Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Luật học: Quyết định quản lý Nhà nước của Chính phủ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP. HỒ CHÍ MINH<br /> <br /> CAO VŨ MINH<br /> <br /> QUYẾT ĐỊNH QUẢN LÝ<br /> NHÀ NƯỚC CỦA CHÍNH PHỦ<br /> Chuyên ngành<br /> <br /> : LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH.<br /> <br /> Mã số<br /> <br /> : 62.38.01.02<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC<br /> NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN CỬU VIỆT<br /> <br /> TP.HỒ CHÍ MINH - NĂM 2016<br /> <br /> 1<br /> <br /> PHẦN MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài<br /> Ngày 28/11/2013, Quốc hội khóa XIII, tại kỳ họp thứ 6 đã thông qua bản Hiến<br /> pháp năm 2013 của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Hiến pháp 2013 vẫn tiếp<br /> tục ghi nhận ở tầm cao nhất quyết tâm của toàn Đảng, toàn dân ta về việc xây dựng thành<br /> công nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Để xây dựng thành công nhà nước pháp<br /> quyền - một nhà nước đòi hỏi ở đó tính thượng tôn pháp luật thì các cơ quan nhà nước<br /> nói chung và các cơ quan hành chính nhà nước nói riêng phải “thống nhất quản lý vĩ mô<br /> việc thực hiện các nhiệm vụ chính trị, kinh tế, văn hóa, quốc phòng, an ninh và đối ngoại<br /> trong cả nước bằng hệ thống pháp luật, chính sách hoàn chỉnh, đồng bộ” 1.<br /> Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI đã khẳng định: “Nâng cao năng<br /> lực quản lý và điều hành của Nhà nước theo pháp luật. Tiếp tục đổi mới và nâng cao<br /> chất lượng công tác xây dựng pháp luật”2. Nghị quyết 48-NQ/TW ngày 24/5/2005 của Bộ<br /> Chính Trị về Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm<br /> 2010, định hướng đến năm 2020 đã xác định: “Xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp<br /> luật đồng bộ, thống nhất, khả thi, công khai, minh bạch, đổi mới căn bản cơ chế xây<br /> dựng và thực hiện pháp luật”. Như vậy, việc xây dựng Nhà nước pháp quyền - một nhà<br /> nước đòi hỏi sự thượng tôn pháp luật, nhất thiết phải có những bước đi vững chắc. Một<br /> trong những bước đi vững chắc đó là phải có một hệ thống pháp luật hoàn thiện. Một hệ<br /> thống pháp luật được xem là hoàn thiện thì trước hết phải bảo đảm được tính thống nhất<br /> trong chính hệ thống pháp luật đó. Yêu cầu này cũng được thể hiện rất rõ ràng trong Điều<br /> 5 Luật Ban hành VBQPPL năm 2015 “bảo đảm tính hợp hiến, tính hợp pháp và tính<br /> thống nhất của VBQPPL trong hệ thống pháp luật” và “bảo đảm tính minh bạch trong<br /> quy định của VBQPPL”.<br /> QĐQLNN chiếm vị trí trung tâm trong hoạt động quản lý nhà nước, là phương<br /> tiện không thể thiếu để các chủ thể quản lý nhà nước sử dụng nhằm thực hiện các chức<br /> năng, nhiệm vụ quản lý nhà nước. QĐQLNN có vai trò quan trọng trong việc hoạch định<br /> chủ trương, đường lối cho hoạt động quản lý. Nó không chỉ đặt ra, sửa đổi, bãi bỏ các<br /> quy phạm pháp luật mà còn làm phát sinh, thay đổi hay chấm dứt các quan hệ pháp luật<br /> cụ thể. Vì vậy, các chủ thể quản lý khi ban hành QĐQLNN phải đặc biệt chú ý đến chất<br /> lượng của QĐQLNN.