Tóm tắt luận án Tiến sĩ Luật học: Vai trò của viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam

Chia sẻ: Kequaidan6 Kequaidan6 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

91
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án phân tích và chứng minh những vấn đề lý luận thể hiện vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự. Trên cơ sở lý luận được chứng minh, luận án phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật và thực trạng thực hiện vai trò kiểm sát và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự trên cơ sở các tiêu chí nhất định; đề xuất một số giải pháp khoa học nhằm bảo đảm vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự ở Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Luật học: Vai trò của viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐINH VĂN SƠN VAI TRÒ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN VỀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI, TỐ CÁO TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM Ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 938.01.04 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC S. HÀ NỘI – năm 2020
Công trình được hoàn thành tại: HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. Trần Ngọc Hương 2. TS. Nguyễn Minh Đức Phản biện 1: GS.TS. Bùi Minh Thanh Phản biện 2: PGS.TS. Hoàng Thị Minh Sơn Phản biện 3: TS. Quản Minh Cường Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện tại: Học viện khoa học xã hội Vào hồi ...... giờ,….phút, ngày ....... tháng ...... năm 2020 Có thể tìm hiểu luận án tại: - Thư viện Quốc gia Việt Nam - Thư viện Học viện Khoa học xã hội
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ Các bài báo khoa học đã công bố: 1. Đinh Văn Sơn (2012), “Kỹ Năng cơ bản giải quyết khiếu nại, tố cáo thuộc thẩm quyền của Viện Kiểm sát nhân dân”, Tạp chí Kiểm sát, số 14/2012 2. Đinh Văn Sơn (2014), “Trách nhiệm phối hợp trong công tác tiếp công dân giải quyết khiếu nại, tố cáo”, Tạp chí Thanh tra, số 4/2014 3. Đinh Văn Sơn - Hà Như Khuê (2014), “Về đổi mới công tác khiếu tố”, Tạp chí Khoa học kiểm sát, số 4/2014 4. Đinh Văn Sơn (2015), “Đổi mới nhiệm vụ tham mưu giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp của Viện Kiểm sát nhân dân các cấp”, Tạp chí Kiểm sát, số 12/2015 5. Đinh Văn Sơn (2015), “Đổi mới công tác tiếp công dân của Viện Kiểm sát nhân dân các cấp”, Tạp chí Kiểm sát, số 18/2015
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Quyền khiếu nại, tố cáo của công dân và trách nhiệm xem xét giải quyết của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền được ghi nhận tại Điều 30 Hiến pháp năm 2013. Công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự được quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự đã thể chế hóa đường lối chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước ta. Các quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự (BLTTHS) về quyền khiếu nại, tố cáo của công dân và trách nhiệm giải quyết khiếu nại, tố cáo của các cơ quan Nhà nước là phương tiện bảo đảm quyền dân chủ trực tiếp, tránh oan, sai, phòng lọt tội phạm, góp phần mang lại công bằng xã hội. Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) là cơ quan hiến định, có chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp; đồng thời có nhiệm vụ bảo vệ Hiến pháp và pháp luật, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Quá trình thực hiện chức năng và nhiệm vụ làm phát sinh mối quan hệ pháp lý giữa VKSND với các cơ quan nhà nước, tổ chức và cá nhân trong việc ban hành các quyết định tố tụng, thực hiện các hành vi tố tụng trong hoạt động tư pháp; đồng thời sẽ phát sinh khiếu nại, tố cáo đối với quyết định, hành vi tố tụng đó khi người khiếu nại, tố cáo cho rằng có vi phạm pháp luật. Ngoài việc có trách nhiệm giải quyết khiếu nại, tố cáo phát sinh trong tố tụng hình sự (TTHS) thuộc thẩm quyền, Viện kiểm sát còn có chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật của các cơ quan có thẩm quyền khác về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS. Như vậy, VKSND không những chịu trách nhiệm về kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của chính mình, mà còn của cả các chủ thể có thẩm quyềngiải quyết khác. Trong những năm gần đây vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS đã được đề cao. Nhiều khiếu nại, tố cáo trong TTHS liên quan đến oan, sai bức xúc, kéo dài đã được giải quyết; góp phần bảo vệ lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, chất lượng công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của các cơ quan tư pháp nói chung và trong ngành Kiểm sát nói riêng, còn có nhiều bất cập, tồn tại, hạn chế; một số khiếu nại, tố cáo chưa được giải quyết kịp thời hoặc giải quyết chưa đúng pháp luật. Những yếu kém trên phần nào làm giảm lòng tin của nhân dân vào chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nước. Là cán bộ nhiều năm công tác trong ngành Kiểm sát, hơn nữa lại trực tiếp làm việc trong Vụ Kiểm sát và giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp tác giả luôn trăn trở, suy nghĩ để tìm ra nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế; đồng thời đề ra những giải pháp bảo đảm vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS. Nhìn nhận từ bình diện lý luận, mặc dù đã có một số công trình khoa học đã công bố liên quan đến giải quyết khiếu nại, tố cáo nói chung và khiếu nại, tố cáo đối với quyết định, hành vi cụ thể của hoạt động tố TTHS như khiếu nại quyết định khởi tố vụ án hình sự; khiếu nại cáo trạng... nhưng cho đến nay chưa có công trình khoa
