Tóm tắt Luận án tiến sĩ Kinh tế: Nâng cao chất lượng lao động nông thôn tại tỉnh Thái Nguyên

Chia sẻ: Huc Ninh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:28

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích cơ bản của luận án này là nghiên cứu cơ sở lý luận và xem xét những nhân tố ảnh hưởng chất lượng lao động nông thôn; đánh giá thực trạng chất lượng lao động nông thôn tỉnh Thái Nguyên nói riêng, kết hợp với những kinh nghiệm phát triển của các nước trên thế giới về vấn đề nghiên cứu, tác giả đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng lao động nông thôn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án tiến sĩ Kinh tế: Nâng cao chất lượng lao động nông thôn tại tỉnh Thái Nguyên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRẦN LÊ DUY NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG LAO ĐỘNG NÔNG THÔN TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số:9.62.01.15 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN – 2018
Công trình được hoàn thành tại: ………………………... …………………………………………………………... …………………………………………………………… Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. NGÔ XUÂN HOÀNG 2. TS. BÙI THỊ MINH HẰNG Phản biện 1: ……………………………………………... …………………………………………………………… Phản biện 2: ……………………………………………... …………………………………………………………… Phản biện 3: ……………………………………………... …………………………………………………………… Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Đại học Thái Nguyên họp tại: ………………………………… Vào hồi giờ ngày tháng năm Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: ………..………………… …………………………………………………………………. …………………………………………………………………. …………………………………………………………………. ………………………………………………………………….
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thái Nguyên là một tỉnh trung du miền núi phía Bắc hiện có tới 65,7% dân cư sinh sống tại khu vực nông thôn. Tổng số lao động nông thôn hiện chiếm tới 70,6% tổng số lao đông toàn tỉnh, tỷ lệ lao động được đào tạo tăng bình quân 0,81% qua mỗi năm, tính từ năm 2010 chỉ có 10,3% lao động đã qua đào tạo, đến năm 2016 con số này là 15,6%. Bên cạnh đó tỷ lệ lao động nông thôn hoạt động trong lĩnh vực nông, lâm nghiệp, thủy sản còn rất lớn, chiếm tới 72,7% tổng số lao động nông thôn, tuy nhiên, tổng sản phẩm mang lại của nhóm lao động này chỉ chiếm 15,5% GRDP tỉnh Thái Nguyên. Đặc thù hoạt động lao động nông thôn còn mang nhiều tính truyền thống của khu vực miền núi, điều kiện sản xuất manh mún, nhỏ lẻ. Sản phẩm chưa đa dạng và thiếu định hướng trong dài hạn. Năng suất lao động nông nghiệp thấp và sự dịch chuyển cơ cấu nông thôn đang ngày một tăng nhanh, khó định hướng trước tác động của thị trường lao động. Việc nâng cao chất lượng lao động nông thôn tỉnh Thái Nguyên sẽ đảm bảo: sự kết hợp hiệu quả giữa lao động và đất đai; đẩy nhanh chuyển dịch cơ cấu lao động nông nghiệp nông thôn; giảm thiểu mâu thuẫn lớn trong việc sử dụng có hiệu quả nguồn vốn nhân lực nông thôn; nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư nhà nước cho nông thôn; đảm bảo cân đối giữa lao động nông thôn và thành thị. Dựa trên các yếu tố đó việc tiến hành đề tài “Nâng cao chất lượng lao động nông thôn tại tỉnh Thái Nguyên” là vấn đề có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cho mục tiêu phát triển kinh tế nông nghiệp của Việt Nam nói chung và Tỉnh Thái Nguyên nói riêng. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu tổng quát Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và xem xét những nhân tố ảnh hưởng chất lượng lao động nông thôn; đánh giá thực trạng chất lượng lao động nông thôn tỉnh Thái Nguyên nói riêng, kết hợp với những kinh nghiệm phát triển của các nước trên thế giới về vấn đề nghiên cứu, tác giả đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng lao động nông thôn. 3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Chất lượng lao động nông thôn tỉnh Thái Nguyên (tập trung nghiên cứu vào kiến thức, kỹ năng cho lao động nông thôn tỉnh Thái Nguyên)
2 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về chất lượng lao động nông thôn của tỉnh Thái nguyên, tập trung nghiên cứu các yếu tố cấu thành nội tại bản thân lao động nông thôn, môi trường đầu tư công và các thể chế chính sách của nhà nước và địa phương, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng lao động nông thôn ở Thái Nguyên. Phân tích các khả năng đáp ứng của lao động nông thôn và nguyên nhân ảnh hưởng tới chất lượng lao động nông thôn để rút ra bài học kinh nghiệm cho việc nâng cao chất lượng lao động nông thôn tại Thái Nguyên. - Về không gian: Đề tài nghiên cứu tại các khu vực nông thôn tỉnh Thái Nguyên, có tham khảo kinh nghiệm của một số tỉnh, thành trong nước và một số quốc gia trong khu vực có đặc điểm kinh tế - xã hội gần với Việt Nam. - Về thời gian: Nghiên cứu thực trạng chất lượng lao động nông thôn tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn 05 năm, từ 2011 đến 2016; căn cứ vào quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế xã hội của tỉnh Thái Nguyên, tác giả nghiên cứu đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng lao động nông thôn tỉnh Thái Nguyên đến năm 2025 và tầm nhìn 2030. 4. Những đóng góp của luận án 4.1. Về phương diện lý luận Luận án đã hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về chất lượng lao động nông thôn, xây dựng được khung phân tích chất lượng lao động nông thôn, làm rõ vai trò của lao động nông thôn trong phát triển kinh tế xã hội. Luận án đã chỉ ra 3 nhóm yếu tố tác động đến chất lượng lao động nông thôn là: nhóm yếu tố cấu thành chất lượng lao động nông thôn bao gồm yếu tố sức khỏe, kiến thức, kỹ năng, thái độ; nhóm yếu tố tác động của đầu tư công bao gồm môi trường hoạt động nông nghiệp, giáo dục và đào tạo; nhóm yếu tố tác động của chính sách bao gồm thể chế chính sách của nhà nước và thể chế, cơ chế của chính quyền địa phương. Luận án đã xây dựng phương pháp xác định những yếu tố tác động đến thu nhập của lao động nông thôn thông qua mô hình hồi quy Mincer. 4.2. Về phương diện thực tiễn Bằng các số liệu thực tiễn, luận án đã phân tích và làm sáng tỏ thực trạng chất lượng lao động nông thôn tỉnh Thái Nguyên dưới tác động của nền kinh tế thị trường.