<br /> Trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện nay thì hoạt<br /> động của CP được xem là một trong những vấn đề quan trọng cần được tăng cường. Điều<br /> 94 Hiến pháp năm 2013 quy định: “CP là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất của<br /> 1<br /> <br /> Đảng Cộng sản Việt Nam (2001), Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội,<br /> tr. 133.<br /> 2<br /> Đảng Cộng sản Việt Nam (2011), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội,<br /> tr. 246, 248.<br /> <br /> 2<br /> <br /> nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền hành pháp, là cơ quan<br /> chấp hành của Quốc hội”. Như vậy, theo Hiến pháp năm 2013, CP được quy định không<br /> chỉ là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất, cơ quan chấp hành của Quốc hội, mà còn là<br /> cơ quan thực hiện quyền hành pháp. Việc bổ sung mới này vào vị trí của CP vừa phản<br /> ánh nguyên tắc phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực nhà nước, vừa tạo cho CP có<br /> đầy đủ vị thế và thẩm quyền độc lập, chịu trách nhiệm độc lập trước đất nước, nhân dân3.<br /> Để thực hiện chức năng quản lý nhà nước trên các lĩnh vực, CP trong phạm vi<br /> thẩm quyền của mình sẽ thể hiện ý chí đến đối tượng quản lý thông qua những hoạt động<br /> quản lý nhất định. Những hoạt động ấy được thể hiện ra bên ngoài dưới một hình thức<br /> quản lý nào đó. Trong các hình thức quản lý mà CP sử dụng thì quan trọng nhất là ban<br /> hành các QĐQLNN.<br /> Trong những năm qua, việc ban hành QĐQLNN của CP được thực hiện tương đối<br /> hiệu quả, về cơ bản đáp ứng kịp thời yêu cầu điều chỉnh các quan hệ xã hội. Tuy nhiên,<br /> bên cạnh những kết quả đạt được thì việc ban hành các QĐQLNN của CP còn nhiều<br /> khuyết điểm, làm giảm hiệu quả hoạt động của cơ quan này trong việc đảm bảo thi hành<br /> Hiến pháp và pháp luật. Hiện nay, QĐQLNN của CP vẫn tồn tại tình trạng mâu thuẫn,<br /> chồng chéo; nội dung chất lượng quyết định còn hạn chế; kỹ thuật lập pháp còn yếu; hiệu<br /> lực, hiệu quả còn thấp. Điều này đòi hỏi phải có sự nhận thức thống nhất về QĐQLNN<br /> của CP như khái niệm, đặc điểm, vai trò, thẩm quyền, thủ tục xây dựng, tiêu chí đảm bảo<br /> chất lượng… Chính vì vậy, việc tìm hiểu một cách toàn diện về thẩm quyền, hình thức,<br /> nội dung, ý nghĩa, vai trò QĐQLNN của CP cũng như nghiên cứu về tính hợp pháp, tính<br /> hợp lý, kiểm tra, xử lý các QĐQLNN của CP và đưa ra giải pháp hoàn thiện các quy định<br /> pháp luật về QĐQLNN của CP là việc làm có ý nghĩa, góp phần xây dựng thành công<br /> nhà nước pháp quyền.<br /> Chính vì những trăn trở như vậy nên tác giả đã quyết định chọn đề tài “QĐQLNN<br /> của CP” để làm luận án Tiến sĩ.<br /> 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài<br /> 2.1. Mục đích nghiên cứu<br /> - Phân tích cơ sở lý luận về thẩm quyền ban hành QĐQLNN của CP;<br /> - Phân tích cơ sở lý luận về thủ tục xây dựng và ban hành QĐQLNN của CP;<br /> - Phân tích và xây dựng các tiêu chí đánh giá tính hợp pháp, tính hợp lý trong<br /> QĐQLNN của CP, chứng minh nhu cầu và khả năng thừa nhận nguyên tắc pháp quyền<br /> trong việc xem xét tính hợp pháp và tính hợp lý đối với QĐQLNN của CP.