Tóm tắt luận án Tiến sĩ Kinh tế: Nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành công nghiệp cơ khí Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế

Chia sẻ: Vinh Le | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:26

Thêm vào BST

Báo xấu

35
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án nghiên cứu cơ sở lý luận về năng lực cạnh tranh và xây dựng khung phân tích áp dụng cho ngành công nghiệp cơ khí Việt Nam; phân tích thực trạng và đánh giá về tiềm năng, năng lực cạnh tranh của ngành công nghiệp cơ khí. Xác định được các nguyên nhân, các yếu tố làm hạn chế năng lực của ngành cơ khí; đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành công nghiệp cơ khí Việt Nam trong hội nhập kinh tế quốc dân.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Kinh tế: Nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành công nghiệp cơ khí Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế

ViÖn khoa häc x∙ héi ViÖt nam Häc ViÖn khoa häc x∙ héi NguyÔn ThÕ Hïng n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña Ngμnh C«ng nghiÖp c¬ khÝ ViÖt nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ Chuyªn ngµnh: Qu¶n lý kinh tÕ M· sè : 62.34.01.01 Tãm t¾t LuËn ¸n tiÕn sü kinh tÕ Hµ Néi - 2010
C«ng tr×nh ®−îc hoµn thµnh t¹i: Häc viÖn Khoa häc X· héi, ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: 1. TS. NguyÔn Th¾ng 2. TS. §ç H÷u Hµo Ph¶n biÖn 1: GS.TS. NguyÔn §×nh Phan Ph¶n biÖn 2: PGS.TS. Bïi TÊt Th¾ng Ph¶n biÖn 3: GS.TS. NguyÔn KÕ TuÊn LuËn ¸n sÏ ®−îc b¶o vÖ tr−íc Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp Häc viÖn, häp t¹i Héi tr−êng tÇng 1 Häc viÖn Khoa häc X· héi, 477 §−êng NguyÔn Tr·i, Thanh Xu©n, Hµ Néi. vµo håi ………giê ………ngµy……..th¸ng ……. n¨m 2010 Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i: Th− viÖn Quèc gia Th− viÖn Häc viÖn Khoa häc X· héi
1 Më §Çuđ 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi : NÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ang ë trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng víi nhiÒu c¬ héi vµ th¸ch thøc lín. Trong thêi gian qua, thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi, kinh tÕ ViÖt Nam ®· ®¹t ®−îc møc t¨ng tr−ëng kh¸ cao trong khu vùc. Mét sè ngµnh ®· cã c¸c mÆt hµng v−¬n lªn c¹nh tranh ®−îc víi hµng ngo¹i vµ cã chç ®øng trªn thÞ tr−êng n−íc ngoµi nh− g¹o, chÌ, cµ phª, hµng dÖt may, giµy da, hµng thuû s¶n, hµng thñ c«ng mü nghÖ. Tuy nhiªn, lîi thÕ c¹nh tranh cña c¸c mÆt hµng thuéc c«ng nghiÖp chÕ biÕn nh− gi¸ nh©n c«ng rÎ, hµm l−îng lao ®éng cao ®ang bÞ c¸c n−íc trong khu vùc nh− Trung quèc, Th¸i Lan c¹nh tranh gay g¾t. Chi phÝ s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam hiÖn nay cßn cao so víi c¸c doanh nghiÖp trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Trong ®iÒu kiÖn khi ViÖt Nam cam kÕt héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ th«ng qua c¸c hiÖp ®Þnh khu vùc (AFTA), song ph−¬ng (hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i ViÖt-Mü) vµ ®· chÝnh thøc trë thµnh thµnh viªn cña Tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) th× vÊn ®Ò cÊp thiÕt ®Æt ra ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam lµ ph¶i n©ng cao ®−îc n¨ng lùc c¹nh tranh ®Ó cã thÓ ®øng v÷ng trªn th−¬ng truêng, ®ñ søc c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp trong, ngoµi n−íc vµ tiÕp tôc ph¸t triÓn. Tuy ®· cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn nh−ng n¨ng lùc c¹nh tranh mét sè ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn cña ViÖt Nam vÉn cßn h¹n chÕ, ch−a thÓ ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña héi nhËp kinh tÕ. C¬ khÝ lµ mét trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chñ chèt còng n»m trong t×nh tr¹ng chung ®ã. C«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc kh«ng thÓ t¸ch rêi sù ph¸t triÓn ngµnh c¬ khÝ. §©y lµ mét ngµnh ®−îc §¶ng vµ chÝnh phñ ViÖt Nam x¸c ®Þnh lµ ngµnh chiÕn l−îc quan träng cho sù nghiÖp ph¸t triÓn ®Êt n−íc. Tuy nhiªn, ngµnh c¬ khÝ n−íc ta hiÖn nay vÉn ë tr×nh ®é thÊp vÒ c«ng nghÖ, thiÕt bÞ l¹c hËu, ®Çu t− dµn tr¶i, ph©n
2 t¸n vµ gÆp nhiÒu khã kh¨n do nh÷ng yÕu tè kh¸ch quan vµ chñ quan. C¸c s¶n phÈm c¬ khÝ hiÖn nay míi chØ ®¸p øng ®−îc mét phÇn nhu cÇu ®Æt ra. HiÖn t¹i hµng n¨m ViÖt nam ph¶i nhËp khÈu mét sè l−îng lín c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ (cã gi¸ trÞ nhiÒu tû ®« la) phôc vô cho s¶n xuÊt cña c¸c ngµnh. Do ®ã, nghiªn cøu thùc tr¹ng ph¸t triÓn vµ ®−a ra c¸c gi¶i ph¸p ®Ó n¨ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c¬ khÝ lµ mét yªu cÇu cÊp b¸ch vµ hîp lý. ChÝnh v× lý do ®ã mµ t¸c gi¶ ®· chän ®Ò tµi: ” N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c«ng nghiÖp c¬ khÝ ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ” lµm luËn ¸n tiÕn sü. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu: Liªn quan ®Õn c¬ së lý luËn vÒ c¹nh tranh vµ n¨ng lùc c¹nh tranh ®· cã nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc sau: ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ trung −¬ng (2003), N©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia; B¹ch Thô C−êng (2002), Bµn vÒ c¹nh tranh toµn cÇu; D.G.McFetridge(1995), Competitiveness: Concepts and Measures, Occasional Paper No5, Industry Canada; M.Porter (1990), The Competitive Advantage of Nation, New York, Free Press;Vâ TrÝ Thµnh (2001), TÝnh c¹nh tranh: Quan niÖm vµ khung khæ ph©n tÝch, Dù ¸n ph©n tÝch “ ChÝnh s¸ch th−¬ng m¹i vµ tÝnh c¹nh tranh ë ViÖt nam”. Trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn, c¸c t¸c gi¶ ®· tr×nh bµy nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ kh¸i niÖm n¨ng lùc c¹nh tranh vµ c¸c ph−¬ng ph¸p, c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ n¨ng lùc c¹nh tranh ë c¸c cÊp ®é: quèc gia, ngµnh, doanh nghiÖp, s¶n phÈm. VÒ ngµnh c¬ khÝ, cho ®Õn nay ë ViÖt nam ®· cã mét sè c«ng tr×nh vµ ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c s¶n phÈm vµ doanh nghiÖp nh−: Unido, Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t− (1999), Tæng quan vÒ c¹nh tranh c«ng nghiÖp ViÖt Nam; ViÖn nghiªn cøu chiÕn l−îc, chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp - Bé C«ng nghiÖp (2003), §Ò tµi: ”Nghiªn cøu kh¶ n¨ng c¹nh tranh nhãm hµng c¬ khÝ ViÖt nam” ; Héi khoa häc kü thuËt c¬ khÝ ViÖt Nam (2000): “§¸nh gi¸ tæng
3 qu¸t hiÖn tr¹ng c¬ khÝ ViÖt Nam: §Ò xuÊt gi¶i ph¸p ph¸t triÓn ngµnh c¬ khÝ trong giai ®o¹n 2000-2010”; NguyÔn Kh¾c Minh (2005),“ N¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ cña mét sè ngµnh s¶n xuÊt ë ViÖt Nam ” trong ¶nh h−ëng cña tiÕn bé c«ng nghÖ ®Õn t¨ng tr−ëng kinh tÕ, NXB Khoa häc vµ kü thuËt. Ngoµi ra cßn mét sè nghiªn cøu kh¸c vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c¬ khÝ ®−îc ®¨ng trªn c¸c t¹p chÝ khoa häc vµ tr×nh bµy t¹i c¸c héi th¶o. C¸c nghiªn cøu trªn ®· cã nh÷ng ®ãng gãp lµm s¸ng tá c¸c vÊn ®Ò vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn cña ngµnh c¬ khÝ, ph©n tÝch thùc tr¹ng vµ xÐt ®Õn t¸c ®éng cña nh÷ng c¸c yÕu tè kh¸c nhau ®Õn ngµnh vµ c¸c doanh nghiÖp trong ngµnh. Tuy nhiªn, vÉn cßn nhiÒu vÊn ®Ò tån t¹i vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c¬ khÝ ViÖt Nam cÇn ®−îc tiÕp tôc nghiªn cøu lµm s¸ng tá. §Æc biÖt lµ trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ n−íc ta vµ c¸c doanh nghiÖp c¬ khÝ ®ang trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c¬ khÝ trong t×nh h×nh míi vµ dù b¸o, ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p cho ph¸t triÓn dµi h¹n vÉn lµ mét yªu cÇu ®Æt ra víi c¸c nhµ nghiªn cøu. 3. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu - §èi t−îng nghiªn cøu cña luËn ¸n: lµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c«ng nghiÖp c¬ khÝ ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. - Ph¹m vi nghiªn cøu: luËn ¸n tËp trung ph©n tÝch ®¸nh gi¸ vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña mét sè nhãm ngµnh chñ yÕu cña c¬ khÝ chÕ t¹o ViÖt Nam nh−: s¶n xuÊt m¸y mãc vµ thiÕt bÞ; s¶n xuÊt c¸c dông cô chÝnh x¸c; s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm tõ kim lo¹i; s¶n xuÊt xe vµ c¸c ph−¬ng tiÖn vËn t¶i. Thêi gian nghiªn cøu: tõ n¨m 2000 cho ®Õn nay. 4. Môc ®Ých nghiªn cøu cña luËn ¸n LuËn ¸n nghiªn cøu c¬ së lý luËn vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh vµ x©y dùng khung ph©n tÝch ¸p dông cho ngµnh c«ng nghiÖp c¬ khÝ ViÖt Nam. Ph©n tÝch thùc tr¹ng vµ ®¸nh gi¸ vÒ tiÒm n¨ng n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c«ng nghiÖp c¬ khÝ ViÖt Nam. X¸c ®Þnh ®−îc c¸c nguyªn nh©n, c¸c yÕu tè lµm h¹n
4 chÕ n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c¬ khÝ. Tõ ®ã ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c«ng nghiÖp c¬ khÝ ViÖt Nam trong héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 5. Ph−¬ng ph¸p luËn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu C¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®−îc sö dông trong luËn ¸n: ph−¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö; ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch, so s¸nh, tæng hîp vµ thèng kª. LuËn ¸n sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p ®Þnh l−îng kÕt hîp víi c¸c ph−¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh ®Ó ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c«ng nghiÖp c¬ khÝ ViÖt Nam. LuËn ¸n kÕ thõa vµ ph¸t triÓn c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ngµnh vµ c¸c doanh nghiÖp c¬ khÝ trong vµ ngoµi n−íc cã liªn quan. 6. §ãng gãp cña luËn ¸n: - LuËn ¸n ®· ph©n tÝch mét c¸ch hÖ thèng n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c«ng nghiÖp c¬ khÝ ViÖt Nam b»ng c¸c tiªu chÝ ®Þnh l−îng vÒ n¨ng suÊt vµ kh¶ n¨ng sinh lîi. Xem xÐt