3 Qua phân tích, đánh giá thực trạng chất lượng lao động nông thôn tỉnh Thái Nguyên, luận án đã làm rõ vai trò, những hạn chế, yếu kém của lao động nông thôn qua đó chỉ ra rằng các yếu tố chính sách của nhà nước và của địa phương có ảnh hưởng lớn nhất tới việc nâng cao chất lượng lao động nông thôn tỉnh Thái nguyên. Luận án đã đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao chất lượng lao động nông thôn tỉnh Thái Nguyên góp phần phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Thái Nguyên đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030. Kết quả nghiên cứu của luận án có thể làm cơ sở tham khảo cho việc hoạch định chính sách phát triển kinh tế xã hội, kinh tế nông thôn và nâng cao chất lượng lao động nông thôn của tỉnh Thái Nguyên và các tỉnh có điều kiện tương tự. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 1.1. Tình hình nghiên cứu liên quan đến nâng cao chất lượng lao động nông thôn 1.1.1. Một số nghiên cứu của tác giả nước ngoài (1) Nghiên cứu của Gribbs và cộng tác viên (1998), Giáo dục và Đào tạo lao động nông thôn trong nền kinh tế mới: Quan điểm về rào cản kỹ năng lao động nông thôn, (2) Nghiên cứu của Gregory (2003, 2014 edition), Quản lý lao động trong nông nghiệp. (3) Nghiên cứu của D.S. Prasada Rao và cộng tác viên (2004), tăng năng suất nông nghiệp, việc làm và đói nghèo ở các nước đang phát triển. (4) Nghiên cứu của P. Hurst và cộng tác viên (2007) trong Lao động nông nghiệp và đóng góp của họ cho nông nghiệp bền vững và phát triển nông thôn. (5) Nghiên cứu của J. Ulimwengu (2009) trong Sức khỏe của nông dân và năng suất nông nghiệp ở vùng nông thôn Ethiopia. (6) Nghiên cứu của Kelvin (2016) trong Nông nghiệp Nigeria và sự bền vững: vấn đề và giải pháp. 1.1.2. Một số nghiên cứu của tác giả trong nước (1) Đỗ Thị Thanh Mai (2001), Tâm lý nông dân miền Bắc Việt Nam khi chuyển sang kinh tế thị trường - đặc trưng và xu hướng biến đổi. (2) Trần Thị Minh Ngọc (2001), Sử dụng nguồn nhân lực nông thôn trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở Việt Nam. (3) Chu Tiến Quang (2001), Việc làm ở nông thôn, thực trạng và giải pháp. (4) Trần Thanh Bình (2003), Đào tạo nguồn nhân lực phục vụ quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông thôn Việt Nam. (5) Đào Quang Vinh (2006), Phát triển nguồn nhân lực cho công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn. (6) Nguyễn Văn Đại (2012), Đào tạo nghề cho lao động nông thôn vùng Đồng bằng sông
4 Hồng trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá. (7) Triệu Đức Hạnh (2013), Nghiên cứu giải pháp tạo việc làm bền vững cho lao động nông thôn tỉnh Thái Nguyên. 1.2. Những vấn đề liên quan đến chất lượng lao động nông thôn và khoảng trống tri thức cần nghiên cứu 1.2.1. Những vấn đề liên quan đến chất lượng lao động nông thôn đã được giải quyết Một là các nghiên cứu tập trung vào hệ thống hóa các yếu tố cấu thành con người lao động. Hai là sự ảnh hưởng của bối cảnh nông thôn đến cơ cấu lao động nông thôn, Ba là các nghiên cứu tập trung vào nâng cao chất lượng người lao động nông thôn theo hướng hiện đại. Bốn là các nghiên cứu về khả năng đáp ứng của lao động nông thôn trong giải quyết việc làm cho người lao động nông thôn. Năm là nghiên cứu yếu tố tâm lý của lao động khu vực nông thôn. 1.2.2. Những vấn đề về chất lượng lao động nông thôn chưa được giải quyết và khoảng trống tri thức cần nghiên cứu Thứ nhất, nghiên cứu các yếu tố cấu thành chất lượng của lao động khu vực nông thôn là một vấn đề cần thiết để từ đó có những giải pháp tác động lên bản thân người lao động, giúp người lao động nông thôn tăng giá trị lao động của mình thay vì chỉ giải quyết được việc làm ở mức thuần túy, truyền thống của họ. Thứ hai, môi trường khu vực nông thôn có tác động lớn đến hình thành kỹ năng và thái độ lao động của lao động nông thôn. Do vậy nghiên cứu các đặc điểm của lao động nông thôn sẽ đem lại cái nhìn tổng thể của đội ngũ lao động đông đảo này. Thứ ba, lao động nông thôn là một trong nhóm lao động đặc thù, khả năng lao động bị ảnh hưởng rất lớn với nhu cầu lao động của khu vực sinh sống. Hoạt động lao động đa dạng và không chuyên sâu, mức độ thích ứng của lao động nhanh nhưng thiếu hệ thống. Thứ tư, nghiên cứu khả năng đáp ứng nhu cầu kinh tế nông thôn sẽ đề xuất các định hướng cơ cấu lại lao động phục vụ kinh tế nông thôn phù hợp hơn đối với cơ chế thị trường và định hướng sản xuất nông nghiệp công nghệ cao của địa phương và đất nước.
