Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ Việt Nam hiện nay dưới lăng kính học thuyết hành vi con người của Freud

Chia sẻ: Na Na | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:33

Thêm vào BST

Báo xấu

130
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án trên cơ sở phân tích những biểu hiện lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ hiện nay, từ góc nhìn của học thuyết hành vi con người của Freud, luận án phân tích căn nguyên dẫn đến những hành vi lối sống tiêu cực ấy; từ đó đề xuất một số giải pháp mang tính định hướng, nhằm hạn chế lối sống tiêu cực cho giới trẻ Việt Nam hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ Việt Nam hiện nay dưới lăng kính học thuyết hành vi con người của Freud

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ BÍCH HẰNG LèI SèNG TI£U CùC CñA MéT Bé PHËN GIíI TRÎ VIÖT NAM HIÖN NAY D¦íI L¡NG KÝNH HäC THUYÕT HµNH VI CON NG¦êI CñA FREUD Chuyên ngành: CNDVBC & CNDVLS Mã số : 62 22 03 02 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ
HÀ NỘI 2015
CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH Người hướng dẫn khoa học: GS. TS. Nguyễn Trọng Chuẩn Phản biện 1: ............................................................................. Phản biện 2: ............................................................................. Phản biện 3: ............................................................................. Luận án sẽ được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận án cấp Học viện, họp tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. Vào hồi giờ ngày tháng năm Có thể tìm hiểu luận án tại:
4 Thư viện Quốc gia Thư viện Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
1 MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN Ngày nay, thanh niên và lối sống của thanh niên đã trở thành vấn đề trọng yếu, gắn liền với chiến lược phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa và con người của Đảng và Nhà nước ta. Đó là một trong những vấn đề cấp thiết được quan tâm của toàn thể xã hội. Đường lối đổi mới và hội nhập quốc tế trong xu hướng toàn cầu hóa đã đưa đất nước ta thay đổi mọi mặt về kinh tế xã hội và đã thu được những thành tựu quan trọng, được cộng đồng quốc tế đánh giá cao. Trong bối cảnh đó, thế hệ trẻ Việt Nam có rất nhiều cơ hội học tập, nâng cao trình độ, tham gia đóng góp sức lực của mình vào công cuộc xây dựng đất nước. Tuy nhiên, hội nhập và toàn cầu hóa cũng gây ra những khó khăn và thách thức không nhỏ cho đất nước nói chung và thế hệ trẻ nói riêng. Thực tế cho thấy, thế hệ trẻ rất nhạy cảm và dễ bị tổn thương trong thời kỳ hội nhập này. Khoa học công nghệ mới, các phương tiện truyền thông tiên tiến, giao lưu quốc tế rộng mở là điều kiện tốt cho giới trẻ tiếp cận nhanh chóng những mặt ưu việt, tích cực của thế giới hiện đại, đồng thời họ cũng chịu ảnh hưởng không nhỏ từ những mặt tiêu cực của nó. Những tiêu cực này lan tỏa trong lối sống của một bộ phận giới trẻ như những virus gậm nhấm tinh thần và thể chất của họ. Có nhiều xu hướng sống khác nhau đang len lỏi trong mọi thành phần của giới trẻ như: học sinh phổ thông, sinh viên, công nhân, viên chức, thanh thiếu niên ở thành thị, nông thôn và miền núi. Từ tình trạng lười học tập, lười lao động tới ăn chơi đua đòi, sống buông thả bản thân, sống thác loạn với các tệ nạn ma túy, mại dâm, rồi đi tới tuyệt vọng, bế tắc, mất phương hướng. Tình dục đồng giới, chuyển giới, thậm chí hôn nhân đồng giới trong giới trẻ có xu hướng ngày càng gia tăng. Lối sống ích kỷ, thờ ơ, vô cảm, thiếu trách nhiệm; không quan tâm tới người khác; không quan tâm tới tương lai, vận mệnh đất nước khác hẳn với tính cách vốn có của thanh niên trước đây. Tình trạng bạo lực, coi thường pháp luật, tội phạm vị thành niên, tội phạm học đường ngày càng phát triển với nhiều dạng rất nguy hiểm như hành động của các kẻ sát nhân máu lạnh trẻ tuổi Lê Văn Luyện, Nguyễn Đức Nghĩa, Nguyễn Hải Dương trong mấy năm gần đây. Tình hình trên đặt ra cho Đảng và Nhà nước ta nhiệm vụ cấp bách là phải giáo dục chính trị tư tưởng cho thế hệ trẻ. Cùng với các biện pháp nhằm từng bước đẩy lùi sự lây lan của lối sống tiêu cực này,