c¸c yÕu tè t¸c ®éng tõ bªn trong vµ bªn ngoµi tíi n¨ng lùc c¹nh tranh vµ tiÒm n¨ng vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh trong t−¬ng lai. - §· ®¸nh gi¸ mét c¸ch khoa häc nh÷ng −u ®iÓm, h¹n chÕ vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c¬ khÝ ViÖt Nam trong giai ®o¹n nghiªn cøu - Trªn c¬ së ®Þnh h−íng, môc tiªu ph¸t triÓn cña ngµnh c¬ khÝ, ®· ®−a ra ®−îc c¸c gi¶i ph¸p thùc tÕ nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c«ng nghiÖp c¬ khÝ ViÖt Nam trong héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 7. KÕt cÊu cña luËn ¸n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn luËn ¸n ®−îc chia thµnh 3 ch−¬ng: Ch−¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh Chu¬ng 2: Thùc tr¹ng n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c«ng nghiÖp c¬ khÝ ViÖt Nam Ch−¬ng 3: §Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c«ng nghiÖp c¬ khÝ ViÖt Nam trong héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ
5 Ch−¬ng 1 Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh 1.1. Kh¸i niÖm c¹nh tranh vµ n¨ng lùc c¹nh tranh 1.1.1. Kh¸i niÖm c¹nh tranh C¹nh tranh lµ cuéc ganh ®ua gi÷a c¸c c¸ nh©n hoÆc c¸c tæ chøc nh»m giµnh thÞ phÇn trªn thÞ tr−êng, giµnh lÊy kh¸ch hµng, giµnh lÊy c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh cã lîi nhÊt víi môc ®Ých lµ tèi ®a ho¸ lîi nhuËn. Tuy nhiªn, ®Ó giµnh ®−îc th¾ng lîi trong c¹nh tranh, c¸c doanh nghiÖp, tæ chøc ph¶i cã n¨ng lùc c¹nh tranh vµ duy tr×, n©ng cao ®−îc n¨ng lùc nµy. 1.1.2 N¨ng lùc c¹nh tranh N¨ng lùc c¹nh tranh th−êng ®−îc xem xÐt ë c¸c cÊp ®é: doanh nghiÖp, ngµnh, quèc gia vµ s¶n phÈm, dÞch vô. Kh¸i niÖm nµy cã ý nghÜa nhÊt khi ph©n tÝch ë cÊp ®é doanh nghiÖp. N¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp: Tuy cã nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau, nh−ng cã hiÓu: N¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp lµ kh¶ n¨ng ngang b»ng hoÆc v−ît tréi cña doanh nghiÖp trong viÖc sö dông c¸c nguån lùc ®Ó t¹o ra lîi thÕ c¹nh tranh bÒn v÷ng so víi c¸c ®èi thñ c¹nh tranh. ChÝnh ®iÒu nµy sÏ ®em l¹i kÕt qu¶ ho¹t ®éng tèt h¬n thÓ hiÖn ë n¨ng suÊt, hiÖu qu¶ vµ ®em l¹i cho kh¸ch hµng c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô víi chÊt l−îng cao vµ chÝ phÝ thÊp. N¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh:lµ kh¶ n¨ng cña c¸c c«ng ty ®¹t ®−îc kÕt qu¶ ho¹t ®éng bÒn v÷ng so víi c¸c ®èi thñ c¹nh tranh n−íc ngoµi mµ kh«ng cã sù b¶o hé hoÆc trî gi¸. Th−íc ®o n¨ng lùc c¹nh tranh ë møc ngµnh bao gåm n¨ng suÊt, kh¶ n¨ng sinh lîi tæng thÓ cña c¸c doanh nghiÖp trong ngµnh, c¸n c©n th−¬ng m¹i trong ngµnh, sù c©n ®èi gi÷a ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi tõ bªn trong vµ ngoµi ngµnh, chi phÝ trùc tiÕp vµ chÊt l−îng. N¨ng lùc c¹nh tranh quèc gia:
6 N¨ng lùc c¹nh tranh cña mét quèc gia ®−îc thÓ hiÖn b»ng kh¶ n¨ng ®¹t ®−îc vµ th−êng xuyªn n©ng cao møc sèng. Møc sèng ®−îc x¸c ®Þnh b»ng n¨ng suÊt. N¨ng lùc c¹nh tranh cña quèc gia phô thuéc vµo n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c ngµnh trong quèc gia ®ã. N¨ng suÊt ®−îc chÊp nhËn nh− lµ mét th−íc ®o vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh ë c¸c cÊp ®é kh¸c nhau vµ trong luËn ¸n còng sö dông th−íc ®o nµy ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c¬ khÝ ViÖt Nam. 1.2 C¸c yÕu tè x¸c ®Þnh n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh vµ c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ 1.2.1 C¸c yÕu tè x¸c ®Þnh n¨ng lùc c¹nh tranh. C¸ch tiÕp cËn cña t¸c gi¶ vÒ ph©n tÝch n¨ng lùc c¹nh tranh lµ dùa vµo ph©n tÝch vÒ n¨ng suÊt vµ kh¶ n¨ng sinh lîi cña ngµnh c¬ khÝ. N¨ng suÊt vµ kh¶ n¨ng sinh lîi chÞu t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè thuéc m«i tr−êng bªn trong vµ bªn ngoµi ®Õn ngµnh c¬ khÝ. Khi ph©n tÝch c¸c yÕu tè thuéc m«i tr−êng kinh doanh, m« h×nh khèi kim c−¬ng cña Porter ®−îc sö dông ®Ó xem xÐt vÒ tiÒm n¨ng n¨ng lùc c¹nh tranh trong t−¬ng lai cña ngµnh c¬ khÝ. 1.2.2 C¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh N¨ng suÊt vµ kh¶ n¨ng sinh lîi ®−îc sö dông lµm c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ vÒ kÕt qu¶ ho¹t ®éng trong qu¸ khø. C¸c yÕu tè t¸c ®éng vµ m« h×nh khèi kim c−¬ng cña Porter ®−îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ tiÒm n¨ng n¨ng lùc c¹nh tranh trong t−¬ng lai cña ngµnh. Nhãm c¸c hÖ sè kh¶ n¨ng sinh lîi ®−îc ®−a ra xem xÐt bao gåm: hÖ sè lîi nhuËn doanh thu, hÖ sè lîi nhuËn trªn tµi s¶n vµ hÖ sè lîi nhuËn trªn vèn chñ së h÷u. 1.2.3 M« h×nh khèi kim c−¬ng cña Porter M« h×nh khèi kim c−¬ng cña M.Porter ®−îc sö dông ®Ó ph©n tÝch vÒ tiÒm n¨ng n¨ng lùc c¹nh tranh trong t−¬ng lai cña ngµnh. M« h×nh cã 4 yÕu tè chÝnh: c¸c ®iÒu kiÖn yÕu tè s¶n xuÊt; c¸c ®iÒu kiÖn vÒ cÇu; c¸c ngµnh phô trî vµ liªn quan; chiÕn l−îc cña doanh nghiÖp, c¬ cÊu vµ ®èi thñ c¹nh tranh.