2 học nào nghiên cứu có hệ thống về vai trò của VKSND về giải quyết khiếu khiếu nại, tố cáo trong TTHS. Trong lĩnh vực nghiên cứu này, tác giả đã bước đầu tích luỹ được những kinh nghiệm thực tiễn và lý luận trong quá trình làm việc, nghiên cứu, xây dựng Chuyên đề, trau rồi kiến thức trong các Hội thảo, Hội nghị, công tác tập huấn nghiệp vụ. Từ nhận thức như trên, tác giả đã lựa chọn vấn đề: "Vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam" làm đề tài luận án tiến sĩ luật học, chuyên ngành Luật Hình sự và TTHS, mã số 9 380104. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Luận án phân tích và chứng minh những vấn đề lý luận thể hiện vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự. Trên cơ sở lý luận được chứng minh, luận án phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật và thực trạng thực hiện vai trò kiểm sát và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự trên cơ sở các tiêu chí nhất định; đề xuất một số giải pháp khoa học nhằm bảo đảm vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự ở Việt Nam. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện được mục đích trên, luận án đặt ra và giải quyết các nhiệm vụ sau: - Xây dựng khái niệm, chỉ ra đặc điểm, bản chất của khiếu nại, tố cáo và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự; khái niệm, đặc điểm vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự; - Phân tích và chứng minh những phương diện cơ bản thể hiện vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự; - Phân tích làm rõ thực trạng pháp luật và thực trạng thực hiện vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự; những tồn tại, hạn chế, vướng mắc; - Nghiên cứu làm rõ nguyên nhân của những hạn chế vướng mắc, bất cập; - Đề xuất các giải pháp bảo đảm vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự ở Việt Nam hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận; thực trạng pháp luật và thực trạng thực hiện vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS trên phương diện trực tiếp giải quyết khiếu nại, tố cáo và phương diện kiểm sát việc tuân theo pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo đối với các chủ thể có thẩm quyền khác; tìm ra nguyên nhân của tồn tại, hạn chế để đề xuất các giải pháp bảo đảm vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: Lý luận và thực tiễn ở Việt Nam; - Phạm vi thời gian: Trong 10 năm, từ 2009 đến 2018; - Phạm vi về nội dung: Luận án chỉ đi sâu nghiên cứu vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS thuộc thẩm quyền và kiểm sát việc tuân
3 theo pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của các chủ thể có thẩm quyền khác. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh; đường lối chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà Nước về xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật về khiếu nại, tố cáo. Trong quá trình tiếp cận nghiên cứu đề tài, tác giả sử dụng phương pháp tiếp cận hệ thống; tiếp cận liên ngành khoa học xã hội; tiếp cận chuyên ngành lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật đặc biệt chú ý đến luật học; chủ yếu là phương pháp tiếp cận của chuyên ngành Luật Hình sự, Tố tụng hình sự. Để giải quyết mục tiêu và các nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài, tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: - Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh và trừu tượng hóa được sử dụng trong quá trình xây dựng các khái niệm; phân tích chứng minh và luận giải những đặc điểm của giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS và vai trò của VKSND trong lĩnh vực này. - Phương pháp thống kê, tổng hợp được sử dụng trong việc làm rõ thực tiễn công tác áp dụng các quy định pháp luật về kiểm sát và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của VKSND; làm rõ những yếu tố phù hợp và những bất cập của pháp luật có liên quan, những hạn chế trong thực thi chức năng, nhiệm vụ của VKSND về lĩnh vực này. - Phương pháp hệ thống hóa được sử dụng trong toàn bộ các chương của luận án nhằm trình bày các vấn đề, các nội dung trong luận án theo một trình tự, bố cục hợp lý, chặt chẽ, có sự kế thừa, phát triển các vấn đề, các nội dung để đạt được mục đích, yêu cầu nhiệm vụ đã được xác định cho luận án. 5. Những đóng góp mới về khoa học của luận án Luận án là công trình đầu tiên ở Việt Nam nghiên cứu toàn diện về vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS trong bối cảnh nước ta đang xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN; Luận án đã xây dựng những vấn đề lý luận cơ bản bổ sung vào hệ thống lý luận khoa học về vai trò của VKSNDvề giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS; Luận án luận giải được tác dụng của VKSND khi khoác lên mình chức năng, nhiệm vụ kiểm sát và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS; Luận án xác định được những nội dung cơ bản trong vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự trên thực tiễn; các yếu tố cơ bản tác động đến vai trò của VKSND về lĩnh vực này; những tồn tại, hạn chế, bất cập trong việc thể hiện vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự, đồng thời chỉ ra những nguyên nhân cơ bản của những tồn tại, hạn chế, bất cập đó để đề xuất hệ thống các giải pháp khoa học phù hợp với điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam nhằm bảo đảm vai trò của của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án 6.1. Về mặt lý luận
4 Với những kết quả nghiên cứu đạt được, luận án góp phần làm phong phú và bổ sung những luận giải về vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự; đồng thời, luận án xác định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự là không thể thiếu; khẳng định thiết chế kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự là sự thể hiện kiểm soát quyền lực về tư pháp, hạn chế đến mức thấp nhất sự lạm quyền trong hoạt động tư pháp,có tác dụng bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong xã hội. 6.2. Về mặt thực tiễn Luận án có thể được dùng làm tài liệu tham khảo cho các cán bộ hoạt động thực tiễn trong lĩnh vực này; đồng thời cũng là nguồn tài liệu để các cá nhân trong xã hội nghiên cứu tự bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình; Nội dung luận án có thể được tham khảo để biên soạn giáo trình, tài liệu giảng dạy, bồi dưỡng, tuyên truyền, phổ biến pháp luật; Luận án sẽ là tài liệu quan trọng cho các nhà nghiên cứu lập pháp, các nhà khoa học pháp lý, những sinh viên chuyên ngành luật và những ai quan tâm đến lĩnh vực này 7. Kết cấu của luận án Chương 1. Tổng quan về tình hình nghiên cứu và các vấn đề liên quan đến luận án Chương 2. Những vấn đề lý luận về vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam Chương 3. Thực trạng vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam Chương 4. Các giải pháp bảo đảm vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam.
