Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Ngôn ngữ học: Nghiên cứu ảnh hưởng tiêu cực của khác biệt ngữ pháp giữa tiếng Việt và tiếng Anh đến diễn đạt tiếng Anh trong luận văn của học viên cao học Việt Nam

Chia sẻ: Phan Phan | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:29

Thêm vào BST

Báo xấu

116
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án tổng kết một số điểm khác biệt cơ bản trên bình diện ngữ pháp giữa hai hệ thống ngôn ngữ; trên cơ sở những khác biệt ngữ pháp giữa tiếng Việt và tiếng Anh, luận án hướng vào việc nghiên cứu những ảnh hưởng của tiêu cực từ những khác biệt đó đối với việc diễn đạt ngôn ngữ thứ hai trong các luận văn của học viên cao học Việt Nam. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Ngôn ngữ học: Nghiên cứu ảnh hưởng tiêu cực của khác biệt ngữ pháp giữa tiếng Việt và tiếng Anh đến diễn đạt tiếng Anh trong luận văn của học viên cao học Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN PHAN THỊ NGỌC LỆ NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG TIÊU CỰC CỦA KHÁC BIỆT NGỮ PHÁP GIỮA TIẾNG VIỆT VÀ TIẾNG ANH ĐẾN DIỄN ĐẠT TIẾNG ANH TRONG LUẬN VĂN CỦA HỌC VIÊN CAO HỌC VIỆT NAM Chuyên ngành: Ngôn ngữ học Mã số: 62 22 02 40 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ HỌC
Hà Nội 2016 Công trình được hoàn thành tại: Khoa Ngôn ngữ học Trường Đại học KHXH & NV ĐHQG Hà Nội Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Lâm Quang Đông Phản biện 1: Phản biện 2: Phản biện 3: Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng cấp ĐHQG chấm luận án tiến sĩ họp tại . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ……. vào hồi giờ ngày tháng năm Có thể tìm hiểu luận án tại: Thư viện Quốc gia Việt Nam
Trung tâm Thông tin Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đối với Việt Nam mấy chục năm qua, cùng với nhiều ngoại ngữ khác, tiếng Anh đã và đang được sử dụng vào nhiều mục đích khác nhau, trong đó có mục đích học tập, giảng dạy và nghiên cứu, tiếp cận tri thức khoa học công nghệ tiên tiến. Một điều không thể tránh khỏi là khi sử dụng tiếng Anh như một ngoại ngữ, người Việt, cũng như nhiều cộng đồng phi bản ngữ khác, đã dùng tiếng Anh để thể hiện tư tưởng, ý kiến, văn hóa, v.v. của mình khi giao tiếp với người nước ngoài. Điều đó có nghĩa là cách sử dụng tiếng Anh của người phi bản ngữ, trong đó có người Việt, chắc chắn có những khác biệt với tiếng Anh của người bản ngữ. Những khác biệt đó là gì là vấn đề cần được nghiên cứu. Vì vậy, chúng tôi lựa chọn nghiên cứu đề tài “Nghiên cứu ảnh hưởng tiêu cực của khác biệt ngữ pháp giữa tiếng Việt và tiếng Anh đến diễn đạt tiếng Anh trong luận văn của học viên cao học Việt Nam”. 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu và khảo sát của luận án là các ảnh hưởng tiêu cực của khác biệt giữa tiếng Việt và tiếng Anh, cụ thể là trên một số khía cạnh ngữ pháp (cách diễn đạt ý nghĩa số, quán từ, cách dùng thì) tới cách diễn đạt tiếng Anh của người Việt. Phạm vi của luận án tập trung vào phân tích các luận văn viết bằng tiếng Anh của học viên cao học Việt Nam với trình độ tiếng Anh từ B2 trở lên. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận án Mục đích của luận án là: (1) Luận án tổng kết một số điểm khác biệt cơ bản trên bình diện ngữ pháp giữa hai hệ thống ngôn ngữ; (2) Trên cơ sở những khác biệt ngữ pháp giữa tiếng Việt và tiếng Anh, luận án hướng vào việc nghiên cứu những ảnh hưởng 1