5 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHẤT LƯỢNG LAO ĐỘNG NÔNG THÔN 2.1. Cơ sở lý luận về lao động nông thôn 2.1.1. Các khái niệm cơ bản 2.1.1.1. Khái niệm nông thôn * Nông thôn, vùng nông thôn được quan niệm khác nhau ở mỗi nước vì điều kiện kinh tế - xã hội. Khái niệm thông dụng nhất đưa ra một cái nhìn gần nhất về nông thôn từ trước đến nay như sau: Nông thôn là vùng khác với thành thị, ở đó một cộng đồng chủ yếu là nông dân sống và làm việc, có mật độ dân cư thấp, có kết cấu hạ tầng kém phát triển hơn, có trình độ dân trí, trình độ tiếp cận thị trường và sản xuất hàng hóa kém hơn. 2.1.1.2. Khái niệm lao động nông thôn Tổng hợp các quan điểm có thể đưa ra khái niệm về lao động nông thôn như sau: Lao động nông thôn là bộ phận dân số nông thôn trong độ tuổi lao động, có khả năng lao động, đang có việc làm và những người thất nghiệp có nhu cầu làm việc tại khu vực nông thôn. 2.1.1.3. Khái niệm chất lượng lao động nông thôn Kết hợp giữa khái niệm chất lượng và lao động nông thôn có thể đưa ra khái niệm về chất lượng lao động nông thôn như sau: Chất lượng lao động nông thôn là tổng hợp mức độ đáp ứng các yếu tố về sức khỏe, kiến thức, kỹ năng và thái độ của bộ phận dân số nông thôn trong độ tuổi lao động, có khả năng lao động, đang có việc làm và những người thất nghiệp có nhu cầu làm việc tại khu vực nông thôn. 2.1.2. Các yếu tố cấu thành chất lượng lao động nông thôn 2.1.2.1. Sức khỏe. Theo cách hiểu về từ ngữ trong từ điển tiếng việt của Hoàng Phê (2016) thì “Sức khỏe là trạng thái không có bệnh tật, cảm thấy thoải mái về thể chất, thư thái về tinh thần”. Tuy nhiên theo Tổ chức Y tế thế giới, “sức khỏe là trạng thái thoải mái toàn diện về thể chất, tinh thần và xã hội và không phải chỉ bao gồm có tình trạng không có bệnh hay thương tật”. 2.1.2.2. Kiến thức. Hiểu theo góc độ từ ngữ theo từ điển thì "kiến thức là sự kiện, thông tin và kỹ năng có được thông qua kinh nghiệm hoặc giáo dục; sự hiểu biết lý thuyết hoặc thực tế của một chủ đề". Trong tiếng Việt thì kiến thức giống như tri thức, cả hai đều có nghĩa là sự hiểu biết. Kiến thức của lao động được thể hiện qua 3 yếu tố, một là trình độ học vấn, hai là trình độ chuyên môn kỹ thuật, ba là kinh nghiệm tích lũy.
6 2.1.2.3. Kỹ năng. Kỹ năng là “khả năng vận dụng những kiến thức đã thu nhận được trong một lĩnh vực nào đó áp dụng vào thực tế”. Có rất nhiều cách tiếp cận về kỹ năng từ các mục đích áp dụng khác nhau. Nhìn chung Kỹ năng là năng lực hay khả năng thực hiện thành thạo một hay một chuỗi hành động trên cơ sở kiến thức nhằm tạo ra kết quả mong đợi. 2.1.3. Đặc điểm về chất lượng lao động nông thôn 2.1.3.1. Trình độ văn hóa, chuyên môn Trình độ học vấn của lao động nông thôn thường thấp, đặc thù này cũng do điều kiện kinh tế khu vực nông thôn và yếu tố văn hóa truyền thống mang lại. 2.1.3.2. Việc làm và thu nhập Với những đặc trưng thuần tuý, lao động nông thôn luôn gắn với hoạt động sản xuất nông nghiệp, vấn đề thiếu việc làm bền vững và thu nhập thấp luôn là mối quan tâm hàng đầu của các quốc gia có tỷ trọng nông nghiệp cao như Việt Nam. 2.1.3.3. Sức khỏe và chăm sóc sức khỏe Lực lượng lao động nông thôn thường ít làm việc trong các cơ sở kinh doanh nên việc chăm sóc sức khỏe thường là tự túc. Kết hợp với trình độ chuyên môn, kỹ thuật còn thấp kém dẫn tới việc hiểu biết về vệ sinh, an toàn lao động còn rất hạn chế, việc khám chữa bệnh của người lao động khu vực này thường ít có tính tự chủ. 2.1.3.4. Khả năng đáp ứng nhu cầu công việc không chuyên sâu của lao động nông thôn Với đặc thù việc làm trong nông nghiệp nông thôn thường là những công việc giản đơn, thủ công, ít đòi hỏi tay nghề cao, tư liệu sản xuất chủ yếu là đất đai và công cụ cầm tay, dễ học hỏi, dễ chia xẻ. Điều kiện việc làm của lao động nông thôn thường diễn ra trong một thời gian ngắn và mang nhiều tính thời vụ, hôm nay làm trồng trọt, mai làm chăn nuôi.... Đây chính là yếu tố dẫn đến những công việc lao động nông thôn là những công việc không chuyên sâu do đặc thù khu vực nông thôn đem lại. 2.1.3.5. Khả năng đáp ứng được công việc chuyên sâu và nhu cầu kinh tế nông thôn Đặc thù công việc của lao động nông thôn có thể chia ra làm ba nhóm sau: Thứ nhất là những công việc phục vụ sản xuất kinh doanh của hộ, gia đình. Đây là những công việc mang tính hàng ngày của nông hộ, nó xuất phát từ tập quán truyền thống của nông thôn Việt Nam. Thứ hai là những công việc tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ
7 nông thôn. Thực tế cho thấy, tiểu thủ công nghiệp và các làng nghề ngày càng góp phần không nhỏ trong việc phát triển kinh tế nông thôn. Thứ ba là những công việc trong các doanh nghiệp ở khu vực nông thôn. Trong khoảng 10 năm trở lại đây, sự hiện diện của các doanh nghiệp tại khu vực nông thôn đã mang lại nhiều ảnh hưởng tích cực đối với khu vực này. Việc sử dụng lao động trong các doanh nghiệp nông thôn cũng xuất phát từ nhu cầu của các doanh nghiệp về lao động. 2.1.4. Vai trò của nâng cao chất lượng lao động nông thôn 2.1.4.1. Đảm bảo sự kết hợp hiệu quả giữa lao động và đất đai Việc nâng cao chất lượng lao động nông thôn sẽ nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp, tăng năng suất trên đơn vị diện tích đất canh tác, góp phần giảm áp lực từ sự hữu hạn của quỹ đất nông nghiệp hiện nay. 2.1.4.2. Đẩy nhanh sự chuyển đổi cơ cấu nông nghiệp nông thôn theo hướng CNH và HĐH Lao động có trình độ sẽ cân đối đáp ứng hơn nữa các công việc phi nông nghiệp nông thôn, qua đó kích thích hoạt động nông nghiệp theo hướng công nghiệp hóa – hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn. 2.1.4.3. Giảm thiểu mâu thuẫn lớn trong việc sử dụng có hiệu quả vốn nhân lực nông thôn Trước mâu thuẫn trong việc phải sử dụng một lượng lớn lao động nông thôn với trình độ chuyên môn kỹ thuật rất hạn chế như hiện nay, việc nâng cao chất lượng lao động nông thôn sẽ nâng cao giá trị sức lao động nông thôn, tăng năng suất sản phẩm nông nghiệp phục vụ nhu cầu lương thực quốc gia, mở rộng cơ hội việc làm hơn nữa cho khu vực nông thôn Việt Nam. 2.1.4.4. Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư nhà nước cho nông thôn Việc xây dựng được các chương trình sử dụng vốn đầu tư một cách cụ thể, có hiệu quả phải lấy yếu tố con người làm yếu tố then chốt, có mục đích, tư duy sử dụng vốn rõ ràng. Chính vì vậy, nâng cao chất lượng lao động nông thôn là yếu tố cấp bách song song với mức vốn đầu tư cho nông nghiệp nông thôn. 2.1.4.5. Đảm bảo cân đối giữa lao động nông thôn và thành thị Nâng cao chất lượng lao động nông thôn không chỉ để cung cấp lao động chất lượng tốt cho thành thị, mà còn trực tiếp tạo công ăn việc làm trong khu vực, tránh hiện tượng di cư tự phát và tái định cư tự phát, dẫn tới những biến động khó lường trước của thị trường lao động và việc làm. 2.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng lao động nông thôn
8 2.1.5.1. Nhóm yếu tố tác động của đầu tư công a. Cơ sở hạ tầng nông thôn. Là cơ sở quan trọng để hình thành môi trường cho hoạt động nông thôn. Trước hết có thể hiểu xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn từ “đầu tư công” là các khoản chi tiêu dành cho việc phục vụ nhu cầu của toàn xã hội, người được hưởng lợi từ đầu tư công là toàn dân. Tại Việt Nam theo khái niệm của Luật đầu tư công thì “Đầu tư công là hoạt động đầu tư của Nhà nước vào các chương trình, dự án xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội và đầu tư vào các chương trình, dự án phục vụ phát triển kinh tế - xã hội” . b. Giáo dục - đào tạo: một là đào tạo chính thống là những chương trình đào tạo căn bản của nhà nước, với nhiều bậc, hệ đào tạo khác nhau được triển khai trên phạm vị rộng lớn nhằm phục vụ đối tượng là lao động. Hai là đào tạo phi chính thống là các chương trình đào tạo xuất phát từ nhu cầu cần đào tạo của lao động nông thôn, họ sẽ tìm tới các cơ sở đào tạo của địa phương hoặc ngoài địa phương để học tập, hoặc họ có thể tìm tới những người lành nghề để được truyền nghề cho mình. Ba là tham gia tổ chức đoàn, hội, người lao động nông thôn còn có nhiều cơ hội để tiếp xúc với những kinh nghiệm phát triển kinh tế, định hướng nghề nghiệp 2.1.5.2. Nhóm yếu tố tác động của chính sách a. Chính sách thể chế của nhà nước Thể chế chính sách của nhà nước có tác động rất lớn ở tầm vĩ mô, là cơ sở để các chính sách cụ thể của các địa phương được xây dựng và thực hiện. Nhà nước Việt nam ngay từ đầu những năm 1980 đến nay đã ban hành rất nhiều các chính sách nhằm hỗ trợ phát triển nông nghiệp nông thôn. Với nhiều kết quả đạt được rất ấn tượng, kinh tế nông thôn tăng trưởng mạnh, sản phẩm nông nghiệp ngày một đa dạng, đời sống vật chất tinh thần khu vực nông thôn ngày càng được cải thiện, rút ngắn khoảng cách giữa thành thị và nông thôn. b. Thể chế, cơ chế của chính quyền địa phương Địa phương có vai trò rất quan trọng trong việc cơ cấu nền kinh tế nông thôn một cách hợp lý. Xuất phát từ đặc điểm tình hình nông nghiệp, nông thôn của mỗi địa phương, thể chế, cơ chế địa phương điều tiết sự thay đổi cơ cấu các ngành nghề, điều tiết sản xuất sản phẩm theo định hướng thị trường, từ đó phát huy được thế mạnh đặc trưng hay lợi thế vùng miền của mỗi địa phương.