5 Chương 1 TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1.1. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án 1.1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài liên quan đến đề tài luận án Các công trình nghiên cứu (04 công trình) của các tác giả nước ngoài có liên quan đến đề tài luận án. Như vấn đề cải cách tư pháp, đề cao vai trò của Điều tra viên, xây dựng đội ngũ Điều tra viên có phẩm chất đạo đức nghề nghiệp, liêm chính, có năng lực trình độ để hạn chế những vi phạm pháp luật dẫn đến khiếu nại, tố cáo; vấn đề lạm dụng quyền lực, tham nhũng, cản trở công lý; cơ chế pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo đối với những người vi phạm. Tuy các công trình này chưa có sự hiện diện của Viện kiểm sát về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự do mô hình tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp ở nước ngoài khác với nước ta nhưng nó là tài liệu có giá trị để so sánh, đánh giá, đề xuất giải pháp trong quá trình nghiên cứu đề tài luận án. 1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở trong nước về khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự ở nước ngoài. Các công trình của các tác giả ở trong nước nghiên cứu về khiếu nại, tố cáo trong TTHS ở nước ngoài, như:“Nghiên cứu pháp luật tố tụng hình sự Liên ban Nga”;“Nghiên cứu pháp luật tố tụng hình sự Trung Quốc”;“Nghiên cứu pháp luật tố tụng hình sự Cộng hòa Pháp”; “So sánh pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam và một số nước trên thế giới”,các tác giả chủ yếu tập trung vào nghiên cứu, phân tích các chế định về trình tự, thủ tục, thẩm quyền tố tụng trong giải quyết vụ án, qua đó có nêu quyền khiếu nại của người tham gia tố tụng đối với cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng. Các kết quả nghiên cứu đó là cơ sở lý luận và thực tiễn quan trọng để tác giả so sánh với pháp luật TTHS Việt Nam, đề xuất các giải pháp bảo đảm vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS phù hợp với thực tiễn Việt Nam. 1.1.3. Tình hình nghiên cứu ở trong nước về khiếu nại, tố cáo Những công trình nghiên cứu đã được tác giả khảo cứu bao gồm: Nhóm những công trình nghiên cứu về quyền khiếu nại, tố cáo; nhóm những nghiên cứu về thẩm quyền, trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong giải quyết khiếu nại, tố cáo; nhóm những công trình nghiên cứu về sự hiện diện của VKSNDtrong giải quyết khiếu nại, tố cáo. Các tác giả đã phân tích từ góc độ pháp lý về quyền khiếu nại, tố cáo được xem như là công cụ để giám sát, đối trọng với các chủ thể của quyền lực nhà nước.Bình luận về trách nhiệm của các cơ quan có thẩm quyền trong giải quyết khiếu nại, tố cáocác tác giả cho rằng các chủ thể có thẩm quyền giải quyết phải tự giác, nghiêm chỉnh thực hiện đúng đắn các quy định của pháp luật; có cơ chế kiểm tra, giám sát; phòng chống và xử lý nghiêm hành vi vi phạm pháp luật khiếu nại, tố cáo là biểu hiện của pháp chế xã hội chủ nghĩa trong hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo. Phân tích về sự hiện diện của VKSND trong giải quyết khiếu nại, tố cáo, các tác giả đã đưa ra quan điểm của mình ở các phương diện giải quyết khiếu nại, tố cáo
6 thuộc thẩm quyền và kiểm sát việc tuân theo pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp của các chủ thể có thẩm quyền khác. 1.2. Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án 1.2.1. Về những ưu điểm và kết quả nghiên cứu mà luận án sẽ kế thừa và tiếp tục phát triển - Về khía cạnh lý luận Những kết quả nghiên cứu của các công trình đã công bố có ý nghĩa quan trọng để tác giả tham khảo thực hiện luận án, như: các quan điểm về quyền con người, quyền khiếu nại, tố cáo; khái niệm về khiếu nại, tố cáo và giải quyết khiếu nại, tố cáo; nguyên tắc, thẩm quyền, trình tự, thủ tục về giải quyết khiếu nại, tố cáo; kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo; những tồn tại, hạn chế, bất cập và nguyên nhân; các giải pháp nói chung, nhất là trong lĩnh vực TTHS nói riêng. - Về khía cạnh thực tiễn Các công trình nghiên cứu đã khái quát được một cách khá đầy đủ các quy định của pháp luật về khiếu nại, tố cáo ở nước ngoài cũng như ở trong nước; bước đầu đã tiếp cận và phân tích, đánh giá thực tiễn thực hiện pháp luật về khiếu nại, tố cáo; vai trò của các chủ thể có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo và vai trò của chủ thể giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo. Trên cơ sở đó đã chỉ ra được những thành tựu, bất cập, hạn chế và nguyên nhân dẫn đến vai trò của chủ thể có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo và vai trò của chủ thể giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo còn mờ nhạt. Từ đó giúp tác giả luận án có cơ sở nghiên cứu đề xuất những giải pháp cụ thể nhằm bảo đảm vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS ở Việt Nam. 1.2.2. Những vấn đề cần phải được tiếp tục nghiên cứu - Về khía cạnh lý luận Các công trình, bài viết khoa học ở trong nước bình luận về những quy định trong TTHS ở nước ngoài; các công trình, bài viết khoa học ở trong nước nghiên cứu về khiếu nại, tố cáo và giải quyết khiếu nại, tố cáo ở Việt Nam nói chung và lĩnh vực TTHS nói riêng có nhiều, xong chưa có công trình nào nghiên cứu trực tiếp về vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS do tính chất phức tạp của vấn đề. Do vậy, đến nay chưa có công trình nghiên cứu nào đưa ra được khái niệm khái quát, đầy đủ được thừa nhận rộng rãi ở Việt Nam đối với lĩnh vực mà tác giả luận án chọn nghiên cứu. Nhóm công trình gần với đề tài nghiên cứu của tác giả luận án: Các công trình nghiên cứu về khiếu nại, tố cáo; có công trình nghiên cứu đã đi thẳng vào vấn đề khiếu nại, tố cáo trong TTHS Việt Nam. Tuy vậy, các công trình này mới liệt kê các quy định của pháp luật về khiếu, tố cáo; hoặc chỉ dừng lại ở dạng nghiên cứu những khiếu nại đối với một loại quyết định tố tụng, chưa nghiên cứu một cách có hệ thống; chưa đi vào luận giải vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHStrên các phương diện trực tiếp giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS thuộc thẩm quyền và kiểm sát việc tuân theo pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của các chủ thể có thẩm quyền khác. - Về khía cạnh thực tiễn Tổng quan tình hình nghiên cứu cho thấy, ở Việt Nam hiện nay đã có một số công trình nghiên cứu, phân tích, đánh giá về thực trạng và thực tiễn thực hiện và
