Tóm tắt luận án Tiến sĩ Kinh tế Chính trị: Sự hình thành thị trường hàng hoá giao sau cho một số nông sản ở Việt Nam

Chia sẻ: Nguyen Minh Cuong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

35
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của luận án nhằm đề xuất hướng giải quyết nhằm hình thành thành thị trường hàng hóa nông sản giao sau; làm rõ bản chất, chức năng, vai trò thị trường, nghiên cứu kinh nghiệm của nước ngoài và rút ra các bài học cho Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Kinh tế Chính trị: Sự hình thành thị trường hàng hoá giao sau cho một số nông sản ở Việt Nam

®¹i häc quèc gia hµ néi Tr−êng §¹i häc kinh tÕ ---------------------------------------------- NguyÔn l−¬ng thanh Sù h×nh thμnh thÞ tr−êng hμng ho¸ giao sau cho mét sè n«ng s¶n ë viÖt nam Chuyªn ngµnh: Kinh tÕ chÝnh trÞ M· sè: 62.31.01.01 Tãm t¾t LuËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ chÝnh trÞ Hμ néi- 2010
C«ng tr×nh ®−îc hoµn thµnh t¹i Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi Nguêi h−íng dÉn khoa häc: 1. PGS.TS. NguyÔn V¨n Nam 2. TS. Ph¹m Quang Vinh Ph¶n biÖn 1: PGS.TS. Lê Xuân Bá Ph¶n biÖn 2: PGS.TS. Nguyễn Đình Long Ph¶n biÖn 3: PGS.TS. Trịnh Thị Hoa Mai LuËn ¸n ®−îc b¶o vÖ tr−íc Héi ®ång cÊp nhµ n−íc chÊm luËn ¸n tiÕn sÜ häp t¹i Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ, §¹i häc Quèc gia, Hµ Néi vµo håi 16 giê 00 ngµy 29 th¸ng 6 n¨m 2010. Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i: - Th− viÖn Quèc gia ViÖt Nam - Trung t©m th«ng tin - Th− viªn §¹i häc Quèc gia Hµ Néi
C¸c c«ng tr×nh khoa häc cña t¸c gi¶ ®∙ c«ng bè liªn quan ®Õn luËn ¸n A. Bµi ®¨ng t¹p chÝ 1). NguyÔn L−¬ng Thanh (2009), “ThÞ tr−êng hµng ho¸ n«ng s¶n giao sau - gi¶i ph¸p cho sù ph¸t triÓn míi”, §Æc san tµi chÝnh, sè 175 th¸ng 9/2009, tr. 28-29. 2). NguyÔn L−¬ng Thanh (2009), “ThÞ tr−êng hµng ho¸ n«ng s¶n giao sau vµ vai trß cña nã ®èi víi viÖc tiªu thô n«ng s¶n ë n−íc ta”, T¹p chÝ qu¶n lý kinh tÕ, sè 28 th¸ng (9+10)/ 2009, tr. 67-69. B. §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc 3). NguyÔn L−¬ng Thanh (2001), Chñ nhiÖm ®Ò tµi khoa häc c«ng nghÖ cÊp Bé (Bé Th−¬ng m¹i),“Mét sè kiÕn nghÞ vÒ gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ th−¬ng m¹i n−íc ta víi mét sè thÞ tr−êng chñ yÕu Nam ¸- Trung cËn ®«ng”, M· sè: 96-78-102. Bé Th−¬ng m¹i, Hµ Néi. Biªn b¶n nghiÖm thu ngµy 22/11/2001. 4). NguyÔn L−¬ng Thanh (1999), Chñ nhiÖm ®Ò tµi khoa häc c«ng nghÖ cÊp Bé (Bé Th−¬ng m¹i), “Xu h−íng ph¸t triÓn vµ ®Þnh h−íng tæ chøc qu¶n lý nhµ n−íc c¸c dÞch vô th−¬ng m¹i ë ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010”, M· sè: 2001-78-007. Bé Th−¬ng m¹i, Hµ Néi. Biªn b¶n nghiÖm thu ngµy 18/10/1999.
më ®Çu 1. Sù cÇn thiÕt nghiªn cøu cña ®Ò tµi Trong thêi gian qua, nhê nh÷ng chñ tr−¬ng ®óng ®¾n vÒ ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, nªn khèi l−îng hµng ho¸ n«ng s¶n ®· t¨ng lªn ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn, viÖc tiªu thô n«ng s¶n hµng ho¸ ®· gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n bÊt cËp, ChÝnh phñ ®· tiÕn hµnh mét sè biÖn ph¸p nh»m thóc ®Èy tiªu thô nh− trî gi¸ xuÊt khÈu, hç trî l·i suÊt mua gom t¹m tr÷…, song nh×n chung cßn thiÕu tÝnh chiÕn l−îc vµ nÆng vÒ xö lý t×nh huèng. Sù biÕn ®éng phøc t¹p vÒ gi¸ c¶ n«ng s¶n trªn thÞ tr−êng vµ ®iÖp khóc “®−îc mïa mÊt gi¸, ®−îc gi¸ mÊt mïa”vÉn th−êng x¶y ra, ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. T¹i c¸c n−íc tiªn tiÕn, viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp th−êng g¾n liÒn víi tiªu thô, b»ng c¸ch h×nh thµnh nhiÒu lo¹i h×nh thÞ tr−êng, mµ mét trong c¸c lo¹i h×nh ®ã lµ “thÞ tr−êng hµng hãa n«ng s¶n giao sau”. Trªn thÞ tr−êng nµy, viÖc mua b¸n n«ng s¶n ®−îc tiÕn hµnh th«ng qua viÖc giao dÞch c¸c hîp ®ång giao sau. Nhê ®ã, mµ nhµ s¶n xuÊt chñ ®éng ®−îc viÖc tiªu thô n«ng s¶n, gi¶m thiÓu ®−îc rñi ro vÒ gi¸ tr−íc nh÷ng biÕn ®éng phøc t¹p cña thÞ tr−êng. ThÞ tr−êng nµy cßn lµ n¬i thu hót sù tham gia cña c¸c nhµ kinh doanh rñi ro, c¸c tæ chøc tµi chÝnh, ng©n hµng vµo tiªu thô n«ng s¶n. ThÞ tr−êng cßn lµ n¬i cung cÊp th«ng tin vÒ cung cÇu vµ gi¸ c¶ n«ng s¶n, gióp cho c«ng t¸c thèng kª th−¬ng m¹i vµ qu¶n lý nhµ n−íc. §Ó thiÕt lËp thÞ tr−êng ë n−íc ta, cÇn ph¶i nghiªn cøu b¶n chÊt, c¬ chÕ ho¹t ®éng còng nh− c¸c ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cña viÖc h×nh thµnh thÞ tr−êng. TiÕn hµnh ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng c¸c ®iÒu kiÖn ®ã, ®Ò xuÊt ®Þnh h−íng, m« h×nh vµ gi¶i ph¸p nh»m h×nh thµnh thÞ tr−êng... §ã chÝnh lµ sù cÇn thiÕt cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi “Sù h×nh thµnh thÞ tr−êng hµng hãa giao sau cho mét sè n«ng s¶n ë ViÖt Nam”. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu cña ®Ò tµi ë c¸c n−íc ph¸t triÓn viÖc nghiªn cøu vÒ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng ®· ®−îc tiÕn hµnh tõ l©u. HiÖn nay, t¹i nhiÒu n−íc thÞ tr−êng ®· ®−îc h×nh thµnh vµ ®· ®i vµo ho¹t ®éng, nªn c¸c nghiªn cøu th−êng tËp trung vµo nghiÖp vô kinh doanh trªn thÞ tr−êng. ë n−íc ta tuy thÞ tr−êng ch−a h×nh thµnh, nh−ng còng ®· cã c¸c nghiªn cøu vÒ b¶n chÊt, vai trß cña thÞ tr−êng, tuy nhiªn ch−a cã tÝnh hÖ thèng. Mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu ®¸ng chó ý lµ: Nghiªn cøu vÒ “ThÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau vµ viÖc triÓn khai x©y dùng ë ViÖt Nam” (2000) cña PGS.TS. NguyÔn V¨n Nam, nghiªn cøu nµy ®· nªu lªn nh÷ng nÐt tæng quan vÒ thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau. Nghiªn cøu cña Lª Hoµng Nhi “§Þnh h−íng x©y dùng khung khæ ph¸p lý cho hîp ®ång giao sau trong thÞ tr−êng giao sau t¹i ViÖt Nam” (2004) vµ Vò ThÞ Minh NguyÖt “ C¸c d¹ng hîp ®ång giao dÞch trong thÞ tr−êng hµng hãa giao sau” (2005), ®· tËp trung vµo khÝa c¹nh hîp ®ång mét néi dung quan träng cña thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu Môc tiªu cña ®Ò tµi lµ ®Ò xuÊt ®Þnh h−íng, gi¶i ph¸p nh»m h×nh thµnh thÞ tr−êng hµng hãa n«ng s¶n giao sau ë n−íc ta trong thêi gian tíi. 1
NhiÖm vô nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ: lµm râ b¶n chÊt, chøc n¨ng, vai trß cña thÞ tr−êng; Nghiªn cøu kinh nghiÖm cña n−íc ngoµi vµ rót ra c¸c bµi häc cho ViÖt Nam; Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cña viÖc h×nh thµnh thÞ tr−êng ë n−íc ta; §Ò xuÊt ®Þnh h−íng, m« h×nh vµ gi¶i ph¸p nh»m h×nh thµnh thÞ tr−êng. 4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu - §èi t−îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ sù h×nh thµnh thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau cho mét sè n«ng s¶n ë n−íc ta. - Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi vÒ kh«ng gian lµ ®Þa bµn c¶ n−íc, vÒ thêi gian lµ tõ n¨m 1990 ®Õn hÕt n¨m 2008. 5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ò tµi sö dông ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu phæ biÕn lµ ph−¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö. Mét sè ph−¬ng ph¸p cô thÓ ®−îc vËn dông trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu lµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®iÓn h×nh, ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu tæng hîp, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸... 