2 nhiều cuộc điều tra xã hội học đánh giá thực trạng, nhiều nghiên cứu về thanh thiếu niên đã được tiến hành. Việc mổ xẻ tìm nguyên nhân của hiện tượng này dưới góc nhìn của các lĩnh vực khoa học khác nhau cũng đã có. Tuy nhiên, trước những diễn biến vô cùng phức tạp với hình thức lan truyền của dạng virus khó kiểm soát, cùng với mối nguy hiểm như tảng băng trôi, các nghiên cứu đánh giá về thực trạng và nguyên nhân lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu. Hầu hết các nghiên cứu chỉ mới tập trung vào những nguyên nhân ngoại sinh với các tác động ngoại cảnh như ảnh hưởng của du nhập lối sống ngoại lai, văn hóa phẩm, sách báo, phim ảnh độc hại trên internet, giáo dục bất cập của nhà trường và gia đình…Do vậy, còn cần phải tiếp tục nghiên cứu sâu hơn, rộng hơn và đa dạng hơn với nhiều cách tiếp cận khác nhau, để từ đó có các đánh giá đúng đắn và tìm ra các giải pháp phù hợp nhằm khắc phục căn bệnh phát sinh từ hội nhập và toàn cầu hóa hiện nay. Người có công lớn nhất nghiên cứu khám phá tâm lý hành vi con người và các nghiên cứu của ông đã được nâng lên thành học thuyết là Sigmund Freud (18561939). S.Freud là nhà khoa học mà tên tuổi của ông được đặt bên cạnh những tên tuổi vĩ đại khác như Archimedes, G. Galilei, I. Newton, A. Einstein... Công lao to lớn của Freud và là cơ sở của học thuyết mang tên ông (còn được gọi là học thuyết phân tâm Psychoanalysis) là khám phá ra vô thức như một tầng tư duy nền tảng mà ông coi là định hình và định hướng cho mọi hành vi của con người. Đánh giá về học thuyết Freud có nhiều quan điểm và ý kiến khác nhau, thậm chí có những ý kiến đối lập nhau. Tuy nhiên, mọi người đều thừa nhận rằng, học thuyết Freud có tác động và ảnh hưởng sâu rộng đến rất nhiều lĩnh vực khoa học khác nhau của thế giới ngày nay như tâm lý học, triết học, xã hội học, luật học, văn học nghệ thuật, tôn giáo, giáo dục, tội phạm học, v.v.. Khám phá về vô thức của Freud là một cuộc cách mạng trong nhận thức về bản chất của hành vi con người, bởi trước đó người ta vẫn có xu hướng đề cao ý thức như phần tư duy chủ yếu của con người. Freud cấu trúc bộ máy tư duy của con người thành ba thành phần vô cùng quan trọng là vô thức, tiền ý thức và ý thức với ba thành tố là cái ấy (id), cái tôi (ego), cái siêu tôi (superego). Các thành phần này được kích hoạt bởi xung lực bên trong của mỗi con người , Freud gọi đó là libido, là năng lực tính dục nguyên thủy, đó là nguồn gốc dẫn tới mọi hành vi của con người. Từ libido, Freud đã xác định được hai bản năng đối lập song lại
3 gắn bó với nhau là eros, ông gọi là bản năng sống, đó là những ham muốn, dục vọng và đòi hỏi sự sinh tồn của con người và thanatos, Freud gọi là bản năng chết là nguồn gốc dẫn tới hành vi giận dữ, đập phá, hủy hoại, bạo lực, chém giết bất chấp mọi nguyên tắc, kỷ cương , luật pháp. Những luận thuyết cơ bản nêu trên cùng với các luận đề quan trọng của học thuyết Freud như tâm lý đám đông, tình dục đồng giới… đều có thể vận dụng để lý giải tìm căn nguyên hành vi, lối sống của con người. Từ góc độ triết học có thể vận dụng học thuyết hành vi con người của Freud về vô thức, libido thể hiện qua cái ấy, cái tôi, cái siêu tôi, bản năng eros, thanatos và các luận đề khác của Freud như là một lăng kính để phân tích, nhận diện các hành vi lối sống tiêu cực, suy thoái đạo đức, hành xử bạo lực, coi thường pháp luật của một bộ phận giới trẻ Việt Nam hiện nay. Khác với cách tiếp cận theo hướng chỉ tìm hiểu từ nguyên nhân ngoại sinh mà các nghiên cứu hiện nay về lối sống của giới trẻ thường tiếp cận. NCS cố gắng tìm hiểu nguyên nhân nội sinh, tức là đi tìm hiểu bản năng gốc rễ của mỗi con người hoặc mỗi nhóm cộng đồng đã hình thành hành vi của mình để lý giải hành vi lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ Việt Nam hiện nay. Tuy nhiên, cũng cần hiểu rõ thêm rằng, bản năng gốc rễ luôn tồn tại tiềm ẩn trong mỗi con người và là khởi nguồn cho tính cách, hành vi tốt hay xấu của con người. Ở thời đại nào cũng vậy, con người nói chung và giới trẻ nói riêng đều bộc lộ ở các mức độ khác nhau những hành vi tích cực hoặc tiêu cực của mình. Nhưng vào thời kỳ đổi mới và hội nhập, bản năng gốc rễ dẫn tới hành vi tiêu cực nằm trong con người, nằm trong giới trẻ có điều kiện trỗi dậy và bùng phát mạnh mẽ hơn trước đây. Như vậy, có thể thông qua lăng kính học thuyết hành vi con người của Freud để lý giải hành vi và lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ hiện nay và từ đó tìm được một phần nguyên nhân của căn bệnh đang tiến triển xấu của một bộ phận giới trẻ này. Tìm được nguyên nhân của căn bệnh sẽ là cơ sở cho cách điều trị hiệu quả hơn và tăng sức đề kháng cho giới trẻ. Với ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn cấp thiết như trên, nghiên cứu sinh chọn Lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ Việt Nam hiện nay dưới lăng kính học thuyết hành vi con người của Freud để viết luận án tiến sỹ triết học.
