Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Ngôn ngữ học: Nghiên cứu ngôn ngữ trong văn bản hành chính tiếng Việt từ góc độ dụng học

1.<br /> VIỆN HÀN LÂM<br /> <br /> KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM<br /> HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI<br /> KHẢM<br /> ĐỖ THỊ THANH NGA<br /> <br /> NGHIÊN CỨU NGÔN NGỮ TRONG VĂN BẢN HÀNH CHÍNH<br /> TIẾNG VIỆT TỪ GÓC ĐỘ DỤNG HỌC<br /> <br /> Chuyên ngành: Ngôn ngữ học<br /> Mã số<br /> <br /> : 62.22.02.40<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIỄN SĨ NGÔN NGỮ HỌC<br /> PGS.<br /> <br /> HÀ NỘI, 2016<br /> <br /> Công trình được hoàn thành tại:<br /> HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. VŨ THỊ SAO CHI<br /> 2. TS. ĐỖ THỊ HIÊN<br /> <br /> Phản biện 1: GS.TS. Đỗ Việt Hùng<br /> Phản biện 2: GS.TS. Đinh Văn Đức<br /> Phản biện 3: PGS.TS. Phạm Văn Tình<br /> Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học<br /> viện tại: Học viện khoa học xã hội<br /> <br /> Vào hồi ...... giờ, ngày ....... tháng ...... năm 2016<br /> <br /> Có thể tìm hiểu luận án tại:<br /> - Thư viện Quốc gia Việt Nam<br /> - Thư viện Học viện Khoa học xã hội<br /> <br /> DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN<br /> QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN<br /> 1) Đỗ Thị Thanh Nga (2012), “Một vài trao đổi về việc dùng từ trong văn bản<br /> quản lí nhà nước”, Tạp chí NCKH trường ĐHSPII (Số 18/2012).<br /> 2) Đỗ Thị Thanh Nga (2012), “Những yêu cầu khi dùng từ Hán Việt trong văn<br /> bản hành chính”, Tạp chí Ngôn ngữ (số 6/2012).<br /> 3) Đỗ Thị Thanh Nga (2015),“Ngôn ngữ văn bản quy phạm pháp luật từ góc<br /> nhìn cấu trúc câu”, Hội thảo khoa học Quốc tế 2015 - Viện Ngôn ngữ học (Viện Hàn<br /> lâm khoa học xã hội Việt Nam).<br /> 4) Vũ Thị Sao Chi, Đỗ Thị Thanh Nga (2016), “Đặc điểm hành vi ngôn ngữ tái<br /> hiện trong văn bản hành chính”, Tạp chí ngôn ngữ (số 2/2016)<br /> 5) Đỗ Thị Thanh Nga (2016), “Hành vi ngôn ngữ và việc thực hiện hành vi ngôn<br /> ngữ trong văn bản quy phạm pháp luật”, Tạp chí Di sản (số 3/2016).<br /> 6) Vũ Thị Sao Chi, Đỗ Thị Thanh Nga (2016), “Đặc điểm cấu trúc lập luận trong<br /> văn bản tờ trình”, Tạp chí Ngôn ngữ (số 3/2016).<br /> 7) Đỗ Thị Thanh Nga (2016) “Chỉ dẫn lập luận trong văn bản hành chính tiếng<br /> Việt”, Tạp chí Ngôn ngữ và Đời sống (số 5/2016).<br /> 8) Đỗ Thị Thanh Nga (2016), “Cách trình bày luận cứ lập luận trong văn bản<br /> quản lí nhà nước”, Tạp chí Lý luận chính trị và Truyền thông (số 6/2016).