6. Nh÷ng ®ãng gãp míi vÒ khoa häc cña ®Ò tµi - §Ò tµi cung cÊp nh÷ng néi dung c¬ b¶n vÒ mét lo¹i h×nh thÞ tr−êng míi ë n−íc ta, ®ång thêi lµm râ vai trß cña thÞ tr−êng ®èi víi viÖc thóc ®Èy tiªu thô vµ gi¶m thiÓu rñi ro vÒ gi¸ n«ng s¶n tr−íc nh÷ng biÕn ®éng phøc t¹p cña thÞ tr−êng. - Trªn c¬ së nghiªn cøu kinh nghiÖm cña c¸c n−íc Th¸i Lan, Trung Quèc vµ Hoa kú, ®Ò tµi ®· rót ra c¸c bµi häc cho ViÖt nam trong viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng hµng ho¸ n«ng s¶n giao sau. - H×nh thµnh c¬ së khoa häc vÒ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó h×nh thµnh thÞ tr−êng hµng ho¸ n«ng s¶n giao sau, ®ång thêi ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng c¸c ®iÒu kiÖn ®ã ë n−íc ta. - §Ò xuÊt c¸c quan ®iÓm, m« h×nh, gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ nh»m h×nh thµnh tr−êng hµng ho¸ n«ng s¶n giao sau ë n−íc ta trong thêi gian tíi. - Cung cÊp nh÷ng tµi liÖu tham kh¶o bæ Ých cho viÖc nghiªn cøu vÒ mét lo¹i h×nh thÞ tr−êng kinh doanh rñi ro míi ë n−íc ta. 7. Bè côc cña ®Ò tµi Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, phô lôc vµ c¸c tµi liÖu tham kh¶o luËn ¸n sÏ ®−îc kÕt cÊu thµnh 3 ch−¬ng nh− sau: Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, phô lôc vµ c¸c tµi liÖu tham kh¶o luËn ¸n sÏ ®−îc kÕt cÊu thµnh 3 ch−¬ng nh− sau: Ch−¬ng 1: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ sù h×nh thµnh thÞ tr−êng hµng ho¸ n«ng s¶n giao sau Ch−¬ng 2: Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng nh÷ng ®iÒu kiÖn h×nh thµnh thÞ tr−êng hµng ho¸ n«ng s¶n giao sau ë n−íc ta Ch−¬ng 3: Quan ®iÓm, môc tiªu vµ gi¶i ph¸p h×nh thµnh thÞ tr−êng hµng ho¸ n«ng s¶n giao sau ë ViÖt Nam 2
Ch−¬ng 1 C¬ së lý luËn vμ thùc tiÔn vÒ sù h×nh thμnh thÞ tr−êng hμng ho¸ n«ng s¶n giao sau 1.1. Kh¸i qu¸t vÒ thÞ tr−êng hμng hãa giao sau 1.1.1. Kh¸i niÖm Trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸, thÞ tr−êng lµ c¬ së ®Ó ng−êi s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt c¸i g×, cho ai vµ nh− thÕ nµo?ViÖc mua b¸n trªn thÞ tr−êng cã thÓ tiÕn hµnh theo nhiÒu ph−¬ng thøc ng−êi mua vµ ng−êi b¸n gÆp gì trùc tiÕp ®Ó tho¶ thuËn, nÕu tho¶ thuËn xong lµ nhËn hµng vµ thanh to¸n. Tuy nhiªn, còng cã tr−êng hîp viÖc tho¶ thuËn ®−îc tiÕn hµnh tr−íc, cßn viÖc giao hµng vµ nhËn tiÒn l¹i ®−îc thùc hiÖn sau mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. Sù t¸ch biÖt vÒ thêi gian tõ khi tho¶ thuËn ®Õn khi giao tiÒn, nhËn hµng lµ tiªu chÝ quan träng ph©n biÖt kh¸i niÖm thÞ tr−êng giao ngay vµ thÞ tr−êng giao sau. Trong thÞ tr−êng giao sau, viÖc mua b¸n ®−îc tiÕn hµnh th«ng qua c¸c hîp ®ång giao sau. §ã lµ mét cam kÕt ph¸p lý cña c¸c bªn vÒ viÖc mua hoÆc b¸n mét hµng hãa víi khèi l−îng, chÊt l−îng, thêi gian giao hµng, cßn gi¸ c¶ kh«ng ph¶i lµ gi¸ giao ngay cña thêi ®iÓm hiÖn t¹i, mµ lµ gi¸ trong mét kho¶ng thêi gian sau ®ã nh−ng l¹i ®−îc Ên ®Þnh vµo thêi ®iÓm hiÖn t¹i. Do thÞ tr−êng biÕn ®éng nªn gi¸ c¶ ®−îc cam kÕt trªn hîp ®ång th−êng chªnh lÖch víi gi¸ thùc trªn thÞ tr−êng, nªn ng−êi ta cã thÓ mua ®i, b¸n l¹i trao tay c¸c hîp ®ång tr−íc ngµy nã ®−îc thanh lý. NÕu ng−êi së h÷u hîp ®ång kh«ng muèn thùc hiÖn nã, th× hä cã thÓ b¸n l¹i cho ng−êi kh¸c. Gi¸ chuyÓn nh−îng hîp ®ång lªn xuèng phô thuéc vµo diÔn biÕn cña gi¸ hµng ho¸ trªn thÞ tr−êng, hay chÝnh x¸c h¬n lµ sù chªnh lÖch gi÷a gi¸ ghi trªn hîp ®ång vµ gi¸ trªn thÞ tr−êng giao ngay. ViÖc mua b¸n c¸c hîp ®ång cã thÓ diÔn ra mét c¸ch tù ph¸t phi tËp trung, nh−ng còng cã thÓ diÔn ra t¹i mét ®Þa ®iÓm tËp trung, cã tæ chøc chÆt chÏ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt vµ ®−îc gäi lµ “së giao dÞch hµng ho¸”. C¶ giao dÞch phi tËp trung (ngoµi së) lÉn tËp trung t¹i së giao dÞch t¹o thµnh mét thÞ tr−êng míi gäi lµ thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau. §©y lµ mét lo¹i h×nh thÞ tr−êng, mµ ë ®ã ng−êi ta mua b¸n víi nhau, kh«ng ph¶i lµ giao ngay trùc tiÕp nh÷ng l« hµng ®ang cã, mµ chØ lµ ký kÕt c¸c hîp ®ång mua b¸n nh÷ng l« hµng sÏ cã, víi nh÷ng tiªu chuÈn vÒ chÊt l−îng vµ sè l−îng ®· ®Þnh, cßn viÖc giao hµng vµ thanh to¸n ®−îc thùc hiÖn sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh, theo nh÷ng quy ®Þnh cã tÝnh ph¸p lý. ViÖc tham gia vµo thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau vÒ thùc chÊt lµ tham gia vµo c¸c bªn cña hîp ®ång giao sau, v× lÏ ®ã ng−êi ta cßn gäi thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau lµ thÞ tr−êng hîp ®ång. Tuy nhiªn, so víi hîp ®ång giao ngay, c¸c hîp ®ång giao sau cã c¸c ®iÓm kh¸c biÖt vÒ gi¸ c¶ vµ tÝnh linh ho¹t ®Ó gi¶i phãng nghÜa vô cña c¸c bªn tham gia.Trong hîp ®ång giao ngay gi¸ c¶ cña hµng ho¸ lµ gi¸ cña thÞ tr−êng ë thêi ®iÓm hiÖn t¹i, cßn gi¸ c¶ trong hîp ®ång giao sau lµ gi¸ dù ®o¸n cña hµng ho¸ trªn thÞ tr−êng trong t−¬ng lai.Trong c¸c hîp ®ång giao ngay nghÜa vô vµ quyÒn lîi (hay vÞ thÕ) cña c¸c bªn tham gia, kh«ng thay ®æi cho ®Õn ngµy thùc hiÖn hîp ®ång. Trong hîp ®ång giao sau, c¸c bªn cã thÓ kÕt thóc sím vÞ thÕ cña m×nh, th«ng qua viÖc 3
chuyÓn nh−îng c¸c hîp ®ång trªn thÞ tr−êng. Sì dÜ c¸c hîp ®ång nµy cã thÓ chuyÓn nh−îng ®−îc, lµ v× nã cã thÓ mang l¹i lîi Ých cho ng−êi së h÷u nã, do sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ hµng ho¸ trªn thÞ tr−êng sau mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. 1.1.2. C¸c lo¹i h×nh thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau 1.1.2.1. Hîp ®ång triÓn h¹n vµ thÞ tr−êng triÓn h¹n Hîp ®ång triÓn h¹n (Forward contract) lµ mét tho¶ thuËn tay ®«i (cã thÓ qua nhµ m«i giíi) diÔn ra ngoµi së giao dÞch vÒ viÖc mua b¸n mét hµng ho¸ nµo ®ã víi sè l−îng vµ gi¸ c¶ x¸c ®Þnh nh−ng ®−îc giao vµ thanh to¸n vµo mét thêi ®iÓm ®· ®−îc Ên ®Þnh trong t−¬ng lai. §©y lµ lo¹i hîp ®ång ®¬n gi¶n nhÊt trong c¸c hîp ®ång giao sau, ch¼ng h¹n hîp ®ång tháa thuËn vÒ viÖc mua b¸n n«ng s¶n gi÷a n«ng d©n vµ nhµ chÕ biÕn hoÆc nhµ bu«n. Mçi hîp ®ång ®−îc thiÕt kÕ c¸c ®iÒu kho¶n cô thÓ theo tõng giao dÞch riªng rÎ. ThÞ tr−êng giao dÞch lo¹i hîp ®ång triÓn h¹n gäi lµ thÞ tr−êng triÓn h¹n (forward market). Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña th−¬ng m¹i thÕ giíi, lo¹i thÞ tr−êng nµy xuÊt hiÖn rÊt sím. Tuy nhiªn, ®iÓm h¹n chÕ cña thÞ tr−êng nµy lµ sù rµng buéc ph¸p lý ch−a cao, rñi ro lóc thùc hiÖn hîp ®ång lu«n cã thÓ x¶y ra, c¬ chÕ thanh to¸n cßn thiÕu linh ho¹t, khi muèn chuyÓn nh−îng hîp ®ång th× ng−êi n¾m gi÷ ph¶i t×m ®−îc ng−êi cã nhu cÇu muèn mua hoÆc ph¶i t×m ®Õn nhµ m«i giíi... 1.1.2.2. Hîp ®ång kú h¹n vµ thÞ tr−êng kú h¹n Hîp ®ång kú h¹n (Futures contract) vÒ néi dung còng gièng nh− mét hîp ®ång triÓn h¹n, tuy nhiªn cã sù kh¸c nhau c¬ b¶n lµ c¸c hîp ®ång kú h¹n ®−îc thiÕt lËp t¹i mét së giao dÞch chÝnh thøc, ho¹t ®éng theo quy ®Þnh cña luËt ph¸p. C¸c hîp ®ång kú h¹n cã sù b¶o l·nh cña së giao dÞch nªn lµm gi¶m rñi ro h¬n rÊt nhiÒu so víi triÓn h¹n. H¬n n÷a, c¸c ®iÒu kho¶n hîp ®ång kú h¹n ®Òu ®−îc chuÈn ho¸ ë møc cao. ThÞ tr−êng kú h¹n (Futures markets) lµ c¸c së giao dÞch hµng hãa kú h¹n. T¹i c¸c së nµy ng−êi ta cã thÓ mua b¸n c¸c hîp ®ång kú h¹n mét c¸ch dÔ dµng, nªn rÊt linh ho¹t. Nhê tÝnh chÆt chÏ vµ linh ho¹t, nªn thÞ tr−êng kh«ng chØ thu hót sù tham gia cña nh÷ng ng−êi cã nhu cÇu mua b¸n thùc sù, mµ c¶ nh÷ng nhµ kinh doanh rñi ro. Ngoµi nh÷ng ng−êi kinh doanh thÞ tr−êng cßn thu hót ®−îc sù tham gia cña c¸c nhµ m«i giíi, c¸c tæ chøc tµi chÝnh, ng©n hµng... 1.1.2.3. Hîp ®ång quyÒn chän vµ thÞ tr−êng quyÒn chän Hîp ®ång quyÒn chän (Option contract) lµ mét tho¶ thuËn cam kÕt nh»m lùa chän quyÒn mua hoÆc b¸n mét mét khèi l−îng hµng ho¸ nµo ®ã trong t−¬ng lai víi gi¸ x¸c ®Þnh cho ®Õn ngµy ®¸o h¹n. Mét ®iÒu ®¸ng chó ý trong hîp ®ång quyÒn chän lµ sù kh¸c nhau c¬ b¶n vÒ quyÒn lîi vµ nghÜa vô gi÷a ng−êi mua vµ ng−êi b¸n quyÒn chän. Ng−êi mua quyÒn chän cã quyÒn chø kh«ng cã nghÜa vô b¾t buéc ph¶i mua hoÆc b¸n hµng ho¸ theo gi¸ c¶ ®· cam kÕt, cßn ng−êi b¸n quyÒn th× ë vÞ thÕ ng−îc l¹i.Trong thêi h¹n hîp ®ång, ng−êi mua cã quyÒn ®−îc mua hoÆc b¸n mét khèi l−îng hµng ho¸ trong hîp ®ång víi gi¸ ®Þnh tr−íc. Tuy nhiªn, dï hîp ®ång cã thùc hiÖn hay kh«ng ng−êi mua quyÒn vÉn ph¶i tr¶ tiÒn, gäi lµ gi¸ cho quyÒn chän. ThÞ tr−êng quyÒn chän (option markets) lµ n¬i diÔn ra c¸c giao dÞch hîp ®ång quyÒn chän, viÖc mua b¸n co¸ thÓ diÔn ra ngoµi së hoÆc t¹i c¸c së giao dÞch tËp trung. Trong lÞch sö, thÞ tr−êng quyÒn chän xuÊt hiÖn sau thÞ tr−êng kú h¹n, nh−ng hiÖn nay 4