4 Nghiên cứu sinh mong muốn rằng, luận án này sẽ hòa cùng với những nghiên cứu theo cách tiếp cận khác có thể, để tạo nên bức tranh chung nhiều mặt, đa sắc màu và rõ nét hơn về lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ Việt Nam hiện nay cùng cách thức hạn chế nó. 2. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở phân tích những biểu hiện lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ hiện nay, từ góc nhìn của học thuyết hành vi con người của Freud, luận án phân tích căn nguyên dẫn đến những hành vi lối sống tiêu cực ấy; từ đó đề xuất một số giải pháp mang tính định hướng, nhằm hạn chế lối sống tiêu cực cho giới trẻ Việt Nam hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục tiêu nghiên cứu trên, luận án thực hiện các nhiệm vụ sau: Một là, nêu lên thực trạng lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ Việt Nam hiện nay và chọn những lối sống điển hình trong số đó để phân tích, lý giải. Hai là, khái quát hóa những nội dung cơ bản của học thuyết hành vi con người Freud được vận dụng nghiên cứu. Ba là, từ các luận thuyết, luận đề phù hợp của học thuyết hành vi con người của Freud, nhận diện, phân tích, lý giải căn nguyên của một số lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ Việt Nam hiện nay. Bốn là, phân tích, chỉ ra những mặt giá trị và mặt hạn chế trong học thuyết hành vi con người của Freud và đề xuất một số giải pháp có tính định hướng, nhằm hạn chế lối sống tiêu cực cho giới trẻ Việt Nam hiện nay. 3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 3.1. Đối tượng nghiên cứu Lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ Việt Nam hiện nay, bao gồm thanh niên và thiếu niên trong độ tuổi học đường. Các luận thuyết cơ bản và các luận đề chính của học thuyết Freud được chọn để phân tích vận dụng. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu những luận thuyết cơ bản của học thuyết hành vi con người của Freud về vô thức, về cấu trúc bộ máy tâm lý, về libido, về cái ấy, cái tôi, cái siêu tôi, về bản năng eros và thanatos cùng các
5 luận đề về tâm lý đám đông, về tình dục đồng giới. Từ đó tìm ra căn nguyên hành vi lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ Việt Nam , đề xuất một số giải pháp mang tính định hướng nhằm xây dựng lối sống lành mạnh cho giới trẻ. Nghiên cứu tập trung vào lối sống tiêu cực phổ biến của một bộ phận giới trẻ Việt Nam trong thời kỳ đổi mới. Tuy nhiên, do có nhiều lối sống khác nhau trong đó có nhiều dạng biểu hiện của lối sống khác nhau và học thuyết Freud lại rất rộng lớn, đề cập tới nhiều vấn đề, nên luận án chỉ tập trung đi sâu vào ba lối sống tiêu cực điển hình, với những dạng biểu hiện được lựa chọn mà có thể vận dụng các luận thuyết phù hợp của học thuyết hành vi con người của Freud để phân tích, lý giải. Đó là: + Lối sống hành xử bạo lực coi thường pháp luật với dạng biểu hiện được lựa chọn là hành xử bạo lực. + Lối sống hời hợt, a dua đua đòi với dạng biểu hiện được lựa chọn là đua xe trái phép, luận án gọi là vấn nạn đua xe trái phép. + Lối sống buông thả bản thân với dạng biểu hiện được lựa chọn là đồng tính luyến ái. 4. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 4.1. Cơ sở lý luận Nghiên cứu dựa trên quan điểm và cơ sở lý luận của đường lối chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam; tư tưởng Hồ Chí Minh về thanh thiếu niên, kế thừa có chọn lọc các đánh giá, các tổng kết có độ tin cậy cao của các nghiên cứu trước đây. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng: Phương pháp phân tích và tổng hợp để đánh giá tổng quan các nghiên cứu về lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ hiện nay và các nghiên cứu về học thuyết Freud ở Việt Nam; Phương pháp lịch sử lôgic để nghiên cứu đánh giá và phân tích những luận thuyết cơ bản của học thuyết Freud. Đồng thời, luận án vận dụng quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để phân tích, đánh giá, vận dụng học thuyết Freud để lý giải lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ hiện nay. 5. ĐÓNG GÓP MỚI VỀ KHOA HỌC CỦA LUẬN ÁN 1. Nghiên cứu xác định được nguyên nhân nội sinh dẫn đến hành vi của một số lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ Việt Nam hiện nay, khác biệt với các nghiên cứu về thanh thiếu niên trước đây chỉ nghiên cứu nguyên nhân ngoại sinh với các tác động ngoại cảnh.
6 2. Lần đầu tiên có một nghiên cứu vận dụng học thuyết Freud để phân tích, lý giải tâm lý hành vi của lối sống tiêu cực của giới trẻ, khác với các nghiên cứu trước đây ở Việt Nam chỉ nghiên cứu vận dụng học thuyết Freud trong văn học nghệ thuật, tôn giáo, tâm linh, tính cách dân tộc. 3. Làm sâu sắc hơn tính khoa học cho các giải pháp của Đảng và Nhà nước ta nhằm giảm thiểu lối sống tiêu cực của giới trẻ. Các giải pháp mang tính định hướng trong luận án, có thể tương tự như các giải pháp hiện có, song nó được xây dựng trên cơ sở của một học thuyết nổi tiếng về hành vi con người là học thuyết Freud. 6. Ý NGHĨA LÝ LUẬN VÀ Ý NGHĨA THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN 1. Góp phần nghiên cứu về giới trẻ Việt Nam, trong đó nghiên cứu sâu về căn nguyên hình thành ba lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ đang là bức xúc lớn của xã hội hiện nay, đó là: Hành xử bạo lực coi thường pháp luật; Vấn nạn đua xe trái phép; Đồng tính luyến ái. 2. Góp phần nghiên cứu, đánh giá về học thuyết Freud ở Việt Nam, một học thuyết phổ biến rộng rãi trên thế giới song gần đây mới được quan tâm nhiều hơn ở Việt Nam. 3. Luận án có thể làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu về giới trẻ Việt Nam và về học thuyết Freud ở Việt Nam. 7. KẾT CẤU LUẬN ÁN Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, các ấn phẩm đã công bố của nghiên cứu sinh, luận án có kết cấu 4 chương, 11 tiết.