<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI<br /> Văn bản hành chính tiếng Việt (VBHC) là loại văn bản được sử dụng trong hoạt<br /> động quản lí, tổ chức và điều hành xã hội để truyền đạt thông tin quản lí như các quy<br /> định, quyết định, mệnh lệnh, ý kiến trao đổi, giao dịch, cam kết, thỏa thuận về công<br /> việc…, thực hiện sự giao tiếp giữa các cơ quan, tổ chức, công dân với đối tác liên<br /> quan trên cơ sở pháp lí. Do đó, việc truyền tải thông tin trong VBHC phải đảm bảo sự<br /> chính xác, rõ ràng, chặt chẽ. Để biểu đạt thông tin trong VBHC, ngôn ngữ đóng vai<br /> trò rất quan trọng. Ngôn ngữ VBHC đã được quan tâm từ nhiều phía: Nhà nước, chủ<br /> thể soạn thảo, đối tượng tiếp nhận và các nhà nghiên cứu. Các kết quả nghiên cứu đã<br /> phần nào làm sáng tỏ đặc điểm cơ bản của ngôn ngữ hành chính hoặc yêu cầu về cách<br /> sử dụng ngôn ngữ trong VBHC nhằm đạt hiệu quả giao tiếp.<br /> Tuy nhiên, chưa có công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện về ngôn ngữ<br /> VBHC trên phương diện dụng học. Chúng tôi cho rằng, lí thuyết dụng học - lí thuyết<br /> nghiên cứu mối quan hệ giữa tín hiệu với người dùng nếu được soi chiếu vào VBHC<br /> thì sẽ làm sáng tỏ được nhiều nội dung của ngôn ngữ VBHC như: sẽ thấy được trong<br /> VBHC, hành vi ngôn ngữ nào là hành vi chủ đạo, các phương tiện ngôn ngữ được sử<br /> dụng để thực hiện hành vi đó như thế nào…; hoặc lập luận được tổ chức như thế nào,<br /> có khác biệt gì so với lập luận đời thường để đạt hiệu quả giao tiếp hành chính…<br /> Từ những lí do trên, chúng tôi lựa chọn vấn đề: “Nghiên cứu ngôn ngữ trong<br /> văn bản hành chính tiếng Việt từ góc độ dụng học” làm đề tài nghiên cứu.<br /> 2. MỤC ĐÍCH, NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU<br /> <br /> 2.1. Mục đích nghiên cứu<br /> Thực hiện đề tài này, luận án hướng đến mục đích làm sáng tỏ một số đặc điểm<br /> của ngôn ngữ hành chính trên phương diện dụng học như: hành vi ngôn ngữ<br /> (HVNN), ngữ cảnh chi phối tới cách thức sử dụng HVNN và mô hình, cách thức lập<br /> luận… để từ đó giúp cho việc định hướng trong việc sử dụng ngôn ngữ khi soạn thảo<br /> VBHC.<br /> <br /> 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu<br /> Luận án đặt ra những nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể như sau:<br /> - Hệ thống hóa các vấn đề nằm trong lí thuyết đại cương của dụng học về<br /> HVNN, lập luận... và một số vấn đề lí thuyết cơ bản về VBHC để làm cơ sở lí luận<br /> cho nghiên cứu của đề tài.<br /> - Khảo sát các HVNN có trong VBHC, xác định HVNN chủ đạo trong VBHC.<br /> Nghiên cứu trường hợp: Hành vi ngôn ngữ tái hiện (HVTH) trong VBHC.<br /> - Nhận diện, phân loại các dạng lập luận trong VBHC; xác định, miêu tả cấu<br /> trúc, quan hệ lập luận, hiệu lực lập luận trong VBHC; các chỉ dẫn lập luận (tác tử, kết<br /> tử) thường dùng trong VBHC. Khảo sát lập luận trong thể loại tờ trình (TTr).<br /> <br /> 1<br /> <br /> 3. ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU VÀ NGỮ LIỆU<br /> 3.1. Đối tượng nghiên cứu<br /> Đối tượng nghiên cứu của luận án là ngôn ngữ VBHC tiếng Việt hiện đại trên<br /> phương diện dụng học.