của tiêu cực từ những khác biệt đó đối với việc diễn đạt ngôn ngữ thứ hai trong các luận văn của học viên cao học Việt Nam. Nhiệm vụ của luận án được xác định như sau: (1) Hệ thống hóa những vấn đề lý thuyết trong tiếng Việt và tiếng Anh có liên quan đến ba khía cạnh ngữ pháp mà luận án tập trung vào nghiên cứu (cách diễn đạt ý nghĩa số, quán từ, cách dùng thì); (2) Xác định những khác biệt ngữ pháp trên cơ sở so sánh đối chiếu giữa các yếu tố liên quan giữa tiếng Anh và tiếng Việt; (3) Khảo sát những lỗi sai cơ bản mà học viên Việt Nam mắc phải trong các luận văn viết bằng tiếng Anh. Từ đó chỉ ra những ảnh hưởng tiêu cực từ sự khác biệt đó tới cách diễn đạt tiếng Anh của người Việt. 4. Phương pháp và thủ pháp nghiên cứu Luận án sử dụng các phương pháp và thủ pháp nghiên cứu như: so sánh – đối chiếu, thống kê (suy luận và mô tả), phân tích lỗi, bài tập kiểm tra. 5. Y nghia ly luân va th ́ ̃ ́ ̣ ̀ ực tiên cua luân an ̃ ̉ ̣ ́ Về mặt lí luận, luận án là công trình đầu tiên ở Việt Nam chỉ ra những ảnh hưởng tiêu cực tới cách diễn đạt tiếng Anh của người Việt dựa trên việc tổng kết và phân tích những khác biệt cơ bản của một số khía cạnh ngữ pháp giữa tiếng Việt và tiếng Anh. Về mặt thực tiễn, với nghiên cứu này, chúng tôi hi vọng sẽ giúp cho việc dạy – học tiếng Anh hiệu quả hơn. 6. Bố cục của luận án Ngoài phần Mở đâu, Kêt luân, Tài li ̀ ́ ̣ ệu tham khảo và Phụ lục, luận án gôm 4 ch ̀ ương: Chương 1: Tổng quan và cơ sở lý luận; Chương 2: Ảnh hưởng tiêu cực của khác biệt ngữ pháp giữa tiếng Việt và tiếng Anh tới cách biểu đạt ý nghĩa số của danh từ trong tiếng Anh; Chương 3: Ảnh hưởng tiêu cực của khác biệt ngữ pháp giữa tiếng Việt và tiếng Anh tới cách dùng quán từ trong 2
tiếng Anh; Chương 4: Ảnh hưởng tiêu cực của khác biệt ngữ pháp giữa tiếng Việt và tiếng Anh tới cách biểu đạt thì trong tiếng Anh. CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu 1.1.1. Các công trình nghiên cứu của tác giả nước ngoài Trên thế giới, đã có rất nhiều nghiên cứu được tiến hành để thảo luận về ảnh hưởng tiêu cực của khác biệt giữa tiếng mẹ đẻ và ngôn ngữ đích tới việc học một ngôn ngữ thứ hai. Đầu tiên, về biến thể từ vựng, tác giả tiêu biểu nhất là Butler (1999). Trên bình diện ngữ pháp, có thể thấy rằng tại châu Á, vấn đề này xuất hiện trong những luận án, luận văn, hoặc công bố khoa học từ những năm 1960, điển hình như Siew Yue Killingley (1967), Elaine Wijesuria (1972), Irene Wong (1981), S.N. Sridhar (1996), Silke Schubert (2002),v.v. Trên bình diện ngữ âm, hai nhà nghiên cứu điển hình là Pandey (1994) và Agnihotri (1999). 1.1.2. Các công trình nghiên cứu của tác giả Việt Nam Chúng tôi nhận thấy chưa có một nghiên cứu nào đi sâu vào về sự ảnh hưởng tiêu cực của sự khác biệt giữa tiếng mẹ đẻ và ngôn ngữ đích tới một phương diện ngôn ngữ cụ thể. Các nghiên cứu hoặc chỉ đề cập tới tiếp xúc ngôn ngữ nói chung như nghiên cứu “Tiếp xúc ngôn ngữ ở Đông Nam Á” của tác giả Phan Ngọc (1983); hoặc chỉ dừng lại ở việc so sánh đối chiếu giữa cách dùng trong tiếng Anh và tiếng Việt trên một bình diện ngôn ngữ nào đó. Có thể kể đến một số luận án tiến sĩ so sánh đối chiếu về một số khía cạnh ngữ pháp như “Nghiên cứu đối chiếu trật tự từ Anh – Việt trên một số cấu trúc cú pháp cơ bản” (Vũ Ngọc Tú, 1996), “Phân tích đối chiếu câu phủ định tiếng Anh và tiếng Việt trên bình diện cấu trúc – ngữ nghĩa” (Trần Văn Phước, 2000), v.v. 1.2. Cơ sở lý luận về vấn đề lỗi 3
1.2.1. Cơ sở lý luận về vấn đề lỗi Năm 1967, Corder đưa ra một cách nhìn mới đối với lỗi của người học ngôn ngữ đích. Tác giả coi lỗi là một nhân tố có lợi cho giáo viên, nhà nghiên cứu, và bản thân người học. Đến năm 1988, Doff đã khẳng định một cách thuyết phục rằng lỗi sai chính là một bước tích cực cho người học tiến bộ. Qua một vài tổng kết trên, chúng tôi thống nhất một quan niệm về lỗi theo quan điểm của Corder (1967) như sau: lỗi của người học ngôn ngữ đich không chỉ là không thể tránh khỏi mà lỗi là một bộ phận cần thiết, tích cực của quá trình học ngôn ngữ đích. 1.2.2. Khái quát về ý nghĩa số của danh từ trong tiếng Anh và