Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Nhân học: Biến đổi văn hóa ở làng người Kinh dưới tác động của tái định cư khu kinh tế Dung Quất

VIỆN HÀN LÂM<br /> KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM<br /> HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI<br /> <br /> Đinh Như Hoài<br /> <br /> BIẾN ĐỔI VĂN HÓA Ở LÀNG NGƯỜI KINH<br /> DƯỚI TÁC ĐỘNG CỦA TÁI ĐỊNH CƯ<br /> KHU KINH TẾ DUNG QUẤT<br /> Chuyên ngành: Nhân học<br /> Mã số : 62 31 03 02<br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ NHÂN HỌC<br /> <br /> HÀ NỘI - 2016<br /> <br /> Công trình được hoàn thành tại: Học viện Khoa học xã hội,<br /> Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam<br /> Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. Trần Văn Hà<br /> 2. PGS.TS. Bùi Văn Đạo<br /> <br /> Phản biện 1: PGS.TS. Lâm Bá Nam<br /> Phản biện 2: PGS.TS. Lê Ngọc Thắng<br /> Phản biện 3: PGS.TS. Nguyễn Ngọc Thanh<br /> Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án tiến sĩ<br /> cấp Học viện, họp tại Học viện Khoa học Xã hội, 477 Nguyễn<br /> Trãi, Thanh Xuân, Hà Nội.<br /> Vào hồi ………. giờ …… phút,<br /> năm……..<br /> <br /> ngày …… tháng……….<br /> <br /> Có thể tìm hiểu luận án tại:<br /> - Thư viện Quốc gia<br /> - Thư viện Học viện Khoa học xã hội<br /> - Thư viện Viện Khoa học xã hội Vùng Trung Bộ<br /> <br /> 1<br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài<br /> Từ sau Đổi mới (1986) đến nay, nhiều Khu kinh tế (KKT)<br /> trọng điểm được xây dựng ở miền Trung, trong đó có KKT Dung<br /> Quất, được mở rộng và phát triển từ Khu công nghiệp Dung Quất,<br /> diện tích 10.300 ha, thuộc địa bàn huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi.<br /> Đây là KKT tổng hợp, đa ngành, đa lĩnh vực, gồm công nghiệp lọc<br /> dầu - hóa dầu - hóa chất, các ngành công nghiệp có quy mô lớn, công<br /> nghiệp hàng tiêu dùng, gắn với phát triển và khai thác cảng biển.<br /> Hơn một thập niên vừa qua, đã có một số nghiên cứu đánh giá<br /> tác động tích cực và tiêu cực về tình hình đời sống của người dân tái<br /> định cư (TĐC) dưới tác động của KKT Dung Quất. Song, những tiếp<br /> cận từ góc độ dân tộc học/ nhân học về biến đổi văn hóa làng người<br /> Kinh TĐC ở KKT Dung Quất vẫn còn rất ít ỏi và chưa hệ thống. Vấn<br /> đề đặt ra liên quan đến câu chuyện mất đất, ảnh hưởng nặng nề đối<br /> với sự ổn định sinh kế lâu dài và bền vững cũng như sự thích nghi<br /> với môi trường văn hóa mới tại khu TĐC đối với từng loại hình làng<br /> thuần nông, thuần ngư hay bán nông bán ngư của người Kinh ven<br /> biển có lịch sử lập làng và truyền thống văn hóa như thế nào còn bỏ<br /> ngỏ. Vì vậy, đi sâu tìm hiểu biến đổi văn hóa và sự thích nghi của<br /> cộng đồng dân cư trong bối cảnh di dân, TĐC không tự nguyện gắn<br /> với sự hình thành, phát triển của KKT Dung Quất, làm rõ tính đa<br /> dạng và phong phú bức tranh biến đổi của văn hóa làng người Kinh<br /> TĐC ở một địa phương ven biển miền Trung mang ý nghĩa khoa học<br /> sâu sắc.<br /> Ở chiều cạnh khác, trong quá trình phát triển xã hội và quản lý<br /> sự phát triển xã hội ở các loại hình làng ven biển miền Trung dưới<br /> tác động của các dự án phát triển đang cho thấy những tiếp cận liên<br /> ngành không chỉ về văn hóa vật chất, văn hóa tinh thần và văn hóa xã<br /> hội đối với các cộng đồng mà còn là những vấn đề tạo sinh kế mới,<br /> <br /> 2<br /> khởi nghiệp, giải quyết công ăn việc làm với lao động trẻ và an ninh<br /> xã hội, v.v… còn hạn chế. Tuy nhiên, đây là những vấn đề bức thiết<br /> có ý nghĩa thực tiễn cao đối với sự phát triển bền vững ở các làng<br /> người Kinh TĐC KKT Dung Quất cần được tìm tòi, đánh giá ở các<br /> chiều cạnh trong quan hệ tổng thể: sinh kế, xã hội, môi trường và<br /> văn hóa.