7 1.3 C¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh 1.3.1 C¸c yÕu tè bªn trong: C¸c yÕu tè bªn trong t¸c ®éng ®Õn n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh gåm: chiÕn l−îc kinh doanh cña doanh nghiÖp, nguån lùc tµi chÝnh, nguån nh©n lùc, tr×nh ®é tæ chøc vµ qu¶n lý, c«ng nghÖ vµ kü thuËt, nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn (R&D). 1.3.2 C¸c yÕu tè bªn ngoµi: N¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh cßn chÞu t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè tõ m«i tr−êng bªn ngoµi nh−: chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ, chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp, luËt ph¸p, chÝnh s¸ch thuÕ, chÝnh s¸ch ®Çu t− vµ thÞ tr−êng tµi chÝnh. 1.4 Kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c¬ khÝ 1.4.1 Kinh nghiÖm cña Hµn Quèc ChÝnh phñ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ngµnh phï hîp, ®ång thêi hç trî vµ ®Çu t− thÝch ®¸ng. Trî gióp ®Õn khi ngµnh c¬ khÝ cã n¨ng lùc c¹nh tranh, sau ®ã chØ ®Þnh h−íng. C¸c ngµnh c¬ khÝ träng ®iÓm ®−îc chó träng ph¸t triÓn. §æi míi kÞp thêi quan ®iÓm chÝnh s¸ch vµ chiÕn l−îc ph¸t triÓn cho phï hîp víi thùc tr¹ng t×nh h×nh kinh tÕ trong n−íc vµ sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi. 1.4.2 Kinh nghiÖm cña NhËt B¶n C¸c doanh nghiÖp c¬ khÝ ®−îc chÝnh phñ NhËt B¶n hç trî cung cÊp tÝn dông dµi h¹n víi l·i suÊt thÊp ®Ó ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn trong giai ®o¹n ®Çu. Nhµ n−íc ¸p dông chÝnh s¸ch thuÕ linh ho¹t t¹o ®iÒu kiÖn nhËp thiÕt bÞ vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn. KhuyÕn khÝch liªn kÕt hîp t¸c trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ tù ph¸t triÓn c«ng nghÖ. 1.4.3 Kinh nghiÖm cña §µi Loan
8 ChÝnh phñ gi¶m thuÕ ®Ó khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp c¬ khÝ ®Çu t− ph¸t triÓn. øng dông c«ng nghÖ th«ng tin trong thiÕt kÕ vµ chÕ t¹o s¶n phÈm. ChÝnh phñ gãp vèn nh»m thóc ®Èy vµ khuyÕn khÝch s¶n xuÊt trong n−íc. Cung cÊp tÝn dông dµi h¹n víi l·i suÊt thÊp hç trî cho ho¹t ®éng kinh doanh vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ®Çu t−. KÕt luËn ch−¬ng 1: - Sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®ßi hái cÊp b¸ch n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, trong ®ã ngµnh c¬ khÝ vµ c¸c doanh nghiÖp trong ngµnh ®ãng vai trß chñ ®¹o. - Ch−¬ng 1 cña luËn ¸n ®· ®i s©u nghiªn cøu mét sè vÒ vÊn ®Ò lý luËn vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh ë c¸c cÊp ®é kh¸c nhau (quèc gia, ngµnh, doanh nghiÖp). Qua nghiªn cøu c¬ së lý thuyÕt, c¸c ph−¬ng ph¸p vµ tiªu chÝ ®¸nh gi¸ n¨ng lùc c¹nh tranh, ®· ®−a ra ®−îc mét khung ph©n tÝch nh»m ¸p dông ®Ó ph©n tÝch n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c¬ khÝ ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. - Tõ c¸c bµi häc vÒ kinh nghiÖm ph¸t triÓn vµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh ngµnh c¬ khÝ t¹i mét sè n−íc trªn thÕ giíi nh− NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi Loan, ®· rót ra ®−îc nh÷ng bµi häc tham kh¶o thiÕt thùc trong viÖc t×m ra c¸c gi¶i ph¸p, khuyÕn nghÞ nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cho ngµnh c¬ khÝ ViÖt Nam. CH¦¥NG 2 Thùc tr¹ng n¨ng lùc c¹nh tranh cña NGμnh c«ng nghiÖp c¬ khÝ ViÖt nam 2.1 Tæng quan vÒ thùc tr¹ng ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghiÖp c¬ khÝ ViÖt Nam