tiếng Việt 1.2.2.1. Những khác biệt tri nhận về tính đếm được của danh từ trong tiếng Anh và tiếng Việt (i) Tri nhận về tính đếm được của danh từ trong tiếng Anh Theo đường hướng tri nhận, các nhà ngôn ngữ học cho rằng việc dùng danh từ đếm được hay danh từ khối để chỉ một số khía cạnh thực tế của một người sẽ phụ thuộc vào người đó giải nghĩa đối tượng sở chỉ là một thực thể cá nhân hay là một thực thể phi cá thể hóa (ví dụ: Bloom 1994, 1996; Bloom & Kelemen, 1995; Imai, 1999; Langacker, 1987; Wierzbicka, 1988; Wisniewski, Imai, & Casey, 1996). Ví dụ, Wisniewski et al. (2003) cho rằng, những thực thể có tính phân lập sẽ có khả năng cá thể hóa, trong khi đó những thực thể phi cá thể hóa thường có tính liên tục, phi giới hạn. (ii) Tri nhận về tính đếm được của danh từ trong tiếng Việt Nếu trong ngôn ngữ ẤnÂu như tiếng Anh, sự từ vựng hóa khá tương ứng với thế giới thực: Danh từ đếm được chỉ “vật”, danh từ không đếm được “chỉ chất”, thì trong tiếng Việt, danh từ đếm được thường là danh từ chỉ đơn vị, còn danh từ không đếm 4
được bao gồm cả danh từ chỉ “vật” như sách, bút, bò … và chỉ “chất” như muối, dầu, vàng… (Lý Toàn Thắng, 1997). Như vậy, loại từ tiếng Việt thuộc về một bộ phận đơn vị ngôn ngữ mang tính phổ quát trong mọi ngôn ngữ: danh từ hình thức thuần túy và có những danh từ đòi hỏi loại từ một cách bắt buộc như vậy là vì các danh từ đó không có “vật tính” (Cao Xuân Hạo, 1999). 1.2.2.2. Những khác biệt về cách thể hiện ý nghĩa số của danh từ trong tiếng Anh và tiếng Việt (i) Khái quát về ý nghĩa số của danh từ trong tiếng Anh Ý nghĩa số của danh từ biểu thị số lượng của sự vật. Ở các ngôn ngữ ẤnÂu như tiếng Anh, ý nghĩa số được thể hiện bằng sự thay đổi hình thái của danh từ. Thứ nhất, danh từ đếm được và không đếm được trong tiếng Anh phân biệt nhau bởi sự có mặt của quán từ a/an hoặc số từ đằng trước. Tiếp theo, trong khi danh từ không đếm được không có dạng thức số nhiều thì danh từ đếm được có thể tạo dạng thức số nhiều bằng cách thêm hậu tố “s” vào cuối danh từ. Ngoài ra, danh từ đếm được đi với lượng từ many và a (few), nhưng danh từ không đếm được lại đi với much và a (little). Bên cạnh đó, danh từ đếm được số nhiều và danh từ không đếm được đều đi được với một số lượng từ như some, any, a lot of, no. (ii) Khái quát về ý nghĩa số trong tiếng Việt Ở các ngôn ngữ đơn lập không biến hình như tiếng Việt, thì ý nghĩa số được thể hiện bằng việc thêm số từ, chẳng hạn: một quyển sách, hai quyển sách, nhiều quyển sách, những quyển sách. Đặc trưng này được gọi là khả năng kết hợp. Một số quan điểm của các nhà ngôn ngữ học về khả năng kết hợp của danh từ tiếng Việt có thể kể đến Lê Văn Lý (1948), Nguyễn Tài Cẩn (1975), Đinh Văn Đức (2015). 1.2.3. Khái quát về quán từ trong tiếng Anh và tiếng Việt 5
1.2.3.1. Khái quát về quán từ tiếng Anh Trong nghiên cứu này, chúng tôi phân loại quán từ tiếng Anh dựa trên quan điểm của Quirk và cộng sự (1985) và quan điểm tri nhận của Langacker (1991). Nhìn chung, các quán từ được phân loại thành hai nhóm chính: xác định và không xác định. Thứ nhất, trong nhóm quán từ xác định, có ba tiểu mục danh từ: tên (tên riêng, tên đại diện chỉ loại, tên các nhóm), một loại (thành viên của một loại hệ thống phân cấp, danh từ đóng vai trò toàn cầu/ địa phương), và trường hợp riêng biệt (nhận thức trực tiếp, nhận thức gián tiếp, nhận thức dựa trên bối cảnh vật lý). Thứ hai, trong nhóm quán từ không xác định, cũng có ba tiểu mục: trường hợp không riêng biệt, trường hợp bất kỳ, và trường hợp quy chiếu. 