Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Từ ngữ nghề nghiệp nghề biển ở Thanh Hóa (Từ bình diện ngôn ngữ - văn hóa)

Chia sẻ: Yumimi Yumimi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

83
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án nghiên cứu từ ngữ nghề biển ở Thanh Hóa mà cụ thể là lớp từ chỉ công cụ, phương tiện, quy trình hoạt động và sản phẩm nhằm làm rõ đặc trưng ngôn ngữ - văn hóa thể hiện trên các phương diện cấu tạo, nguồn gốc, ngữ nghĩa, định danh. Trên cơ sở đó, luận án chỉ ra những sắc thái tư duy văn hóa, nhận thức về nghề biển, góp phần bảo tồn ngôn ngữ - văn hóa dân tộc. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Ngữ văn: Từ ngữ nghề nghiệp nghề biển ở Thanh Hóa (Từ bình diện ngôn ngữ - văn hóa)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC VINH NGUYỄN VĂN DŨNG TỪ NGỮ NGHỀ NGHIỆP NGHỀ BIỂN Ở THANH HÓA (TỪ BÌNH DIỆN NGÔN NGỮ - VĂN HÓA) Chuyên ngành: Lý luận ngôn ngữ Mã số: 62.22.01.01 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN VINH - 2016 1 MỞ Đ U 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Sự phát triển của ngôn ngữ diễn ra liên tục và không đồng đều giữa các vùng miền, tầng lớp dân cư, các ngành nghề trong xã hội tạo nên sự phong phú và đa dạng vốn từ của dân tộc. Điều này dẫn đến một hệ quả là, bên cạnh ngôn ngữ toàn dân dùng chung cho toàn xã hội s xuất hiện những biến thể ngôn ngữ, trong đ c hệ thống vốn từ ngữ của những ngư i làm nghề g n với một nghề sản xuất - từ ngữ nghề nghiệp. Do đ , nghiên cứu từ nghề nghiệp là một sự cần thiết bởi n g p phần làm rõ bức tranh đa dạng của ngôn ngữ dân tộc. 1.2. Từ nghề nghiệp là công cụ, phương tiện hành nghề và giao tiếp đồng th i là phương tiện phản ánh văn h a của cư dân làm nghề. Trước xu thế công nghiệp hoá, hiện đại hoá diễn ra một cách mạnh m , hiện nay, nhiều làng nghề truyền thống đang dần bị mai một hoặc thay đổi, lớp từ của các nghề truyền thống cũng c nguy cơ biến mất. Cho nên, thu thập vốn từ nghề nghiệp truyền thống và nghiên cứu chúng về mặt ngôn ngữ văn h a không chỉ cần thiết mà còn cấp bách. Mặt khác, cho tới nay, công trình nghiên cứu từ nghề nghiệp từ bình diện ngôn ngữ - văn cũng còn t. Đây là kh a cạnh l luận và thực tiễn cần được quan tâm nghiên cứu. 1.3. Thanh H a là vùng đất địa linh nhân kiệt, c lịch sử lâu đ i. Quá trình khai thác biển của ngư i Việt cổ ở Thanh H a cũng tương đối sớm và c nhiều đặc điểm, dấu ấn văn h a biển đặc s c. Do vậy, nghiên cứu từ ngữ nghề biển không chỉ cho thấy giá trị về mặt ngôn ngữ mà còn tìm hiểu văn h a biển của địa phương, g p phần bảo tồn văn h a dân tộc. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích Luận án nghiên cứu từ ngữ nghề biển ở Thanh Hoá mà cụ thể là lớp từ chỉ công cụ, phương tiện, quy trình hoạt động và sản phẩm nhằm làm rõ đặc trưng ngôn ngữ - văn hoá thể hiện trên các phương diện cấu tạo, nguồn gốc, ngữ nghĩa, định danh. Trên cơ sở đ , luận án g p phần bảo tồn ngôn ngữ - văn hoá dân tộc. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Điều tra điền dã, thu thập vốn từ ngữ nghề biển ở địa bàn Thanh H a; trình bày tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở l thuyết của đề tài. - Miêu tả, phân t ch đặc trưng ngôn ngữ - văn h a thể hiện qua cấu tạo, nguồn gốc, định danh, ngữ nghĩa của lớp từ ngữ chỉ công cụ, phương tiện; lớp từ ngữ chỉ quy trình hoạt động và lớp từ ngữ chỉ sản phẩm nghề biển ở Thanh H a. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án lựa chọn 1587/1942 đơn vị từ ngữ nghề biển được thu thập từ điền dã gồm: lớp từ chỉ công cụ, phương tiện (543 đơn vị); lớp từ ngữ chỉ quy trình hoạt động (239 đơn vị) và lớp từ ngữ chỉ sản phẩm (805 đơn vị) của 3 nghề: nghề cá, nghề làm m m và nghề sản xuất muối làm đối tượng nghiên cứu. 2 3.2. Phạm vi và tư liệu nghiên cứu - Luận án nghiên cứu từ ngữ nghề biển và những vấn đề c liên quan về văn h a được phản ánh qua từ ngữ trên địa bàn vùng ven biển Thanh H a. - Tư liệu khảo sát được thu thập từ điền dã thực địa; từ các tài liệu, các sáng tác dân gian về nghề biển ở Thanh Hóa. 4. Các phƣơng pháp nghiên cứu Luận án sử dụng các phương pháp, thủ pháp nghiên cứu: Phương pháp điều tra điền dã; phương pháp thống kê; phương pháp phân t ch - tổng hợp; phương pháp nghiên cứu liên ngành; thủ pháp mô hình h a; thủ pháp so sánh. 5. Đóng góp của luận án: Luận án đã thu thập, thống kê được một số lượng vốn từ ngữ nghề biển thông qua điều tra điền dã. Đây là nguồn tư liệu ngôn ngữ quan trọng, bổ ch. Mặt khác, nghiên cứu từ ngữ nghề biển từ bình diện ngôn ngữ - văn h a, luận án đã không những làm rõ giá trị về mặt ngôn ngữ mà còn g p phần chỉ ra những đặc trưng về tư duy, nhận thức, s c thái văn h a địa phương xứ Thanh qua từ nghề nghiệp. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án 6.1. Ý nghĩa lý luận - Luận án đã tổng quan, khái quát l luận về từ nghề nghiệp và những vấn đề có liên quan; đưa ra quan niệm cũng như những căn cứ để xác định từ nghề nghiệp. - Luận án nghiên cứu từ ngữ nghề nghiệp theo hướng mới, đ là từ bình diện ngôn ngữ - văn h a. Những kết quả nghiên cứu của luận án g p phần thúc đẩy t ch cực phát triển chuyên ngành Từ vựng học tiếng Việt. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Vốn từ nghề biển thu thập được không những g p phần gìn giữ, bảo tồn giá trị văn hoá truyền thống về nghề biển xứ Thanh mà còn là tư liệu để làm từ điển nghề nghiệp, là tài liệu tham khảo hữu ch cho các nghiên cứu về ngôn ngữ, văn h a, xã hội lịch sử địa phương. 