7 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN TỚI NỘI DUNG ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1. NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ GIỚI TRẺ VÀ LỐI SỐNG CỦA GIỚI TRẺ VIỆT NAM TRONG THỜI KỲ ĐỔI MỚI 1.1.1. Các tổng kết đánh giá về thanh thiếu niên hiện nay Các tổng kết đánh giá của Đảng, của Đoàn chỉ rõ mặt mạnh và mặt yếu kém của thanh niên Việt Nam trong thời kỳ đổi mới hiện nay. Trong đó, vấn đề đạo đức lối sống, tình trạng tội phạm và tệ nạn xã hội của thanh thiếu niên là bức xúc lớn của xã hội. 1.1.2. Điều tra xã hội học về thanh thiếu niên Đã có nhiều cuộc điều tra khảo sát xã hội học như: Điều tra khảo sát về thực trạng văn hóa thanh niên (2002) và Cuộc điều tra quốc gia về vị thành niên và thanh niên Việt Nam (Survey Assessment of Vietnamese Youth – SAVY1, SAVY2 2003, 2010). Các cuộc điều tra này chỉ cung cấp những con số về thực trạng tình hình mà chưa đi sâu vào tìm hiểu lối sống của giới trẻ, đặc biệt chưa có những phân tích , lý giải tìm nguyên nhân dẫn đến lối sống của họ. 1.1.3. Nghiên cứu về thanh thiếu niên và lối sống của thanh thiếu niên trong thời kỳ đổi mới Các nghiên cứu về thanh niên khá phong phú. Bước đầu các nghiên cứu đã phân tích nguyên nhân dẫn đến những hạn chế tiêu cực trong lối sống của một bộ phân giới trẻ hiện nay. Tuy nhiên, các nghiên cứu mới chỉ đưa ra các nguyên nhân ngoại cảnh tác động dẫn đến hành vi tiêu cực đó như thiếu sự giáo dục của gia đình và nhà trường, ảnh hưởng của văn hóa phẩm ngoại lai, của internet… mà chưa đi sâu vào căn nguyên gốc rễ bên trong dẫn đến các hành vi tiêu cực nói trên. Cụ thể hơn, chưa có một nghiên cứu nào vận dụng học thuyết Freud, học thuyết nổi tiếng về tâm lý hành vi con người, để phân tích hành vi lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ Việt Nam hiện nay. 1.2. TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU VỀ HỌC THUYẾT FREUD Ở VIỆT NAM 1.2.1. Sự tiếp nhận và đánh giá chung tình hình nghiên cứu học thuyết Freud ở Việt Nam
8 Ở miền Bắc Việt Nam tr ước năm 1975 , việc nghiên cứu triết học phươ ng Tây nói chung và học thuyết Freud nói riêng chưa đượ c phổ biến, n ếu không muốn nói là chư a hề đượ c triể n khai. Chính vì vậy, học thuy ết Freud rất xa l ạ v ới gi ới trí thứ c miề n Bắc Việt Nam vào thời gian này. Từ năm 1990, sau Nghị quyết số 01NQ/TW của Bộ Chính trị trong nhiệm kỳ Đại hội VI về Công tác Văn hoá Tư tưởng thì cách nhìn nhận về triết học phương Tây, trong đó có học thuyết Freud , đã có những bước đột phá, cởi mở hơn rất nhiều. Triết học phương Tây nói chung và học thuyết Freud nói riêng, được nhiều người nghiên cứu và có điều kiện lan tỏa, hòa chung vào dòng triết học vốn có trước đây ở Việt Nam. Một khối lượng lớn các tác phẩm của Freud và nghiên cứu về học thuyết Freud được xuất bản. Đã có tới 16 tác phẩm trong tổng số 35 tác phẩm của Freud được dịch ra tiếng Việt. Bên cạnh đó, nhiều nghiên cứu về học thuyết Freud của các học giả trong và ngoài nước cũng được xuất bản. 1.2.2. Các nghiên cứu đi sâu về nội dung học thuyết hành vi con người của Freud và vận dụng lý luận của học thuyết này vào thực tiễn cuộc sống 1.2.2.1. Các nghiên cứu đi sâu về nội dung học thuyết hành vi con người của Freud Có nhiều tác phẩm của các học giả trong nước và ngoài nước nghiên cứu về nội dung học thuyết Freud. NCS đí sâu phân tích 3 tác phẩm được coi là rất cơ bản và sâu sắc, đó là: Freud đã thực sự nói gì của David Stafford Clrak (1966), Freud và tâm phân học của Phạm Minh Lăng (2000), Học thuyết và tâm lý học Freud. của Phạm Minh Hạc (2013). Trong Freud đã thực sự nói gì, D.Stafford Clrak đã tổng hợp một cách khoa học toàn bộ công trình nghiên cứu trong suốt cuộc đời của Freud vào một cuốn sách không quá nhiều trang. Hơn thế nữa, tác giả đãgiúp người đọc hiểu rõ hơn những tư tưởng trong các tác phẩm của Freud. Trong Freud và tâm phân học, Phạm Minh Lăng tập trung phân tích những vấn đề cơ bản nhất, cốt lõi nhất của học thuyết Freud. Đó là: lý thuyết về vô thức, lý thuyết về tính dục và lý thuyết về cơ cấu nhân cách toàn diện hay tâm lý học về cái tôi. Cùng với ba vấn đề lớn nêu trên, Phạm Minh Lăng cũng đề cập tới các nghiên cứu khác của Freud về giấc mơ, về mặc cảm Ơdipe và gợi ý một số khả năng ứng dụng học thuyết Freud vào thực tế xã hội.