1.2.3.2. Khái quát về quán từ tiếng Việt Trong giới Việt ngữ học, liên quan đến việc xác định vị trí của quán từ trong hệ thống từ loại, mỗi nhà nghiên cứu ngữ pháp có một cách nhìn nhận và giải thích khác nhau, hiện đang tồn tại hai quan niêm ̣ như sau. Thứ nhất, có một số nhà nghiên cứu hoặc không nói gì đến vấn đề quán từ (Lê Văn Lý 1948, Emeneau 1951, Trương Văn Chình & Nguyễn Hiến Lê 1963). Thứ hai, phần lớn giới Việt ngữ học đều nhất trí cho rằng tiếng Việt có quán từ (Nguyễn Tài Cẩn 1975, Phan Ngọc 1983, Đinh Văn Đức 1986, Diệp Quang Ban 1996 v.v.). Trong khuôn khổ của luận án này, chúng tôi xác định hệ thống quán từ tiếng Việt gồm có: những, các, một và quán từ zero – quan niệm mang tính toàn diện nhất hiện nay trong tiếng Việt, để xác định được điểm khác biệt giữa hệ thống quán từ tiếng Việt và tiếng Anh. 1.2.4. Khái quát về cách biểu đạt thì trong tiếng Anh và tiếng Việt 1.2.4.1. Khái quát về cách biểu đạt thì trong tiếng Anh Trong các ngôn ngữ biến hình, dù ý nghĩa thời gian có cụ thể, hiển 6
nhiên tới mức nào đi chăng nữa thì động từ vẫn bắt buộc phải chia theo quy tắc thì nhất định. Căn cứ vào mối quan hệ giữa thời điểm diễn ra sự kiện với thời điểm quy chiếu, các nhà nghiên cứu đã phân chia thì thành hai loại: thì tuyệt đối (absolute tense) và thì tương đối (relative tense). Cách phân loại này là khá đồng nhất giữa các nhà nghiên cứu như Cornie (1985), Frawley (1992), Kasevich (1998), v.v. 1.2.4.2. Khái quát về cách biểu đạt thì trong tiếng Việt Trong giai đoạn trước những năm 1960, những nghiên cứu về cách diễn đạt thì trong tiếng Việt chịu ảnh hưởng của ngôn ngữ học châu Âu với một số nhà nghiên cứu tiêu biểu là là Trương Vĩnh Ký (1883), Bùi Đức Tịnh (1952). Trong giai đoạn sau những năm 1960, các nhà Việt ngữ học đã có nhiều công trình không còn chịu ảnh hưởng của ngôn ngữ học châu Âu, với những nhà nghiên cứu tiêu biểu như Nguyễn Kim Thản (1977), Lê Quang Thiêm (1989), Nguyễn Minh Thuyết (1995), v.v. Để biểu đạt ý nghĩa ngữ pháp của thì, tiếng Việt không sử dụng một phương thức ngữ pháp cố định mang tính hệ thống và theo quy tắc như trong ngôn ngữ ẤnÂu mà biểu đạt thì thông qua các cách sử dụng như từ, hư từ hoặc trật tự từ. 1.3. Tiểu kết chương 1 Trong chương 1, luân an tâp trung trinh bay nôi dung c ̣ ́ ̣ ̀ ̀ ̣ ơ sở lý ̣ thuyêt co liên quan đên đê tai. Cu thê, ́ ́ ́ ̀ ̀ ̉ trong phần thứ nhất, chúng tôi hệ thống hóa nhưng công trình, bài vi ̃ ết đã được công bố, kể cả các luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ (kể cả trong và ngoài nước) liên quan mật thiết đến đề tài luận án. Trong phần thứ hai, chúng tôi tập trung vào phân tích cơ sở lý thuyết của đề tài, nêu và phân tích các giả thuyết nghiên cứu và xác định làm rõ một số khái niệm cơ bản liên quan đến đề tài. Chương 2. ẢNH HƯỞNG TIÊU CỰC CỦA KHÁC BIỆT NGỮ PHÁP GIỮA TIẾNG VIỆT VÀ TIẾNG ANH 7
ĐẾN CÁCH BIỂU ĐẠT Ý NGHĨA SỐ CỦA DANH TỪ TRONG TIẾNG ANH 2.1. Khác biệt giữa tiếng Việt và tiếng Anh về cách biểu đạt ý nghĩa số của danh từ 2.1.1. Khác biệt giữa tiếng Việt và tiếng Anh về cấu trúc danh ngữ 2.1.1.1. Khác biệt ở danh từ trung tâm Trong khi tiếng Anh cần những hình vị như “s” hoặc “es” để biểu đạt dạng thức số nhiều của danh từ, thì danh từ tiếng Việt không biến đổi hình thái cho dù danh từ đó chỉ số ít hay số nhiều. Ví dụ: một con mèo (one cat), hai con mèo (two cats). 2.1.1.2. Sự tham gia của chỉ tố tiêu điểm (focus marker) “cái” trong danh ngữ tiếng Việt Ngôn ngữ tiếng Anh không có thành phần chỉ tố tiêu điểm (focus marker) “cái” như trong tiếng Việt. Tuy nhiên, “cái” trong tiếng Việt thường gắn liền với những từ chỉ xuất (demonstratives) ấy, nọ, kia, này, mà tương đương với những từ this, that, these, those trong tiếng Anh. 2.1.1.3. Khác biệt ở trật tự các thành phần cấu tạo của danh ngữ Trong cấu trúc danh ngữ tiếng Anh, từ chỉ xuất và tính từ thường xuất hiện phía bên trái của danh từ chính. Trong khi đó, trong cấu trúc danh ngữ tiếng Việt, từ chỉ xuất và tính từ lại đứng phía bên phải của danh từ chính. 2.1.2. Khác biệt giữa tiếng Việt và tiếng Anh về cách biểu đạt ý nghĩa số 2.1.2.1. Khác biệt về loại hình ngôn ngữ Trong tiếng Việt, “những”, “các” thường được thêm vào đằng trước các danh từ đếm được để chỉ ý nghĩa số nhiều, trong 8