9 Trong nh÷ng n¨m tr−íc ®©y, c¬ khÝ ®−îc coi lµ ngµnh c«ng nghiÖp then chèt trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. C¸c doanh nghiÖp c¬ khÝ s¶n xuÊt chñ yÕu c¸c s¶n phÈm th«, c«ng nghÖ ®¬n gi¶n, ®¸p øng 40-50% nhu cÇu trong n−íc. Giai ®o¹n tr−íc n¨m 2000: Sè l−îng vèn ®Çu t− cho c¸c doanh nghiÖp ngµnh c¬ khÝ rÊt thÊp. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt toµn ngµnh c¬ khÝ n¨m 1999 chiÕm 8% gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña c«ng nghiÖp (1350 tr.USD). Doanh sè n¨m 1998 cña c¬ khÝ quèc doanh: 340,3 tr.USD, chØ b»ng 8-10% nhu cÇu thÞ tr−êng trong n−íc. Trong thêi gian 5 n¨m (tõ 1990-1995) toµn ngµnh c¬ khÝ chØ ®−îc ®Çu t− míi víi sè vèn kh«ng v−ît qu¸ 17 triÖu USD. Sau 10 n¨m ®Çu thùc hiÖn ®æi míi kinh tÕ, ngµnh c¬ khÝ kh«ng ®−îc nhµ n−íc tiÕp tôc ®Çu t− b¶o hé vµ gÆp nhiÒu khã kh¨n khi ®èi mÆt víi c¬ chÕ thÞ tr−êng. NhiÒu s¶n phÈm tr−íc ®©y lµ thÕ m¹nh cña ngµnh bÞ hµng ngo¹i trµn vµo c¹nh tranh, chÌn Ðp. Giai ®o¹n tõ 2000 ®Õn nay: - C¸c doanh nghiÖp ngµnh c¬ khÝ cã thÞ tr−êng néi ®Þa rÊt lín. Nhu cÇu trung b×nh vÒ s¶n phÈm c¬ khÝ hµng n¨m lªn ®Õn hµng chôc tû USD. TÝnh trung b×nh giai ®o¹n 2001-2007, tèc ®é t¨ng tr−ëng chung vÒ gi¸ trÞ s¶n xuÊt lµ 21,9%. XuÊt khÈu cña ngµnh c¬ khÝ ®· ®¹t gÇn 3 tû USD (n¨m 2008). N¨m 2002, chÝnh phñ ®· phª duyÖt “ ChiÕn l−îc ph¸t triÓn ngµnh c¬ khÝ ®Õn n¨m 2010, tÇm nh×n ®Õn 2020” víi 8 chuyªn ngµnh, s¶n phÈm c¬ khÝ ®−îc −u tiªn ph¸t triÓn. 2.2 Ph©n tÝch vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c«ng nghiÖp c¬ khÝ ViÖt nam Sè liÖu ph©n tÝch c¸c doanh nghiÖp ngµnh c¬ khÝ dùa theo ph©n lo¹i cña tæng côc thèng kª. C¸c doanh nghiÖp thuéc ngµnh c¬ khÝ gåm c¸c doanh nghiÖp ph©n theo m· sau: S¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm tõ kim lo¹i (D28), S¶n xuÊt m¸y mãc vµ thiÕt bÞ (D29), S¶n xuÊt m¸y mãc vµ thiÕt bÞ ®iÖn (D31), S¶n xuÊt
10 dông cô y tÕ, dông cô chÝnh x¸c, dông cô quang häc (D33), S¶n xuÊt xe cã ®éng c¬, r¬ moãc (D34), S¶n xuÊt c¸c phu¬ng tiÖn vËn t¶i kh¸c (D35). 2.2.1 Ph©n tÝch n¨ng suÊt vµ kh¶ n¨ng sinh lîi 2.2.1.1 N¨ng suÊt N¨ng suÊt lao ®éng: So víi c«ng nghiÖp chÕ biÕn th× n¨ng suÊt lao ®éng cña ngµnh c¬ khÝ vÉn cao h¬n tõ 1,42 lÇn (n¨m 2000) ®Õn 1,71 lÇn (n¨m 2004). Tèc ®é t¨ng tr−ëng n¨ng suÊt trung b×nh trong giai ®o¹n 2000-2008 lµ 14,1%, cao h¬n so víi c«ng nghiÖp chÕ biÕn (12,5%) 1400 1200 Gi¸ trÞ n¨ng suÊt 1000 800 600 400 200 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 D28 D29 D31 D33 D34 D35 Ngµnh CK H×nh 2.1: N¨ng suÊt lao ®éng c¸c nhãm ngµnh c¬ khÝ N¨ng suÊt lao ®éng ngµnh c¬ khÝ cña ViÖt nam rÊt thÊp so víi ngµnh c¬ khÝ mét sè n−íc trong khu vùc vµ c¸c n−íc c«ng nghiÖp tiªn tiÕn trªn thÕ giíi. B¶ng 2.2: N¨ng suÊt lao ®éng ngµnh c¬ khÝ c¸c n−íc (USD/ng−êi) N¨ng suÊt lao ®éng ngµnh c¬ khÝ tÝnh theo gi¸ trÞ gia t¨ng N−íc 2005 2006 Trung Quèc 12397 15041.33 Malaysia 16652.6 Philipin 14707.25 §øc 75990.29 NhËt B¶n 145918.43 Mü 142395.57 Hµn Quèc 110242.3 ViÖt Nam 6062.5 6531.3 Nguån: TÝnh to¸n theo sè liÖu cña UNIDO [84 ]
11 N¨ng suÊt vèn: N¨ng suÊt vèn cña c¸c doanh nghiÖp c¬ khÝ vÉn cao h¬n so víi c«ng nghiÖp chÕ biÕn tõ 1,4 ®Õn 1,95 lÇn. TÝnh trung b×nh giai ®o¹n 2000-2008, n¨ng suÊt vèn cña ngµnh c¬ khÝ cao h¬n kho¶ng 1,6 lÇn. C¸c nhãm ngµnh D34, D35 cho n¨ng suÊt cao h¬n so víi n¨ng suÊt trung b×nh cña ngµnh c¬ khÝ. C¸c nhãm ngµnh D28, D29, D33 ®Òu cã n¨ng suÊt ë d−íi møc trung b×nh ngµnh. Nhãm ngµnh D31 cho n¨ng suÊt ë møc trung b×nh ngµnh. 2.2.1.2 Kh¶ n¨ng sinh lîi 8 7 6 5 4 3 2 1 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Ngµnh CK CN chÕ biÕn H×nh 2.6: HÖ sè ROS so víi c«ng nghiÖp chÕ biÕn HÖ sè lîi nhuËn trªn doanh thu ROS cña doanh nghiÖp c¬ khÝ ®¹t cao nhÊt lµ 6,9% n¨m 2003 vµ gi¶m dÇn ®¹t gi¸ trÞ 3,9% vµo n¨m 2006. Tuy cã sôt gi¶m nh−ng n¨m 2007 hÖ sè nµy l¹i tiÕp tôc t¨ng lªn 5,45%, vÉn lín h¬n so víi gi¸ trÞ trung b×nh cña c«ng nghiÖp chÕ biÕn lµ 4,28%. HÖ sè lîi nhuËn trªn tµi s¶n cña c¸c doanh nghiÖp ngµnh c¬ khÝ n¨m 2000 lµ 3,8%, t¨ng nhanh ®Õn n¨m 2003 ®¹t gi¸ trÞ 8% vµ gi¶m trong giai ®o¹n 2004-2006 cßn 4,7% vµ tiÕp tôc t¨ng lªn 5,95% vµo n¨m 2007. So víi c«ng nghiÖp chÕ biÕn, ROA cña ngµnh c¬ khÝ vÉn lín h¬n tõ 1,2 ®Õn 1,85 lÇn. HÖ sè ROE : So víi c¸c doanh nghiÖp thuéc c«ng nghiÖp chÕ biÕn, c¸c doanh nghiÖp c¬ khÝ cã kh¶ n¨ng sinh lîi trªn vèn chñ së lu«n cao h¬n tõ 1,03 ®Õn 1,78 lÇn. N¨m 2000, ROE cña ngµnh c¬ khÝ cã gi¸ trÞ 8,3%, t¨ng qua c¸c n¨m vµ ®¹t gi¸ trÞ 21,7% vµo n¨m 2004. Tõ 2005 hÖ sè ROE cña c¸c