9 Trong Học thuyết và tâm lý học S.Freud Phạm Minh Hạc cho người đọc thấy bức tranh toàn cảnh về học thuyết Freud. Tác giả tổng hợp học thuyết Freud với những nét cô đọng nhất với các vấn đề: khái niệm năng lượng, lực, xung; giấc ngủ và giấc mơ; vô thức và ý thức; bản năng…Từ đó, tác giả giới thiệu: tâm lý học sâu thẳm (tâm lý học miền sâu) và tâm lý học động, là những vấn đề mới của Tâm lý học đương đại. Tác giả nêu lên mối liên hệ giữa chủ nghĩa Marx và học thuyết Freud đã được nhiều học giả trên thế giới quan tâm nghiên cứu. 1.2.2.2. Các nghiên cứu vận dụng học thuyết hành vi con người của Freud vào thực tiễn cuộc sống Trên thế giới đã có rất nhiều nghiên cứu vận dụng học thuyết Freud vào phân tích, lý giải các hiện tượng trong đời sống xã hội, trong bệnh học, trong tâm lý con người, trong văn hóa nghệ thuật…Lĩnh vực nghiên cứu này được gọi chung là nghiên cứu vận dụng học thuyết Freud. Ở Việt Nam cho đến nay, những nghiên cứu mang tính vận dụng học thuyết Freud vào thực tiễn cuộc sống mà chủ yếu trong văn học nghệ thuật mới chỉ dừng lại ở mức độ nhỏ lẻ qua các bài báo trên các tạp chí. Chỉ có một số công trình mang tính tổng hợp như: Phân tâm học áp dụng vào việc nghiên cứu các ngành học vấn của Vũ Đình Lưu (1969) và một chùm tác phẩm về nghiên cứu vận dụng học thuyết Freud của học giả Đỗ Lai Thúy (20032007). NCS phân tích sâu hai tác phẩm này như là đại diện cho nhóm các nghiên cứu vận dụng học thuyết Freud vào thực tiễn cuộc sống. 1.3. GIÁ TRỊ THAM KHẢO CỦA CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU TRONG TỔNG QUAN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ LUẬN ÁN SẼ TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU 1.3.1. Giá trị tham khảo của các công trình nghiên cứu trong tổng quan 1.3.1.1. Giá trị tham khảo của các công trình nghiên cứu về lối sống của giới trẻ Một số nghiên cứu nêu trong tổng quan, dưới các góc độ khác nhau đã cố gắng xác định nguyên nhân dẫn đến lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ nêu trên. Tuy nhiên, các nghiên cứu chỉ mới tập trung vào xem xét các tác động ngoại cảnh . Cho đến nay, chưa có một nghiên cứu nào đi sâu vào tìm hiểu nguyên nhân nội sinh từ trong mỗi
10 con người. Cụ thể hơn , cho đến nay chưa có một nghiên cứu nào vận dụng những tư tưởng và luận điểm của học thuyết Freud học thuyết nổi tiếng về tâm lý hành vi con người để tìm nguyên nhân sâu xa, gốc rễ của lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ đang lan tràn hiện nay. 1.3.1.2. Giá trị tham khảo của các công trình nghiên cứu về học thuyết Freud và vận dụng học thuyết Freud vào thực tiễn cuộc sống Cho đ ến nay ở Vi ệt Nam, đã có nhi ề u nghiên cứ u v ề h ọ c thuy ế t Freud và bắ t đầ u cũng đã có các nghiên cứ u v ận d ụ ng h ọc thuy ế t Freud vào các lĩnh vự c khoa h ọc xã hộ i, văn hóa ngh ệ thu ật. Tuy nhiên, chư a có mộ t nghiên c ứ u nào vậ n d ụ ng ư u th ế mạ nh nh ấ t củ a h ọ c thuy ết Freud là xuấ t phát từ g ố c r ễ sâu thẳ m c ủa tâm lý nhân cách con ng ườ i để lý giả i tâm lý hành vi c ủa lố i s ống tiêu c ự c củ a m ột b ộ ph ận gi ới tr ẻ Vi ệt Nam. 1.3.2. Những vấn đề luận án tiếp tục nghiên cứu Từ tên gọi của đề tài luận án, có thể thấy được hướng nghiên cứu của luận án chọn là nghiên cứu vận dụng học thuyết Freud vào thực tiễn cuộc sống. Luận án chọn cách tiếp cận mà ở Việt Nam chưa có nghiên cứu nào lựa chọn là nghiên cứu tìm hiểu nguyên nhân gốc rễ nguyên nhân nội sinh của hành vi dẫn đến lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ nhìn từ các luận thuyết cơ bản của học thuyết Freud, đó là: vô thức, libido, bản năng eros, thanatos, tính dục, đồng tính luyến ái, tâm lý đám đông. CHƯƠNG 2 LỐI SỐNG TIÊU CỰC CỦA MỘT BỘ PHẬN GIỚI TRẺ VIỆT NAM HIỆN NAY VÀ KHÁI LƯỢC HỌC THUYẾT HÀNH VI CON NGƯỜI CỦA FREUD 2.1. LỐI SỐNG TIÊU CỰC CỦA MỘT BỘ PHẬN GIỚI TR Ẻ VI ỆT NAM HIỆN NAY 2.1.1. Về phạm trù “giới trẻ” và phạm trù “lối sống” NCS phân tích và chọn lựa định nghĩa tổng quát và phổ dụng nhất của phạm trù “giới trẻ” và phạm trù “lối sống” để mặc định xuyên xuốt quá trình nghiên cứu trong luận án.