khi đó tiếng Anh lại thường thay đổi hình vị của các danh từ bằng cách thêm s/es vào cuối danh từ. 2.1.2.2. Khác biệt trong vai trò của loại từ đối với việc biểu đạt ý nghĩa số Có thể thấy cả tiếng Việt và tiếng Anh đều dùng danh từ đơn vị. Nhưng tiếng Anh thường dùng danh từ đơn vị với các danh từ chỉ chất liệu, trong khi đó do trong tiếng Việt, danh từ không có ý nghĩa chỉ đơn vị sự vật, nên để đo lường những danh từ có ý nghĩa chỉ chủng loại, người Việt phải đưa những danh từ đơn vị đặt trước những danh từ khối đi sau nó. 2.1.2.3. Khác biệt về cách sử dụng định ngữ Trong tiếng Việt, từ hạn định “này” có thể được dùng với cả danh từ số ít và danh từ số nhiều (con mèo này, những cái nhà này…), nhưng trong tiếng Anh, danh từ số ít đi với từ hạn định “this” và danh từ số nhiều đi với từ hạn định “these”. 2.1.2.4. Khác biệt về cách biểu đạt ý nghĩa số trong một số trường hợp về danh từ tập hợp Trong tiếng Anh, danh từ tập hợp như “team”, “family”, “staff”, “group”,… có thể được sử dụng vừa là danh từ số ít, vừa là danh từ số nhiều, tùy thuộc vào hàm ý của người viết. Tuy nhiên, danh từ tập hợp trong tiếng Việt lại hoàn toàn khác biệt. danh từ tập hợp tiếng Việt không thể đứng ngay sau các số từ. Tuy nhiên, chúng sẽ trở thành các danh từ đếm được nếu đứng sau các danh từ chỉ đơn vị hoặc các loại từ thích hợp. 2.1.2.5. Khác biệt về cách biểu đạt ý nghĩa số trong những tình huống tùy thuộc vào ngữ cảnh Cả tiếng Việt và tiếng Anh đều có những tình huống mà cùng một từ vừa có thể là danh từ đếm được vừa có thể là danh từ không đếm được, tùy thuộc vào ngữ cảnh. Tuy vậy, những danh từ 9
trong hai ngôn ngữ lại không trùng nhau. Ví dụ, trong tiếng Anh có những từ như: hair (sợi tóc/mái tóc), glass (cái cốc/kính), v.v. 2.2. Những lỗi sai cơ bản về cách biểu đạt ý nghĩa số của danh từ trong tiếng Anh của học viên Việt Nam 2.2.1. Mô tả lỗi sai về cách biểu đạt ý nghĩa số trong các luận văn cao học Dựa trên việc phân tích 146 luận văn của học viên cao học, chúng tôi quan sát được là một số danh từ không đếm được trong tiếng Anh đã được học viên người Việt sử dụng như danh từ đếm được. Đây được gọi là cá thể hóa danh từ (individuation), tức là để chỉ các hiện tượng số ít hóa và số nhiều hóa của một danh từ không đếm được khi người Việt sử dụng tiếng Anh. 2.2.2. Thảo luận những nguyên nhân chính gây ra lỗi sai về cách biểu đạt ý nghĩa số của danh từ trong tiếng Anh 2.2.2.1. Ảnh hưởng tiêu cực từ sự khác biệt về loại hình ngôn ngữ Khác với tiếng Anh, có thể thấy, trong tiếng Việt sự phân loại ngữ pháp được thực hiện bằng cách thêm các từ (ví dụ, từ “những” trong “những bông hoa” thay vì thêm hậu tố “s” như trong tiếng Anh trong “these flowers”). Hơn nữa, trong tiếng Việt cho dù danh từ có tri giác hay không thì vẫn có thể đi được với các định ngữ chỉ lượng như “các, những..” (những con vật, những đồ nội thất, các đồ trang sức,…). Suy nghĩ này đã được áp dụng khi người Việt dùng những danh từ tương đương trong tiếng Anh. Nếu những danh từ tập hợp như “người, gia súc, cảnh sát..” (people, cattle, police..) có thể đi được với những định ngữ hay đại từ chỉ xuất như “these, those” thì đương nhiên những danh từ tập hợp khác như “furniture, jewelry..” cũng có thể dùng tương tự. Thậm chí người sử dụng có thể rút ra kết luận xa hơn là khi các thành viên cấu thành của các danh từ tập hợp như furniture (nội thất), 10