9 2.1.6. Các yếu tố phản ảnh kết quả hoạt động của lao động nông thôn 2.1.6.1. Năng suất Theo Tổ chức lao động quốc tế ILO, Năng suất lao động thường được định nghĩa là số lượng sản phẩm (GDP) được tạo ra trên một đơn vị người lao động làm việc (hoặc trên mỗi giờ lao động). 2.1.6.2. Thu nhập Theo kinh tế học vĩ mô, thu nhập là khoản tiền bạc, của cải mà cá nhân, gia đình hoặc một nền kinh tế nhận được trong một khoảng thời gian nhất định từ việc thực hiện các hoạt động kinh tế nào đó đem lại. Thu nhập không chỉ có tiền lương, tiền công mà còn bao gồm các khoản khác như lợi nhuận hoạt động kinh doanh, đầu tư, chuyển nhượng, tiền cho thuê, tiền hoặc các tài sản được trúng, cho, tặng … 2.2. Cơ sở thực tiễn về nâng cao chất lượng lao động nông thôn tỉnh Thái Nguyên 2.2.1. Kinh nghiệm nâng cao chất lượng lao động nông thôn của một số nước trên thế giới 2.2.1.1. Kinh nghiệm của Mỹ 2.2.1.2. Kinh nghiệm của một số quốc gia Châu Âu 2.2.1.3. Kinh nghiệm của Nhật Bản 2.2.1.4. Kinh nghiệm của Trung Quốc 2.2.1.5. Kinh nghiệm của Thái Lan 2.2.2. Kinh nghiệm nâng cao chất lượng lao động nông thôn của một số địa phương tại Việt Nam 2.2.2.1. Kinh nghiệm của tỉnh Bắc Giang 2.2.2.2. Kinh nghiệm của tỉnh Thái Bình 2.2.2.3. Kinh nghiệm của tỉnh Lâm Đồng 2.2.3. Một số bài học kinh nghiệm về nâng cao chất lượng lao động nông thôn cho tỉnh Thái Nguyên 2.2.3.1. Về quy hoạch nông thôn Cần chính sách quy hoạch nông thôn phải đi cùng với chính sách đào tạo phát triển lao động nông thôn phù hợp và cân bằng. 2.2.3.2. Về giáo dục đào tạo Tăng nhanh số lượng lao động khoa học kỹ thuật phục vụ nông nghiệp nông thôn theo hướng hiện đại hóa và chuyên sâu. 2.2.3.3. Về định hướng sản xuất Dự báo và định hướng sản xuất là một trong những yếu tố quan trọng quyết định thành công hay thất bại của lao động nông thôn.
10 Người lao động và chính quyền địa phương có sự gắn kết và chủ động hơn trong định hướng sản xuất trên quy mô rộng lớn. 2.2.3.4. Một số lĩnh vực khác Nhìn chung, mỗi quốc gia, mỗi địa phương đều có những đặc thù riêng biệt và lợi thế của riêng mình trong lĩnh vực hoạt động nông nghiệp, nông thôn. Việc xem xét và phân tích những lợi thế để phát huy ưu thế là một trong những vấn đề cần nghiên cứu một cách cụ thể và có đầu tư đối với một tỉnh như Thái Nguyên. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 3.1. Câu hỏi nghiên cứu Một là, lao động nông thôn có đặc điểm gì khác biệt? Hai là, những yếu tố nào tạo nên chất lượng lao động nông thôn? Ba là, những yếu tố nào ảnh hưởng đến chất lượng lao động nông thôn tỉnh Thái Nguyên hiện nay? Bốn là, chất lượng lao động nông thôn có tác động thế nào tới năng suất, thu nhập của lao động nông thôn tỉnh Thái Nguyên? Năm là, khả năng đáp ứng nhu cầu công việc của lao động nông thôn tỉnh Thái Nguyên hiện nay ra sao? Sáu là, cần thực thi những giải pháp nào để nâng cao chất lượng lao động nông thôn tỉnh Thái nguyên trong thời gian tới? 3.2. Phương pháp tiếp cận Sử dụng phương pháp tiếp cận hệ thống theo chiều dọc; tiếp cận hệ thống theo chiều ngang; phương pháp tiếp cận vùng; phương pháp tiếp cận nhóm 3.3. Khung phân tích của luận án Trên cơ sở khung lý thuyết, câu hỏi nghiên cứu của luận án và cơ sở thực tiễn của nghiên cứu, tác giả xây dựng khung phân tích của luận án như hình:
11
12 3.4. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu Sử dụng phương pháp chọn điểm để chọn huyện nghiên cứu và chọn xã nghiên cứu 3.5. Phương pháp thu thập thông tin và số liệu Sử dụng phương pháp thu thập thông tin để thu thập thông tin sơ cấp, thu thập thông tin thứ cấp. 3.6. Hệ thống chỉ tiêu phân tích chất lượng lao động nông thôn 3.6.1. Nhóm chỉ tiêu phản ánh tình hình chung về lao động nông thôn 3.6.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh các yếu tố cấu thành lao động nông thôn 3.6.3. Nhóm chỉ tiêu phản ánh kết quả kinh tế trong hoạt động lao động nông thôn 3.7. Các phương pháp nghiên cứu định tính 3.7.1. Phỏng vấn sâu 3.7.2. Thảo luận nhóm 3.7.3. Quan sát thực tế 3.8. Các phương pháp nghiên cứu định lượng 3.8.1 Phương pháp thống kê mô tả 3.8.2. Phương pháp so sánh 3.8.3. Phương pháp tổng hợp số liệu 3.8.4. Phương pháp sử dụng mô hình toán, hàm thu nhập Mincer a. Tổng quan về mô hình toán trong nghiên cứu về chất lượng lao động b. Mô hình nghiên cứu đề nghị CHƯƠNG 4: THỰC TRẠNG CHẤT LƯỢNG LAO ĐỘNG NÔNG THÔN TỈNH THÁI NGUYÊN 4.