ thuật Mức Nội thành Ngoại thành Chung Thứ KN thành phần x̅ độ n % x̅ n % x̅ n % bậc Yếu 4 4,5 36 24,3 40 16,9 Trung Phát hiện vấn đề 54 61,4 2,26 65 43,9 2,06 119 50,4 2,16 1 bình Tốt 30 34,1 47 31,8 77 32,6 Yếu 6 6,8 38 25,7 44 18,6 Thể hiện mong Trung 56 63,6 2,19 78 52,7 1,98 134 56,8 2,08 2 muốn GQVĐ bình Tốt 26 29,5 32 21,6 58 24,6
18 Yếu 11 12,5 58 39,2 69 29,2 Đề xuất các ý Trung 56 63,6 2,06 66 44,6 1,86 122 51,7 1,96 3 tưởng GQVĐ bình Tốt 21 23,9 24 16,2 45 19,1 Yếu 12 13,6 68 45,9 80 33,9 Lập kế hoạch Trung GQVĐ theo ý 70 79,5 1,96 70 47,3 1,76 140 59,3 1,81 4 bình tưởng đã chọn Tốt 6 6,8 10 6,8 16 6,8 Qua bảng trên ta thấy, 4 kĩ năng thành phần mang tính định hướng của KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi liên quan đến khoa học, công nghệ và kĩ thuật trong nghiên cứu này đạt mức trung bình (x dao động từ 1,81 đến 2,16). Trong đó kĩ năng ̅ Phát hiện vấn đề của trẻ là tốt nhất, kĩ năng Lập kế hoạch GQVĐ theo ý tưởng đã lựa chọn là thấp hơn cả. * Đánh giá chung về thực trạng giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM: GVMN đã nhận thức được sự cần thiết của việc giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi trong hoạt động GD STEAM. GVMN ở cả hai nhóm đều có hiểu biết tốt về đặc trưng và mục tiêu của hoạt động GD STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi, tuy nhiên đặc trưng về tích hợp mức độ hiểu biết của giáo viên lại ở mức độ trung bình, mục tiêu về KNGQVĐ trong hoạt động GD STEAM có được GV thường xuyên lựa chọn nhưng không phải là mục tiêu ưu tiên hàng đầu của GV. GVMN chưa hiểu đúng và không đầy đủ về các thành tố STEAM, mức độ hiểu biết về các nội dung GD STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi ở mức độ trung bình của cả GV tại các trường mầm non công lập nội thành và ngoại thành Hà Nội. GVMN chưa nắm vững các quy trình tìm tòi khám phá, quy trình thiết kế kĩ thuật trong tổ chức hoạt động GD STEAM hướng đến việc giáo dục KNGQVĐ cho trẻ MG 5 - 6 tuổi. GV gặp khó khăn trong việc chuẩn bị môi trường trang thiết bị, nguồn tài liệu tham khảo và thấy kiến thức, kĩ năng tổ chức hoạt động GD STEAM còn nhiều hạn chế. Qua quá trình quan sát GV tổ chức hoạt động GD STEAM cho trẻ MG 5 - 6 tuổi, cho thấy, giáo viên chưa khai thác được triệt để thế mạnh của hoạt động GD STEAM cho trẻ, GV có hướng đến việc cho trẻ trải nghiệm, nhưng sự trải nghiệm theo cách của cô làm, cô làm mẫu, chưa tạo điều kiện để trẻ có cơ hội được tự mình phát hiện, lập kế hoạch, giải quyết và đánh giá quá trình GQVĐ của mình. Kết quả của quá trình đo, cho kết quả KNGQVĐ của trẻ MG 5 - 6 tuổi khi gặp các tình huống có vấn đề trong cuộc sống và hoạt động tại các trường mầm non công lập nội thành và ngoại thành ở mức trung bình, phần lớn trẻ có xu hướng nhờ người lớn, bố mẹ, cô giáo giải quyết hộ khi gặp vấn đề thay vì tự giải quyết