11 2.1.2. Những biểu hiện của lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ Việt Nam hiện nay Đề tài nghiên cứu khoa học cấp nhà nước, mã số KX03.16/0610, Thực trạng và xu hướng biến đổi lối sống của thanh niên Việt Nam trong quá trình đổi mới và hội nhập quốc tế đã tổng hợp và phân chia 4 xu hướng sống tiêu cực của giới trẻ với các cấp độ khác nhau như sau: Ích kỷ, thờ ơ, vô cảm, thiếu trách nhiệm, thiếu nhiệt tình và niềm tin. Hời hợt, a dua đua đòi, chạy theo các trào lưu “thời thượng”, tiếp thu thiếu chọn lọc ảnh hưởng văn hóa từ bên ngoài. Lối sống buông thả bản thân với các dạng: buồn chán, thất vọng; tự gây thương tích, tự tử; sống thác loạn, nghiện hút; lệch lạc về hành vi tình dục, có hành vi tình dục không bình thường, đồng tính luyến ái. Hành xử bạo lực bất chấp pháp luật, kỷ cương. Nghiên cứu sinh đồng tình với cách phân định về lối sống tiêu cực của đề tài đưa ra. Do mục tiêu luận án không đi sâu nghiên cứu các xu hướng sống tiêu cực, mà chỉ phân tích đánh giá căn nguyên của chúng, nên luận án tiếp thu, kế thừa phân định này của đề tài và lấy đó làm cơ sở để nghiên cứu phân tích. Để làm sâu sắc hơn biểu hiện lối sống tiêu cực của một bộ phận giới trẻ như đã nêu ở trên, NCS cập nhật bổ sung và phân tích thêm các số liệu mới và những thông tin mới có đến năm 2014 và nửa đầu năm 2015. Các phân tích cùng với các số liệu được thể hiện tóm tắt trong các tiết sau: 2.1.2.1. Biểu hiện của lối sống ích kỷ, thờ ơ vô cảm, thiếu trách nhiệm, thiếu nhiệt tình và thiếu niềm tin 2.1.2.2. Biểu hiện của lối sống hời hợt, a dua đua đòi theo các trào lưu “thời thượng” tiếp thu thiếu chọn lọc văn hóa từ bên ngoài 2.1.2.3. Biểu hiện của lối sống buông thả bản thân 2.1.2.4. Biểu hiện về lối sống hành xử bạo lực, coi thường luật pháp
12 2.2. KHÁI LƯỢC HỌC THUYẾT HÀNH VI CON NGƯỜI CỦA FREUD 2.2.1. Bối cảnh lịch sử, tiền đề khoa học và tiền đề lý luận của học thuyết hành vi con người của Freud 2.2.1.1. Bối cảnh lịch sử Sigmund Freud (1856 1939) sinh ngày 6 tháng 5 năm 1856 tại Freiberg, vùng Moravia thuộc nước Áo (nay thuộc Cộng hòa Sec) là trung tâm văn hoá chính trị của Châu Âu thời bấy giờ. 2.2.1.2. Tiền đề khoa học và tiền đề lý luận Freud đã chịu ảnh hưởng và kế thừa nhiều tư tưởng triết học khác nhau của các triết gia trước và cùng thời với ông như: Darwin (18091882), G.W. Leibniz (16461716),Schopenhauer(17881860), J.Goethe (1749 1832),Von Helmholtz (18211894), Nietzsche (18441900), F.Brentano (18381917). 2.2.2. Quá trình hình thành và phát triển học thuyết hành vi con người của Freud Cả cuộc đời mình với hơn 60 năm làm khoa học, S . Freud đã dành hết tâm huyết cho việc xây dựng, củng cố và phát triển một học thuyết nổi tiếng mang tên ông. Quá trình đó được chia làm 3 giai đoạn: Giai đoạn 1 (18811896); Giai đoạn 2 (18961920); Giai đoạn 3 (1920 1939). 2.2.3. Những luận thuyết chính của học thuyết hành vi con người của Freud Học thuyết Freud đượ c tổ hợp từ nhiều các luận thuyết khác nhau, trong khuôn khổ của luận án, NCS không thể đi sâu vào tất cả các khía cạnh nội dung của học thuyết mà chỉ tập trung vào 4 luận thuyết chính về tâm lý hành vi con người có liên quan tới luận án. 2.2.3.1. Luận thuyết về vô thức Luận thuyết về vô thức là chìa khóa đi tới mọi vấn đề của học thuyết Freud. Khám phá về vô thức của Freud được coi là một cuộc cách mạng trong nhận thức về bản chất hành vi con người, bởi trước đó, từ người dân bình thường tới các nhà khoa học và các triết gia vẫn đề cao ý
13 thức và coi ý thức như phần tư duy chủ yếu dẫn đến mọi hành vi của con người. Freud cho rằng, phần chính của tâm lý con người được ẩn chứa trong cõi vô thức. Vô thức nằm dưới lớp vỏ ngoài mà không lộ diện ra, với nhiều lý do, nó không những dấu kín với người bên ngoài mà nó còn dấu kín với chính bản thân người đó. Vô thức xâm nhập vào hầu hết mọi lĩnh vực của đời sống xã hội loài người. Vô thức có một sức mạnh cực kỳ to lớn, nó gắn kết tất cả những gì thuộc về sự tồn tại và phát triển xã hội. Chính nhờ những khám phá ra vô thức, hiểu thấu quan hệ của vô thức với ý thức mà người ta đã vận dụng học thuyết Freud để nghiên cứu các trạng thái tâm lý hành vi con người, tâm lý hành vi nhóm người. 