jewelry (trang sức),.. có thể đếm được như “these chairs, those rings..” (những chiếc ghế này, những cái nhẫn kia..) thì những danh từ tập hợp trên cũng sẽ đếm được. 2.2.2.2. Ảnh hưởng tiêu cực từ sự khác biệt trong quan niệm về quan hệ thượng hạ danh trong nghĩa học giữa tiếng Anh và tiếng Việt Có thể nhận thấy, các danh từ có quan hệ bao nghĩa mà người Việt hay sử dụng sang dạng thức số nhiều là những danh từ có quan hệ bao nghĩa hơi đặc biệt khi có đơn vị thượng danh là một đơn vị tập hợp, khác biệt với các đơn vị thượng danh đếm được thông thường như “animal, flower, insect” (động vật, hoa, côn trùng). Đây được coi là quan hệ bao nghĩa mang tính tập hợp (collective hyponymy) chứ không phải quan hệ bao nghĩa thông thường theo quy tắc tiếng Anh. Tuy nhiên, khi người Việt sử dụng những từ này lại coi đơn vị hạ danh (hyponym) và đơn vị thượng danh (hypernym) là như nhau. Do đó người Việt coi những danh từ tập hợp này hoàn toàn đếm được và có thể được số nhiều hóa. Đây có thể được coi là sự đơn giản hóa khi tiếng Anh được sử dụng tại Việt Nam. Ví dụ như từ “furniture” (nội thất) có thể định lượng hóa và số nhiều hóa dựa trên cơ sở là từ “table” (bàn) cũng có những yếu tố tương tự. 2.2.2.3. Ảnh hưởng từ những tình huống phụ thuộc vào ngữ cảnh xảy ra ở cả tiếng Anh và tiếng Việt Như đã phân tích trong phần 2.1.2.5, một nguyên nhân nữa cũng gây nên sự bối rối cho người Việt khi phải xác định danh từ đếm được và không đếm được trong tiếng Anh là do cả tiếng Việt và tiếng Anh đều có những tình huống mà cùng một từ vừa có thể là danh từ đếm được vừa có thể là danh từ không đếm được, tùy thuộc vào ngữ cảnh. Chúng tôi nhận thấy, học viên Việt Nam thường dùng một số danh từ ở dạng thức số nhiều nhưng không 11
hề nhận ra là khi ở dạng thức này thì danh từ đó mang một nghĩa khác. 2.2.2.4. Ảnh hưởng tiêu cực từ sự khác biệt trong cách dùng danh từ chỉ vật chất của người Việt Chúng tôi nhận thấy, bên cạnh những danh từ đã nêu ở trên, còn có một số trường hợp danh từ “soap, chalk, wood, toast” (xà phòng, phấn, gỗ, bánh mì nướng) mang ý nghĩa vật chất. Trong tiếng Anh, những danh từ trên được coi là không đếm được. Người Việt khi sử dụng các danh từ này thường dùng ở dạng thức số nhiều, nhưng lại để chỉ những vật được làm từ những chất này. 2.3. Tiểu kết chương 2 Trong chương này, chúng tôi tập trung khảo sát một số vấn đề liên quan đến những điểm khác biệt về cách biểu đạt ý nghĩa số giữa tiếng Anh và tiếng Việt, và những ảnh hưởng tiêu cực gây ra từ những khác biệt đó tới cách biểu đạt ý nghĩa số của danh từ tiếng Anh trong luận văn của học viên cao học Việt Nam. Chương 3. ẢNH HƯỞNG TIÊU CỰC CỦA KHÁC BIỆT NGỮ PHÁP GIỮA TIẾNG VIỆT VÀ TIẾNG ANH ĐẾN CÁCH DÙNG QUÁN TỪ TRONG TIẾNG ANH 3.1. Khác biệt giữa tiếng Việt và tiếng Anh về cách dùng quán từ 3.1.1. “Một” trong tiếng Việt và cách dùng tương đương trong tiếng Anh Mặc dù từ một trong tiếng Việt có cách sử dụng khá tương đương với quán từ a trong tiếng Anh, nhưng nó không được sử dụng tương đương với quán từ a trong kết cấu danh tính làm vị ngữ và cách dùng chỉ chủng loại. 12
3.1.2. Quán từ zero và hình thức bỏ trống trước loại từ (null article) và cách dùng tương đương trong tiếng Anh Với hầu hết những danh từ mang nghĩa nội chỉ (tức là đã được đề cập trong câu trước đó) thì trong tiếng Anh sẽ phải đi với the khi xuất hiện trong vế sau, nhưng trong tiếng Việt, sau khi một danh từ đếm được được nhắc tới thì một danh từ không đếm được có thể được sử dụng khi nhắc lại. Trong trường hợp đó, quán từ zero sẽ được sử dụng. 3.1.3. “Những, các” trong tiếng Việt và cách dùng tương đương trong tiếng Anh Cách sử dụng những và các trong tiếng Việt tương đương với hầu hết các trường hợp sử dụng quán từ the trong tiếng Anh, nhưng vẫn có những trường hợp ngoại lệ không sử dụng the. 3.2. Những lỗi sai cơ bản về cách dùng quán từ trong tiếng Anh của