7 bảo đảm thực hiện vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS dưới góc độ khoa học pháp lý. Tuy nhiên các công trình nghiên cứu này mới chỉ dừng lại ở việc đánh giá thực trạng pháp luật về vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong từng vụ việc cụ thể, chưa mang tính toàn diện, sâu sắc. Từ nhận xét nêu trên, vấn đề đặt ra cho việc nghiên cứu luận án là: (1) nghiên cứu sâu, có hệ thống, luận giải để xây dựng khái niệm khiếu nại, tố cáo và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS; (2) Làm rõ đặc điểm, bản chất của khiếu nại, tố cáo và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS; (3) Đưa ra khái niệm, nội dung vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS; (4) Xây dựng các tiêu chí đánh giá chất lượng giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS Việt Nam; (5) Đánh giá thực trạng thực hiện vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS, chỉ ra các ưu điểm, hạn chế, vướng mắc, bất cập và nguyên nhân của những hạn chế vướng mắc, bất cập đó để đề xuất các giải pháp bảo đảm vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS ở Việt Nam. 1.3. Cơ sở lý luận và giả thuyết nghiên cứu; hướng tiếp cận của luận án 1.3.1. Cơ sở lý luận - Chủ nghĩa Mác -Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật; đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp. Trên cơ sở lý luận nêu trên, luận án được triển khai với các câu hỏi nghiên cứu, như sau: - Câu hỏi nghiên cứu về khía cạnh lý luận: Khái niệm, đặc điểm, bản chất của khiếu nại, tố cáo và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS, quá trình hình thành và phát triển? khái niệm, nội dung và bảo đảm vai trò của VKSND về giải quyết khếu nại, tố cáo trong TTHS Việt Nam? - Câu hỏi nghiên cứu về khía cạnh thực tiễn: Vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS được quy định trong pháp luật hiện hành ở Việt Nam như thế nào? Thực tiễn thực hiện và bảo đảm thực hiện vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS ở Việt Nam trên thực tế ra sao? 1.3.2. Giả thuyết nghiên cứu Trong Nhà nước pháp quyền XHCN, không thể thiếu vai trò Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự. Nhằm chứng minh giả thuyết khoa học trên, luận án trực tiếp giải quyết các vấn đề khoa học, gồm: - Tại sao trong Nhà nước pháp quyền XHCN, Viện kiểm sát nhân dân lại có chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền kiểm sát và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự? - Nghiên cứu, phân tích làm rõ kết quả và những hạn chế của VKSND trong thực hiện chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền kiểm sát và giải quyết khiếu nại, tố cáo; nguyên nhân và các giải pháp khắc phục những hạn chế để bảo đảm vai trò không thể thiếucủa VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự. 1.3.3. Hướng tiếp cận của luận án Thứ nhất, tiếp cận hệ thống: Phân tích và đánh giá các vấn đề về quyền lực nhà nước, quyền tư pháp, vai trò của Viện kiểm sát trong hệ thống các cơ quan tư
8 pháp, trong bộ máy nhà nước, nhất là vai trò của Viện kiểm sát về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS; sự tác động qua lại giữa các cơ quan tư pháp với nhau thông qua việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ tạo thành một chỉnh thể thống nhất. Thứ hai, tiếp cận liên ngành: Có sự kết hợp tri thức của nhiều ngành khoa học xã hội, như khoa học chính trị, khoa học triết học, khoa học luật hình sự, khoa học luật tố tụng hình sự, khoa học luật hành chính, khoa học lý luận nhà nước và pháp luật, khoa học luật hiến pháp, khoa học quyền con người… Thứ ba, tiếp cận lịch sử: Quan điểm lịch sử được sử dụng trong quá trình nghiên cứu đặc biệt là quá trình xem xét mối quan hệ qua từng giai đoạn lịch sử khác nhau; khái quát và đánh giá thực trạng thực hiện vai trò của Viện kiểm sát về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS trong bối cảnh lịch sử và những điều kiện cụ thể và được nhìn nhận dưới góc độ lôgic phát triển. Thứ tư, tiếp cận luật so sánh: được sử dụng chủ yếu so sánh quy định pháp luậtTTHS hiện hành và pháp luật TTHS trước đó về vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS. Kết luận chương 1 Chương 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN VỀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI, TỐ CÁO TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM 2.1. Khái quát về khiếu nại, tố cáo; giải quyết khiếu nại, tố cáo và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Để luận giải vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS thì trước hết phải nhận thức được khiếu nại tố cáo trong TTHS là gì; đặc điểm của nó; các chủ thể có thẩm quyền giải quyết và chủ thể có chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS. 2.1.1. Khái niệm, đặc điểm, bản chất của khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự 2.1.1.1. Khái niệm khiếu nại trong tố tụng hình sự 2.1.1.2. Đặc điểm của khiếu nại trong tố tụng hình sự - Về người khiếu nại: Phải có quyền, lợi ích hợp pháp chịu tác động trực tiếp bởi quyết định hành vi tố tụng mà mình khiếu nại; - Về người bị khiếu nại: Là cơ quan, cá nhân có thẩm quyền tiến hành tố tụng hình sự - Đối tượng bị khiếu nại: Là những hành vi, quyết định tố tụng của cơ quan, cá nhân có thẩm quyền tiến hành tố tụng hình sự. 2.1.1.3. Khái niệm tố cáo trong tố tụng hình sự 2.1.1.4. Đặc điểm của tố cáo trong tố tụng hình sự - Về người tố cáo: Cá nhân phát hiện hành vi vi phạm pháp luật trong hoạt động TTHS; - Về người bị tố cáo: Là người có thẩm quyền trong hoạt động TTHS; - Đối tượng của tố cáo: Hành vi trong hoạt động TTHS mà người tố cáo cho rằng hành vi đó là vi phạm pháp luật.
