Tóm tắt luận án tiến sĩ Ngôn ngữ học: Văn chính luận Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh từ góc nhìn lý thuyết phân tích diễn ngôn

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> ĐẠI HỌC HUẾ<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC<br /> <br /> TRẦN BÌNH TUYÊN<br /> <br /> VĂN CHÍNH LUẬN<br /> NGUYỄN ÁI QUỐC -HỒ CHÍ MINH<br /> TỪ GÓC NHÌN LÝ THUYẾT PHÂN TÍCH DIỄN NGÔN<br /> <br /> Chuyên ngành: Ngôn ngữ học<br /> Mã số: 62.22.02.40<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ<br /> NGÔN NGỮ HỌC<br /> <br /> Huế, 2017<br /> <br /> Công trình được hoàn thành tại:<br /> Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học:<br /> 1. PGS.TS. Trương Thị Nhàn<br /> 2. TS. Nguyễn Thị Bạch Nhạn<br /> <br /> Phản biện 1:<br /> Phản biện 2:<br /> Phản biện 3:<br /> <br /> Luận án sẽ được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận án cấp Đại<br /> học Huế họp tại Thành phố Huế.<br /> vào hồi ………giờ……. ngày… tháng<br /> <br /> năm 2017<br /> <br /> Có thể tìm hiểu luận án tại Thư viện Quốc Gia<br /> <br /> 1<br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Lý do chọn đề tài<br /> Phân tích diễn ngôn là một trong những hướng nghiên cứu ngôn ngữ<br /> mới theo hệ hình chức năng luận: nghiên cứu ngôn ngữ trong giao tiếp,<br /> trong quá trình sử dụng; nhấn mạnh đến chức năng và tính mục đích của<br /> các hình thức ngôn ngữ trong quá trình hành chức. Bên cạnh đó, chúng<br /> tôi nhận thấy văn chính luận nói chung và văn chính luận Nguyễn Ái Quốc<br /> – Hồ Chí Minh nói riêng có những yếu tố phù hợp với hướng nghiên cứu<br /> của phân tích diễn ngôn (tính mục đích trong lựa chọn và sử dụng ngôn<br /> ngữ, mối quan hệ giữa ngữ cảnh với ngôn ngữ, sự tác động của ngôn ngữ<br /> đối với người tiếp nhận…) nhưng chưa được tiếp cận. Với những lý do<br /> trên, chúng tôi lựa chọn thực hiện đề tài nghiên cứu Văn chính luận<br /> Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh từ góc nhìn lý thuyết phân tích diễn ngôn.<br /> 2. Mục đích nghiên cứu<br /> – Làm sáng tỏ đặc điểm diễn ngôn chính luận Nguyễn Ái Quốc –<br /> Hồ Chí Minh từ quan điểm ngữ pháp chức năng hệ thống của Halliday về<br /> phương diện ngữ vực.<br /> – Góp phần chứng minh ngôn ngữ như một thực thể của xã hội, có<br /> mối quan hệ biện chứng với các yếu tố bên ngoài ngôn ngữ.<br /> – Góp phần vào việc phân tích những tác phẩm văn chính luận nói<br /> chung và văn chính luận Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh trong nhà trường.<br /> 3. Nhiệm vụ nghiên cứu<br /> Luận án xác định những nhiệm vụ nghiên cứu cơ bản sau:<br /> – Nghiên cứu lý thuyết:<br /> + Xác lập khung lý thuyết áp dụng cho phương pháp phân tích diễn ngôn<br /> nhằm xác định những bước khảo sát, phân tích cụ thể và những nội dung<br /> trọng tâm mà luận án hướng tới;<br /> + Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và nghiên cứu tổng quan làm cơ sở<br /> cho việc nghiên cứu.<br /> – Khảo sát, thu thấp ngữ liệu.