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của tỉnh Thái Nguyên 4.1.1. Điều kiện tự nhiên Một số đặc điểm về điều kiện tự nhiên như vị trí địa lý, địa hình, khí hậu thuỷ văn, đất đai. 4.1.2. Điều kiện kinh tế xã hội Một số đặc điểm về điều kiện kinh tế xã hội như cơ sở hạ tầng, dân số và lao động, tình hình phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội và khu vực nông thôn. 4.2. Thực trạng chất lượng lao động nông thôn tỉnh Thái Nguyên 4.2.1. Nguồn lao động nông thôn tỉnh Thái Nguyên Tính đến năm 2016 lao động tỉnh Thái Nguyên có 764.300 người trong đó lao động nông thôn chiếm 539.800 người đạt 70,6%. Ngành công nghiệp và xây dựng chiếm 21,88%, ngành dịch vụ chiếm 21,36%. Số người đang lao động tại thành thị là 178.116 người,
13 chiếm tỷ lệ 25,1%. Số đang lao động tại nông thôn là 531.277 người chiếm tỷ lệ 74,9%. Tỷ lệ thất nghiệp ở khu vực thành thị là 1,91% lao động. Tại nông thôn tỷ lệ này là 0,8% lao động nông thôn. Thu nhập bình quân đầu người là 3.022.700 đồng/tháng. Tại khu vực thành thị, thu nhập của người dân cao hơn hẳn so với nông thôn, đạt 4.149.000 đồng/tháng, trong khi đó ở khu vực nông thôn là 2.434.200 đồng/tháng. Tuy nhiên xét về tiền lương, tiền công của người lao động thì không có sự chênh lệch lớn giữa tiền lương trong lĩnh vực nông nghiệp và tiền lương trong phi nông nghiệp. 4.2.2. Chất lượng lao động nông thôn tại tỉnh Thái nguyên a. Sức khỏe và điều kiện sống của lao động nông thôn tỉnh Thái Nguyên Về sức khỏe và chăm sóc sức khỏe cho lao động nông thôn tỉnh Thái Nguyên trong những năm vừa qua có nhiều bước chuyển biến đáng kể. Về mức sống của người dân cư nhìn chung là ở mức trung bình so với cả nước, thu nhập của người lao động nông thôn phần nhiều phụ thuộc vào tiền lương tiền công chiếm 62%, chỉ có khoảng 23% thu nhập từ hoạt động nông lâm nghiệp, thủy sản. Về thu nhập của người lao động làm công ăn lương ở khu vực nông thôn, nhìn chung trong toàn Tỉnh đều tăng qua các năm. Thu nhập lao động nông thôn trong 5 năm vừa qua có mức tăng đều, trung bình mỗi năm tăng từ 12%-23%. Trong đó lao động nam giới có thu nhập cao hơn nữ giới 3% -10%. b. Kiến thức, trình độ của lao động nông thôn tỉnh Thái nguyên Về trình độ chuyên môn, đào tạo của người lao động, Thái Nguyên là một tỉnh có lực lượng lao động đã qua đào tạo ở mức khá. Với các mục tiêu phát triển nhanh kinh tế nông thôn của địa phương, trong nhiều năm trở lại đây, lực lượng lao động nông thôn được đào tạo ngày một tăng nhanh, trung bình tăng 1000 lao động mỗi năm. 4.2.3. Một số hoạt động nâng cao chất lượng lao động nông thôn tỉnh Thái Nguyên 4.2.3.1. Đầu tư công a. Đầu tư, xây dựng cơ sở hạ tầng khu vực nông thôn Thực hiện quyết định 12/2015/QĐ-UBND về việc ban hành quy định về hỗ trợ và khuyến khích đầu tư kết cấu hạ tầng chợ nông thôn trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2015-2020 và Quyết định 29/2012/QĐ-UBND. b. Hoạt động đào tạo lao động nông thôn
14 Hoạt động đào tạo là một thế mạnh của địa phương tỉnh Thái nguyên, do đó tỷ lệ lao động nông thôn nói riêng và lao động toàn địa phương nói chung đã qua đào tạo ở mức cao so với cả nước. Tính đến hết năm 2016 tổng số lao động đang làm việc đã qua đào tạo của tỉnh chiếm 29,4%. Số lao động khu vực nông thôn qua đào tạo chiếm 15,6%. 4.2.3.2. Thể chế, chính sách hỗ trợ phát triển sản xuất kinh doanh khu vực nông thôn Ban hành quy định chính sách hỗ trợ đặc thù khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2020 (Quyết định 34/2016/QĐ-UBND). Chính sách hỗ trợ nâng cao hiệu quả chăn nuôi cho các nông hộ giai đoạn 2015-2020 theo quyết định số số 2079/QĐ-UBND Thái Nguyên. Đề án phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao tỉnh Thái Nguyên, giai đoạn 2017-2020, đề ra các phương hướng phát triển nông nghiệp theo hướng công nghệ cao. 4.3. Đánh giá thực trạng chất lượng lao động nông thôn thông qua các đối tượng điều tra 4.3.1. Tình hình chung về lao động nông thôn qua điều tra khảo sát Kết quả điều tra, khảo sát trên 3 khu vực đặc trưng của địa bàn Tỉnh Thái nguyên về lao động nông thôn cho thấy có rất