2.2.3.2. Luận thuyết về cấu trúc bộ máy tư duy con người Freud chia bộ máy tư duy của con người thành ba hệ thống: Vô thức (unconscius), tiền ý thức (preconscius) và ý thức (conscius). Ý thức là phần tinh thần liên hệ trực tiếp với thế giới bên ngoài. Tiền ý thức là phần tinh thần đi ra từ vô thức nhưng chưa đến được ý thức và do đó chưa trở thành ý thức. Vô thức tách rời hẳn ý thức, nó là thành phần chính, là thành phần chủ đạo và có mối quan hệ khăng khít với các hệ thống khác trong bộ máy tư duy của con người. Freud đã so sánh cấu trúc này với hình tượ ng của một tảng băng trôi. Trong tảng băng trôi đó, phần nổi nhìn thấy đượ c trên mặt nướ c là ý thức chỉ chiếm một phần rất nh ỏ c ủa tảng băng, phần chìm dướ i nướ c không nhìn thấy đượ c chiếm phần vô cùng lớn của tảng băng là vô thức. Phần rất nhỏ nằm giáp ranh giữa vô thức và ý thức và vẫn chìm dướ i nước là tiền ý thức. Trên nền 3 hệ thống vô thức, tiền ý thức, ý thức nêu ở trên, Freud cấu trúc bộ máy tư duy của con người với ba thành tố vô cùng quan trọng là cái ấy (id), cái tôi (ego), cái siêu tôi (super ego). Cái ấy (id): Nằm hoàn toàn trong vô thức, theo sơ đồ cấu trúc bộ máy tư duy nó nằm ở phần dưới nước của tảng băng trôi. Cái ấy (id) là thành phần sinh học (biological component) của tư duy. Nó là bản năng tính dục, có ngay từ lúc con người mới sinh, nó thể hiện những lực lượng nguyên thủy của sự sống. Các hành động của cái ấy đều dựa trên nguyên tắc khoái lạc (pleasure principle). Cái tôi (ego): Trong mô hình cấu trúc bộ máy tư duy con người, cái tôi nằm ở phần trên cái ấy. Cái tôi nằm trong cả phần ý thức, tiền ý thức
14 và một phần vô thức. Cái tôi là thành phần tâm lý (psychological component) của bộ máy tư duy. Cái tôi bị chi phối bởi nguyên lý thích ứng với thực tại. Cái tôi thể hiện trong hoạt động ý thức như tri giác, ngôn ngữ và những hoạt động trí tuệ cho phép kiểm soát kiềm chế hành vi cá nhân trong quan hệ với ngoại cảnh. Cái tôi nhận biết được thế giới xung quanh và nhận ra rằng, phải kìm hãm những khuynh hướng sai lệch của cái ấy, để ngăn ngừa mọi xung đột với luật lệ xã hội. Cái siêu tôi (superego): Trong mô hình cấu trúc bộ máy tư duy con người, cái siêu tôi nằm trong cả ba hệ thống vô thức, tiền ý thức và ý thức. Cái siêu tôi là thành phần xã hội (social component) của bộ máy tư duy. Cái siêu tôi là sự phát triển tinh thần cao hơn cả mà con người có thể đạt được. Lương tâm, đạo đức của con người hoàn toàn phụ thuộc vào sự phát triển của cái siêu tôi. Cái siêu tôi đấu tranh để cho các hành vi được hoàn thiện bằng cách xác định giá trị hành vi hoặc tỏ thái độ đối với hành vi là đúng hay sai. Cái siêu tôi buộc cái tôi phù hợp không chỉ về thực tế mà còn về lý tưởng của mình và về đạo đức. Khi 3 thành tố trong bộ máy tư duy con người là cái ấy, cái tôi và cái siêu tôi hòa hợp với nhau thì lúc ấy cá nhân ở trạng thái an bình và hạnh phúc. Khi cái tôi để cho cái ấy vi phạm các luật lệ của đạo đức, lương tâm và các luật lệ của xã hội thì cái siêu tôi sẽ gây ra cảm giác lo lắng, bất an và cảm thấy có tội lỗi. Từ đó chúng ta càng thấy rõ cái ấy, cái tôi, cái siêu tôi cực kỳ quan trọng trong vai trò điều khiển tâm lý hành vi tính cách con người. 2.2.3.3. Luận thuyết về năng lực tính dục Libido Theo Freud, libido giống như sự đói ăn nói chung, con người đói ăn tức là nhu cầu tiêu thụ thức ăn cần được thoả mãn, cũng vậy con người khát dục khi có nhu cầu nhục dục cần được thoả mãn. Xung lực libido chính là sự tạo ra khoái lạc nhục dục do nhu cầu tình dục muốn được thoả mãn. Nó là năng lượng nguyên thuỷ, liên hệ trực tiếp với xung năng tình dục nói chung và tạo nên nguồn năng lượng vốn có ngay từ khi mới sinh ra và tồn tại cho đến đến tuổi già. Thúc đẩy gây ra các cảm xúc khoái lạc đòi được thỏa mãn và thúc đẩy tạo ra hành vi ứng xử của con người đều từ bản năng tính dục libido. Vào cuối đời, trong tác phẩm Nền văn minh và sự bất ổn của nó (1929), Freud đã nghiên cứu mối quan hệ giữa cá nhân và xã hội và nguồn gốc văn minh của nhân loại. Freud thừa nhận rằng, tất cả các bản năng có ý nghĩa căn bản trong sự quyết định tiến trình đời sống cá nhân mỗi con