9 2.1.1.5. Bản chất của khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Bản chất của khiếu nại, tố cáo chính là thực hiện quyền dân chủ trực tiếp. Khiếu nại là công cụ pháp lý để cá nhân, cơ quan, tổ chức bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình, khi bị xâm phạm; còn tố cáo là công cụ để cá nhân báo cho cơ quan, người có thẩm quyền về hành vi vi phạm pháp luật của bất kỳ người có thẩm quyền tiến hành tố tụng nào gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân. 2.1.2. Khái niệm, đặc điểm của giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự 2.1.2.1. Khái niệm giải quyết khiếu nại trong tố tụng hình sự Giải quyết khiếu nại trong tố tụng hình sự là quá trình xem xét, thụ lý, xác minh, kết luận và ra quyết định giải quyết khiếu nại đối với quyết định, hành vi tố tụng của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng. 2.1.2.2. Đặc điểm của giải quyết khiếu nại trong tố tụng hình sự - Về thẩm quyền giải quyết khiếu nại: Chỉ được giao cho cơ quan tiến hành tố tụng và những người có chức danh tiến hành tố tụng. Người giải quyết khiếu nại không có quyền giải quyết khiếu nại đối với quyết định hành vi tố tụng của chính mình; - Về thủ tục giải quyết khiếu nại: Người khiếu nại không có quyền khởi kiện đối với quyết định giải quyết khiếu nại; - Thời hạn giải quyết khiếu nại: Thời hạn ngắn hơn nhiều so với thời hạn giải quyết khiếu nại quyết định, hành vi hành chính (tối đa 15 ngày; có loại thời hạn giải quyết không quá 3 ngày). 2.1.2.3. Khái niệm giải quyết tố cáo trong tố tụng hình sự Giải quyết tố cáo trong tố tụng hình sự là quá trình xem xét, thụ lý, xác minh, ra quyết định giải quyết tố cáo đối với hành vi tố tụng của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng. 2.1.2.4. Đặc điểm của giải quyết tố cáo trong tố tụng hình sự - Về thẩm quyền giải quyết tố cáo: Luôn thuộc về người đứng đầu cơ quan; - Về thủ tục giải quyết tố cáo: Chỉ quy định một cấp giải quyết; - Thời hạn giải quyết tố cáo: Về cơ bản thời hạn giải quyết dài hơn đối với khiếu nại. Tuy vậy riêng đối với tố cáo liên quan đến hành vi bắt, tạm giữ, tạm giam thì thời hạn giải quyết không quá 3 ngày. 2.1.3. Khái niệm, đặc điểm của kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự 2.1.3.1. Khái niệmcủa kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Là hoạt động kiểm tra của Viện kiểm sát đối với việc tuân theo pháp luật của các chủ thể thẩm quyền khác về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự. 2.1.3.2. Đặc điểm của kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự - Về chủ thể: Chỉ Viện kiểm sát là chủ thể duy nhất thực hiện quyền kiểm sát
10 - Về phạm vi kiểm sát: Chỉ trong hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự - Hoạt động kiểm sát mang tính quyền lực Nhà nước 2.2. Khái niệm, nội dung vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự 2.2.1. Khái niệm, đặc điểm vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự 2.2.1.1. Khái niệm vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Thuật ngữ “vai trò”. Vai trò có nghĩa là “tác dụng, chức năng của ai hoặc cái gì trong sự hoạt động, sự phát triển chung của một tập thể, một tổ chức”. Từ khái niệm “vai trò” nêu trên có thể đưa ra khái niệm vai trò của Viện kiểm sát nhân dân: là những giá trị và tác dụng mà Viện kiểm sát nhân dân mang lại cho xã hội từ phương diện hoạt động cơ bản của mình. Như vậy,từ việc phân tích các khác niệm có liên quan và phân tích nghĩa của thuật ngữ “vai trò” có thể đưa ra khái niệm vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam là: Những biểu hiện về kết quả, giá trị, tác dụng mà Viện kiểm sát nhân dân mang lại cho xã hội thông qua hoạt động thực hiện chức năng, nhiệm vụ kiểm sát và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự. 2.2.1.2. Những đặc điểm cơ bản về vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự - Vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự chụi sự chi phối toàn diện của pháp luật - Viện kiểm sát nhân dân là chủ thể duy nhất có thẩm quyền giải quyết cả khiếu nại, tố cáo đối hành vi, quyết định của người tiến hành tố tụng không thuộc quyền quản lý của mình. - Vai trò giải quyết khiếu nại, tố cáo của Viện kiểm sát có thể làm chấm dứt hoặc thay đổi tư cách pháp lý của người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng cũng như quá trình tố tụng của vụ án hình sự. - Vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo được hình thành trên cơ sở yêu cầu của cá nhân, nhà nước. 2.2.2. Nội dung vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự 2.2.2.1. Vai trò của VKS trong việc trực tiếp giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Giải quyết khiếu nại, tố cáo vừa là quyền, vừa là trách nhiệm của Viện kiểm sát. Quyền hạn giải quyết khiếu naị, tố cáo trong tố tụng hình sự của VKSND được quy định ở Bộ luật TTHS và Luật tổ chức VKSND và các văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn thi hành, Quy chế nghiệp vụ của ngành. Theo đó, VKSND có thẩm quyền có vai trò giải quyết các khiếu nại, tố cáo đối với hành vi, quyết định tố tụng của những người tiến hành tố tụng thuộc VKSND và hành vi, quyết định tố tụng của Thủ trưởng cơ quan điều tra; Cấp trưởng cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra; kết quả giải