12 doanh nghiÖp c¬ khÝ gi¶m ®i chØ cßn 10,6% vµo n¨m 2006. Tuy nhiªn, gi¸ trÞ ROE cña ngµnh c¬ khÝ ®· t¨ng trë l¹i ®Õn 16% vµo n¨m 2007. MÆc dï n¨ng suÊt vµ kh¶ n¨ng sinh lîi cña c¸c nhãm ngµnh c¬ khÝ kh«ng ®ång ®Òu nh−ng kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña ngµnh c¬ khÝ vÉn tèt h¬n so víi c«ng nghiÖp chÕ biÕn. §iÒu nµy thÓ hiÖn qua c¸c chØ tiªu n¨ng suÊt vµ c¸c hÖ sè lîi nhuËn ®Òu lín h¬n møc trung b×nh cña c«ng nghiÖp chÕ biÕn. 2.2.2 C¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c¬ khÝ ViÖt Nam 2.2.2.1 C¸c yÕu tè bªn trong a. Nguån lùc: - Nguån nh©n lùc: Lao ®éng ngµnh c¬ khÝ trong giai ®o¹n 2000-2008 t¨ng dÇn qua c¸c n¨m ®¹t 557.380 ng−êi vµo n¨m 2008, t¨ng gÊp 3 lÇn. Tuy chØ chiÕm tõ 11,5% (n¨m 2000) ®Õn 14,2% (n¨m 2007) tæng lao ®éng cña c«ng nghiÖp chÕ biÕn nh−ng tèc ®é t¨ng lao ®éng trung b×nh hµng n¨m cña ngµnh c¬ khÝ lµ 14,9%, cao h¬n so víi c«ng nghiÖp chÕ biÕn (12%). B¶ng 2.10 : Thu nhËp b×nh qu©n ng−êi lao ®éng c¬ khÝ mét sè n−íc (USD) N−íc 2005 2006 Mü 45.970 (3831/th¸ng) NhËt 40.112 (3343/th¸ng) §øc 49.474 (4123/th¸ng) Hµn quèc 30.908 (2576/th¸ng) Malaysia 6883 (574/ th¸ng) Philipin 3509 (292/ th¸ng) ViÖt nam 117 / th¸ng 125 /th¸ng Nguån : −íc tÝnh theo sè liÖu cña UNIDO [84]
13 §Õn n¨m 2007 thu nhËp b×nh qu©n cña ng−êi lao ®éng ngµnh c¬ khÝ míi chØ ®¹t kho¶ng 2,3 triÖu ® (t−¬ng ®−¬ng 13.000 ®/1 giê lµm viÖc hay kho¶ng 80 cent/giê), cßn thÊp so víi khu vùc vµ thÊp h¬n nhiÒu lÇn so víi thu nhËp cña ng−êi lao ®éng t¹i c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn trªn thÕ giíi. Tèc ®é t¨ng tr−ëng thu nhËp b×nh qu©n trong giai ®o¹n 2000-2008 cña ngµnh c¬ khÝ lµ 11,2%, t−¬ng ®−¬ng víi tèc ®é t¨ng tr−ëng c«ng nghiÖp chÕ biÕn (11,19%). Møc thu nhËp cña ng−êi lao ®éng ngµnh c¬ khÝ ViÖt Nam cßn kh¸ thÊp so víi thu nhËp cña ngµnh c¬ khÝ c¸c n−íc (b¶ng 2.10). - Tr×nh ®é vµ nhu cÇu vÒ lao ®éng: Lao ®éng cã tr×nh ®é cao vÒ chuyªn m«n, kü thuËt vµ qu¶n lý qu¸ Ýt so víi yªu cÇu cña ngµnh. Mét sè ngµnh nghÒ khã ®µo t¹o ®−îc c«ng nh©n kü thuËt giái. Ng−êi lao ®éng còng ch−a thËt cã t¸c phong c«ng nghiÖp, kû luËt lao ®éng, kh¶ n¨ng hîp t¸c trong c«ng viÖc cßn thÊp. Lao ®éng cã tr×nh ®é ®¹i häc vµ trªn ®¹i häc chØ chiÕm kho¶ng 15%. - Nguån lùc tµi chÝnh : Vèn b×nh qu©n cña c¸c doanh nghiÖp c¬ khÝ kh¸ nhá so víi c¸c doanh nghiÖp trong khu vùc vµ thÕ giíi nªn khã thùc hiÖn më réng s¶n xuÊt. Kh¶ n¨ng tµi chÝnh h¹n hÑp c¶n trë viÖc thùc hiÖn ®æi míi c«ng nghÖ, thay thÕ m¸y mãc thiÕt bÞ, d©y chuyÒn. ThiÕu vèn còng lµ lý do chñ yÕu h¹n chÕ viÖc ®Çu t− cho nghiªn cøu chÕ t¹o ra c¸c s¶n phÈm míi. b. Tr×nh ®é tæ chøc vµ qu¶n lý Ngµnh c¬ khÝ thiÕu c¸c nhµ qu¶n lý giái, c¸c c¸n bé l·nh ®¹o qu¶n lý kh«ng ®−îc ®µo t¹o bµi b¶n, ch−a ®−îc chuÈn bÞ tèt cho kinh tÕ thÞ tr−êng vµ nh÷ng th¸ch thøc cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. NhiÒu doanh nghiÖp c¬ khÝ thiÕu chuyªn m«n hãa, ho¹t ®éng s¶n xuÊt khÐp kÝn. Møc ®é hîp t¸c gi÷a c¸c doanh nghiÖp cßn thÊp, c¬ cÊu s¶n phÈm kh«ng ®−îc ®iÒu chØnh. c. C«ng nghÖ vµ kü thuËt C«ng nghÖ vµ thiÕt bÞ cña c¸c doanh nghiÖp c¬ khÝ ViÖt Nam l¹c hËu. Tr×nh ®é c«ng nghÖ yÕu lµ mét trong nh÷ng lý do dÉn ®Õn n¨ng suÊt thÊp vµ
