Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Ứng dụng bản đồ tư duy để hướng dẫn học sinh trung học phổ thông lập ý cho bài văn nghị luận

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI<br /> ----------<br /> <br /> TRẦN HOÀI PHƢƠNG<br /> <br /> ỨNG DỤNG BẢN ĐỒ TƢ DUY<br /> ĐỂ HƢỚNG DẪN HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG<br /> LẬP Ý CHO BÀI VĂN NGHỊ LUẬN<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC<br /> <br /> HÀ NỘI – 2016<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI<br /> 1.1. Ý nghĩa của dạy học làm văn nghị luận nói chung, lập ý cho<br /> bài văn nghị luận nói riêng trong nhà trƣờng phổ thông<br /> Hiểu biết về văn nghị luận tạo ra nền tảng vững chắc để người<br /> học biết bày tỏ chính kiến, bàn luận, đánh giá một vấn đề nảy sinh<br /> trong cuộc sống; có khả năng đưa ra các lí lẽ, dẫn chứng thuyết phục<br /> để người nghe tin tưởng vào luận điểm của mình, nhờ đó mà hành<br /> động đúng đắn.<br /> Nếu quan niệm ý là linh hồn của một bài văn thì lập ý chính là<br /> quá trình suy nghĩ có ý thức nhằm dự liệu trước những gì sẽ làm nên<br /> linh hồn ấy. Phải lập ý thì người viết mới có hệ thống luận điểm, luận<br /> cứ cơ bản, hợp lí, làm sáng tỏ được vấn đề được nêu.<br /> Vì thế, dạy học làm văn nghị luận nói chung, dạy học lập ý cho<br /> bài văn nghị luận nói riêng có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với việc<br /> phát triển tư duy của HS THPT.<br /> 1.2. Thực trạng khả năng lập ý cho bài văn nghị luận của học sinh<br /> trung học phổ thông<br /> Mặc dù GV đã dành những tiết trả bài, chữa bài trước lớp và sửa<br /> chi tiết bài kiểm tra song nhiều HS vẫn lặp lại biểu hiện cơ bản như:<br /> viết thiếu ý, trùng lặp ý, lạc ý, xác định đúng luận đề nhưng luận điểm<br /> không phù hợp, không có tác dụng làm sáng tỏ cho luận đề; hoặc trong<br /> một luận điểm lại có những luận cứ đi chệch ra khỏi quỹ đạo. Nhiều<br /> em thường xuyên mắc lỗi logic khi tổ chức sắp xếp ý, khiến bài viết<br /> chỉ có tập hợp ý lộn xộn mà chưa có hệ thống ý thống nhất. Nhiều em<br /> cũng chưa có thói quen lập ý trước khi viết bài.<br /> 1.3. Hiệu quả của việc ứng dụng bản đồ tƣ duy trong dạy học<br /> Những thành công ứng dụng bước đầu đã cho thấy khả năng đưa<br /> BĐTD vào sâu hơn trong môi trường dạy học, cụ thể là biến nó trở<br /> thành một công cụ tư duy kích thích tiềm năng hoạt động của HS; một<br /> phương tiện dạy học tiên tiến khơi dậy ở các em niềm say mê học tập<br /> và duy trì được hoạt động tự học lâu dài.<br /> Xuất phát từ một vài nhận xét như trên cùng với quan điểm cho<br /> rằng có thể dùng thêm BĐTD vào dạy học như một công cụ, phương<br /> tiện giúp quá trình dạy học trở nên sinh động, phong phú hơn, chúng<br /> tôi lựa chọn đề tài “Ứng dụng bản đồ tƣ duy để hƣớng dẫn học sinh<br /> trung học phổ thông lập ý cho bài văn nghị luận”.<br /> <br /> 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU<br /> Trên cơ sở nghiên cứu và hệ thống hoá những nội dung tư tưởng<br /> cốt lõi của lí thuyết BĐTD do Tony Buzan thiết lập từ góc nhìn lập ý<br /> cho bài văn nghị luận, nghiên cứu thực trạng dạy học lập ý cho bài văn<br /> nghị luận ở THPT; nghiên cứu xác định khả năng ứng dụng BĐTD vào<br /> dạy học lập ý cho bài văn nghị luận, luận án đề xuất quy trình, cách<br /> thức tổ chức hướng dẫn cho HS THPT ứng dụng BĐTD vào lập ý cho<br /> bài văn nghị luận nhằm góp thêm một tiếng nói khẳng định giá trị, ưu<br /> thế của công cụ này đối với việc phát triển tư duy cho HS, góp phần<br /> nâng cao chất lượng dạy học Ngữ văn nói chung, dạy học văn nghị<br /> luận nói riêng.<br /> 3. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU<br /> - Nghiên cứu, lựa chọn và hệ thống những nội dung tư tưởng cốt<br /> lõi trong lí thuyết BĐTD của Tony Buzan và những ứng dụng của nó<br /> trong dạy học.<br /> - Phân tích sự phù hợp và khả năng ứng dụng BĐTD vào dạy học<br /> lập ý cho bài văn nghị luận cho HS THPT<br /> - Điều tra khảo sát để tìm hiểu thực trạng dạy học lập ý cho bài<br /> văn nghị luận ở nhà trường THPT theo lí thuyết BĐTD.