15 người, trong đó bản năng quan trọng nhất là libido loại bản năng hoang sơ nhất. 2.2.3.4. Luận thuyết về xung lực bản năng Trong mô hình cấu trúc bộ máy tư duy con người của Freud, các xung lực bản năng này đều nằm trong cái ấy của vô thức. Freud cho rằng, toàn bộ sức mạnh tác động ở phía sau những nhu cầu cấp bách của cái ấy là xung lực, nói cách khác, xung lực bắt nguồn từ những nhu cầu cơ thể. Có nhiều xung lực được Fredud đề cập tới trong nghiên cứu, nhưng cuối cùng ông chỉ chọn hai xung lực bản năng cơ bản nhất là eros được gọi là bản năng sống và xung lực phá huỷ thanatos được gọi là bản năng chết. Freud tin rằng, mọi hành vi của con người đều được thúc đẩy bởi hai xung lực này. Tóm lại, vô thức, libido và các xung lực bản năng eros, thanatos cùng với cấu trúc cái ấy (id), cái tôi (ego), cái siêu tôi (superego) là những vấn đề trung tâm của học thuyết Freud. Đây là đóng góp hết sức to lớn của Freud, nó đặt nền móng cho lời giải về động lực thúc đẩy hành vi con người và mở rộng ra là động lực phát triển xã hội. Bởi lẽ đó, người ta gọi học thuyết Freud là học thuyết về hành vi con người là học thuyết về con người. 2.2.4. Những luận đề được hình thành trên cơ sở các luận thuyết cơ bản của học thuyết hành vi con người của Freud Luận đề về tâm lý học đám đông được Freud nghiên cứu dựa trên sự phát triển những quan điểm của Gustave Le Bon (18411931) trong tác phẩm Tâm lý học đám đông (1895); của Mc. Dougall (18711938), trong tác phẩm Tâm lý nhóm (1920). Theo cách phân tích của Freud, người ta hiểu thêm bản chất gốc rễ sâu xa dẫn đến tâm lý hành vi của đám đông là từ vô thức, từ libido, từ cái tôi và từ các xung lực bản năng. Luận đề về tình dục đồng giới được Freud bàn đến rất sâu khi nghiên cứu về tính dục nói chung và các khuynh hướng tình dục bất bình thường trong đó có tình dục đồng giới. CHƯƠNG 3 VẬN DỤNG HỌC THUYẾT HÀNH VI CON NGƯỜI CỦA FREUD ĐỂ PHÂN TÍCH NHỮNG BIỂU HIỆN LỐI SỐNG TIÊU CỰC
16 CỦA MỘT BỘ PHẬN GIỚI TRẺ VIỆT NAM HIỆN NAY 3.1. HÀNH XỬ BẠO LỰC TỪ GÓC NHÌN CỦA XUNG LỰC BẢN NĂNG EROS VÀ THANATOS 3.1.1. Một số quan điểm về vấn đề bạo lực của giới trẻ Đã có nhiều nghiên cứu về lối sống bạo lực của giới trẻ theo các góc nhìn khác nhau là: Bạo lực giới trẻ dưới góc nhìn của lý thuyết hành vi; Bạo lực giới trẻ dưới góc nhìn của lý thuyết tiến triển nhận thức;Bạo lực ở giới trẻ dưới góc nhìn của lý thuyết tính cách. 3.1.2. Hành xử bạo lực từ góc nhìn của luận thuyết xung lực bản năng eros và thanatos của Freud Eros là thuật ngữ gốc Hy Lạp được Freud sử dụng để biểu thị sự ham muốn, đòi hỏi sự sinh tồn và ông gọi đó là bản năng sống. Bản năng sống eros giúp duy trì sự tồn tại của con người, nó hướng tới những hành động nhằm duy trì sự sống như hô hấp, ăn uống, tình dục và các hành động đáp ứng toàn bộ những nhu cầu của cơ thể. Mở rộng ra, eros hướng tới thỏa mãn các ham muốn dục vọng và sự sống còn. Ham ăn, ham uống, ham sắc dục, ham của cải vật chất, ham tiền bạc, ham danh lợi... đều là những thứ ham muốn nằm trong cái eros. Thanatos cũng là một từ gốc Hy lạp được Freud sử dụng để chỉ trạng thái tâm lý “muốn hủy hoại” (death wish) muốn đập phá mọi thứ bất chấp cái chết để giải quyết những bế tắc, những căng thẳng trong cuộc sống và ông gọi đó là bản năng chết thanatos. Sự biểu lộ ở mức độ thấp của thanatos là tính tự ái, nóng giận, nổi khùng; ở mức độ cao hơn là sự ghen tức, đố kị dẫn tới hành vi hãm hại lẫn nhau. Mức độ tột cùng của thanatos là thù oán, giận dữ, muốn chém giết đồng loại như một thứ bản năng dã thú , bản năng súc vật. Trong rất nhiều trường h ợp bản năng eros là tiền đề, là động lực cho bản năng thanatos. Sự ham muốn, sự đòi hỏi quá mức của eros sẽ thúc đẩy và dẫn tới sự giành giật và hành động hãm hiếp, cướ p của, chém giết, của bản năng thanatos. Xem xét từ gốc rễ của hai bản năng eros và thanatos dễ dàng nhận thấy rằng, hành vi dã man của Lê Văn Luyện được xuất phát từ thói ham chơi, ham có nhiều tiền để đượ c sung sướ ng, giàu có.