<br /> Trên cơ sở nhận thức như vậy, và với khuôn khổ của đề tài<br /> luận án tiến sỹ Nhân học, NCS chỉ lựa chọn vấn đề “Biến đổi văn<br /> hoá ở làng người Kinh dưới tác động của tái định cư khu kinh tế<br /> Dung Quất” làm luận án của mình. Hy vọng, luận án sẽ góp thêm<br /> những tư liệu, đánh giá mới từ góc nhìn của khoa học chuyên ngành<br /> Nhân học.<br /> 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án<br /> Thứ nhất, giới thiệu thực trạng văn hóa làng người Kinh KKT<br /> Dung Quất trước TĐC (năm 1995).<br /> Thứ hai, làm sáng tỏ quá trình và thực trạng biến đổi văn<br /> hóa làng người Kinh TĐC từ khi TĐC đến thời điểm nghiên cứu<br /> (2012-2015).<br /> Thứ ba, phân tích, đánh giá tác động của TĐC đến biến đổi<br /> văn hóa làng TĐC KKT Dung Quất.<br /> Thứ tư, đề xuất một số kiến nghị, giải pháp góp phần xây dựng<br /> chính sách phát triển kinh tế - xã hội nói chung và phát triển văn hóa<br /> làng nói riêng theo hướng bền vững ở các khu TĐC của người Kinh<br /> KKT Dung Quất.<br /> 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án<br /> Đối tượng nghiên cứu. Luận án tập trung nghiên cứu biến đổi<br /> văn hóa làng người Kinh ở địa bàn TĐC dưới tác động của KKT<br /> Dung Quất. Khái niệm văn hóa làng trong luận án được hiểu theo<br /> nghĩa rộng, bao gồm bốn thành tố là sinh kế, văn hóa xã hội, văn hóa<br /> vật chất và văn hóa tinh thần.<br /> <br /> 3<br /> Phạm vi nghiên cứu. Về thời gian, luận án nghiên cứu thực<br /> trạng văn hóa làng của người Kinh TĐC trước thời điểm TĐC (năm<br /> 1995) và những biến đổi của văn hóa làng người Kinh tại các điểm<br /> nghiên cứu dưới tác động của KKT Dung Quất trong thời gian từ khi<br /> TĐC (1995) đến năm 2015. Tức là, so sánh sự biến đổi văn hoá trước<br /> và sau khi TĐC, chứ không phải so sánh sau TĐC với làng cổ.<br /> Về địa điểm, luận án chọn 3 khu TĐC thuộc địa bàn huyện<br /> Bình Sơn, gồm khu TĐC An Quang, thôn Thạnh Thiện xã Bình<br /> Thanh Tây; khu TĐC Giếng Hố, thôn Lệ Thuỷ, xã Bình Trị và khu<br /> TĐC Vĩnh Trà, thôn Vĩnh Trà xã Bình Thạnh. Đây là 3 cộng đồng<br /> người Kinh có thời điểm di dân, chính sách đền bù giải toả và mức<br /> độ giao lưu tiếp biến văn hoá khác nhau; đồng thời, khả năng “thích<br /> ứng” văn hoá khi TĐC không giống nhau.<br /> 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án<br /> 4.1 Phương pháp luận<br /> Luận án được hoàn thành dựa trên quan điểm triết học của chủ<br /> nghĩa duy vật biện chứng, duy vật lịch sử để nhìn nhận sự vật, hiện<br /> tượng trong biến đổi văn hoá dưới tác động của dự án phát triển phải<br /> TĐC. Trên cơ sở nền tảng tư tưởng của Hồ Chí Minh và những quan<br /> điểm tiếp cận mới của Đảng, Nhà nước, nhất là chính sách di dân,<br /> TĐC của Chính phủ Việt Nam, có tham khảo chính sách TĐC của<br /> các tổ chức quốc tế lớn, luận án đã tiếp cận nghiên cứu và giải quyết<br /> các vấn đề khoa học từ góc nhìn nhân học. Hơn nữa, các chính sách<br /> đặc thù đối với các dự án phát triển kinh tế trọng điểm, chính sách<br /> phát triển văn hoá trong bối cảnh xây dựng nông thôn mới hiện nay,<br /> đặc biệt là ở địa bàn ven biển Nam Trung Bộ được luận án tiếp thu<br /> để có đề xuất, kiến nghị về giải pháp.<br /> 4.2. Phương pháp nghiên cứu<br /> - Sử dụng, đánh giá nguồn tài liệu thứ cấp. Luận án có phân<br /> tích, tham khảo, kế thừa các nguồn tài liệu có sẵn liên quan đến đề<br /> tài nghiên cứu, bao gồm các văn kiện, Nghị quyết, Quyết định của<br /> <br />