<br /> – Từ khung lý thuyết áp dụng và những vấn đề lý luận đã được xác<br /> định, luận án tiến hành khảo sát, phân tích ngữ liệu một cách có hệ thống<br /> trên các phương diện đặc trưng về Trường, Không khí và Cách thức.<br /> – Rút ra những nhận xét tổng quát về vấn đề nghiên cứu.<br /> 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu<br /> – Đối tượng nghiên cứu của luận án là đặc điểm văn chính luận<br /> Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh qua các đặc trưng về Trường, đặc trưng<br /> về Không khí và đặc trưng về Cách thức.<br /> <br /> 2<br /> – Luận án sử dụng 13 tác phẩm tiêu biểu được in trong Hồ Chí Minh<br /> tuyển tập (Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, 2002) làm ngữ liệu để khảo sát<br /> vì đây là những ngữ liệu có tính chính danh và phổ biến nhất hiện nay.<br /> 5. Phương pháp nghiên cứu<br /> 5.1. Phương pháp thu thập ngữ liệu<br /> 5.2. Phương pháp phân tích ngữ liệu<br /> 5.2.1. Phương pháp phân tích diễn ngôn: Tập trung sử dụng khung lý<br /> thuyết ngữ pháp chức năng hệ thống của Halliday để phân tích các đặc<br /> điểm ngôn ngữ văn chính luận Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh nhằm<br /> làm rõ các phương diện: đặc trưng về Trường, đặc trưng về Không khí và<br /> đặc trưng về Cách thức.<br /> 5.2.2. Ngoài ra, luận án còn sử dụng các thủ pháp nghiên cứu như thủ<br /> pháp miêu tả định lượng, thủ pháp miêu tả định tính.<br /> 6. Ý nghĩa/đóng góp của luận án<br /> 6.1. Về lý luận<br /> Luận án góp phần khẳng định thêm giá trị của phương pháp phân<br /> tích diễn ngôn: không chỉ quan tâm đến hệ thống cấu trúc ngôn ngữ mà<br /> còn quan tâm đến các chức năng của ngôn ngữ; xem xét đối tượng nghiên<br /> cứu trong tính tổng thể, ngôn ngữ hành chức, ngôn ngữ hoạt động, tương<br /> tác xã hội hay việc sử dụng ngôn ngữ; qua đó chứng minh ngôn ngữ như<br /> một thực thể của xã hội, có mối quan hệ biện chứng với xã hội.<br /> 6.2. Về thực tiễn<br /> – Việc phân tích đặc điểm ngôn ngữ xét theo quan điểm của<br /> Halliday về các chức năng ngôn ngữ cũng như đặt ngôn ngữ trong mối<br /> quan hệ với các yếu tố của tình huống giao tiếp cụ thể sẽ giúp làm<br /> sáng tỏ đặc điểm văn chính luận Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh trên<br /> các phương diện: đặc trưng về Trường, Không khí và Cách thức; qua đó<br /> góp phần làm phong phú thêm hướng nghiên cứu cũng như những đặc<br /> điểm ngôn ngữ văn chính luận Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh.<br /> – Những kết quả nghiên cứu của luận án sẽ góp phần nâng cao hiệu<br /> quả tiếp nhận văn bản chính luận Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh trong<br /> chương trình Ngữ văn phổ thông.<br /> – Luận án cũng có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho việc<br /> dạy và học văn bản chính luận nói chung và sự nghiệp văn chương của<br /> Nguyễn Ái Quốc – Hồ Chí Minh nói riêng trong chương trình Ngữ văn<br /> phổ thông.