<br /> - Đề xuất quy trình, hình thức tổ chức dạy học, xây dựng hệ<br /> thống bài tập lập ý bằng BĐTD để rèn luyện cho HS kĩ năng lập ý cho<br /> bài văn nghị luận.<br /> - Tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá hiệu quả của<br /> việc ứng dụng BĐTD để hướng dẫn HS THPT lập ý cho bài văn nghị<br /> luận mà đề tài đã đề xuất.<br /> 4. ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU<br /> Nghiên cứu lí thuyết BĐTD của Tony Buzan, việc ứng dụng lí<br /> thuyết này vào dạy học lập ý cho bài văn nghị luận ở THPT và quy<br /> trình dạy học rèn luyện cho HS kĩ năng lập ý cho bài văn nghị luận<br /> theo hướng ứng dụng lí thuyết BĐTD.<br /> 5. PHẠM VI NGHIÊN CỨU<br /> Lí thuyết BĐTD hứa hẹn mang đến những hiệu quả nhất định cho<br /> dạy học Ngữ văn, đặc biệt là dạy học tạo lập các văn bản thuộc nhiều<br /> phương thức khác nhau. Tuy nhiên, trong khuôn khổ Luận án này,<br /> chúng tôi xác định giới hạn nghiên cứu: Văn nghị luận trong chương<br /> trình THPT, đảm bảo lựa chọn các đề bài tiêu biểu, khả thi, phù hợp<br /> với đối tượng HS; nghiên cứu cách thức tổ chức dạy học, rèn luyện và<br /> xây dựng hệ thống bài tập rèn kĩ năng lập ý của HS bằng BĐTD.<br /> <br /> 6. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 6.1. Phương pháp điều tra, khảo sát<br /> 6.2. Phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu<br /> 6.3. Phương pháp thống kê, xử lí số liệu<br /> 6.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm<br /> 6.5. Phương pháp lập bản đồ tư duy<br /> 7. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC<br /> Nếu xác lập được sự tương đồng giữa logic lập BĐTD theo quan<br /> điểm của Tony Buzan với logic lập ý cho bài văn nghị luận để trên cơ<br /> sở đó đề xuất được quy trình hướng dẫn HS lập ý cho bài văn nghị luận<br /> bằng BĐTD thì sẽ giúp HS nhận thức rõ vai trò của lập ý trong quá<br /> trình làm bài văn, biết cách lập ý đầy đủ, chặt chẽ, nâng cao được chất<br /> lượng bài viết, đồng thời phát triển năng lực tư duy một cách hiệu quả;<br /> nhờ đó, nâng cao được chất lượng dạy học làm văn nghị luận nói riêng,<br /> dạy học Ngữ văn nói chung.<br /> 8. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN<br /> 8.1. Hệ thống hóa những nội dung tư tưởng cốt lõi của lí thuyết<br /> BĐTD do Tony Buzan thiết lập có giá trị định hướng xây dựng logic<br /> lập ý cho bài văn nghị luận.<br /> 8.2. Chỉ ra được sự tương đồng giữa logic lập ý cho bài văn nghị<br /> luận với logic lập BĐTD; từ đó, xác định được sự phù hợp và khả năng<br /> ứng dụng lí thuyết BĐTD vào dạy học lập ý bài làm văn nghị luận cho<br /> HS THPT.<br /> 8.3. Bước đầu đưa ra những nhận xét, đánh giá về thực trạng dạy<br /> học lập ý cho bài văn nghị luận ở trường THPT, chỉ ra những mặt tích<br /> cực và hạn chế, nguyên nhân của hạn chế để thấy rõ hiệu quả và sự cần<br /> thiết của việc ứng dụng BĐTD vào dạy học nói chung, dạy học lập ý<br /> cho bài văn nghị luận nói riêng như là một giải pháp trong việc góp<br /> phần khắc phục hạn chế.<br /> 8.4. Đề xuất được quy trình, hình thức tổ chức dạy học cùng hệ<br /> thống bài tập lập ý bằng BĐTD để hướng dẫn và rèn luyện cho HS kĩ<br /> năng lập ý cho bài văn nghị luận một cách hiệu quả, giúp các em học<br /> tập tốt hơn nội dung này, đồng thời phát triển tư duy cho các em.<br /> Với những đóng góp nêu trên, Luận án có thể được xem là một<br /> gợi ý thiết thực, một lời đề dẫn cho hướng tìm tòi mới trong dạy học<br /> lập ý bài văn nghị luận ở nhà trường phổ thông.<br /> <br /> 9. CẤU TRÚC LUẬN ÁN<br /> Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Phụ lục và Tài liệu tham khảo, nội<br /> dung chính của luận án được triển khai thành 4 chương:<br /> Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu<br /> Chương 2. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc ứng dụng BĐTD<br /> vào dạy học lập ý cho bài văn nghị luận ở THPT<br /> Chương 3. Tổ chức dạy học lập ý cho bài văn nghị luận ở THPT<br /> bằng BĐTD<br /> Chương 4. Thực nghiệm sư phạm<br /> <br />