<br /> - Bên cạnh đó, đề tài cũng phân tích cụ thể về cơ chế kiểm tra, xử lý các<br /> QĐQLNN của CP không đáp ứng yêu cầu về tính hợp pháp và tính hợp lý.<br /> 3<br /> <br /> Nguyễn Sinh Hùng (2014), Bình luận về Hiến pháp: Hiến pháp sửa đổi là đảm bảo chính trị - pháp lý vững chắc để<br /> toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta đồng lòng vững bước tiến lên trong thời kỳ mới, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp<br /> số 2 + 3.<br /> <br /> 3<br /> <br /> Trên cơ sở đó làm rõ nhu cầu khách quan, quan điểm, phương hướng đổi mới cũng<br /> như giải pháp nâng cao chất lượng trong việc ban hành QĐQLNN của CP. Hoàn thiện cơ<br /> chế kiểm tra, xử lý các QĐQLNN của CP.<br /> 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu<br /> Để đạt mục đích nghiên cứu trên, luận án có các nhiệm vụ cụ thể sau:<br /> - Nghiên cứu, phân tích, so sánh các quan điểm khác nhau về QĐQLNN của CP.<br /> Bên cạnh đó, làm sáng tỏ thẩm quyền ban hành QĐQLNN của CP và những vấn đề cụ<br /> thể thuộc nội dung của luận án như: khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa, vai trò của QĐQLNN<br /> của CP. Đề tài đánh giá thực trạng về tính hợp pháp, tính hợp lý của QĐQLNN của CP<br /> cũng như cơ chế kiểm tra, xử lý các QĐQLNN của CP.<br /> - Đánh giá, kết luận về thực trạng xây dựng và ban hành QĐQLNN của CP với<br /> những điểm tích cực và những hạn chế cần khắc phục. Tổng kết về cơ chế kiểm tra, xử lý<br /> các QĐQLNN của CP.<br /> Đưa ra các kiến nghị nhằm đảm bảo tính hợp pháp, tính hợp lý của QĐQLNN của<br /> CP, cơ chế kiểm tra, xử lý các QĐQLNN của CP trên cơ sở phân tích thực trạng, nhu cầu<br /> khách quan và quan điểm hoàn thiện.<br /> 3. Phạm vi, đối tượng nghiên cứu<br /> 3.1. Phạm vi nghiên cứu<br /> Việc tìm hiểu về QĐQLNN của CP được tiếp cận ở nhiều khía cạnh khác nhau,<br /> trong phạm vi đề tài, tác giả tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận về thẩm quyền ban hành,<br /> thực trạng ban hành QĐQLNN của CP để từ đó mạnh dạn đề xuất một số giải pháp nhằm<br /> đảm bảo tính hợp pháp, tính hợp lý, cơ chế kiểm tra, xử lý các QĐQLNN của CP. Mặc<br /> dù Luận án có tên gọi “QĐQLNN của CP” nhưng Luận án chỉ giới hạn phạm vi nghiên<br /> cứu các QĐQLNN của CP Việt Nam. Luận án không tập trung nghiên cứu QĐQLNN<br /> của CP các quốc gia khác. Việc nghiên cứu các QĐQLNN của CP các quốc gia khác<br /> trong Luận án chỉ nhằm đối chiếu, so sánh, làm rõ những điểm tương đồng hoặc khác biệt<br /> của QĐQLNN của CP Việt Nam so với các QĐQLNN của CP các quốc gia khác.<br /> Bên cạnh đó, QĐQLNN của CP được đề cập đến trong đề tài chỉ bao gồm các<br /> quyết định quản lý được thể hiện dưới dạng văn bản do CP độc lập ban hành. Tác giả<br /> không nghiên cứu các quyết định quản lý do CP ban hành dưới dạng dấu hiệu hay bằng<br /> miệng… Tác giả cũng không nghiên cứu các QĐQLNN do CP phối hợp ban hành với các<br /> tổ chức Chính trị - xã hội. Ngoài ra, Luận án cũng không nghiên cứu các QĐQLNN do cá<br /> nhân Thủ tướng CP, Bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang Bộ ban hành bởi thẩm quyền<br /> ban hành QĐQLNN của CP được trao cho tập thể CP với hai hình thức cụ thể là nghị<br /> quyết và nghị định.