Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Ngôn ngữ nghệ thuật trong văn xuôi của Ma Văn Kháng

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI<br /> <br /> ĐOÀN TIẾN DŨNG<br /> <br /> NGÔN NGỮ NGHỆ THUẬT<br /> TRONG VĂN XUÔI CỦA MA VĂN KHÁNG<br /> Chuyên ngành: Văn học Việt Nam<br /> Mã số: 62.22.01.21<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN<br /> <br /> HÀ NỘI – 2016<br /> <br /> Công trình đƣợc hoàn thành tại Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội<br /> <br /> Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:<br /> GS.TS. Trần Đăng Xuyền<br /> <br /> Phản biện 1: PGS.TS. Nguyễn Ngọc Thiện<br /> Tạp chí Diễn đàn Văn nghệ Việt Nam<br /> Phản biện 2: PGS.TS. Đoàn Đức Phƣơng<br /> Trƣờng Đại học KHXH&NV - ĐHQG Hà Nội<br /> Phản biện 3: PGS.TS. Tôn Phƣơng Lan<br /> Viện Văn học<br /> <br /> Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường họp tại<br /> Trường Đại học Sư phạm Hà Nội vào hồi …..giờ … ngày … tháng… năm…<br /> <br /> Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện: Thư viện Quốc Gia, Hà Nội<br /> hoặc Thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> <br /> 2<br /> <br /> DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC<br /> CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN<br /> 1.<br /> <br /> Đoàn Tiến Dũng (2013), “Vận dụng quan điểm tiếp cận đồng bộ<br /> trong dạy học văn bản Mùa lá rụng trong vườn Ngữ văn 12”, Tạp chí<br /> Giáo dục (312), tr.43-44.<br /> <br /> 2.<br /> <br /> Đoàn Tiến Dũng (2015), “Ngôn ngữ độc thoại nội tâm trong văn<br /> xuôi Ma Văn Kháng”, Tạp chí Khoa học, Trường Đại học Sư phạm<br /> Hà Nội (10), tr.97-103.<br /> <br /> 3.<br /> <br /> Đoàn Tiến Dũng (2015), “Ma Văn Kháng và những trang văn lấp<br /> lánh chất trữ tình”, Tạp chí Nhà văn và Tác phẩm (15), tr.117-121.<br /> <br /> 4.<br /> <br /> Đoàn Tiến Dũng (2016), “Ngôn ngữ đối thoại trong văn xuôi Ma<br /> Văn Kháng”, Tạp chí Ngôn ngữ & Đời sống (244), tr.92-97.<br /> <br /> 5.<br /> <br /> Đoàn Tiến Dũng (2016), “Những nguyên tắc cơ bản trong tổ chức<br /> ngôn ngữ nghệ thuật trong văn xuôi của Ma Văn Kháng”, Tạp chí Lý<br /> luận Phê bình văn học, nghệ thuật (42), tr.65-72.<br /> <br /> 6.<br /> <br /> Đoàn Tiến Dũng (2016), “Có một “miền đất vàng” trong tâm thức<br /> nhà văn”, Tạp chí Phansipăng (181) tr.67-73.<br /> <br /> 7.<br /> <br /> Đoàn Tiến Dũng (2016), “Một số thủ pháp nghệ thuật khi xây dựng<br /> nhân vật trong tiểu thuyết của Ma Văn Kháng”, Tạp chí Khoa học,<br /> Trường Đại học Tây Nguyên (16), tr.55-60.<br /> <br /> 8.<br /> <br /> Đoàn Tiến Dũng (2016), “Đối thoại liên nhân trong ngôn ngữ tiểu thuyết<br /> của Ma Văn Kháng”, Tạp chí Khoa học, Trường Đại học Tây Nguyên<br /> (18), tr.98-104.<br /> <br /> 3<br /> <br /> 1<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Lí do chọn đề tài<br /> Ma Văn Kháng là nhà văn tiêu biểu của nền văn học đương đại Việt Nam.<br /> Ông là một trong những cây bút có công mở đường cho sự nghiệp đổi mới văn<br /> học. Là một cây bút văn xuôi đĩnh đạc, chỉn chu và say mê sáng tạo, từ truyện<br /> ngắn đầu tay Phố cụt (1961) đến nay, ông đã có được một nghiệp văn gồm hơn 8<br /> (tám) nghìn trang in, với 19 (mười chín) tập truyện ngắn, 2 (hai) tập truyện vừa,<br /> 17 (mười bảy) cuốn tiểu thuyết, 3 (ba) truyện viết cho thiếu nhi, 1 (một) cuốn<br /> Hồi kí, 2 (hai) cuốn tiểu luận - phê bình. Ma Văn Kháng đã thực hiện một bước<br /> tiến trong ngôn ngữ nghệ thuật văn xuôi tiếng Việt. Ma Văn Kháng đã vinh dự<br /> được tặng Giải thưởng Văn học Nhà nước (2001), Giải thưởng Văn học Đông<br /> Nam Á (1998), Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (2012). Tính<br /> đến thời điểm hiện tại, chúng tôi khẳng định chưa có công trình nào nghiên cứu<br /> một cách toàn diện và hệ thống về ngôn ngữ văn xuôi của Ma Văn Kháng. Xuất<br /> phát từ thực tế nghiên cứu, chúng tôi thực hiện đề tài: “Ngôn ngữ nghệ thuật<br /> trong văn xuôi của Ma Văn Kháng”.