<br /> 3.2 Phạm vi nghiên cứu<br /> Độ bao phủ của lí thuyết dụng học rất rộng, gồm nhiều nội dung như: hội thoại,<br /> quy chiếu và chỉ xuất, hành vi ngôn ngữ, nghĩa hiển ngôn, nghĩa hàm ẩn và lập luận.<br /> Do đối tượng nghiên cứu của luận án là ngôn ngữ trong VBHC – ngôn ngữ được sử<br /> dụng trong giao tiếp gián tiếp bằng văn bản viết với yêu cầu khắt khe về sự chính<br /> xác, tường minh, không dung chứa nghĩa hàm ẩn, cho nên phạm vi nghiên cứu được<br /> chúng tôi giới hạn, tập trung vào hai phương diện chính yếu là HVNN (nghiên cứu<br /> trường hợp HVTH) và lập luận.<br /> Để đảm bảo tính hiện đại, thời sự, nguồn ngữ liệu khảo sát được chúng tôi lựa<br /> chọn là một số thể loại VBHC của các cơ quan, tổ chức từ cấp Trung ương đến địa<br /> phương được ban hành từ năm 2005 đến nay. Số lượng là 129 VBHC (1067 trang<br /> A4) thuộc các thể loại: Hiến pháp, luật, nghị định, thông tư, chỉ thị, quyết định, báo<br /> cáo, tờ trình, biên bản, công văn, hợp đồng, đơn và một số loại giấy như giấy giới<br /> thiệu, giấy xác nhận...<br /> 4. PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA<br /> LUẬN ÁN<br /> Để giải quyết những nhiệm vụ nghiên cứu đặt ra, luận án sử dụng phương pháp<br /> luận duy vật biện chứng và phối hợp các phương pháp nghiên cứu, trong đó có một<br /> số phương pháp cơ bản sau: phương pháp miêu tả, phương pháp phân tích diễn ngôn,<br /> thủ pháp thống kê và thủ pháp so sánh.<br /> 5. ĐÓNG GÓP MỚI VỀ KHOA HỌC CỦA LUẬN ÁN<br /> Thông qua việc nghiên cứu ngôn ngữ trong VBHC tiếng Việt từ góc độ dụng<br /> học, luận án đã xác định hành vi điều khiển (HVĐK) và HVTH là hai HVNN chủ đạo<br /> trong VBHC tiếng Việt. Do đặc điểm và hoàn cảnh sử dụng nên hành vi tuyên bố<br /> (HVTB), hành vi cam kết (HVCK) xuất hiện với tần số thấp hơn. Riêng hành vi biểu<br /> cảm (HVBC) rất ít được sử dụng do đặc trưng của VBHC quy định.<br /> Khảo sát trường hợp HVTH trong VBHC, luận án đã chỉ ra được: Dấu hiệu để<br /> nhận diện HVTH; đưa ra khái niệm HVTH trong VBHC; chỉ ra đặc điểm biểu thức<br /> ngữ vi, phát ngôn ngữ vi của HVTH trong VBHC; phân loại HVTH trong VBHC và<br /> đặc biệt là xác định được ngữ cảnh sử dụng HVTH trong VBHC.<br /> Về phương diện lập luận, luận án đã chỉ ra những điểm riêng biệt của lập luận<br /> trong VBHC là luôn dùng luận cứ pháp lí (LCPL) và luận cứ thực tế (LCTT) để làm<br /> cơ sở lập luận; lập luận trong VBHC có sự hồi chiếu, liên kết với các văn bản bên<br /> ngoài và với những sự việc, vấn đề của thực tế quản lí, thực tế hoạt động có liên quan<br /> tới cơ quan, đơn vị, tổ chức. Luận án xác định được mô hình lập luận trong VBQPPL,<br /> VBCB và trong VBHC thông thường; chỉ ra cách trình bày luận cứ để có kết luận<br /> tường minh cho VBHC. Kết luận trong VBHC phải đúng quy định về pháp lí, phù<br /> hợp thực tiễn thì văn bản mới có tính khả thi. Luận án xác định được các loại tác tử,<br /> <br /> 2<br /> <br />