<br /> 3.2. Đối tượng nghiên cứu<br /> Đối tượng nghiên cứu của Luận án là lý thuyết và thực tiễn về QĐQLNN của CP<br /> gồm những vấn đề sau:<br /> <br /> 4<br /> <br /> - Nghiên cứu, phân tích các quan điểm hiện tại về thẩm quyền ban hành QĐQLNN<br /> của CP, đưa ra khái niệm, đặc điểm, nội dung và ý nghĩa của QĐQLNN của CP; phân<br /> biệt QĐQLNN của CP với quyết định pháp luật và các văn bản hành chính của CP.<br /> - Nghiên cứu, phân tích các giai đoạn trong việc xây dựng và ban hành QĐQLNN<br /> của CP. Đánh giá các thành tựu cũng như những hạn chế trong việc xây dựng và ban<br /> hành các QĐQLNN của CP.<br /> - Làm sáng tỏ luận điểm về tính hợp pháp, tính hợp lý của một QĐQLNN của CP.<br /> Đồng thời làm sáng tỏ mối quan hệ giữa tính hợp pháp, tính hợp lý trong việc bảo chất<br /> lượng của QĐQLNN của CP.<br /> - Xây dựng, củng cố quan điểm về tính hợp pháp, tính hợp lý của QĐQLNN của<br /> CP trong điều kiện phát huy dân chủ và xây dựng nhà nước pháp quyền ở Việt Nam.<br /> Đồng thời đề xuất những giải pháp cụ thể nhằm kiểm tra, xử lý các QĐQLNN của CP.<br /> Những kết luận trong luận án là những ý kiến quan trọng để kiến nghị góp phần hoàn<br /> thiện cơ sở lý luận về thẩm quyền ban hành QĐQLNN của CP.<br /> 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu<br /> Cơ sở phương pháp luận: Để đạt được những mục đích đề ra, trong quá trình<br /> nghiên cứu tác giả sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử của chủ<br /> nghĩa Mác - Lênin kết hợp với tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Tác giả sử dụng các phương pháp:<br /> - Phương pháp giải thích luật được sử dụng để làm rõ ý nghĩa của các khái niệm,<br /> thuật ngữ về QĐQLNN, QĐQLNN của CP, tính hợp pháp và tính hợp lý của QĐQLNN<br /> của CP, kiếm tra, giám sát, xử lý QĐQLNN của CP.<br /> - Phương pháp phân tích và tổng hợp được sử dụng xuyên suốt Luận án để nhận<br /> thức từ chi tiết đến khái quát vấn đề nghiên cứu. Cụ thể, về thẩm quyền ban hành<br /> QĐQLNN của CP, Luận án đã xem xét cơ sở khoa học, cơ sở pháp lý, làm sáng tỏ các<br /> ưu khuyết điểm của pháp luật hiện hành về vấn đề này. Trên cơ sở các phương pháp<br /> này, luận án nghiên cứu một số vụ án cụ thể để phân tích thực trạng xây dựng và ban<br /> hành QĐQLNN của CP. Ngoài ra, việc bảo đảm tính hợp pháp, tính hợp lý trong<br /> QĐQLNN của CP cũng được nghiên cứu cụ thể, đồng thời cũng trình bày cụ thể về vai<br /> trò của các cơ quan nhà nước trong việc kiểm tra, giám sát, xử lý QĐQLNN của CP.<br /> - Phương pháp so sánh được sử dụng để tìm ra sự tương đồng và khác biệt giữa<br /> các loại QĐQLNN của CP như quyết định mang tính chủ đạo, quyết định mang tính<br /> quy phạm, quyết định mang tính cá biệt. Bên cạnh đó, luận án còn so sánh giữa<br /> QĐQLNN của CP với các quyết định pháp luật khác, với các văn bản hành chính.<br /> Phương pháp này cũng được sử dụng nhằm tìm ra điểm thống nhất và khác biệt giữa<br /> QĐQLNN của CP của một số nước nhằm đưa ra các kiến nghị hoàn thiện việc xây dựng<br /> và ban hành QĐQLNN của CP Việt Nam.<br /> - Phương pháp điều tra xã hội học được sử dụng nhằm tìm hiểu quan điểm, ý<br /> <br />