14 h¹n chÕ n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c¬ khÝ ViÖt Nam. Kho¶ng 76% sè l−îng m¸y mãc thiÕt bÞ vµ d©y chuyÒn s¶n xuÊt thuéc c«ng nghÖ cña nh÷ng n¨m 50-60, cã ®Õn 75% sè thiÕt bÞ ®· khÊu hao hÕt vµ mét nöa lµ t©n trang l¹i. Tû lÖ thiÕt bÞ hiÖn ®¹i chØ gåm kho¶ng 10%, l¹c hËu kho¶ng 38% vµ rÊt l¹c hËu chiÕm tíi 52%. d. Nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn: Kinh phÝ dµnh cho nghiªn cøu ®æi míi c«ng nghÖ chiÕm tû lÖ rÊt nhá so víi tæng doanh thu cña c¸c doanh nghiÖp. C¸c doanh nghiÖp ®· cã thay ®æi nhËn thøc trong ®æi míi c«ng nghÖ. Kinh phÝ chñ yÕu lµ dµnh cho ®æi míi c«ng nghÖ mµ ch−a thùc sù chó träng ®Õn nghiªn cøu khoa häc c«ng nghÖ. Lùc l−îng tham gia c«ng t¸c R&D qu¸ Ýt vÒ sè l−îng vµ h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é. . e. ChiÕn l−îc cña doanh nghiÖp: ViÖc x©y dùng chiÕn l−îc dµi h¹n ch−a ®−îc chó träng. NhiÒu doanh nghiÖp vÉn ho¹t ®éng v× nh÷ng môc tiªu ng¾n h¹n vµ còng ch−a cã ®Þnh h−íng dµi h¹n râ rµng. CÇn ¸p dông c¸c chiÕn l−îc mét c¸ch linh ho¹t, phï hîp víi tõng giai ®o¹n vµ cã sù ®iÒu chØnh. NhiÒu doanh nghiÖp cßn ch−a biÕt sö dông c¸c c«ng cô ph©n tÝch m«i tr−êng kinh doanh khi x©y dùng chiÕn l−îc. 2.2.2.2 C¸c yÕu tè bªn ngoµi ChÝnh s¸ch cña chÝnh phñ: ChÝnh phñ cã thÓ t¸c ®éng lµm c¶i thiÖn m«i tr−êng kinh doanh. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña chÝnh phñ trùc tiÕp ¶nh h−ëng ®Õn kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp c¬ khÝ, cã thÓ chän ngµnh c¬ khÝ träng ®iÓm ®Ó ®Ó hç trî vµ ®Çu t− thÝch ®¸ng. ChiÕn l−îc ph¸t triÓn ngµnh c¬ khÝ thÓ hiÖn chÝnh phñ ViÖt Nam ®· nhËn thøc vµ ®¸nh gi¸ cao vai trß cña ngµnh c¬ khÝ trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc ChÝnh s¸ch thuÕ: ViÖc gi¶m thuÕ theo c¸c lé tr×nh cam kÕt sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn thÞ tr−êng, gi¶m chi phÝ cho c¸c c¬ së l¾p r¸p, c¸c nhµ nhËp
15 khÈu ®Ó t¹o ra m«i tr−êng c¹nh tranh. Tõ ®ã sÏ t¹o ra c¬ héi vµ khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp c¬ khÝ xuÊt khÈu s¶n phÈm cña m×nh. ThÞ tr−êng tµi chÝnh : ViÖc vay tiÒn tõ c¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i gÆp nhiÒu khã kh¨n ®èi víi c¸c doanh nghiÖp c¬ khÝ do ®iÒu kiÖn ®Ó ®−îc cÊp tÝn dông chÆt chÏ vµ l·i suÊt t¨ng lªn cao.ViÖc huy ®éng vèn qua thÞ tr−êng chøng kho¸n ®èi víi c¸c doanh nghiÖp c¬ khÝ l¹i cµng khã kh¨n v× sù sôt gi¶m nghiªm träng cña thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam do t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh toµn cÇu b¾t ®Çu vµo cuèi n¨m 2008. Sù phôc håi cña thÞ tr−êng chøng kho¸n thÕ giíi sÏ t¸c ®éng trùc tiÕp vµ tÝch cùc ®Õn sù ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam trong giai ®o¹n tíi. 2.2.3 Ph©n tÝch vÒ tiÒm n¨ng n¨ng lùc c¹nh tranh (M« h×nh khèi kim c−¬ng Porter ) KÕt qu¶ ®iÒu tra mét sè doanh nghiÖp ngµnh c¬ khÝ chÕ t¹o (89 doanh nghiÖp t¹i 4 ®Þa ph−¬ng: Hµ néi, H¶i phßng, TP. Hå ChÝ Minh, §µ n½ng, CÇn th¬) cho thÊy: 1. C¸c doanh nghiÖp c¬ khÝ chËm ®æi míi vÒ c«ng nghÖ, tr×nh ®é tay nghÒ cßn thÊp. 2. C¸c doanh nghiÖp vÉn nÆng vÒ ®Çu t− mµ ch−a cã sù nghiªn cøu bµi b¶n vÒ thÞ tr−êng 3. C¸c doanh nghiÖp bÞ phô thuéc nhiÒu vµo nguån nguyªn liÖu nhËp khÈu 4. C¸c doanh nghiÖp cã h¹n chÕ trong viÖc sö dông c«ng nghÖ th«ng tin phôc vô cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. C¸c yÕu tè trong m« h×nh cña Porter : + C¸c ®iÒu kiÖn vÒ yÕu tè s¶n xuÊt: Ngµnh c¬ khÝ bÞ phô thuéc nhiÒu vµo nguyªn liÖu nhËp khÈu. ViÖt Nam cã nguån nh©n lùc trÎ, cÇn cï, gi¸ rÎ, tuy nhiªn chÊt l−îng nguån nh©n lùc ch−a cao do thiÕu ®−îc ®Çu t− vµ tû lÖ ®−îc ®µo t¹o cßn thÊp. ThiÕu vèn, kh¶ n¨ng tµi chÝnh h¹n hÑp còng lµ mét yÕu tè s¶n xuÊt bÊt lîi ®èi víi ngµnh c¬ khÝ. C¬ së h¹ tÇng trong c¸c n¨m qua t¹i ViÖt Nam ®· cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn vµ c¶i thiÖn, tuy nhiªn hiÖn nay vÉn cßn nhiÒu vÊn ®Ò ph¶i gi¶i quyÕt.