nhiều tiêu chí đặc trưng của khu vực lao động nông thôn vùng núi phía Bắc. 4.3.2. Đánh giá các yếu tố cấu thành chất lượng lao động nông thôn 4.3.2.1. Sức khỏe Sức khỏe của người lao động qua số liệu khảo sát cho thấy, vẫn còn nhiều lao động chưa đảm bảo được yêu cầu về sức khỏe và chăm sóc sức khỏe. Bảng 4.17: Một số chỉ tiêu phản ánh yếu tố thể chất lao động STT Chỉ tiêu ĐVT TP TN Phú Lương Phú Bình 1 Tỷ lệ NLĐ nam/nữ 1,25 1,28 1,19 4 Tỷ lệ LĐ thiếu cân ở Nam giới % 14,6 18,2 18 5 Tỷ lệ LĐ thiếu cân ở Nữ giới % 15,6 19,4 19,7 6 Tỷ lệ LĐ mắc bệnh % 6,1 7,3 8,1 7 Tỷ lệ LĐ tham gia BHYT % 96.2 95.4 96.3 8 Tỷ lệ LĐ khám sức khỏe định kỳ % 32,5 26,7 28,5 (Nguồn: Số liệu điều tra, khảo sát của tác giả)
15 4.3.2.2. Kiến thức * Về trình độ đào tạo. Quá trình đánh giá nhóm yếu tố nội tại bản thân lao động nông thôn cho thấy, lao động được trang bị các kiến thức chuyên sâu còn ít, đa số các lao động nông thôn chỉ được đào tạo qua các lớp nghề ngắn hạn. Bảng 4.18: Hiện trạng lao động đã qua đào tạo của lao động nông thôn Trong đó chuyên môn đào tạo Chỉ tiêu (bậc đào tạo cao Số Nông lâm Công Thương nhất) lượng Không nghiệp, nghiệp và mại dịch xác định thủy sản xây dựng vụ I. Số lượng (người) 300 128 59 91 22 - Chưa được đào tạo 22 0 0 0 22 - Đào tạo ngắn hạn 138 78 18 42 0 - Tốt nghiệp sơ cấp nghề 19 5 8 6 0 - Tốt nghiệp trung cấp 67 22 17 28 0 - Tốt nghiệp cao đẳng 31 12 8 11 0 - Tốt nghiệp đại học 23 11 8 4 0 (Nguồn: Số liệu điều tra, khảo sát của tác giả) - Đánh giá các hoạt động đào tạo chính thống trên địa bàn nghiên cứu, nhìn chung là có hiệu quả, tổng mức đánh giá hiệu quả ở 42%. - Đánh giá các hoạt động đào tạo phi chính thống cho thấy lao động nông thôn chủ yếu được đào tạo phi chính thống qua tham gia tập huấn, tuy nhiên chỉ có 34,19% cho rằng việc đào tạo này đem lại hiệu quả. * Kinh nghiệm tích lũy, phần lớn có số năm kinh nghiệp trong lĩnh vực đang hoạt động từ 3-10 năm. 4.3.2.3. Kỹ năng Kết quả khảo sát, đánh giá kỹ năng cho thấy việc đáp ứng kỹ năng trong công việc của lao động nông thôn còn ở mức trung bình và thấp. Nhìn chung kỹ năng cơ bản như đọc, viết, tính toán người lao động đều sử dụng thông thạo. Chỉ có 21,3% lao động biết cách áp dụng kiến thức đào tạo vào công việc của mình. Kỹ năng áp dụng công nghệ thông tin tuy chưa nhiều nhưng phần lớn lao động đều đã biết đến việc áp dụng công nghệ thông tin mang lại nhiều lợi ích cho công việc của mình. Kỹ năng giao tiếp và làm việc nhóm trong công việc của lao
16 động nông thôn còn ở mức trung bình, Kỹ năng quản lý thời gian và sự sáng tạo trong công việc là vấn đề lớn đối với lao động nông thôn hiện nay. Bảng 4.22: Đánh giá mức độ đáp ứng kỹ năng công việc hiện tại của LĐNT tại điểm nghiên cứu năm 2016 ĐVT: % Mức độ đánh giá Chỉ tiêu Tổng Tốt Trung bình Thấp Kỹ năng đọc, viết, tính cơ bản 100 89.3 9.7 1.0 Kỹ năng vận dụng kiến thức chuyên môn vào 100 21.3 43.0 35.7 công việc Kỹ năng áp dụng công nghệ thông tin trong 100 12.0 47.7 40.3 công việc Kỹ năng giao tiếp 100 14.0 65.3 20.7 Kỹ năng làm việc theo nhóm 100 12.3 57.0 30.7 Kỹ năng quản lý thời gian 100 7.0 30.3 62.7 Kỹ năng tư duy, sáng tạo 100 8.0 25.0 67.0 (Nguồn: Số liệu điều tra, khảo sát của tác giả 2016) 4.3.2.4.Thái độ Qua khảo sát các điều kiện kinh tế xã hội khu vực nông thôn, phân tích thái độ, ý thức trách nhiệm, động cơ làm việc, khả năng hợp tác trong việc làm của bản thân lao động nông thôn cho thấy như sau: phần lớn lao động hài lòng đối với môi trường nông thôn. Về ý thức trách nhiệm trong công việc cho thấy mức độ đảm bảo hoàn thành công việc hiện tại của lao động tương đối thấp, có tới 41,3% lao động cho rằng mình hoàn thành công việc ở mức thấp; 11,67% cho là không hoàn thành công việc. Về khả năng hợp tác trong công việc thể hiện qua khả năng làm việc độc lập và khả năng hợp tác với người cùng làm. 4.3.3. Đánh giá khả năng đáp ứng công việc của chất lượng lao động nông thôn 4.3.3.1. Khả năng đáp ứng nhu cầu công việc không chuyên sâu của lao động nông thôn Qua kết quả khảo sát 300 đối tượng lao động nông thôn, trên cơ sở đánh giá dưới 4 tiêu chí là sức khỏe, kiến thức, kỹ năng, thái độ để đáp ứng những công việc không chuyên sâu đó cho thấy phần lớn lao động nông thôn đáp ứng ở mức khá.