11 quyết khiếu nại của Thủ trưởng cơ quan điều tra, Cấp trưởng cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra; đồng thời có nhiệm vụ giải quyết tố cáo đối với hành vi tố tụng của những người thuộc cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra. Như vậy, VKSND còn có vai trò giải quyết khiếu nại, tố cáo đối với cả những người tiến hành tố tụng không thuộc quyền quản lý hành chính của mình. 2.2.2.2. Vai trò của Viện kiểm sát trong kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của các chủ thể khác Vai trò của VKSND về kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự được quy định trong Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, Bộ luật tố tụng hình sự, và được cụ thể hóa trong các văn bản dưới luật như Thông tư liên tịch số 02 của liên ngành tư pháp Trung ương, Quy chế nghiệp vụ của ngành. Theo đó VKS có chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS của các chủ thể có thẩm quyền. 2.2.3. Mục đích thực hiện vai trò giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát nhân dân 2.2.3.1. Bảo vệ Nhà nước, bảo vệ chế độ, bảo vệ pháp luật, bảo vệ quyền con người 2.2.3.2. Góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của Viện kiểm sát 2.2.3.3. Thông qua việc giải quyết khiếu nại, tố cáo có tác dụng phổ biến, giáo dục pháp luật cho các chủ thể khiếu nại, tố cáo 2.2.3.4. Góp phần vào việc xây dựng và hoàn thiện pháp luật về khiếu nại, tố cáo 2.2.3.5. Góp phần vào công tác phòng ngừa và đấu tranh chống các hành vi vi phạm pháp luật và tội phạm, hạn chế tới mức thấp nhất các trường hợp oan, sai, chống bỏ lọt tội phạm. 2.2.4. Yêu cầu của việc thực hiện vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự 2.2.4.1. Bảo đảm quyền khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự 2.2.4.2. Tuân thủ pháp luật 2.2.4.3. khẩn trương, kịp thời và không ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của các chủ thể khác 2.3. Những yếu tố tác động đến vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự 2.3.1. Nhận thức của Đảng, Nhà nước và người dân về vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Đảng Cộng sản Việt Nam là lực lượng lãnh đạo Nhà Nước và xã hội. Theo đó, đường lối chủ trương và chính sách của Đảng sẽ có sự tác động mạnh mẽ đến tất cả các lĩnh của đời sống xã hội trong đó có vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo. Đối với các cơ quan có thẩm quyền quyết giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS cũng cần nhận thức đầy đủ về vai trò của Viện kiểm sát trong hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS. Có như vậy mới tạo điều kiện thuận lợi để Viện kiểm sát thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình; đồng thời cũng là giúp các cơ quan này phát hiện vi phạm để chấn chỉnh kịp thời
12 với mục đích bảo đảm công bằng xã hội, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà nước, cá nhân, tổ chức. Ngoài ra, thì nhận thức của người dân về vai trò của Viện kiểm sát về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS cũng rất quan trọng. Trước hết người dân cần nhận thức được quyền khiếu nại, tố cáo của mình để tự bảo vệ chính mình và bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người khác khi nó bị xâm phạm. Mặt khác, người dân cũng cần nhận thức được chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của VKS về lĩnh vực này để đến đúng cơ quan có trách nhiệm giải quyết. 2.3.2. Quy định của pháp luật đối với vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Xã hội pháp quyền tồn tại và phát triển trước hết cần phải có hệ thống pháp luật thống nhất, đầy đủ và quy định rõ ràng phạm vi, chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan trong bộ máy nhà nước trong đó VKSND giữ vai trò như thế nào trong hoạt động quyền lực nhà nước; trong hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS Viện kiểm sát giữ vai trò gì? Phụ thuộc vào nội dung của pháp luật quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát. Chính sách pháp luật không phù hợp với thực tế sẽ tác động đến vai trò của VKSND. 2.3.3. Chất lượng đội ngũ cán bộ của Viện kiểm sát nhân dân tham mưu giải quyết khiếu nại, tố cáo và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng chỉ ra: “Cán bộ là cái gốc của mọi công việc; Muôn việc thành công hay thất bại đều do cán bộ tốt hay kém” Chất lượng đội ngũ cán bộ thực hiện chức năng, nhiệm vụ giải quyết và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS là khả năng hoàn thành nhiệm vụ được giao trong lĩnh vực này dựa trên các tiêu chí sau: Một là, phẩm chất chính trị thể hiện ở lòng trung thành tuyệt đối với Tổ quốc và nhân dân, có bản lĩnh chính trị vững vàng, quán triệt sâu sắc các quan điểm chỉ đạo của Đảng liên quan đến lĩnh vực công việc được giao; Hai là, phẩm chất chuyên môn nghiệp vụ thể hiện ở sự hiểu biết sâu sắc và áp dụng đúng đắn các quy định của pháp luật, nhất là các quy định của pháp luật liên quan đến nhiệm vụ được giao, có tinh thần trách nhiệm cao trong hoạt động thực hiện chức năng, nhiệm vụ phụng sự Tổ quốc; Ba là, phẩm chất đạo đức thể hiện ở việc thực hiện nghiêm túc quy định về chuẩn mực đạo đức của cán bộ, công chức nói chung và cán bộ ngành Kiểm sát nói riêng, có tinh thần phục vụ nhân dân, bảo vệ công lý, lẽ phải, sống trong sạch, giản dị. 2.3.4. Cơ sở vật chất, phương tiện làm việc phục vụ hoạt động giải quyết và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Nguồn lực vật chất để phục vụ cho hoạt động chuyên môn nghiệp vụ, như: Kinh phí đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho cán bộ nghiệp vụ; áp dụng phương tiện thông tin điện tử, xây dựng phần mềm quản lý đơn khiếu nại, tố cáo trong toàn ngành Kiểm sát để tạo điều kiện thuận lợi cho việc theo dõi, quản lý, chỉ đạo giải quyết kịp thời. Ngoài ra, chế độ đãi ngộ đối với những người làm công tác chuyên môn...Tất cả các điều kiện vật chất nêu trên, đòi hỏi Nhà nước, xã hội cần đầu tư thích đáng nguồn lực vật chất cho ngành Kiểm sát để thực hiện tốt vai trò của Viện