ph¸t triÓn rÊt m¹nh v× ®−îc −a thÝch h¬n. ThÞ tr−êng quyÒn chän lµ c«ng cô rÊt h÷u hiÖu ®Ó c¸c nhµ s¶n xuÊt, kinh doanh c¶ bªn mua lÉn bªn b¸n b¶o hiÓm rñi ro do biÕn ®éng gi¸ c¶. Nã lµm t¨ng kh¶ n¨ng chuyÓn dÞch vµ qu¶n lý, chuyÓn rñi ro tõ nhµ s¶n xuÊt cã kh¶ n¨ng chÞu ®ùng thÊp, sang c¸c nhµ kinh doanh rñi ro cã kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cao.HiÖn nay, giao dÞch c¸c hîp ®ång quyÒn chän ®· ph¸t triÓn vµ xuÊt hiÖn mét h×nh thøc kh¸ phæ biÕn trªn thÞ tr−êng n«ng s¶n hµng hãa lµ giao dÞch quyÒn chän trªn hîp ®ång kú h¹n. §©y lµ sù kÕt hîp quan träng cña giao dÞch kú h¹n vµ quyÒn chän trªn thÞ tr−êng giao sau. QuyÒn chän trªn hîp ®ång kú h¹n cho ng−êi mua quyÒn, ®−îc mua hoÆc b¸n mét hîp ®ång kú h¹n vµo mét ngµy trong t−¬ng lai víi gi¸ ®· cè ®Þnh ngµy h«m nay. 1.1.3. C¸c thµnh phÇn tham gia thÞ tr−êng TÊt c¶ c¸c nhµ giao dÞch trªn thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau cã thÓ ph©n ra lµm 2 lo¹i lµ thµnh viªn m«i giíi vµ thµnh viªn kinh doanh.Thµnh viªn m«i giíi (ng−êi trung gian hoa hång) lµ ng−êi thùc hiÖn c¸c giao dÞch cho ng−êi kh¸c vµ kiÕm lêi b»ng c¸ch thu mét kho¶n phÝ tõ mçi giao dÞch cña kh¸ch hµng. Kh¸ch hµng cña c¸c trung gian hoa hång cã thÓ lµ c¸c nhµ ®Çu t− nhá lÎ hoÆc c¸c c«ng ty. Thµnh viªn kinh doanh kiÕm lêi b»ng c¸ch mua mét hîp ®ång nµo ®ã råi sau b¸n l¹i víi gi¸ cao h¬n, hoÆc ng−îc l¹i b¸n mét hîp ®ång nµo ®ã víi gi¸ cao vµ hy väng sau ®ã sÏ mua l¹i víi gi¸ thÊp h¬n (b¸n khèng). Giao dÞch cña hä chÝnh lµ ®iÒu kiÖn ®Ó cung cÊp kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi cho mäi ng−êi. C¸c thµnh phÇn tham gia giao dÞch trªn thÞ tr−êng ®Òu ph¶i chÞu mét kho¶n phÝ giao dÞch nhÊt ®Þnh theo quy ®Þnh cña së giao dÞch hµng ho¸. C¸c thµnh viªn kinh doanh còng cã thÓ ph©n thµnh 2 lo¹i lµ nh÷ng nhµ tù b¶o hiÓm vµ nh÷ng nhµ kinh doanh rñi ro (nhµ ®Çu c¬). Nhµ tù b¶o hiÓm, th«ng th−êng lµ nh÷ng nhµ s¶n xuÊt trùc tiÕp, hä tham gia thÞ tr−êng víi môc tiªu chñ yÕu lµ tù b¶o hiÓm ®Ó tiªu thô s¶n phÈm,hoÆc mua nguyªn liÖu ®Ó chÕ biÕn. Kh¸c víi nhµ tù b¶o hiÓm, c¸c nhµ ®Çu c¬ ®−îc khuyÕn khÝch bëi lîi nhuËn thu ®−îc th«ng qua viÖc mua b¸n c¸c hîp ®ång. 1.1.4. Së giao dÞch vµ c«ng ty giao ho¸n ThÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau bao gåm hai bé phËn lµ thÞ tr−êng phi tËp trung (OTC) vµ thÞ tr−êng tËp trung lµ së giao dÞch hµng ho¸. Së giao dÞch lµ bé phËn quan träng nhÊt cña th× tr−êng hµng ho¸ giao sau. Së cung cÊp c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó c¸c nhµ ®Çu t− tham gia giao dÞch. ViÖc ký kÕt c¸c hîp ®ång th«ng qua së, t¨ng kh¶ n¨ng thùc thi c¸c cam kÕt, cña c¸c bªn trong hîp ®ång. T¹i së giao dÞch c¸c hîp ®ång mua b¸n ®−îc chuyÓn nh−îng, ngoµi ra së cßn lµ n¬i ®¶m nhËn chøc n¨ng lµm thñ tôc giÊy tê nh»m mua b¸n vµ thùc hiÖn hiÖu qu¶ c¸c hîp ®ång. Së giao dÞch ®ãng vai trß quan träng trong thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau, cho nªn nãi ®Õn viÖc h×nh thµnh thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau, th× ®iÒu quan träng nhÊt chÝnh lµ viÖc thiÕt lËp së giao dÞch hµng ho¸. Mçi mét së giao dÞch hµng ho¸ ph¶i cã mét tæ chøc giao ho¸n (hay trung t©m thanh to¸n bï trõ) kÌm theo, ®Ó thanh to¸n mäi doanh vô giao dÞch t¹i së. VÒ c¬ chÕ ho¹t ®éng, hµng ngµy së giao dÞch chuyÓn cho c«ng ty giao ho¸n toµn bé c¸c doanh vô mua b¸n. C¨n cø vµo ®ã, c«ng ty giao ho¸n thay mÆt ng−êi mua vµ ng−êi b¸n thanh to¸n víi ®èi t¸c b»ng c¸ch chuyÓn vµo hoÆc rót tiÒn ra tõ tµi kho¶n cña c¸c nhµ ®Çu t−. 5
1.2. nh÷ng lîi Ých vμ h¹n chÕ cña thÞ tr−êng hμng hãa giao sau ®èi víi viÖc tiªu thô n«ng s¶n ViÖc thiÕt lËp thÞ tr−êng mang l¹i nhiÒu lîi Ých cho c¸c ®èi t−îng kh¸c nhau. C¸c nhµ s¶n xuÊt (chñ trang tr¹i, nhµ chÕ biÕn n«ng s¶n),b¶o hiÓm ®−îc gi¸ c¶ hµng ho¸ cña m×nh tr−íc sù biÕn ®éng cña thÞ tr−êng giao ngay.C¸c nhµ kinh doanh rñi ro, cã thÓ thu ®−îc lîi nhuËn, th«ng qua viÖc dù ®o¸n thµnh c«ng xu h−íng gi¸ diÔn ra trong t−¬ng lai. ThÞ tr−êng cho phÐp c¸c nhµ s¶n xuÊt trùc tiÕp cã thÓ chuyÓn rñi ro sang c¸c nhµ ®Çu c¬ kinh doanh rñi ro.ChÝnh v× vËy, ng−êi ta gäi thÞ tr−êng giao sau lµ ph−¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn x· héi ho¸ rñi ro vÒ gi¸. §èi víi nhµ n−íc, thÞ tr−êng giao sau lµ c«ng cô ®Ó theo dâi t×nh h×nh gi¸ c¶, nh»m ®−a ra c¸c biÖn ph¸p ®iÒu tiÕt ®Ó æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Bªn c¹nh nh÷ng lîi Ých nãi trªn, thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau nãi chung vµ thÞ tr−êng hµng ho¸ n«ng s¶n giao sau nãi riªng, cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. §èi víi ng−êi n«ng d©n, mét mÆt do tÝnh nhá lÏ nªn th−êng kh«ng ®¸p øng ®−îc c¸c tiªu chuÈn quy ®Þnh cña së giao dÞch vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng hµng ho¸ n«ng s¶n, mÆt kh¸c do nhËn thøc thÊp, nªn sù tham gia thÞ tr−êng cña hä bÞ h¹n chÕ. §èi víi c¸c nhµ kinh doanh rñi ro,viÖc tham gia thÞ tr−êng cã thÓ mang l¹i lîi nhuËn to lín, nh−ng còng cã thÓ dÉn ®Õn thua lç, ph¸ s¶n. NhiÒu ng−êi cßn cho r»ng viÖc kinh doanh trªn thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau cã tÝnh chÊt “®¸nh b¹c”. §èi víi nÒn kinh tÕ, do thÞ tr−êng nµy cho phÐp nhµ ®Çu c¬ víi mét sè l−îng vèn nhÊt ®Þnh, cã thÓ n¾m gi÷ ®−îc mét khèi l−îng hµng ho¸ víi gi¸ trÞ lín h¬n nhiÒu so víi vèn hiÖn cã, dÉn ®Õn c¸c c¬n sèt vÒ gi¸ vµ ¶nh h−ëng ®Õn nÒn kinh tÕ. MÆc dï ph¸p luËt quy ®Þnh tû lÖ mµ mét nhµ ®Çu t− cã thÓ n¾m gi÷ vÒ mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã, ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng lòng ®o¹n thÞ tr−êng; tuy nhiªn trªn thùc tÕ c¸c nhµ ®Çu c¬ lu«n t×m c¸ch ®Ó chi phèi gi¸ c¶ thÞ tr−êng th«ng qua c¸c liªn kÕt “ngÇm” mµ nhµ n−íc rÊt khã qu¶n lý. Ngoµi ra, do cã sù phô thuéc rÊt lín gi÷a gi¸ t¹i thÞ tr−êng trong n−íc vµ quèc tÕ, nªn dÔ t¹o thµnh ph¶n øng d©y chuyÒn, hay hiÖu øng “®omino”, dÉn tíi khñng ho¶ng kh«ng chØ trong ph¹m vi mét quèc gia mµ nhiÒu khi lµ c¶ khu vùc vµ thËm chÝ lµ toµn cÇu… 1.3. Nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó h×nh thμnh thÞ tr−êng hμng ho¸ n«ng s¶n giao sau 1.3.1. Sù ph¸t triÓn cña c¬ chÕ thÞ tr−êng ThÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau lµ s¶n phÈm cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, v× vËy ®Ó thÞ tr−êng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®ßi hái c¸c nguyªn t¾c thÞ tr−êng ph¶i ®−îc t«n träng. Gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng ph¶i hoµn toµn tù do phô thuéc vµo quan hÖ cung cÇu, nhµ n−íc ph¶i h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt sù can thiÖp trùc tiÕp vµo gi¸ c¶. Mäi sù can thiÖp cña nhµ n−íc vµo gi¸ c¶, sÏ triÖt tiªu ®éng lùc ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng. ThÞ tr−êng nµy chØ ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn khi c¸c lo¹i h×nh thÞ tr−êng kh¸c ph¸t triÓn ®Õn møc ®é nhÊt ®Þnh... Tãm l¹i, c¬ chÕ thÞ tr−êng lµ ®iÒu kiÖn nÒn t¶ng ®Ó h×nh thµnh thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau. 6