<br /> 2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu<br /> 2.1. Đối tượng<br /> Đối tượng nghiên cứu của luận án là ngôn ngữ nghệ thuật trong văn xuôi<br /> của nhà văn Ma Văn Kháng.<br /> 2.2. Phạm vi nghiên cứu<br /> Ma Văn Kháng là một nhà văn viết nhiều thể loại: truyện ngắn, truyện vừa,<br /> tiểu thuyết, hồi kí, bút kí, tiểu luận – phê bình; nhưng tài năng nghệ thuật của ông<br /> được kết tinh chủ yếu ở hai thể loại truyện ngắn và tiểu thuyết. Về tiểu thuyết,<br /> Ma Văn Kháng đã xuất bản 17 tác phẩm. Về truyện ngắn, nhà văn đã cho in hàng<br /> trăm truyện ngắn, được chọn lọc... vì nhiều lí do, trong khuôn khổ của luận án,<br /> chúng tôi không thể khảo sát ngôn ngữ nghệ thuật trong toàn bộ các sáng tác văn<br /> xuôi của Ma Văn Kháng mà chỉ nghiên cứu ở hai thể loại nói trên, tập trung vào<br /> những tác phẩm mà chúng tôi cho là tiêu biểu, thể hiện được tài năng ngôn ngữ<br /> của nhà văn.<br /> 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu<br /> 3.1. Mục đích<br /> Trong công trình này, vận dụng lí thuyết về ngôn ngữ nghệ thuật, chúng tôi<br /> tập trung nghiên cứu ngôn ngữ nghệ thuật của Ma Văn Kháng một cách khá<br /> toàn diện và hệ thống.<br /> 3.2. Nhiệm vụ<br /> - Phân tích để làm rõ những nhân tố cơ bản ảnh hưởng đến sự hình thành<br /> ngôn ngữ nghệ thuật của Ma Văn Kháng; chỉ ra những nguyên tắc cơ bản tổ<br /> chức ngôn ngữ nghệ thuật của nhà văn.<br /> <br /> 2<br /> <br /> 4. Phƣơng pháp nghiên cứu<br /> - Phương pháp liên ngành; phương pháp loại hình; phương pháp nghiên<br /> cứu hệ thống; phương pháp so sánh; phương pháp thống kê phân loại; phương<br /> pháp phân tích tổng hợp.<br /> 5. Đóng góp của luận án<br /> Luận án là công trình chuyên biệt đầu tiên nghiên cứu ngôn ngữ nghệ thuật<br /> trong văn xuôi của Ma Văn Kháng một cách toàn diện và hệ thống.<br /> 6. Cấu trúc của luận án<br /> Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận án<br /> được chia làm 4 chương:<br /> Chương 1: Tổng quan vấn đề nghiên cứu (19 trang)<br /> Chương 2: Những nhân tố cơ bản ảnh hưởng đến sự hình thành ngôn ngữ<br /> nghệ thuật của Ma Văn Kháng (36 trang)<br /> Chương 3: Phương thức trần thuật, ngôn ngữ trần thuật, giọng điệu trần<br /> thuật trong văn xuôi của Ma Văn Kháng (49 trang)<br /> Chương 4: Ngôn ngữ nhân vật và một số biện pháp tu từ (39 trang)<br /> Chương 1<br /> TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU<br /> 1.1. Một số vấn đề về ngôn ngữ nghệ thuật<br /> 1.1.1. Về khái niệm ngôn ngữ, ngôn ngữ nghệ thuật<br /> Cuốn 777 khái niệm ngôn ngữ học định nghĩa: “ngôn ngữ là phương tiện<br /> cơ bản và quan trọng nhất của việc giao tiếp giữa các thành viên trong cộng<br /> đồng người và cũng là phương tiện phát triển của tư duy, bảo lưu các truyền<br /> thống văn hóa – lịch sử từ thế hệ này sang thế hệ khác. Từ điển giải thích thuật<br /> ngữ ngôn ngữ học quan niệm: “thuật ngữ ngôn ngữ cần được hiểu là ngôn ngữ tự<br /> nhiên của con người (đối lập với các ngôn ngữ nhân tạo và ngôn ngữ của động<br /> vật). F. Saussure cho rằng: “Ngôn ngữ chính là hệ thống những yếu tố và<br /> nguyên tắc có giá trị chung, là cơ sở để cấu tạo các lời nói”.<br /> Về khái niệm “ngôn ngữ nghệ thuật”, Từ điển giải thích thuật ngữ ngôn<br /> ngữ học định nghĩa: “ngôn ngữ nghệ thuật là ngôn ngữ mẫu mực đã được<br /> chuẩn hóa phục vụ cho tất cả các lĩnh vực giao tiếp giữa người với người, và<br /> giữ vai trò to lớn trong việc hình thành và phát triển tư duy, phát triển tâm lí,<br /> trí tuệ và toàn bộ các hoạt động tinh thần của con người”.<br /> 1.1.2. Nghiên cứu về ngôn ngữ ở nước ngoài<br /> Ở Trung Quốc từ thời cổ đại, đã có những cuộc thảo luận bàn về vấn đề<br /> triết học, ngôn ngữ, các nhà tư tưởng lớn cổ đại của Trung Quốc như Khổng<br /> Tử, Mạnh Tử, Lão Tử,... Ở Ấn Ðộ, bộ phận cổ nhất của kinh Vê-đa được viết<br /> khoảng 1500 đến 2000 năm TCN. Ở Hi Lạp - La Mã từ thế kỉ V-IV TCN cũng<br /> đã có những ý kiến có bàn đến ngôn ngữ. Aristote (384-347 TCN) quan tâm,<br /> <br />