17 4.3.3.2. Khả năng đáp ứng công việc và nhu cầu kinh tế nông thôn của lao động nông thôn Nhìn chung lao động nông thôn đều đáp ứng được nhu cầu kinh tế nông thôn từ mức khá trở lên, đạt 52,7% trên tổng số lao động. 4.3.4. Đánh giá kết quả lao động sản xuất của lao động nông thôn tỉnh Thái Nguyên 4.3.4.1. Kết quả chọn mẫu khu vực nghiên cứu 4.3.4.2. Đánh giá kết quả hoạt động lao động theo khu vực nghiên cứu a, Đối với lao động hoạt động nông lâm nghiệp thủy sản Phân tích cơ cấu các yếu tố ảnh hưởng tới hoạt động nông lâm nghiệp, thủy sản khu vực nông thôn cho thấy kết quả thể hiện ở bảng 4.32 Bảng 4.32: Hiệu quả lao động nông, lâm nghiệp, thủy sản theo khu vực nghiên cứu Chỉ tiêu ĐVT KV Thành phố TN KV Phú Bình KV Phú Lương GO Đồng 16.670.000 27.100.000 14.100.000 IC Đồng 6.740.000 12.210.000 6.630.000 VA Đồng 9.930.000 14.890.000 7.470.000 T va/go % 59,57 54,94 52,98 Tgo/ic Lần 2,5 2,2 2,1 Tva/ic Lần 1,5 1,2 1,1 (Nguồn: Số liệu điều tra, khảo sát của tác giả) b, Đối với lao động hoạt động công nghiệp, xây dựng Phân tích cơ cấu hoạt động công nghiệp, xây dựng qua ba khu vực nghiên cứu cho thấy kết quả qua bảng 4.34 Bảng 4.34: Hiệu quả lao động công nghiệp, xây dựng theo khu vực nghiên cứu Chỉ tiêu ĐVT KV Thành phố TN KV Phú Bình KV Phú Lương GO Đồng 43.550.000 39.250.000 33.640.000 IC Đồng 11.039.000 12.432.000 9.751.000 VA Đồng 32.511.000 26.818.000 23.889.000 T va/go % 74,7 68,3 71,0 Tgo/ic Lần 3,9 3,2 3,4 Tva/ic Lần 2,9 2,2 2,4 (Nguồn: Số liệu điều tra, khảo sát của tác giả) c, Đối với lao động hoạt động thương mại dịch vụ Kết quả đánh giá hiệu quả đối với hoạt động lao động thương mại dịch vụ khu vực nông qua bảng 4.36
18 Bảng 4.36: Hiệu quả của lao động thương mại, dịch vụ theo khu vực nghiên cứu Chỉ tiêu ĐVT KV Thành phố TN KV Phú Bình KV Phú Lương GO Đồng 90.090.000 74.150.000 49.940.000 IC Đồng 29.800.000 27.560.000 19.630.000 VA Đồng 60.290.000 46.590.000 30.310.000 T va/go % 66,9 62,8 60,7 Tgo/ic Lần 3,0 2,7 2,5 Tva/ic Lần 2,0 1,7 1,5 (Nguồn: Số liệu điều tra, khảo sát của tác giả) 4.3.4.3. Đánh giá kết quả hoạt động lao động theo trình độ đào tạo a, Đối với lao động hoạt động nông lâm nghiệp thủy sản Xem xét trên cơ cấu các yếu tố ảnh hưởng đến nhóm lao động hoạt động nông lâm nghiệp, thủy sản qua bảng 4.38 Bảng 4.38: Đánh giá hiệu quả lao động nông, lâm nghiệp, thủy sản theo trình độ đào tạo Chỉ tiêu ĐVT Chưa qua đào tạo Đào tạo ngắn hạn Đào tạo chuyên nghiệp GO Đồng 11.710.000 20.360.000 25.800.000 IC Đồng 4.080.000 10.560.000 12.096.000 VA Đồng 7.630.000 9.800.000 13.704.000 T va/go % 65,2 48,1 53,1 Tgo/ic Lần 2,9 1,9 2,1 Tva/ic Lần 1,9 0,9 1,1 (Nguồn: Số liệu điều tra, khảo sát của tác giả) b, Đối với lao động hoạt động công nghiệp, xây dựng Đánh giá hiệu quả hoạt động công nghiệp, xây dựng có thể thấy hoạt động công nghiệp, xây dựng có hiệu quả cao hơn so với các ngành khác. Bảng 4.40: Chỉ tiêu đánh giá hoạt động công nghiệp, xây dựng theo trình độ đào tạo Chưa qua Đào tạo Đào tạo Chỉ tiêu ĐVT đào tạo ngắn hạn chuyên nghiệp GO Đồng 12.110.000 40.510.000 63.820.000 IC Đồng 2.604.000 14.455.000 25.536.000 VA Đồng 9.506.000 26.055.000 38.284.000 T va/go % 78,5 64,3 60,0 Tgo/ic Lần 4,7 2,8 2,5 Tva/ic Lần 3,7 1,8 1,5 (Nguồn: Số liệu điều tra, khảo sát của tác giả) c, Đối với lao động hoạt động thương mại dịch vụ Người lao động cần tăng doanh thu, giảm thiểu chi phí để tăng hiệu quả hoạt động kinh doanh.