1.3.2. Sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt n«ng s¶n hµng ho¸ Hµng ho¸ ®−a vµo giao dÞch ph¶i ®¹t chuÈn vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng, v× vËy ph¶i tËp trung s¶n xuÊt ®Ó mét chñ thÓ cã thÓ së h÷u mét khèi l−îng hµng ho¸ n«ng s¶n nhÊt ®Þnh. Mét trong nh÷ng môc tiªu cña viÖc thiÕt lËp thÞ tr−êng lµ nh»m tiªu thô n«ng s¶n vµ b¶o hiÓm rñi ro vÒ gi¸ cho c¸c nhµ s¶n xuÊt trùc tiÕp. Do vËy, thÞ tr−êng chØ cã thÓ h×nh thµnh trªn c¬ së nÒn n«ng nghiÖp ®· t¹o ra mét khèi l−îng hµng ho¸ ®ñ lín, chÊt l−îng ®¶m b¶o. ChØ khi víi mét khèi l−îng lín hµng ho¸ ®−îc s¶n xuÊt ra mµ c¸c ph−¬ng thøc tiªu thô truyÒn thèng kh«ng ®¸p øng ®−îc, th× ng−êi s¶n xuÊt míi t×m ®Õn thÞ tr−êng giao sau, ®Ó ®¶m b¶o tiªu thô hÕt l−îng n«ng s¶n hµng ho¸. Ng−îc l¹i, khi ®· t×m thÊy c«ng cô b¶o hiÓm hiÖu qu¶, th× nhµ s¶n xuÊt l¹i cã ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt…, cø nh− vËy s¶n xuÊt vµ thÞ tr−êng g¾n kÕt víi nhau, hç trî cho nhau cïng ph¸t triÓn. 1.3.3. Sù ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng giao ngay ViÖc h×nh thµnh thÞ tr−êng giao sau b¾t nguån tõ thÞ tr−êng giao ngay vµ chØ ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng giao ngay. ViÖc tham gia mua b¸n trªn thÞ tr−êng giao sau, vÒ thùc chÊt lµ nh»m b¶o hiÓm cho viÖc mua b¸n trªn thÞ tr−êng giao ngay, do ®ã nÕu thÞ tr−êng giao ngay kh«ng ph¸t triÓn, dÉn ®Õn nhu cÇu b¶o hiÓm sÏ gi¶m xuèng, h¹n chÕ tÝnh s«i ®éng cña thÞ tr−êng giao sau. Khi thÞ tr−êng giao ngay ph¸t triÓn th× c¹nh tranh ngµy cµng gay g¾t, rñi ro vÒ gi¸ cµng lín, nhu cÇu b¶o hiÓm rñi ro ngµy cµng cao… §ã chÝnh lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó h×nh thµnh thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau. Sù ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng giao ngay cßn lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó thùc hiÖn c¸c hîp ®ång giao sau, khi ng−êi mua hoÆc b¸n yªu cÇu giao hµng thËt. Kinh doanh trªn thÞ tr−êng giao sau th−êng víi khèi l−îng lín, v× vËy viÖc ®¶m b¶o yªu cÇu khi giao hµng thËt chØ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc, trªn c¬ së mét thÞ tr−êng giao ngay ph¸t triÓn. Ngoµi ra, sù ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng giao ngay lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt, ®Ó h×nh thµnh c¸c tiªu chuÈn chÊt l−îng hµng hãa, gióp cho viÖc chuÈn hãa c¸c hîp ®ång trªn thÞ tr−êng giao sau. Mét thÞ tr−êng giao ngay ph¸t triÓn lµ mét thÞ tr−êng, c¸c th«ng tin vÒ gi¸ c¶ ®−îc ph¶n ¸nh mét c¸ch kÞp thêi chÝnh x¸c, ®ã chÝnh lµ c¨n cø quan träng, ®Ó nhµ ®Çu t− ®−a ra c¸c quyÕt ®Þnh khi kinh doanh trªn thÞ tr−êng giao sau. 1.3.4. Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp Còng nh− thÞ tr−êng giao ngay, ngoµi vai trß cña nhµ n−íc th× doanh nghiÖp cã vai trß to lín ®èi víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng.Trªn thùc tÕ, tham gia vµo thÞ tr−êng giao sau ngoµi doanh nghiÖp, cßn cã c¸c nhµ ®Çu t− tù do, nh−ng th«ng th−êng thêi gian ®Çu th× lùc l−îng tham gia chñ yÕu vÉn lµ doanh nghiÖp. C¸c nhµ ®Çu t− tù do th−êng chØ tham gia, khi thÞ tr−êng ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng kh«ng chØ phô thuéc vµo sè l−îng doanh nghiÖp mµ cßn phô thuéc rÊt lín vµo n¨ng lùc cña doanh nghiÖp. ThÞ tr−êng hµng ho¸ n«ng s¶n giao sau lµ mét thÞ tr−êng ph¸t triÓn cao, ®ßi hái doanh nghiÖp ph¶i cã c¸c n¨ng lùc nhÊt ®Þnh, mµ quan träng nhÊt lµ nghiÖp vô kinh doanh. §©y lµ mét lo¹i h×nh kinh doanh rñi ro, nÕu kh«ng cã nghiÖp vô kinh doanh tèt, kh«ng n¾m b¾t c¸c th«ng tin thÞ tr−êng vµ thiÕu kh¶ n¨ng dù ®o¸n diÔn biÕn cña gi¸ c¶ th× sÏ dÉn ®Õn thÊt b¹i. 7
Ngoµi ra, còng nh− trªn thÞ tr−êng giao ngay, ®Ó cã thÓ ®øng v÷ng vµ ph¸t triÓn, ®ßi hái doanh nghiÖp ph¶i cã c¸c tiÒm lùc kh¸c nh− vÒ vèn, nguån nh©n lùc vµ tr×nh ®é ph¸p lý.. 1.3.5. H×nh thµnh khung khæ ph¸p lý ®èi víi thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau Trªn thÞ tr−êng giao ngay, c¸c hµnh vi mua b¸n cña th−¬ng nh©n ph¶i tu©n theo c¸c khu«n khæ ph¸p lý nhÊt ®Þnh.ThÞ tr−êng giao sau lµ mét thÞ tr−êng bËc cao, nªn yªu cÇu ph¶i h×nh thµnh mét khung khæ ph¸p lý chÆt chÏ, minh b¹ch vµ cã ph−¬ng ph¸p thùc thi hiÖu qu¶. HÖ thèng c¸c quy ®Þnh ph¸p lý ®èi víi thÞ tr−êng n«ng s¶n hµng ho¸ giao sau thuêng bao gåm ba bé phËn quan träng. Mét lµ, c¸c quy ®Þnh ph¸p lý liªn quan, ®ã lµ c¸c quy ®Þnh thuéc c¸c bé luËt kh¸c nh−ng liªn quan ®Õn th−¬ng m¹i n«ng s¶n nãi chung vµ thÞ tr−êng hµng ho¸ n«ng s¶n giao sau nãi riªng; Hai lµ, c¸c quy ®Þnh ph¸p lý trùc tiÕp liªn quan ®Õn sù h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng. ë c¸c n−íc th−êng cã ®¹o luËt riªng cho thÞ tr−êng nµy, ë n−íc ta hiÖn nay míi chØ lµ mét ch−¬ng (ch−¬ng V) cña LuËt Th−¬ng m¹i, mét NghÞ ®Þnh (sè158/2006/N§-CP) vµ mét th«ng t− (sè 03/2009/TT-BCT) vÒ mua b¸n qua së giao dÞch hµng ho¸. Ba lµ, c¸c quy ®Þnh riªng cña c¸c së giao dÞch, c¨n cø vµo hÖ thèng quy ®Þnh ph¸p luËt cña nhµ n−íc vµ ®Æc thï cña hµng ho¸ ®−a vµo giao dÞch, c¸c së giao dÞch cßn cã thÓ ®−a ra c¸c quy ®Þnh kh¸c nhau d−íi h×nh thøc lµ c¸c quy chÕ. 1.3.6. C¬ së vËt chÊt kû thuËt vµ tr×nh ®é nhËn thøc cña c¸c thµnh phÇn tham gia thÞ tr−êng §Ó cã thÓ tiÕn hµnh giao dÞch, ®ßi hái ph¶i ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng th−¬ng m¹i.Trong thÞ tr−êng hµng ho¸ n«ng s¶n giao sau tËp trung, nhÊt thiÕt ph¶i cã c¸c së giao dÞch víi c¸c ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt nhÊt ®Þnh. Tr−íc hÕt, c¸c së giao dÞch ph¶i cã mét ®Þa ®iÓm ®Ó ®Æt sµn (hay trung t©m) giao dÞch víi trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i. Ngoµi ra, c¸c së giao dÞch ph¶i cã thiÕt bÞ ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý, kiÓm ®Þnh chÊt l−îng vµ giao nhËn hµng ho¸. Ph¶i cã hÖ thèng kho b¶o qu¶n t¹i c¸c ®Þa ®iÓm thÝch hîp, theo yªu cÇu tiÕt kiÖm tèi ®a chi phÝ vËn chuyÓn cho c¸c tæ chøc s¶n xuÊt. Khi ®· cã ®iÒu kiÖn vËt chÊt kü thuËt ®¶m b¶o, th× mét ®iÒu kiÖn kh«ng kÐm phÇn quan träng lµ ph¶i cã ng−êi tham gia giao dÞch. C¸c ®èi t−îng chØ tham gia thÞ tr−êng khi hiÓu râ b¶n chÊt, chøc n¨ng vµ lîi Ých cña thÞ tr−êng. Trªn c¬ së nhËn thøc ®ã, c¸c ®èi t−îng tham gia thÞ tr−êng míi cã thÓ lµm cho thÞ tr−êng ph¸t huy ®−îc vai trß ®óng nghÜa cña nã.Ngoµi nhËn thøc, c¸c thµnh phÇn tham gia thÞ tr−êng bao gåm c¶ ng−êi kinh doanh lÉn ng−êi t¹o lËp thÞ tr−êng ph¶i cã mét nghiÖp vô chuyªn m«n nhÊt ®Þnh. TÝnh chÊt nghiÖp vô chuyªn m«n ®èi víi c¸c thµnh phÇn kh¸c nhau còng kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n, ®èi víi c¸c nhµ kinh doanh, th× ®ã lµ nghiÖp vô ph©n tÝch, dù b¸o diÔn biÕn gi¸ c¶, c¸c nhµ m«i giíi th× cÇn ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó thu hót ®−îc nhiÒu nhµ kinh doanh tham gia thÞ tr−êng, c¸c nhµ ®iÒu hµnh së giao dÞch th× lµm thÕ nµo ®Ó qu¶n lý vµ vËn hµnh giao dÞch th«ng suèt, cßn c¸c nhµ qu¶n lý nhµ n−íc th× lµm thÕ nµo ®Ó qu¶n lý tèt thÞ tr−êng h¹n chÕ c¸c t¸c ®éng tiªu cùc do thÞ tr−êng g©y ra... Gi÷a c¸c ®iÒu kiÖn trªn cã mèi quan hÖ víi nhau, ch¼ng h¹n nh−: sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn thÞ tr−êng tiªu thô vµ ng−îc l¹i; viÖc ph¸t triÓn thÞ tr−êng giao ngay cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn quy m« vµ chÊt l−îng n«ng s¶n; viÖc x©y dùng khung khæ ph¸p lý lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó thiÕt lËp thÞ 8