7. Bố cục của luận án Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở l thuyết của đề tài. Chương 2: Đặc trưng ngôn ngữ - văn h a của từ ngữ chỉ công cụ, phương tiện nghề biển ở Thanh Hóa. Chương 2: Đặc trưng ngôn ngữ - văn h a của từ ngữ chỉ quy trình hoạt động nghề biển ở Thanh H a. Chương 4: Đặc trưng ngôn ngữ - văn h a của từ ngữ chỉ sản phẩm nghề biển ở Thanh H a. 3 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT CỦA ĐỀ TÀI 1.1. T ng quan t nh h nh nghiên cứu 1.1.1. Những công trình nghiên cứu về từ ngữ nghề nghiệp Luận án đã điểm qua các công trình nghiên cứu của L.A. apanađze và A.V. Superanskaja, V.D. Bonđaletop, IU.V.Rozdextvenxki. hi bàn về từ điển bách khoa và thuật ngữ các tác giả đã n i đến tên gọi và nghĩa của từ nghề nghiệp mà không đi sâu nghiên cứu các mặt của lớp từ này Những vấn đề chung khái quát về từ ngữ nghề nghiệp được đề cập đến trong các giáo trình từ vựng của các tác giả như: Nguyễn Văn Tu (1968); Đỗ Hữu Châu (1981); Mai Ngọc Chừ, Vũ Đức Nghiệu, Hoàng Trọng Phiến (1997); Nguyễn Thiện Giáp (1978)...Luận án cũng điểm các nghiên cứu cụ thể thể hiện qua các bài viết của các tác giả: Hoàng Trọng Canh, Lê Viết Chung, Phạm Hùng Việt và một số các luận văn của các tác giả: Ngôn Thị B ch, Trần Thị Ngọc Hoa, Trong đ , đề tài khoa học cấp viện của Viện Ngôn ngữ học Từ ngữ nghề nghiệp gốm sứ Bát Tràng (2002) do tác giả Nguyễn Văn hang làm chủ nhiệm đề tài là một trong các tài liệu gợi rất nhiều cho chúng tôi thực hiện đề tài này. Nhìn chung, các công trình trên chủ yếu mới nêu khái quát, chưa nghiên cứu sâu từ ngữ nghề nghiệp một cách hệ thống trên các phương diện cấu tạo, định danh, ngữ nghĩa từ bình diện ngôn ngữ - văn h a. 1.1.2. Những công trình nghiên cứu về từ ngữ nghề biển Nghiên cứu về từ ngữ nghề biển hiện nay tiêu biểu c hai công trình khoa học cấp bộ và cấp nhà nước do Hoàng Trọng Canh làm chủ nhiệm đề tài: Từ nghề nghiệp trong ph ng ngữ ghệ T nh ( u h o sát p từ nghề á n n m muối) (2004) và công trình ghi n ứu từ ngữ - v n h nghề i n Th nh - ghệ T nh (2014, tác giả luận án này là một thành viên). Hai công trình trên đã đề cập một cách hệ thống, chi tiết từ ngữ nghề biển; phân t ch mô hình cấu tạo, phương thức định danh, đặc trưng ngữ nghĩa, một số nét văn h a biển thông qua vốn từ ngữ nghề biển vùng Thanh - Nghệ Tĩnh. Một số bài viết của hai tác giả Hoàng Trọng Canh, Phạm Tất Th ng nghiên cứu một số phương diện ngôn ngữ lớp từ đánh cá, làm muối ở Nghệ Tĩnh. Từ đánh cá một số địa bàn như ở Nghệ An, Hà Tĩnh, Đà Nẵng cũng được Nguyễn Thị Quỳnh Trang, Nguyễn Thị Hòa, Lương Vĩnh An nghiên cứu trong các luận văn tốt nghiệp cao học tại Đại học Vinh. Ngoài ra, ít nhiều từ nghề đánh cá một số vùng cũng được thu thập trong một số công trình về nghề và làng nghề đánh cá theo hướng nghiên cứu kinh tế -văn h a xã hội, tiêu biểu là chuyên khảo Đời sống xã hội - inh tế ủ ng dân và dân vùng i n m Bộ (2014) của Phan Thị Yến Tuyết. 