học viên Việt Nam 3.2.1. Mô tả lỗi sai về cách dùng quán từ trong các luận văn cao học Những câu chứa quán từ trong các luận văn được phân loại thành 6 nhóm lỗi sai dựa trên các loại danh từ khác nhau bao gồm: danh từ chỉ tên, danh từ chỉ một loại đơn nhất, danh từ là một trường hợp duy nhất được xác định, danh từ là một trường hợp thực tế, danh từ là một trường hợp bất kỳ, danh từ là một trường hợp quy chiếu theo số đông. 3.2.2. Thảo luận những nguyên nhân chính gây ra lỗi sai về cách dùng quán từ trong tiếng Anh 3.2.2.1. Nhóm lỗi sai về quán từ đi với danh từ chỉ tên (Names) Trong những trường hợp danh từ chỉ tên là bí danh, thay vì sử dụng quán từ the, học viên thường sử dụng hình thức bỏ trống trước loại từ (null), có khả năng bởi học viên nhận ra các bí danh 13
là các danh từ chỉ tên, nhưng lại không biết loại danh từ chỉ tên nào là đi với the (Ví dụ: University of Hồng Bàng, nhưng lại là The University of Technology…). Tóm lại, đối với nhóm danh từ chỉ tên, học viên Việt Nam hay có xu hướng sử dụng hình thức bỏ trống trước loại từ (null) và gặp khó khăn trong việc nhận diện các trường hợp ngoại lệ. 3.2.2.2. Nhóm lỗi sai về quán từ đi với danh từ chỉ một loại đơn nhất (unique type) Trong trường hợp này, hầu hết các học viên sử dụng hình thức bỏ trống trước loại từ (null) cho các danh từ chỉ chủng loại (generic sense) hoặc danh từ mang nghĩa chung (general sense), thay vì sử dụng quán từ the theo đúng quy tắc chuẩn. Trong tiếng Việt, hình thức bỏ trống trước loại từ (null) thường được dùng trước một danh từ đếm được với nghĩa xác định, tức là người sử dụng phải biết rõ danh từ đó là về đối tượng nào (Cao Xuân Hạo, 1999). Đặc điểm này lại trùng hợp với nhóm danh từ là các thể loại riêng biệt khi các danh từ này thường là danh từ số ít và là thành viên của một hệ thống phân cấp hoặc mang tính địa phương/ toàn cầu. Ví dụ: the lion, the computer, the pope, the supermarket…. Chính vì học viên Việt Nam nhận ra được các đặc điểm này của danh từ (đếm được, nghĩa xác định) nên đã áp dụng đúng quy tắc trong tiếng Việt là không sử dụng quán từ phía trước các danh từ đó, thay vì phải sử dụng quán từ xác định the để chỉ một loại thuộc một hệ thống phân cấp. 3.2.2.3. Nhóm lỗi sai về quán từ đi với danh từ là một trường hợp duy nhất được xác định (uniquely identified instance) Qua khảo sát số liệu thực tế, trong trường hợp nhận thức trực tiếp, hầu hết học viên đều sử dụng the, một số ít sử dụng a, và rất ít sử dụng quán từ zero và null. Tuy nhiên, trong trường hợp nhận thức gián tiếp và nhận thức dựa trên bối cảnh thì số lượng 14
học viên chọn các quán từ a, zero, null tăng lên nhiều hơn qua việc phân tích các câu trong một số luận văn cao học. Theo ý kiến của chúng tôi, nguyên nhân có thể là học viên có thể nhận ra tính xác định của danh từ, và sử dụng quán từ zero hoặc hình thức bỏ trống trước loại từ (null) như trong tiếng Việt. 3.2.2.4. Nhóm lỗi sai về quán từ đi với danh từ là một trường hợp thực tế (actual instance) Đối với những danh từ số ít đếm được trong nhóm này, chúng tôi nhận thấy có một số học viên hay có xu hướng không dùng quán từ. Nguyên nhân có thể là do với một câu tiếng Anh như “He is an engineer” thông thường người Việt sẽ có cách dịch tương đương là “Anh ấy là kỹ sư” chứ không hay nói “Anh ấy là một kỹ sư”. Chính vì lối tư duy này nên cũng có một số học viên vẫn không sử dụng quán từ như trường hợp trên, mặc dù con số này không nhiều. Đối với danh từ khối trong trường hợp thực tế, hầu hết học viên đều sử dụng chính xác quán từ zero, nhưng cũng có một số dùng quán từ a. Theo ý kiến của chúng tôi, lỗi sai này bắt nguồn từ việc các học viên gặp khó khăn trong việc xác định tính đếm được của danh từ. Đối với danh từ số nhiều trong trường hợp thực tế, qua bảng số liệu thu được từ các luận văn, chúng tôi nhận thấy thay vì sử dụng quán từ đúng là some hoặc zero thì người Việt lại có khuynh hướng sử dụng quán từ the. Nguyên nhân của hiện tượng này có thể bắt nguồn từ sự ảnh hưởng của việc dùng quán từ những và các trong tiếng Việt. 3.2.2.5. Nhóm lỗi sai về quán từ đi với danh từ là một trường hợp bất kỳ (arbitrary instance) Trong trường hợp bất kỳ (arbitrary instances), học viên ít mắc lỗi sai vì các danh từ cũng tương đối rõ ràng. Nếu một danh 15