16 + C¸c ®iÒu kiÖn vÒ cÇu cho s¶n phÈm cña ngµnh: Nhu cÇu cña thÞ tr−êng trong n−íc ®èi víi c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ rÊt lín vµ thùc sù c¸c doanh nghiÖp ch−a thÓ ®¸p øng ®−îc yªu cÇu ®Æt ra. Trong t−¬ng lai, nÕu ®−îc ®Çu t− thÝch ®¸ng, ngµnh c¬ khÝ míi cã thÓ ®¸p øng nhu cÇu ®èi víi c¸c thiÕt bÞ, s¶n phÈm c¬ khÝ phôc vô cho sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nãi trªn. + ChiÕn l−îc vµ ®èi thñ c¹nh tranh:c¸c doanh nghiÖp c¬ khÝ ch−a x©y dùng ®−îc chiÕn l−îc kinh doanh cña riªng m×nh mét c¸ch bµi b¶n. Doanh nghiÖp cÇn lùa chän c¸c lÜnh vùc phï hîp víi n¨ng lùc chuyªn m«n cña m×nh ®Ó tr¸nh rñi ro khi tham gia vµo mét sè lÜnh vùc nh− kinh doanh bÊt ®éng s¶n, ng©n hµng, kinh doanh chøng kho¸n. Mét sè nhãm ngµnh c¬ khÝ nh− ®· v−¬n lªn chøng tá n¨ng lùc s¶n xuÊt, c«ng nghÖ cña m×nh. Tuy nhiªn cßn nhiÒu s¶n phÈm cña c¬ khÝ ViÖt Nam kh«ng thÓ c¹nh tranh c¶ vÒ gi¸ c¶ lÉn chÊt l−îng víi c¸c s¶n phÈm cña c¸c ®èi thñ c¹nh tranh trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. + C¸c ngµnh phô trî vµ liªn quan: HiÖn nay c«ng nghiÖp phô trî ch−a thÓ ®¸p øng yªu cÇu cña ngµnh c¬ khÝ. C¸c mÆt hµng c«ng nghiÖp phô trî do doanh nghiÖp néi ®Þa s¶n xuÊt cã gi¸ trÞ thÊp. 2.3 §¸nh gi¸ vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c«ng nghiÖp c¬ khÝ ViÖt Nam 2.3.1 Nh÷ng −u ®iÓm Trong giai ®o¹n tõ n¨m 2000 ®Õn nay ngµnh c¬ khÝ ®· cã nh÷ng b−íc tiÕn m¹nh mÏ, ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n−íc, ®¸p øng ®−îc mét phÇn yªu cÇu cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chñ lùc. Mét sè ngµnh c¬ khÝ khëi s¾c do chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn cña chÝnh phñ. C¸c s¶n phÈm ®· cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi c¸c n−íc trong khu vùc vµ xuÊt khÈu ra n−íc ngoµi nh− chÕ t¹o vµ cung cÊp thiÕt bÞ ®ång bé, ®ãng tµu biÓn t¶i träng lín. Ngµnh c¬ khÝ cã lîi thÕ so s¸nh lµ nguån nh©n lùc trÎ, dåi dµo. Gi¸ nh©n c«ng lao ®éng c¬ khÝ cßn t−¬ng ®èi thÊp so víi c¸c n−íc trong khu vùc vµ c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn trªn thÕ giíi. §· cã chuyÓn biÕn trong nhËn thøc, cã
17 quyÕt t©m ®æi míi, ®Çu t− cho c«ng nghÖ, thiÕt bÞ vµ nguån nh©n lùc nh»m n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh. 2.3.2 H¹n chÕ: - N¨ng suÊt lao ®éng, kh¶ n¨ng sinh lîi cña c¸c doanh nghiÖp ngµnh c¬ khÝ ViÖt Nam cßn thÊp. - ChÊt l−îng nguån nh©n lùc kh«ng ®¸p øng ®−îc yªu cÇu, thiÕu lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n, tay nghÒ cao. - Nhu cÇu vÒ vèn ®Çu t− lín nh−ng l−îng vèn ®Çu t− cßn thÊp, ch−a ®¸p øng ®−îc yªu cÇu ph¸t triÓn vµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh. - Tr×nh ®é c«ng nghÖ yÕu, thiÕt bÞ l¹c hËu so víi khu vùc vµ thÕ giíi nªn c¸c s¶n phÈm c¬ khÝ hiÖn nay chñ yÕu vÉn lµ hµng gia c«ng, gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp. Ch−a ®Çu t− thÝch ®¸ng cho nghiªn cøu khoa häc c«ng nghÖ. - Sù yÕu kÐm vµ ph¸t triÓn chËm cña c«ng nghiÖp phô trî c¶n trë rÊt nhiÒu ®Õn viÖc ph¸t triÓn vµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c¬ khÝ. Nguyªn nh©n cña c¸c h¹n chÕ: XuÊt ph¸t ®iÓm cña ngµnh c¬ khÝ thÊp do kh«ng ®−îc chó träng ®Çu t− thÝch ®¸ng vµ bÞ th¶ næi trong mét thêi gian dµi sau ®æi míi kinh tÕ cña ®Êt n−íc. ThiÕu vèn, c«ng nghÖ, thiÕt bÞ l¹c hËu vµ sù h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n, kü thuËt cña nguån nh©n lùc. Phô thuéc nhiÒu vµo nguån nguyªn liÖu nhËp khÈu, chi phÝ trung gian chiÕm tû träng lín trong chi phÝ s¶n xuÊt nªn gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp. C¸c doanh nghiÖp ngµnh c¬ khÝ ch−a thùc hiÖn chuyªn m«n hãa theo chiÒu s©u mµ l¹i ®i theo chiÒu réng víi ®Þnh h−íng s¶n phÈm kh«ng râ rµng. ThiÕu sù liªn kÕt vµ hîp t¸c gi÷a c¸c doanh nghiÖp c¬ khÝ vµ c¸c c¬ së nghiªn cøu, ®µo t¹o. KÕt luËn ch−¬ng 2 Ph©n tÝch thùc tr¹ng ph¸t triÓn vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c¬ khÝ ViÖt Nam ta cã thÓ rót ra mét sè kÕt luËn nh− sau :
18 1. Ngµnh c«ng nghiÖp c¬ khÝ vµ c¸c doanh nghiÖp trong ngµnh cã vai trß nÒn t¶ng rÊt quan träng vµ kh«ng thÓ thiÕu ®−îc trong ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n−íc vµ sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. 2. MÆc dï cßn nhiÒu vÊn ®Ò cÇn kh¾c phôc vµ nh÷ng tån t¹i, yÕu kÐm nh−ng mét sè lÜnh vùc c¬ khÝ (nh− chÕ t¹o thiÕt bÞ ®ång bé, ®ãng tµu, thiÕt bÞ ®iÖn...) ®· thÓ hiÖn cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi s¶n phÈm cña c¸c doanh nghiÖp c¬ khÝ trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Ngành c¬ khÝ ®· chøng tá cã kh¶ n¨ng thay thÕ nhËp khÈu, lµm gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt. Tuy nhiªn n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c¬ khÝ ch−a ®¸p øng ®−îc tho¶ ®¸ng nh÷ng yªu cÇu cña ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n−íc. NÕu kh«ng ®−îc ®Çu t− thÝch ®¸ng th× trong t−¬ng lai ngµnh c¬ khÝ lu«n bÞ tôt hËu so víi thÕ giíi. 3. Trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, ngµnh c¬ khÝ vµ c¸c doanh nghiÖp c¬ khÝ cã nhiÒu c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn nh−ng còng gÆp ph¶i nhiÒu th¸ch thøc lín. V× vËy, t×m ra c¸c gi¶i ph¸p thiÕt thùc ®Ó n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngµnh c¬ khÝ lµ vÊn ®Ò cùc kú quan träng vµ sèng cßn ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ vµ sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc. Ch−¬ng 3 §ÞNH huíng vμ gi¶i ph¸p n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña ngμnh c«ng nghiÖp c¬ khÝ ViÖt nam trong héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ 3.1 §Þnh h−íng, xu thÕ ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghiÖp c¬ khÝ ViÖt nam trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ 3.1.1 C¬ héi vµ th¸ch thøc cña ngµnh c«ng nghiÖp c¬ khÝ ViÖt Nam trong héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ 3.1.1.1 C¬ héi chñ yÕu :