13 kiểm sát về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp nói chung và trong TTHS nói riêng. 2.3.5. Thi hành quyết định giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự đã có hiệu lực pháp luật Thi hành quyết định giải quyết khiếu nại, tố cáo đã có hiệu lực pháp luật là công đoạn cuối cùng của việc thực thi quyền lực nhà nước. Do vậy, quyền lực trong giải quyết khiếu nại, tố cáo chỉ dừng lại ở việc ban hành quyết định giải quyết, kết luận đúng sai, khẳng định công lý thì chưa đủ và công lý đó chỉ ở “trên giấy” mà thôi, những quyết định của Viện kiểm sát chỉ có giá trị đích thực khi chúng được tổ chức thi hành nghiêm. 2.4. Những tiêu chí cơ bản đánh giá vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự 2.4.1. Tiêu chí đánh giá quan điểm của Đảng, Nhà nước và nhận thức người dân về vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự - Mức độ thống nhất giữa chủ trương, đường lối của Đảng và pháp luật của Nhà nước về vai trò của VKSND đối với hoạt động kiểm sát và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự; - Mức độ phù hợp trong thực tế về chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước với chức năng, nhiệm vụ kiểm sát và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của VKSND; - Mức độ bảo đảm quyền lực của VKSND trong quá trình Đảng lãnh đạo hoạt động giải quyết và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự; - Mức độ nhận thức của nhân dân về khiếu nại, tố cáo và ý nghĩa của hoạt động giải quyết và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự; - Mức độ tin tưởng của nhân dân vào sự công bằng và bảo đảm công lý được thực thi của hoạt động giải quyết và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của VKSND. 2.4.2. Tiêu chí đánh giá pháp luật ghi nhận vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự - Mức độ đầy đủ và toàn diện của pháp luật ghi nhận chức năng, nhiệm vụ của Viện kiểm sát về giải quyết và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự; - Mức độ thống nhất của pháp luật trong việc bảo đảm quyền lực của Viện kiểm sát trong hoạt động giải quyết và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự; - Pháp luật bảo đảm Viện kiểm sát thực hiện hoạt động giải quyết và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự. 2.4.3. Tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát nhân dân Văn bản giải quyết khiếu nại, tố cáo phản ánh đúng bản chất vụ việc bảo đảm công bằng, đúng pháp luật, đạt chân lý khách quan là tiêu chí cơ bản đánh giá vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự. Ngoài ra, để bảo đảm việc
14 đánh giá toàn diện vai trò của Viện kiểm sát trong lĩnh vực này thì cần xem xét đến tính kịp thời của hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo đúng thời hạn luật định. Kết luận Chương 2 Chương 3 THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN VỀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI, TỐ CÁO TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM 3.1. Thực trạng pháp luật ghi nhận vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự 3.1.1. Từ chủ trương của Đảng đến việc Nhà nước ban hành pháp luật thể hiện vai trò của Viện kiểm sát về khiếu nại, tố cáo Hội nghị lần thứ tư Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa IX đã ra kết luận về việc sửa đổi, bổ sung một số Điều của Hiến pháp năm 1992, trong đó nêu rõ: “Cần sửa đổi, bổ sung chức năng, nhiệm vụ của Viện kiểm sát nhân dân theo hướng: Viện kiểm sát nhân dân chỉ thực hiện quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp, không thực hiện chức năng kiểm sát tuân theo pháp luật của các cơ quan tổ chức và cá nhân” Thể chế hóa quan điểm, chủ trương của Đảng, Quốc hội khóa XIII đã thông qua Hiến pháp năm 2013 và các đạo luật về tư pháp, trong đó có Luật tổ chức VKSND năm 2014; vai trò của VKSND về giải quyết và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp được ghi nhận thành một mục riêng. Cùng với Luật tổ chức VKSND năm 2014, BLTTHS năm 2015 đã có những thay đổi mới về vai trò của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo so với BLTTHS năm 2003 như khi được phân công thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong TTHS, Phó viện trưởng Viện kiểm sát có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo thuộc thẩm quyền của Viện kiểm sát, trừ khiếu nại, tố cáo về quyết định, hành vi của chính mình; Viện kiểm sát cấp trên có trách nhiệm thanh tra, kiểm tra việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của Viện kiểm sát cấp dưới. VKSND tối cao thanh tra, kiểm tra việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của Viện kiểm sát các cấp. 3.1.2. Pháp luật ghi nhận vai trò của Viện kiểm sát về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự hiện nay Căn cứ những quy định của Hiến pháp năm 2013, Quốc hội khóa XIII thông qua Luật tổ chức viện kiểm sát nhân dân năm 2014; Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 trong đó có ghi nhận vai trò của Viện kiểm sát về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự 3.2. Thực trạng thực hiện vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự 3.2.1. Thực trạng thực hiện vai trò của Viện kiểm sát trong việc trực tiếp giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Bảng 1. Thống kê số liệu giải quyết khiếu nại trong tố tụng hình sự thuộc thẩm quyền giải quyết của VKSND trong 10 năm