từ là danh từ số ít, nó sẽ đi kèm với quán từ a, nếu không sẽ đi cùng với quán từ zero hoặc hình thức bỏ trống trước loại từ (null). 3.2.2.6. Nhóm lỗi sai về quán từ đi với danh từ là một trường hợp quy chiếu theo số đông (reference mass) Trong nhóm câu chứa những danh từ là một trường hợp quy chiếu theo số đông, hầu hết số câu sai đều sử dụng quán từ a hoặc the tương ứng lần lượt với hai nhóm danh từ khối và danh từ số nhiều thay vì quán từ zero theo đúng quy tắc ngữ pháp. Theo chúng tôi, thói quen sử dụng quán từ the cho nhóm danh từ số nhiều cũng xuất phát từ ảnh hưởng của cách dùng những và các trong tiếng Việt như chúng tôi đã phân tích ở trên. Ngoài ra, lỗi sai này có thể bắt nguồn từ việc học viên gặp khó khăn trong việc phân biệt giữa tính bất định và tính xác định của danh từ, cũng như không phân biệt được tính đếm được của danh từ 3.3. Tiểu kết chương 3 Trong chương này, chúng tôi tập trung khảo sát một số vấn đề liên quan đến những điểm khác biệt về cách dùng quán từ giữa tiếng Anh và tiếng Việt, và những ảnh hưởng tiêu cực gây ra từ những khác biệt đó tới cách dùng quán từ tiếng Anh trong luận văn của học viên cao học Việt Nam. Chương 4. ẢNH HƯỞNG TIÊU CỰC CỦA KHÁC BIỆT NGỮ PHÁP GIỮA TIẾNG VIỆT VÀ TIẾNG ANH ĐẾN CÁCH BIỂU ĐẠT THÌ TRONG TIẾNG ANH 4.1. Khác biệt giữa tiếng Việt và tiếng Anh về cách biểu đạt thì 4.1.1. Tính không bắt buộc của “đã, đang, sẽ” trong việc biểu đạt thì quá khứ, hiện tại, tương lai trong tiếng Việt 16
Tiếng Việt là một ngôn ngữ có tính phân tích rất mạnh, nên từ không có hình thái diễn đạt phạm trù ngữ pháp theo lối bắt buộc bên trong từ; động từ không bắt buộc chia thì như nhóm ngôn ngữ ẤnÂu. Do vậy, có thể thấy rõ không có sự bắt buộc ngữ pháp về thì trong tiếng Việt như trong ngôn ngữ ẤnÂu. 4.1.2. Tính đa tầng nghĩa của “đã, đang, sẽ” trong việc biểu đạt thì trong tiếng Việt Chúng tôi nhận thấy mặc dù đã, đang, sẽ có chứa nét nghĩa biểu đạt thì quá khứ, hiện tại, tương lai, nhưng ba từ này còn được chứng minh là mang tính đa tầng nghĩa. Tức là bên cạnh việc mang nét nghĩa biểu đạt thì, ba từ này còn mang nghĩa tình thái, nghĩa về thể, và còn nhiều trường hợp ngoại lệ xảy ra trong tiếng Việt. 4.2. Những lỗi sai cơ bản về cách biểu đạt thì trong tiếng Anh của học viên Việt Nam 4.2.1. Mô tả lỗi sai về cách dùng thì trong các luận văn cao học Khảo sát những ảnh hưởng tiêu cực của khác biệt ngữ pháp giữa tiếng Việt và tiếng Anh đến cách biểu đạt thì trong tiếng Anh thông qua 146 luận văn, luận án đã tổng hợp được 4 nhóm lỗi sai chính liên quan đến cách dùng thì của học viên Việt Nam gồm: (a) Nhóm lỗi dùng thì tương lai thay cho thì quá khứ; (b) Nhóm lỗi dùng thì hiện tại thay cho thì tương lai; (c) Nhóm lỗi dùng thì hiện tại thay cho thì quá khứ hoặc hiện tại hoàn thành; (d) Nhóm lỗi sai dùng thì hiện tại tiếp diễn thay cho thì hiện tại đơn với các vị từ tĩnh trong tiếng Anh. Trong 4 nhóm lỗi sai, thì nhóm lỗi cuối cùng liên quan tới cách dùng vị từ tĩnh ở thể tiếp diễn chiếm tỉ lệ cao nổi bật với số lượng câu chưa chuẩn ở loại này chiếm hơn một nửa trên tổng số câu sai. 4.2.2. Thảo luận những nguyên nhân chính gây ra lỗi sai về cách biểu đạt thì trong tiếng Anh 4.2.2.1. Nhóm lỗi dùng thì tương lai thay cho thì quá khứ 17