4 1.1.3. Những công trình nghiên cứu về từ ngữ nghề biển ở Thanh Hóa Ngư i đầu tiên đề cập đến vấn đề này là học giả ngư i Pháp Ch. Robequain vào năm 1929 trong cuốn Le Thanh Hoa. Từ ngữ nghề biển ở Thanh H a cũng t nhiều được đề cập đến trong các công trình về địa ch Thanh H a, văn học dân gian Thanh Hóa...Tuy nhiên, nhìn chung các công trình đ chủ yếu n i về lịch sử, văn h a dân gian mà không nghiên cứu mặt ngôn ngữ - văn h a của từ nghề nghiệp. Nghiên cứu về từ ngữ nghề biển ở Thanh H a dưới g c độ ngôn ngữ học cho tới nay mới c tác giả Nguyễn Thị Duyên với luận văn h o sát từ h nghề i n u ộ - Th nh (2010). Như vậy, cho tới nay chưa c công trình nào được công bố mà vốn từ nghề biển Thanh H a được thu thập trên toàn vùng, nghiên cứu chúng trên những phương diện khác nhau theo hướng ngôn ngữ - văn h a. Đây là cơ sở l luận và thực tiễn để chúng tôi thực hiện đề tài này. 1.2. Cơ sở lý thuy t của đề tài 1.2.1. Những v n đề chung về từ ngữ nghề nghiệp 1.2.1.1. hái niệm từ ngữ nghề nghiệp . Qu n niệm từ ngữ nghề nghiệp ủ á tá gi n ngoài: L.A. apanađze và A.V. Superanskaja khi bàn về thuật ngữ và danh pháp cũng đã cho rằng c một lớp từ ngữ do một tầng lớp ngư i làm nghề trong xã hội tạo ra để phục vụ cho quá trình giao tiếp nghề nghiệp nhưng các tác giả lại không nêu định nghĩa về từ nghề nghiệp.. . Qu n niệm về từ ngữ nghề nghiệp ủ á nhà ngôn ngữ họ trong n : Luận án đã dẫn ra quan niệm của Lưu Văn Lăng (1960), Nguyễn Văn Tu (1968), Đỗ Hữu Châu (1981), Nguyễn Thiện Giáp (2010) về từ nghề nghiệp và phân t ch cho thấy quan niệm của các tác giả không c được sự thống nhất. Tuy vậy, quan niệm của các tác giả là cơ sở cho chúng tôi nêu lên một cách hiểu chung về từ nghề nghiệp. . Qu n niệm về từ nghề nghiệp ợ sử dụng trong u n án Những từ ngữ chỉ công cụ, phương tiện, quá trình hoạt động, sản phẩm của nghề, được ngư i trong nghề sử dụng một cách quen thuộc tự nhiên để hành nghề. Nếu xét theo mức độ phổ biển, c thể hình dung từ nghề nghiệp bao gồm 3 loại: 1) Những từ chỉ công cụ, hoạt động, sản phẩm của nghề nhưng ngư i ngoài nghề ở nhiều địa phương cũng c thể hiểu và dùng; 2). Những từ chỉ công cụ, hoạt động, sản phẩm của nghề nhưng ngư i ngoài nghề cũng dùng quen thuộc trong một vùng phương ngữ. 3) Những từ chỉ công cụ, hoạt động, sản phẩm của nghề g n với từng thổ ngữ, thư ng ngư i ngoài nghề không hiểu. 1.2.1.2. tr ủ từ nghề nghiệp trong từ v ng một ngôn ngữ: Từ ngữ nghề nghiệp là lớp từ ngữ của những ngư i làm nghề, được sử dụng hạn chế về mặt xã hội, thuộc phong cách khẩu ngữ . 1.2.2. ối qu n hệ giữ từ nghề nghiệp v i á p từ ngữ há . Từ nghề nghiệp và từ toàn dân: Từ nghề nghiệp và từ toàn dân tuy khác nhau về phạm vi sử dụng, đối tượng ngư i dùng, nội dung phản ánh, phong cách sử dụng và vai trò đối với hệ thống ngôn ngữ dân tộc nhưng lại c mối quan hệ khăng kh t, qua lại với nhau.