tr−êng, nh−ng khi ®· h×nh thµnh th× thÞ tr−êng l¹i ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò míi, ®ßi hái ph¶i ®iÒu chØnh l¹i khung khæ ph¸p lý ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n... H¬n n÷a, vai trß cña c¸c ®iÒu kiÖn trªn ®©y còng kh¸c nhau. Trong ®ã, sù ph¸t triÓn cña c¬ chÕ thÞ tr−êng cã vai trß lµ “nÒn t¶ng”; sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt n«ng s¶n, thÞ tr−êng giao ngay, sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp vµ khung khæ ph¸p lý cã vai trß lµ “cÇn thiÕt” ®èi víi sù h×nh thµnh TTHHNSGS. Cuèi cïng, c¬ c¬ vËt chÊt kû thuËt vµ tr×nh ®é nhËn thøc, chuyªn m«n nghiÖp vô cña c¸c thµnh phÇn tham gia thÞ tr−êng cã vai trß “trùc tiÕp” cña viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng. 1.4. Kinh nghiÖm thÕ giíi vμ mét sè bμi häc cho ViÖt Nam Sau khi nghiªn cøu kinh nghiÖm h×nh thµnh thÞ tr−êng cña c¸c n−íc nh− Th¸i Lan, Trung Quèc, Hoa Kú, LuËn ¸n ®· rót ra mét sè bµi häc vÒ viÖc h×nh thµnh thÞ tr−êng ë n−íc ta nh− sau: CÇn ph¶i h×nh thµnh thÞ tr−êng qua n¨m giai ®o¹n lµ: (1) sù xuÊt hiÖn nhu cÇu chuyÓn nh−îng c¸c hîp ®ång giao sau; (2) c¸c nhµ m«i giíi liªn kÕt víi nhau ®Ó b¾t ®Çu "h×nh thµnh mét thÞ tr−êng" giao dÞch c¸c hîp ®ång giao sau; (3) tiÕn hµnh chuÈn ho¸ dÇn c¸c c¸c hîp ®ång, th«ng lÖ vµ c¸c quy tr×nh giao dÞch; (4) thµnh lËp mét “n¬i giao dÞch tËp trung” hay së giao dÞch hµng ho¸ vµ: (5) thµnh lËp mét phßng thanh to¸n bï trõ hay c«ng ty giao ho¸n, ®Ó qu¶n lý rñi ro cho c¸c bªn ®èi t¸c. CÇn ph¸t triÓn thÞ tr−êng phi tËp trung (OTC) tr−íc khi thµnh lËp Së giao dÞch hµng hãa, víi viÖc h×nh thµnh c¬ së ph¸p lý râ rµng vµ ph−¬ng thøc qu¶n lý chÆt chÏ. Lùa chän mét sè mÆt hµng n«ng s¶n cã ®ñ tiªu chuÈn ®Ó ®−a vµo giao dÞch. Tiªu chuÈn lùa chän c¸c mÆt hµng n«ng s¶n ®Ó tham gia giao dÞch lµ nh÷ng mÆt hµng cã khèi l−îng s¶n xuÊt t−¬ng ®èi lín, cã thÞ phÇn xuÊt khÈu cao, cã chÊt l−îng b¶o ®¶m, dÔ ph©n lo¹i chÊt l−îng, dÔ b¶o qu¶n, th−êng cã biÕn ®éng lín vÒ gi¸.... Theo ®ã, c¸c mÆt hµng mµ ta cã thÓ ®−a vµo giao dÞch ®Çu tiªn lµ g¹o, cµ phª, chÌ, cao su vµ h¹t ®iÒu. H×nh thøc së h÷u së giao dÞch hµng hãa n«ng s¶n giao sau nªn lµ nhµ n−íc vµ ho¹t ®éng víi môc tiªu phi lîi nhuËn. Ch−¬ng 2 Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng nh÷ng ®iÒu kiÖn cña viÖc h×nh thμnh thÞ tr−êng hμng ho¸ n«ng s¶n giao sau ë n−íc ta 2.1. Thùc tr¹ng nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cña viÖc h×nh thμnh thÞ tr−êng hμng ho¸ n«ng s¶n giao sau ë n−íc ta 2.1.1. Sù ph¸t triÓn c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng §iÒu quan träng nhÊt cña c¬ chÕ thÞ tr−êng ®èi víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau lµ c¬ chÕ h×nh thµnh gi¸ c¶. ë n−íc ta tr−íc thêi kú ®æi míi, gi¸ c¶ do nhµ n−íc quy ®Þnh.Trong c«ng cuéc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ tr−êng, c¶i c¸ch gi¸ c¶ ®· ®−îc chän lµm kh©u ®ét ph¸, víi môc tiªu c¬ b¶n lµ xo¸ bao cÊp vÒ gi¸, chuyÓn tõ c¬ chÕ gi¸ nhµ n−íc sang c¬ chÕ gi¸ thÞ tr−êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n−íc. 9
NhiÖm vô cña c¶i c¸ch vÒ gi¸ lµ h×nh thµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p lý, nh»m tõng b−íc gi¶m sù can thiÖp trùc tiÕp cña nhµ n−íc vµo qu¸ tr×nh h×nh thµnh gi¸ c¶. Mét néi dung kh¸c còng ®· ®−îc n−íc ta chó träng lµ h×nh thµnh ®ång bé c¸c lo¹i h×nh thÞ tr−êng. Môc tiªu cña qu¸ tr×nh nµy lµ nh»m t¹o ra mét “s©n ch¬i” ®a d¹ng cho mäi thµnh phÇn kinh tÕ. ViÖc h×nh thµnh thÞ tr−êng ®i ®«i víi viÖc h×nh thµnh khung khæ ph¸p lý ®èi víi tõng lo¹i h×nh thÞ tr−êng, t¹o ra mét “luËt ch¬i” minh b¹ch. §ång thêi, víi viÖc t¹o ra thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng, lµ viÖc t¹o ra mét lùc l−îng ng−êi ch¬i ®«ng ®¶o vµ b×nh ®¼ng th«ng qua qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc. Cïng víi viÖc t¹o ra khung khæ ph¸p lý theo c¬ chÕ thÞ tr−êng, viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ thùc thi ph¸p luËt còng ®−îc coi träng. C«ng cuéc c¶i c¸ch bé m¸y hµnh chÝnh ®−îc thùc hiÖn theo c¸c h−íng c¬ b¶n lµ tinh gi¶n bé m¸y qu¶n lý, ph©n ®Þnh râ chøc n¨ng c¸c c¬ quan qu¶n lý, thùc hiÖn c¬ chÕ qu¶n lý th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch ph¸p luËt phï hîp víi b¶n chÊt cña kinh tÕ thÞ tr−êng vµ tiÕn tr×nh c¶i c¸ch vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 2.1.2. Ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng s¶n hµng ho¸ Trong n«ng nghiÖp, ®−êng lèi ®æi míi ®· tËp trung vµo viÖc gi¶i phãng m¹nh mÏ søc s¶n xuÊt, b¾t ®Çu tõ 2 yÕu tè c¬ b¶n lµ ®Êt ®ai vµ lao ®éng n«ng nghiÖp. LuËt §Êt ®ai n¨m 1993 ®· thõa nhËn 5 quyÒn cña ng−êi sö dông ®Êt (chuyÓn ®æi,chuyÓn nh−îng, cho thuª, thõa kÕ vµ thÕ chÊp). N«ng d©n ®· cã quyÒn trän vÑn ®èi víi quü ®Êt ®−îc Nhµ n−íc giao. NghÞ quyÕt vÒ Kinh tÕ trang tr¹i ®· t¹o ra c¬ së ph¸p lý cho viÖc khai ph¸ ®Êt hoang ho¸ ph¸t triÓn s¶n xuÊt theo h−íng hµng ho¸. C¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh, khoa häc c«ng nghÖ... phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®· ®−îc chó ý quan t©m. S¶n xuÊt n«ng s¶n cña ViÖt Nam ®· kh«ng ngõng ph¸t triÓn. Tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt n¨m 1990 ®¹t 20 666,5 tû ®ång, nh−ng n¨m 1995, gi¸ trÞ nµy ®· ®¹t 85507,6 tû ®ång t¨ng 4,2 lÇn; n¨m 2000 ®¹t gi¸ trÞ lµ 129 140,5 tû ®ång t¨ng 6,3 lÇn vµ n¨m 2008 ®¹t gi¸ trÞ lµ 248 3148 tû ®ång t¨ng h¬n 12 lÇn so víi n¨m 1990. C¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n, b−íc ®Çu ®· cã nhiÒu biÕn ®æi tÝch cùc. Trong c¸c hµng ho¸ n«ng s¶n ®· xuÊt hiÖn mét sè mÆt hµng cã khèi l−îng lín kh«ng chØ ®¸p øng ®−îc nhu cÇu tiªu dïng trong n−íc mµ cßn gãp phÇn xuÊt khÈu, ®¸ng chó ý lµ c¸c mÆt hµng lóa g¹o, cµ phª, cao su, chÌ, h¹t ®iÒu... 2.1.2. Tiªu thô hµng ho¸ n«ng s¶n T¹i thÞ tr−êng trong n−íc ®· bá chÕ ®é thu mua vµ cung cÊp l−¬ng thùc, tõng b−íc thùc hiÖn tù do hãa gi¸ c¶ vµ l−u th«ng. HiÖn nay, kho¶ng 70% khèi l−îng n«ng s¶n ®−îc tiªu thô ë thÞ tr−êng trong n−íc. HÖ thèng vµ m¹ng l−íi kinh doanh ®· ®−îc thiÕt lËp, c¸c m« h×nh tæ chøc thÞ tr−êng néi ®Þa ®· ®−îc h×nh thµnh, phï hîp víi tõng ®Þa bµn vµ tõng mÆt hµng. §· cã sù liªn kÕt däc theo ngµnh, nhãm hoÆc mÆt hµng víi sù tham gia cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ. H¹ tÇng th−¬ng m¹i ®· h×nh thµnh vµ ®ang ph¸t triÓn, trong ®ã ®¸ng chó ý lµ c¸c chî trung t©m n«ng s¶n. §©y lµ mét côm dÞch vô tæng hîp víi chøc n¨ng lµm dÞch vô cho ng−êi mua vµ ng−êi b¸n. Chî trung t©m n«ng s¶n cã thÓ ®−îc xem lµ sµn giao dÞch hµng hãa tËp trung mÆc dï cßn rÊt s¬ khai. 10
VÒ xuÊt khÈu hµng hãa n«ng s¶n, c¸c chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch ®· gi¶m thiÓu sù can thiÖp cña Nhµ n−íc, t¹o m«i tr−êng th«ng tho¸ng, minh b¹ch cho ho¹t ®éng xuÊt, nhËp khÈu. C¬ chÕ xin cho ®−îc gi¶m thiÓu, hÇu hÕt hµng ho¸ ®−îc lµm thñ tôc xuÊt, nhËp khÈu t¹i H¶i quan vµ chØ chÞu sù ®iÒu tiÕt cña thuÕ. BiÖn ph¸p phi thuÕ chØ cßn ¸p dông víi mét sè l−îng rÊt Ýt mÆt hµng. Kim ng¹ch xuÊt khÈu n«ng s¶n n−íc ta kh«ng ngõng t¨ng lªn trong thêi gian qua, so víi n¨m 1990 th× kim ng¹ch xuÊt khÈu n¨m 2008 t¨ng h¬n 10 lÇn. Hµng n«ng s¶n cña n−íc ta ®−îc xuÊt khÈu ®Õn h¬n 80 quèc gia vµ vïng l·nh thæ trªn thÕ giíi. Mét sè n«ng s¶n ®· kh¼ng ®Þnh ®−îc vÞ thÕ cao trªn thÞ tr−êng n«ng s¶n thÕ giíi. 2.1.4. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp XuÊt ph¸t tõ chñ tr−¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vµ cô thÓ lµ viÖc ban hµnh LuËt Doanh nghiÖp, nªn sè l−îng doanh nghiÖp cña n−íc ta t¨ng lªn nhanh chãng. Trong ®ã, doanh nghiÖp nhµ n−íc ngµy cµng gi¶m vÒ sè l−îng nh−ng lín m¹nh h¬n vÒ quy m«; doanh nghiÖp d©n doanh ph¸t triÓn nhanh nh−ng quy m« cßn nhá, c¸c doanh nghiÖp ®Çu t− n−íc ngoµi t¨ng ®Òu vµ ngµy cµng chiÕm vÞ trÝ quan träng trong nÒn kinh tÕ. Trong giai ®o¹n 2006- 2010, doanh nghiÖp n−íc ta ph¸t triÓn rÊt nhanh, b×nh qu©n mçi n¨m cã 66,3 ngh×n doanh nghiÖp ®−îc thµnh lËp míi, tèc ®é t¨ng b×nh qu©n ®¹t trªn 20%/n¨m. Tæng sè vèn ®¨ng ký cña doanh nghiÖp d©n doanh thµnh lËp míi ®¹t 1.882 ngh×n tû ®ång, gÊp gÇn 6 lÇn so víi tæng vèn ®¨ng ký cña doanh nghiÖp d©n doanh thµnh lËp míi giai ®o¹n 5 n¨m 2001-2005.TÝnh ®Õn th¸ng 31 th¸ng 12 n¨m 2008 trªn c¶ n−íc cã 283980 doanh nghiÖp ®ang vµ b¾t ®Çu ho¹t ®éng. 2.2.5. Khung khæ ph¸p lý ®èi víi thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau Ngoµi LuËt d©n sù vµ mét sè v¨n b¶n ph¸p lý cã liªn quan ®Õn th−¬ng m¹i, th× LuËt Th−¬ng m¹i (söa ®æi n¨m 2005) lµ v¨n b¶n ph¸p lý cã vai trß lín nhÊt ®Õn sù h×nh thµnh thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau. LuËt ®· quy ®Þnh vÒ c¸c chøc n¨ng cña Së giao dÞch hµng ho¸. §Ó cô thÓ ho¸ viÖc mua b¸n hµng ho¸ qua së giao dÞch, NghÞ ®Þnh sè 158/2006/N§-CP, ngµy 28/12/2006 cña ChÝnh phñ ®· quy ®Þnh vÒ viÖc thµnh lËp Së Giao dÞch hµng ho¸ vµ ho¹t ®éng mua b¸n hµng ho¸ qua Së Giao dÞch hµng ho¸. Theo ®ã, Së Giao dÞch hµng ho¸ lµ ph¸p nh©n ®−îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng d−íi h×nh thøc C«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ C«ng ty cæ phÇn. Ngµy 10/2/2009, Bé C«ng th−¬ng ®· cã Th«ng t− sè 03/2009/TT-BCT h−íng dÉn hå s¬, tr×nh tù, thñ tôc cÊp GiÊy phÐp thµnh lËp vµ quy ®Þnh chÕ ®é b¸o c¸o cña Së Giao dÞch hµng hãa. HiÖn nay, ®©y lµ nh÷ng v¨n b¶n ph¸p lý lµm c¬ së cÇn thiÕt cho viÖc h×nh thµnh thÞ tr−êng ë n−íc ta. 2.1.6. Thùc tr¹ng vÒ c¬ së vËt chÊt kû thuËt vµ nhËn thøc cña c¸c thµnh phÇn tham gia thÞ tr−êng VÒ c¬ së vËt chÊt kû thuËt, hiÖn nay chóng ta ®· cã mét hÖ thèng c¬ së vËt chÊt kû thuËt cña mét sè chî trung t©m ®Çu mèi. Chî cung cÊp dÞch vô ph¬i, xay x¸t, chÕ biÕn vµ b¶o qu¶n n«ng s¶n. Ngoµi ra, chî cßn cung cÊp dÞch vô th«ng tin, gi¸ c¶ vµ dÞch vô thanh to¸n gi÷a ng−êi mua vµ ng−êi b¸n. Ngoµi ra, mét sè sµn giao dÞch ®èi víi mét sè n«ng s¶n còng ®· h×nh thµnh, tuy quy m« nhá vµ ho¹t ®éng cßn kÐm hiÖu qu¶, nh−ng ®· t¹o ra tiÒn ®Ò vËt chÊt cho viÖc h×nh thµnh thÞ tr−êng hµng ho¸ n«ng s¶n giao sau trong t−¬ng lai. 11
VÒ tr×nh ®é nhËn thøc vµ chuyªn m«n nghiÖp vô, ë n−íc ta ng−êi n«ng d©n ®· biÕt vµ tiÕn hµnh giao dÞch triÓn h¹n hµng n«ng s¶n tõ l©u. §©y lµ h×nh thøc hîp ®ång tiªu thô n«ng s¶n víi gi¸ cè ®Þnh cña giao dÞch triÓn h¹n. Tuy nhiªn, do h¹n chÕ vÒ nhËn thøc còng nh− sù thiÕu v¾ng c¸c quy ®Þnh ph¸p lý nªn t×nh tr¹ng vi ph¹m tháa thuËn diÔn ra th−êng xuyªn. Giao dÞch kú h¹n vµ quyÒn chän, ®· ®−îc c¸c nhµ m«i giíi giíi thiÖu ®Õn c¸c doanh nghiÖp, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp kinh doanh cµ phª, cao su nªn nhiÒu doanh nghiÖp kh¸ am hiÓu vÒ h×nh thøc mua b¸n nµy. HiÖn nay, nghiÖp vô quyÒn chän ®· thùc hiÖn ®èi víi vµng vµ tiÒn tÖ trong c¸c ng©n hµng. 2.2. §¸nh gi¸ nh÷ng ®iÒu kiÖn h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn thÞ tr−êng n«ng s¶n hμng ho¸ giao sau 2.2.1. Nh÷ng mÆt tÝch cùc C¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng ®∙ ®−îc h×nh thµnh vµ ®ang trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn. §· t¹o dùng khung ph¸p lý cho viÖc thùc hiÖn quyÒn tù do kinh doanh, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. §· tõng b−íc t¸ch chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc víi chøc n¨ng kinh doanh cña c¸c DN, tõng b−íc chuyÓn tõ can thiÖp trùc tiÕp sang can thiÖp gi¸n tiÕp th«ng qua hÖ thèng ph¸p luËt, chÝnh s¸ch vµ c¸c c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« kh¸c. C«ng t¸c c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh ®· ®−îc ®Èy m¹nh. Bé m¸y hµnh chÝnh ®· ®−îc ®æi míi theo h−íng tinh gi¶n, gi¶m sè ®Çu mèi vµ n©ng cao hiÖu qu¶. §· cã nhiÒu nç lùc trong viÖc c¶i thiÖn m«i tr−êng kinh doanh, c¸c lo¹i thÞ tr−êng ®· h×nh thµnh ®ång bé. TÝnh c«ng khai, minh b¹ch ®· ®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ, ng−êi d©n vµ doanh nghiÖp ®· ®−îc quyÒn tiÕp cËn th«ng tin, tham gia vµ gi¸m s¸t qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh vµ thùc hiÖn quyÕt ®Þnh cña c¸c c¬ quan Nhµ n−íc.Tr¸ch nhiÖm gi¶i tr×nh cña c¸c c¬ quan c«ng quyÒn còng tõng b−íc ®−îc thùc hiÖn. C¸c thñ tôc hµnh chÝnh, b−íc ®Çu ®· lµm thay ®æi mèi quan hÖ gi÷a c¬ quan hµnh chÝnh víi doanh nghiÖp vµ c«ng d©n gi¶m chi phÝ thêi gian, tiÒn b¹c cña ng−êi d©n, t¹o tiÒn ®Ò tèt ®Ó thu hót ®Çu t− trong vµ ngoµi n−íc. S¶n xuÊt n«ng s¶n hµng hãa t¨ng æn ®Þnh vÒ quy m« vµ chÊt l−îng ngµy cµng ®−îc chó träng h¬n. §· cã nh÷ng chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch ®óng ®¾n vÒ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp. Cïng víi luËt ®Êt ®ai c¸c chÝnh s¸ch kh¸c nh− tµi chÝnh tÝn dông, khoa häc c«ng nghÖ phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®µo t¹o nguån nh©n lùc... còng ®· ®−îc ban hµnh vµ triÓn khai thùc hiÖn. S¶n xuÊt hµng ho¸ n«ng s¶n kh«ng ngõng t¨ng lªn vÒ khèi l−îng, gi¸ thµnh s¶n xuÊt gi¶m, kh¶ n¨ng c¹nh tranh ®−îc c¶i thiÖn. ChÊt l−îng hµng ho¸ n«ng s¶n còng ®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ ®iÒu ®ã ®−îc thÓ hiÖn qua viÖc t¨ng sè l−îng xuÊt khÈu n«ng s¶n vµo c¸c thÞ tr−êng ®ßi hái chÊt l−îng n«ng s¶n cao. C¸c mÆt hµng n«ng s¶n chñ lùc vÉn ®−îc duy tr× vµ ph¸t triÓn. Trong ®ã, mét sè mÆt hµng cã kh¶ n¨ng tham gia vµo giao dÞch trªn thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau nh− lóa g¹o, cµ phª, cao su, chÌ, h¹t ®iÒu. Tiªu thô n«ng s¶n trong n−íc vµ xuÊt khÈu ®∙ cã nhiÒu tiÕn bé ®¸ng kÓ. ChÝnh s¸ch vÒ thÞ tr−êng trong n−íc c¬ b¶n ®· gi¶i quyÕt vÊn ®Ò xãa bá bao cÊp, chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr−êng. §· h×nh thµnh thÞ tr−êng thèng nhÊt, æn ®Þnh vµ th«ng suèt trªn ph¹m vi c¶ n−íc. Tõng b−íc h×nh thµnh c¸c kªnh l−u th«ng mét sè mÆt hµng 12
n«ng s¶n chñ yÕu víi sù tham gia ®«ng ®¶o cña c¸c lo¹i h×nh th−¬ng nh©n thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Tæ chøc vµ ph−¬ng thøc kinh doanh, h×nh thøc tiªu thô ngµy cµng ®æi míi, phong phó vµ linh ho¹t h¬n. Gi¸ c¶ cña hÇu hÕt c¸c mÆt hµng n«ng s¶n t¹i thÞ tr−êng trong n−íc hoµn toµn do quan hÖ cung - cÇu quyÕt ®Þnh. NhiÒu mÆt hµng n«ng s¶n diÔn biÕn gi¸ c¶ trong n−íc ®· phï hîp víi thÞ tr−êng thÕ giíi nhÊt lµ c¸c mÆt hµng cã tû träng xuÊt khÈu cao. C¸c h×nh thøc kinh doanh n«ng s¶n tiªn tiÕn nh− Trung t©m th−¬ng m¹i, trung t©m giao dÞch hµng hãa... ®ang h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë c¸c vïng n«ng s¶n träng ®iÓm. Th−¬ng m¹i ®iÖn tö míi xuÊt hiÖn nh−ng ®ang cã xu h−íng ph¸t triÓn tÝch cùc.ViÖc tiªu thô n«ng s¶n hµng ho¸ gi÷a ng−êi s¶n xuÊt vµ c¸c doanh nghiÖp cã khëi s¾c. HÖ thèng chÝnh s¸ch vÒ xuÊt khÈu n«ng s¶n ®· ®Ò cËp ®Õn nh÷ng néi dung kh¸ cô thÓ tõ x¸c ®Þnh h¹n ng¹ch, tæ chøc thu gom, ®iÒu tiÕt gi¸ thu mua, th−ëng xuÊt khÈu, gi¸m s¸t chÊt l−îng s¶n phÈm xuÊt khÈu... ThÞ tr−êng xuÊt- nhËp khÈu ®−îc më réng. C¬ cÊu thÞ tr−êng xuÊt khÈu ®−îc c¶i thiÖn râ rÖt. Quy m« kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng ho¸ nãi chung vµ n«ng s¶n nãi riªng t¨ng lªn nhanh chãng. Tèc ®é t¨ng tr−ëng kim ng¹ch xuÊt khÈu trong thêi gian qua cña ViÖt Nam thuéc lo¹i cao nhÊt thÕ giíi. C¬ cÊu hµng xuÊt khÈu ®−îc chuyÓn dÞch theo h−íng tÝch cùc, tõ chç chØ xuÊt khÈu mét vµi n«ng s¶n, thñy s¶n vµ l©m s¶n, ®Õn nay hµng hãa xuÊt khÈu cña ViÖt Nam kh¸ phong phó vÒ chñng lo¹i. Sè l−îng doanh nghiÖp t¨ng nhanh gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ. C¸c chÝnh s¸ch ban hµnh ®· thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh vÒ sè