<br /> <br /> CHƯƠNG 1<br /> TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN<br /> 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu<br /> 1.1.1. Tình hình nghiên cứu lý thuyết phân tích diễn ngôn<br /> 1.1.1.1. Về lý thuyết phân tích diễn ngôn<br /> <br /> 3<br /> a. Những nghiên cứu ở nước ngoài<br /> Những tác giả đầu tiên đề cập đến Phân tích diễn ngôn là Harris<br /> (1952), Mitchell (1957), Sinclair và Couthard (1975, 1977). Năm 1975,<br /> trong công trình Logic and conversation (Lôgích và hội thoại), Grice đã<br /> phác thảo lý thuyết về hàm ngôn (theory of implicature). Đến năm 1983,<br /> Brown và Yule trong Discourse Analysis (Phân tích diễn ngôn) đã<br /> nghiên cứu phân tích diễn ngôn một cách cụ thể cả về khái niệm, phương<br /> pháp và những cơ sở lý thuyết của việc phân tích diễn ngôn. Bên cạnh đó<br /> còn có các nhà ngôn ngữ khác có những nghiên cứu chuyên sâu về Phân<br /> tích diễn ngôn như Levinson (1983), Halliday (1985), Nunan (1997),…<br /> b. Ở Việt Nam<br /> Thời kỳ đầu, khi đối tượng nghiên cứu của ngôn ngữ vượt khỏi câu để<br /> hướng đến đối tượng văn bản, tiêu biểu có các tác giả như Trần Ngọc<br /> Thêm (1985), Diệp Quang Ban (1998, 2002),… đã bước đầu nghiên cứu<br /> các vấn đề liên quan đến giao tiếp, phân tích diễn ngôn và cấu tạo của văn<br /> bản. Ở giai đoạn tiếp theo, các tác giả như Nguyễn Thiện Giáp (2000),<br /> Đỗ Hữu Châu (2001) đã đề cập đến các vấn đề ngữ dụng học. Đặc biệt, với<br /> sự xuất hiện của những công trình của hai nhà nghiên cứu Nguyễn Hòa<br /> (Phân tích diễn ngôn: Một số vấn đề lý luận và phương pháp – 2003,<br /> Phân tích diễn ngôn phê phán, lý luận và phương pháp – 2006) và<br /> Diệp Quang Ban (Giao tiếp, diễn ngôn và văn bản – 2012), phân tích diễn<br /> ngôn mới thực sự được giới thiệu một cách cụ thể và có hệ thống.<br /> – Ngoài những tác giả đã nêu ở trên, chúng ta cũng cần nhắc đến một<br /> số tác giả khác như Cao Xuân Hạo (1991), Nguyễn Đức Dân (1996, 1998),<br /> Hoàng Phê (2003),... Những tác giả này, trong những công trình của<br /> mình, cũng đã đề cập đến các vấn đề liên quan đến diễn ngôn và phân<br /> tích diễn ngôn ở những góc độ khác nhau.<br /> 1.1.1.2. Về thực tiễn vận dụng lý thuyết phân tích diễn ngôn vào nghiên cứu<br /> các thể loại diễn ngôn trong tiếng Việt. Ở Việt Nam có nhiều công trình ứng<br /> dụng lý thuyết phân tích diễn ngôn vào nghiên cứu cụ thể với hai xu<br /> hướng: sử dụng cứ liệu ngôn ngữ trong các văn bản chính trị - xã hội và<br /> sử dụng cứ liệu là ngôn ngữ trong các tác phẩm văn học.<br /> 1.1.2. Tình hình nghiên cứu về văn chính luận NAQ – HCM<br /> a. Trên thế giới<br /> Những công trình cơ bản mang tính khái quát, tập trung nghiên cứu<br /> về hình tượng của tác giả cũng như tư tưởng, nội dung và nghệ thuật nói<br /> chung, chưa có những bài viết thực sự chuyên sâu về vấn đề ngôn ngữ.<br /> Tiêu biểu là các tác giả: N. I. Niculin (Nga), U. Bớcset (Úc), Apđen<br /> Malếch Khalin (Cộng hòa Ả Rập thống nhất), Saclơ Phuôc-ni-ô (Pháp),…<br /> b. Ở Việt Nam<br /> b1. Những nghiên cứu chung về ngôn ngữ văn chính luận Nguyễn Ái Quốc<br /> – Hồ Chí Minh. Chịu ảnh hưởng của khuynh hướng cấu trúc, các công<br /> <br />