15 (từ 2009 đến 2018) Khiếu nại Năm Số thụ lý (việc) Đã giải quyết Đạt (%) (việc) 2009 854 562 66% 2010 798 487 61% 2011 958 617 64% 2012 570 561 98% 2013 596 582 98% 2014 970 955 98% 2015 855 881 99% 2016 1191 1190 99% 2017 1516 1212 79,9% 2018 1672 1592 95,2% Tổng số 9980 8639 86,5% Nguồn: Báo cáo thống kê kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát nhân dân các năm 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018 Bảng 2. Thống kê số liệu giải quyết tố cáo trong tố tụng hình sự thuộc thẩm quyền giải quyết của VKSND trong 10 năm (từ 2009 đến 2018) Tố cáo Năm Số thụ lý (việc) Đã giải quyết (việc) Đạt (%) 2009 39 30 77% 2010 36 23 64% 2011 39 28 72% 2012 76 72 95% 2013 39 35 90% 2014 52 48 92% 2015 33 30 91% 2016 43 41 95% 2017 125 113 90,4% 2018 102 92 90,1% Tổng số 584 512 87,6% Nguồn: Báo cáo thống kê kết quả giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát nhân dân các năm 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017,2018 3.2.2. Thực trạng thực hiện vai trò kiểm sát việc tuân theo pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Bảng 3. Thống kê số liệu kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của VKSND trong 10 năm (từ 2009 đến 2018) Năm Tổng số Các phương thức tiến Kết quả kiểm Kiểm
16 biện hành kiểm sát sát tra pháp Trực Yêu Yêu Yêu Kiến Kháng việc kiểm sát tiếp cầu cầu cầu nghị nghị thực đã tiến kiểm ra tự cung hiện hành sát văn kiể cấp kiến, bản m hồ sơ, khán giải tra tài g quyế liệu nghị t 2009 550 373 56 101 20 146 6 2010 464 310 34 93 27 219 14 2011 635 389 36 177 33 289 6 1 2012 731 517 41 112 61 432 2 6 2013 724 585 51 70 18 469 6 15 2014 1072 497 301 226 48 410 2 2015 749 459 45 181 64 359 8 2016 863 475 61 227 100 369 2 2017 986 471 149 296 70 411 1 2018 1039 554 142 249 94 329 1 Tổng 7813 4630 916 1732 535 3433 48 22 số Nguồn: Báo cáo thống kê kết quả kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát nhân dân các năm 2009, 2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018 3.3. Đánh giá vai trò của Viện kiểm sát nhân dân về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam hiện nay 3.3.1. Nhận thức về vai trò của Viện kiểm sát trong giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự - Quan điểm của Đảng, chính sách của Nhà nước về vai trò của Viện kiểm sát về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự - Nhận thức của người dân về vai trò của Viện kiểm sát đối với giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự 3.3.2. Cơ chế pháp lý về vai trò của Viện kiểm sát về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự chưa hoàn thiện - Pháp luật chưa quy định chế tài mà Viện kiểm sát được áp dụng trong trường hợp cơ quan, người có thẩm quyền không thực hiện các yêu cầu, quyết định của Viện kiểm sát trong quá trình giải quyết và kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS. - Pháp luật chưa quy định giải quyết khiếu nại, tố cáo là một thủ tục tố tụng tụng bắt buộc. - Thời hạn giải quyết khiếu nại trong tụng tụng hình sự quá ngắn, khó đảm bảo chất lượng, kết quả giải quyết của cơ quan có thẩm quyền.
17 - Pháp luật ghi nhận quyền kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của Viện kiểm sát đối với cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra nhưng lại không giao quyền giải quyết tố cáo của các cơ quan này. 3.3.3. Hiệu quả kiểm sát và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự của Viện kiểm sát Từ năm 2009 đến năm 2018 Viện kiểm sát các cấp đã thụ lý giải quyết được 9.151/10.564 việc khiếu nại, tố cáo trong TTHS đạt khoảng 86,6%, số việc còn lại chưa được giải quyết vẫn còn trong thời hạn, hoặc những việc phức tạp cần có thời gian để xác minh, kết luận; cũng trong khoảng thời gian nêu trên Viện kiểm sát các cấp đã tiến hành kiểm sát 7.813 lượt đối với các chủ thể có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS. Trong đó trực tiếp kiểm sát 4.630 cuộc; áp dụng các biện pháp kiểm sát gián tiếp: 3.183 lượt. Kết thúc các biện pháp kiểm sát, Viện kiểm sát các cấp đã ban hành 3.481 văn bản kiến nghị, kháng nghị (3.433 văn bản kiến nghị, 48 văn bản kháng nghị) yêu cầu cơ quan có thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS khắc phục, sửa chữa vi phạm, đạt tỷ lệ 44,5%, khẳng định vai trò quan trọng của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS; đồng thời khẳng định vị thế của Viện kiểm sát là một cơ quan vừa trực tiếp giải quyết khiếu nại, tố cáo thuộc thẩm quyền, vừa có chức năng kiểm sát hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS. 3.3.3.1. Những hạn chế về hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự thuộc thẩm quyền - Thứ nhất, về công tác tiếp công dân: Có Viện kiểm sát địa phương lãnh đạo chưa tiếp dân đầy đủ theo quy định; một số cán bộ trình độ năng lực còn hạn chế; trách nhiệm trong công tác tiếp dân chưa được đề cao. - Thứ hai, về công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo: Thời hạn giải quyết còn để kéo dài; chất lượng giải quyết một số vụ việc chưa đúng quy định của pháp luật, chưa đúng bản chất của vụ việc. - Thứ ba, về công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành: Lãnh đạo một Viện kiểm sát địa phương còn xem nhẹ công tác giải khiếu nại, tố cáo nên thiếu kiểm tra đôn đốc thường xuyên, kịp thời. 3.3.3.2. Những hạn chế về hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự đối với các chủ thể có thẩm quyền khác - Trong phương thức kiểm sát gián tiếp: Một số Viện kiểm sát địa phương áp dụng quá nhiều biện pháp yêu cầu ra văn bản giải quyết mà không áp dụng biện pháp kiểm sát khác có hiệu quả hơn dẫn đến chất lượng phương thức kiểm sát gián tiếp còn nặng về hình thức, kém hiệu quả; - Về phương thức kiểm sát trực tiếp: Việc nắm thông tin vi phạm trước khi tiến hành kiểm sát trực tiếp còn hạn chế, do vậy khi vào kiểm sát còn dàn trải chưa tập trung ngay vào các vi phạm của cơ quan được kiểm sát; Nhìn chung, các cuộc kiểm sát trực tiếp và gián tiếp mới dừng lại ở việc phát hiện những vi phạm về hình thức giải quyết khiếu nại, tố cáo; việc phát hiện vi phạm trong nội dung còn hạn chế. Do đó chưa khẳng định được vai trò quan trọng của VKSND về giải quyết khiếu nại, tố cáo trong TTHS.