l−îng, réng vÒ quy m«, phong phó vÒ c¸c lo¹i h×nh vµ ho¹t ®éng ngµy cµng cã hiÖu qu¶. C¸c doanh nghiÖp ®· nhanh chãng tiÕp cËn thÞ tr−êng trong vµ ngoµi n−íc, tõng b−íc thÝch nghi víi xu thÕ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc, tÝch cùc ¸p dông tiÕn bé khoa häc - kü thuËt, c«ng nghÖ míi vµo s¶n xuÊt kinh doanh, c¶i tiÕn c«ng t¸c qu¶n lý. Sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp ®· ®ãng gãp phÇn quan träng vµo t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ®Êt n−íc. Mét sè doanh nghiÖp ®· kh¼ng ®Þnh ®−îc uy tÝn, chÊt l−îng, hiÖu qu¶ vµ th−¬ng hiÖu cña m×nh trªn thÞ tr−êng trong n−íc vµ quèc tÕ. §èi víi c¸c DNNVV, mÆc dï cßn h¹n chÕ vÒ quy m«, song ®· ®ãng gãp mét phÇn kh«ng nhá vµo sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n−íc. Lµ mét trong nh÷ng nh©n tè gióp cho nÒn kinh tÕ cña n−íc ta duy tr× tèc ®é ph¸t triÓn cao trong nh÷ng n¨m võa qua. NhiÒu mÆt hµng xuÊt khÈu quan träng do c¸c DNNVV s¶n xuÊt ®· t¹o ®−îc uy tÝn trªn thÞ tr−êng quèc tÕ vµ cã ®Æc tr−ng truyÒn thèng nh−: h¹t tiªu, h¹t ®iÒu xuÊt khÈu, gèm sø, thñ c«ng mü nghÖ, thñy s¶n…. C¸c DNNVV cã vai trß kh¸ quan träng víi t− c¸ch lµ nhµ s¶n xuÊt trung gian cho c¸c doanh nghiÖp lín xuÊt khÈu. Khung khæ ph¸p lý ®èi víi thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau b−íc ®Çu ®∙ h×nh thµnh. LuËt Th−¬ng m¹i n¨m 2005 ®· ®−a ra nh÷ng quy ®Þnh mang tÝnh c¬ b¶n nhÊt ®èi víi ho¹t ®éng mua b¸n hµng ho¸ qua Së giao dÞch hµng ho¸ lµm ®Ó lµm c¬ së cho sù ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng nµy trong t−¬ng lai. §©y lµ ®iÒu cã ý nghÜa rÊt quan träng trong viÖc h×nh thµnh Së giao dÞch hµng hãa giao sau cña ViÖt Nam. ViÖc bæ sung nh÷ng quy ®Þnh vÒ së giao dÞch hµng ho¸, trong LuËt Th−¬ng m¹i söa ®æi vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p lý liªn quan ®Õn sù h×nh thµnh cña thÞ tr−êng hµng ho¸ 13
giao sau, lµ sù thÓ hiÖn chñ tr−¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ tr−êng ë n−íc ta. Nh÷ng c¬ së ph¸p lý hiÖn cã vÒ thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau ë n−íc ta tuy míi chØ lµ b−íc b−íc ®Çu nh−ng ®· t¹o ra nÒn t¶ng cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng. Sù ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng th−¬ng m¹i n«ng s¶n giao ngay ®∙ t¹o tiÒn ®Ò vËt chÊt vµ nhËn thøc cho viÖc h×nh thµnh thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau. HÖ thèng c¬ së h¹ tÇng kü thuËt trong tiªu thô n«ng s¶n t¹i c¸c vïng n«ng s¶n träng ®iÓm nh− hÖ thèng chî ®Çu mèi n«ng s¶n, trung t©m giao dÞch n«ng s¶n ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ c¬ së vËt chÊt ®Ó h×nh thµnh c¸c së giao dÞch hµng ho¸. Ngoµi nh÷ng c¬ së vËt chÊt nãi trªn, nh÷ng kinh nghiÖm vÒ viÖc h×nh thµnh c¬ së vËt chÊt cña së giao chøng kho¸n ë n−íc ta còng cã t¸c dông rÊt lín trong viÖc thiÕt kÕ, x©y dùng vµ vËn hµnh c¸c sµn giao dÞch hµng ho¸ trong t−¬ng lai. VÒ nguyªn t¾c, viÖc h×nh thµnh së giao dÞch hµng ho¸ n«ng s¶n giao sau, cã nhiÒu néi dung t−¬ng tù nh− viÖc h×nh thµnh mét së giao dÞch chøng kho¸n. NhËn thøc vµ tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô cña c¸c thµnh phÇn tham gia thÞ tr−êng ®· tõng b−íc ®−îc n©ng lªn. T¹i c¸c chî trung t©m n«ng s¶n chóng ta còng ®· triÓn khai h×nh thøc giao dÞch nh− ®Êu thÇu, ®Êu gi¸ t¹i c¸c sµn giao dÞch n«ng s¶n, ®©y lµ mét h×nh thøc tËp d−ît cho c¸c nhµ ®Çu t− lµm quen víi ph−¬ng thøc mua b¸n hiÖn ®¹i. Mét h×nh thøc kh¸c lµ mua b¸n qua hîp ®ång theo quyÕt ®Þnh sè 80/Q§- CP cña Thñ t−íng ChÝnh phñ còng gãp phÇn n©ng cao nhËn thøc cho c¶ n«ng d©n vµ doanh nghiÖp tiÕp cËn víi h×nh thøc mua b¸n giao sau. Sù tham gia giao dÞch kú h¹n cµ phª cña mét sè doanh nghiÖp t¹i thÞ tr−êng hµng ho¸ Lu©n §«n trong thêi gian qua, tuy ch−a thu ®−îc kÕt qu¶n nh− mong muèn, song ®ã lµ bµi häc bæ Ých nh»m n©ng cao nhËn thøc vµ tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô ®Ó doanh nghiÖp cã thÓ tham gia vµo thÞ giao sau ë n−íc ta, khi ®−îc thiÕt lËp. 2.2.2. Nh÷ng mÆt cßn h¹n chÕ C¬ chÕ thÞ tr−êng ®· h×nh thµnh nh−ng cßn nhiÒu bÊt cËp. Ph¸p luËt cßn thiÕu tÝnh ®ång bé vµ tÝnh thèng nhÊt, néi dung vÉn cßn chÞu ¶nh h−ëng bëi t− duy cña nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung, cßn qu¸ chó träng ®Õn h×nh thøc së h÷u lµm cho thÞ tr−êng thiÕu tÝnh c¹nh tranh vµ khuyÕn khÝch c¸c hµnh vi ph¶n c¹nh tranh. Khung luËt ph¸p vÉn cßn ch−a cô thÓ vµ kh«ng chÆt chÏ, sè l−îng luËt vµ ph¸p lÖnh cßn qu¸ Ýt, nhiÒu ®¹o luËt cã nh÷ng quy ®Þnh rÊt chung cho nªn kh«ng thÓ ¸p dông trùc tiÕp mµ ph¶i cã v¨n b¶n h−íng dÉn. HiÖu lùc thùc thi ph¸p luËt ch−a ®−îc c¶i thiÖn nhiÒu, c¸c tranh chÊp kinh tÕ th−êng kh«ng ®−îc ®−a ra gi¶i quyÕt theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, hoÆc gi¶i quyÕt chËm, kÐm hiÖu qu¶, lîi Ých hîp ph¸p bÞ vi ph¹m mµ kh«ng ®−îc b¶o vÖ. HiÖn t−îng h×nh sù ho¸ c¸c giao dÞch d©n sù kinh tÕ ®· g©y ra hËu qu¶ nghiªm träng, lµm n¶n lßng c¸c nhµ ®Çu t− vµ gi¶m niÒm tin vµo ph¸p luËt, vµ bé m¸y nhµ n−íc. Gi¸ c¶ cña mét sè hµng ho¸ ®Çu vµo quan träng vÉn mang tÝnh ¸p ®Æt chø kh«ng ph¶i theo nguyªn t¾c thÞ tr−êng. Tû gi¸ hiÖn nay ®· ®−îc ®iÒu chØnh linh ho¹t, tuy nhiªn cßn cã sù can thiÖp ®¸ng kÓ cña Nhµ n−íc, do ®ã ch−a thùc sù ph¶n ¸nh ®óng sù biÕn ®éng tû gi¸ trªn thÞ tr−êng thÕ giíi. L·i suÊt do c¸c ng©n hµng quèc doanh chi phèi, tÝnh thÞ tr−êng ë ®©y vÉn mang tÝnh thÞ tr−êng Nhµ n−íc. 14
VÒ ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng s¶n hµng ho¸, ch−a cã nh÷ng chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó tÝch tô vµ tËp trung ruéng ®Êt, kh¾c phôc t×nh tr¹ng manh món lµm h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ lín. Tû träng ®Çu t− cho n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n cßn thÊp. C¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n chuyÓn dÞch chËm. HÖ thèng tÝn dông phôc vô cho n«ng nghiÖp n«ng th«n rÊt Ýt. ChÝnh s¸ch KHCN ch−a ®ång bé vµ vèn ®Çu t− ch−a t−¬ng xøng víi yªu cÇu vµ kh¶ n¨ng. Ph−¬ng thøc s¶n xuÊt lÊy môc tiªu t¨ng s¶n l−îng, ch−a quan t©m nhiÒu ®Õn chÊt l−îng n«ng s¶n vÉn cßn phæ biÕn. Thu ho¹ch, b¶o qu¶n n«ng s¶n tr×nh ®é c¬ giíi ho¸ kh«ng ®Òu, m¸y mãc, thiÕt bÞ võa thiÕu vÒ sè l−îng, kh«ng ®ång bé vÒ chñng lo¹i. C«ng cô thu ho¹ch thñ c«ng cßn phæ biÕn ë hÇu hÕt c¸c vïng, c¸c ®Þa ph−¬ng. Gi¸ thµnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nãi chung cßn cao, søc c¹nh tranh bÞ h¹n chÕ, nhÊt lµ c¸c n«ng s¶n xuÊt khÈu nh− chÌ, cµ phª, cao su, h¹t tiªu, rau qu¶ t−¬i. Tiªu thô n«ng s¶n trong n−íc chñ yÕu vÉn theo ph−¬ng thøc truyÒn thèng. HÖ thèng c¸c chî ®Çu mèi míi x©y dùng, tuy nhiªn sau mét thêi gian ho¹t ®éng hÇu hÕt m« h×nh nµy bÞ thÊt b¹i.Tr×nh ®é hiÓu biÕt vÒ m« h×nh giao dÞch n«ng s¶n tËp trung cña c¸c chñ thÓ kinh doanh cßn h¹n chÕ. Ho¹t ®éng giao dÞch chØ giíi h¹n mua b¸n bu«n gi÷a c¸c doanh nghiÖp vµ th−¬ng gia trong n−íc, theo h×nh thøc giao ngay, ch−a cã giao dÞch thø cÊp vµ thÞ tr−êng giao sau. Gi¸ c¶ hµng ho¸ rÊt bÊp bªnh, kh«ng chØ phô thuéc vµo t×nh h×nh gi¸ c¶ cña thÞ tr−êng thÕ giíi vµ trong n−íc mµ nhiÒu khi cßn bÞ Ðp cÊp, Ðp gi¸. C¸c h×nh thøc tiªu thô n«ng s¶n hµng ho¸ qua hîp ®ång theo QuyÕt ®Þnh 80/Q§- CP cña ChÝnh phñ cßn béc lé nhiÒu tån t¹i, nh−îc ®iÓm so víi yªu cÇu ®Ò ra. Khèi l−îng NSHH tiªu thô theo hîp ®ång cßn qu¸ Ýt so víi yªu cÇu vµ kh¶ n¨ng, kÓ c¶ t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt tËp trung. T×nh tr¹ng ph¸ vì hîp ®ång cßn xÈy ra kh¸ nhiÒu, tiªu thô qua hîp ®ång vÉn ch−a h×nh thµnh m« h×nh tiªu biÓu cho tõng lo¹i n«ng s¶n, tõng vïng s¶n xuÊt nªn ch−a cã c¬ së ®Ó tæng kÕt nh©n réng. KÕt qu¶ ®¹t ®−îc ë mét sè vïng vµ s¶n phÈm vÉn cßn mang nÆng tÝnh tù ph¸t, quy m« nhá, kh«ng v÷ng ch¾c. Trong lÜnh vùc xuÊt khÈu, nhiÒu chÝnh s¸ch ch−a ch−a ®em l¹i nh÷ng t¸c dông m¹nh mÏ, tÝnh ®Þnh h−íng cña chÝnh s¸ch ch−a cao, khiÕn cho qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch trong c¬ cÊu n«ng s¶n hµng ho¸ xuÊt khÈu cßn chËm. C«ng t¸c xóc tiÕn th−¬ng m¹i cßn nÆng tÝnh tù ph¸t, dµn tr¶i, thiÕu chuyªn nghiÖp, hiÖu qu¶ ®¹t ®−îc cßn thÊp. HÖ thèng th«ng tin th−¬ng m¹i, dù b¸o thÞ tr−êng nh×n chung ch−a ®¸p øng ®−îc ®ßi hái cña c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n−íc còng nh− hç trî doanh nghiÖp xuÊt khÈu. Quy m« xuÊt khÈu n«ng s¶n nh×n chung vÉn cßn nhá bÐ vµ dÔ bÞ tæn th−¬ng bëi c¸c có sèc tõ bªn ngoµi. C¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu ch−a hîp lý, chñng lo¹i hµng hãa xuÊt khÈu cßn ®¬n ®iÖu. VÒ thùc chÊt, hµng xuÊt khÈu n«ng s¶n cña ViÖt Nam thêi gian qua chñ yÕu chuyÓn dÞch theo chiÒu réng mµ ch−a ®i vµo chiÒu s©u. KÕt cÊu h¹ tÇng phôc vô ho¹t ®éng xuÊt khÈu cßn thiÕu, dÞch vô hç trî xuÊt khÈu yÕu kÐm nªn gi¸ thµnh s¶n phÈm t¨ng lªn, lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña doanh nghiÖp vµ hµng xuÊt khÈu. N¨ng lùc cña doanh nghiÖp cßn yÕu, quy m« nhá. C¸c doanh nghiÖp ch−a quan t©m nhiÒu ®Õn c«ng t¸c nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn, th−êng ph¶n øng chËm h¬n so víi yªu cÇu cña thÞ tr−êng. C«ng t¸c n¾m b¾t th«ng tin cßn yÕu, ra quyÕt ®Þnh theo kinh nghiÖm 15
vµ c¶m tÝnh lµ chñ yÕu. NhËn thøc vÒ tÇm quan träng cña kªnh ph©n phèi cßn h¹n chÕ, phÇn lín c¸c doanh nghiÖp kh«ng x©y dùng ®−îc m¹ng l−íi ph©n phèi trùc tiÕp ë n−íc ngoµi, viÖc t¹o lËp th−¬ng hiÖu s¶n phÈm vµ doanh nghiÖp cßn bÞ xem nhÑ. N¨ng lùc vµ bé m¸y qu¶n lý ®iÒu hµnh cßn yÕu, c¬ cÊu tæ chøc vµ qu¶n lý cßn nhiÒu bÊt cËp. Khung khæ ph¸p luËt ®èi víi thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau, cßn thiÕu. C¸c quy ®Þnh ph¸p lý vÒ thÞ tr−êng ngoµi së giao dÞch hÇu nh− ch−a cã, c¸c qui ®Þnh vÒ së giao dÞch hµng ho¸ ®· ®−îc h×nh thµnh b−íc ®Çu song cßn mét sè bÊt cËp. Mét sè kh¸i niÖm ch−a ®−îc gi¶i thÝch râ vµ mét sè néi dung ch−a ®−îc quy ®Þnh.ViÖc qui ®Þnh t− c¸ch thµnh viªn chØ dùa vµo mét b»ng cö nh©n, ®¹i häc lµ kh«ng ph¶n ¸nh trùc tiÕp ®ßi hái vÒ kü n¨ng nghÒ nghiÖp cña ho¹t ®éng giao dÞch t¹i së giao dÞch hµng hãa. C¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn thÓ chÕ giao dÞch giao sau ch−a hoµn chØnh. Mét sè c¬ së vËt chÊt hiÖn cã cßn s¬ sµi, kh«ng phï hîp cho c¸c ho¹t ®éng giao dÞch n«ng s¶n tËp trung. C«ng t¸c qu¶n lý, kiÓm tra, gi¸m ®Þnh chÊt l−îng hµng ho¸ n«ng s¶n cßn yÕu, c¸c tiªu chuÈn, qui chuÈn kü thuËt cßn thiÕu vµ cßn nhiÒu tiªu chuÈn ch−a hµi hßa víi qui ®Þnh quèc tÕ. Tr×nh ®é kiÕn thøc, kü n¨ng, kinh nghiÖm cña c¸c chñ thÓ tham gia giao dÞch giao sau n«ng s¶n cßn h¹n chÕ. ViÖc ®µo t¹o nguån nh©n lùc cho sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau hÇu nh− ch−a ®−îc ®Æt ra. Sù h¹n chÕ vÒ nhËn thøc vµ tr×nh ®é lµ nguyªn nh©n c¬ b¶n nhÊt dÉn ®Õn hËu qu¶ lµ tuy mét sè trung t©m, sµn giao dÞch b−íc ®Çu h×nh thµnh nh−ng kh«ng cã ng−êi tham gia, n«ng d©n vÉn b¸n th¼ng s¶n phÈm cña m×nh cho th−¬ng l¸i hoÆc cho c¸c tæ chøc mua gom qua h×nh thøc giao ngay. 2.3. Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi viÖc h×nh thμnh thÞ tr−êng Thø nhÊt: Qu¸ tr×nh tù do ho¸ gi¸ c¶ cßn ch−a triÖt ®Ó, m«i tr−êng kinh doanh ch−a thËt th«ng tho¸ng. Gi¸ c¶ cña mét sè hµng ho¸ ®Çu vµo quan träng vÉn mang tÝnh ¸p ®Æt, ch−a hoµn toµn do thÞ tr−êng quyÕt ®Þnh. M«i tr−êng kinh doanh ch−a thùc sù th«ng tho¸ng, LuËt ph¸p, chÝnh s¸ch ch−a ®ång bé, viÖc thùc thi luËt ph¸p cßn yÕu kÐm. Ho¹t ®éng cña bé m¸y hµnh chÝnh cßn kÐm hiÖu qu¶. Thø hai: Quy m« n«ng s¶n hµng ho¸ cßn nhá vµ manh món, chÊt l−îng cßn thÊp, mµ nguyªn nh©n cña c¸c h¹n chÕ nµy lµ do quy ®Þnh vÒ “h¹n ®iÒn” vµ “thêi h¹n sö dông ®Êt” cña LuËt §Êt ®ai. C¸c chÝnh s¸ch vÒ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp th−êng qu¸ chó träng vÒ n©ng cao s¶n l−îng mµ coi nhÑ vÊn ®Ò n©ng cao chÊt l−îng. Thø ba: T×nh tr¹ng tiªu thô n«ng s¶n cßn ph©n t¸n vµ tù ph¸t. C¸c m« h×nh tæ chøc thÞ tr−êng hiÖn ®¹i ®· ®−îc thiÕt lËp nh−ng kh«ng hiÖu qu¶. N¨ng lùc cña c¸c chñ thÓ tham gia cßn yÕu. Ho¹t ®éng giao dÞch chñ yÕu qua ng−êi mua gom, nh−ng nhµ n−íc ch−a qu¶n lý ®−îc ®èi t−îng nµy. C¸c doanh nghiÖp ch−a quan t©m ®Õn viÖc ký hîp ®ång tiªu thô n«ng s¶n, c¬ chÕ ph©n bæ lîi Ých, rñi ro vµ quyÒn quyÕt ®Þnh gi÷a ng−êi mua vµ ng−êi b¸n ch−a ®−îc x¸c lËp râ rµng. Thø t−: N¨ng lùc cña doanh nghiÖp cßn h¹n chÕ, sè doanh nghiÖp võa vµ nhá chiÕm tíi 96,81% tæng sè doanh nghiÖp cña c¶ n−íc.Tr×nh ®é c«ng nghÖ, qu¶n lý, n¾m b¾t th«ng tin, xö lý t×nh huèng, ®Æc biÖt lµ viÖc tiÕp cËn víi ph−¬ng thøc th−¬ng m¹i hiÖn ®¹i cßn yÕu kÐm. 16
Thø n¨m: C¸c v¨n b¶n ph¸p lý chØ chó träng vµo viÖc mua b¸n qua Së giao dÞch hµng ho¸, cßn thÞ tr−êng phi tËp trung (OTC) l¹i bÞ xem nhÑ. Trªn thùc tÕ ë n−íc ta hiÖn nay, th× c¸c giao dÞch phi tËp trung ®· h×nh thµnh tuy møc ®é cßn s¬ khai, v× vËy, ®¸ng lÏ ra chóng ta ph¶i cã nh÷ng quy ®Þnh ph¸p lý ®Ó ph¸t triÓn thÞ tr−êng ngoµi së h¬n lµ nh÷ng quy ®Þnh ®èi víi mét thÞ tr−êng tËp trung, khi mµ c¸c Së giao dÞch hµng ho¸ ch−a h×nh thµnh. C¸c quy ®Þnh vÒ giao dÞch t¹i së vÉn cßn ch−a thËt ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c. Thø s¸u: C¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt cÇn thiÕt cho sù h×nh thµnh thÞ tr−êng cßn ch−a hoµn chØnh. Tr×nh ®é kiÕn thøc, kü n¨ng, kinh nghiÖm vµ nghiÖp vô cña c¸c chñ thÓ tham gia giao dÞch giao sau n«ng s¶n cßn h¹n chÕ. Thø b¶y: Ch−a h×nh thµnh ®−îc m« h×nh m« h×nh thèng nhÊt cho viÖc thiÕt lËp thÞ tr−êng. HiÖn t−îng tù ph¸t thµnh lËp c¸c sµn giao dÞch, trung t©m giao dÞch nhá lÏ diÔn ra kh¸ phæ biÕn, nh−ng th−êng kÐm hiÖu qu¶. Ch−¬ng 3 quan ®iÓm, môc tiªu vμ gi¶I ph¸p ph¸t triÓn thÞ tr−êng hμng ho¸ giao sau ë viÖt nam 3.1. Quan ®iÓm, môc tiªu vμ dù kiÕn m« h×nh thÞ tr−êng hμng ho¸ n«ng s¶n giao sau ë n−íc ta 3.1.2. Quan ®iÓm, môc tiªu h×nh thµnh thÞ tr−êng ë n−íc ta 3.1.2.1. Quan ®iÓm (1). ViÖc h×nh thµnh thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau ph¶i b¶o ®¶m tÝnh ®a d¹ng vµ ®ång bé vÒ c¸c lo¹i h×nh thÞ tr−êng, gãp phÇn hoµn thiÖn c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng ë n−íc ta vµ thùc hiÖn c¸c cam kÕt vÒ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. (2). ViÖc ph¸t triÓn thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau lµ yÕu tè nh»m thóc ®Èy s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn t¹o ra mét khèi l−îng hµng ho¸ cã quy m« lín chÊt l−îng cao, gãp phÇn thùc hiÖn sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n. (3). ViÖc h×nh thµnh thÞ tr−êng hµng hãa n«ng s¶n giao sau lµ yÕu tè quan träng gãp phÇn ph¸t triÓn thÞ tr−êng hµng hãa n«ng s¶n giao ngay. (4). ViÖc ph¸t triÓn thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau ph¶i theo ph−¬ng ch©m tõ nhá ®Õn lín tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p. (5). Sù h×nh thµnh thÞ tr−êng hµng ho¸ giao sau ph¶i ®¶m b¶o sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc, ®ång thêi n©ng cao vai trß cña c¸c hiÖp héi ngµnh hµng, tÝnh n¨ng ®éng tù chñ cña c¸c doanh nghiÖp. 3.1.2.2. Môc tiªu (1). T¹o ra mét lo¹i h×nh thÞ tr−êng míi nh»m thóc ®Èy viÖc tiªu thô n«ng s¶n hµng ho¸, qua ®ã thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp gãp phÇn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò n«ng nghiÖp n«ng th«n ë n−íc ta hiÖn nay. 17