Tóm tắt Luận án tiến sĩ Nông nghiệp: Nghiên cứu quản lý và sử dụng đất bãi bồi ven sông Hồng tỉnh Phú Thọ

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> HOÀNG THỊ HƯƠNG<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ VÀ SỬ DỤNG ĐẤT BÃI BỒI VEN<br /> SÔNG HỒNG TỈNH PHÚ THỌ<br /> <br /> <br /> Chuyên ngành: Quản lý đất đai<br /> <br /> Mã số: 9 85 01 03<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2018<br /> Công trình hoàn thành tại:<br /> HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM<br /> <br /> <br /> Người hướng dẫn: PGS.TS. Cao Việt Hà<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Phản biện 1: PGS.TS. Vũ Năng Dũng<br /> Hội Khoa học đất Việt Nam<br /> <br /> <br /> Phản biện 2: PGS.TS. Trần Văn Tuấn<br /> Trường Đại học KHTN Hà Nội<br /> <br /> <br /> Phản biện 3: TS. Nguyễn Thị Hồng Hạnh<br /> Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng đánh giá luận án cấp Học viện họp tại<br /> Học viện Nông nghiệp Việt Nam<br /> vào hồi giờ phút, ngày tháng năm 2018<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện:<br /> Thư viện Quốc gia Việt Nam<br /> Thư viện Lương Định Của - Học viện Nông nghiệp Việt Nam<br /> <br /> <br /> 2<br />  PHẦN 1. MỞ ĐẦU<br /> <br /> 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI<br /> Việt Nam là quốc gia có diện tích đất bãi bồi ven sông (BBVS) khá lớn,<br /> (khoảng 2.541.500ha) được bồi tụ từ hệ thống sông, ngòi dày đặc và phân bố từ<br /> Bắc đến Nam (Nguyễn Bằng, 2010). Hiện nay, đất nông nghiệp ngày càng bị suy<br /> giảm về diện tích và chất lượng bởi các nguyên nhân tự nhiên và con người trong<br /> khi nhu cầu sử dụng đất ngày càng tăng. Vì vậy, việc quản lý, bảo vệ, sử dụng tài<br /> nguyên đất nói chung và đất BBVS nói riêng một cách hiệu quả nhằm đáp ứng yêu<br /> cầu phát triển bền vững là mục tiêu quan trọng của mỗi quốc gia.<br /> Bộ Tài nguyên và Môi trường đã ban hành một số văn bản quy phạm pháp<br /> luật để quản lý và sử dụng đất BBVS hiệu quả như: Thông tư số 09/2013/TT-<br /> BTNMT quy định về quản lý, sử dụng đất bãi bồi ven sông, đất bãi bồi ven biển,<br /> đất có mặt nước ven biển; Thông tư số 02/2015/TT-BTNMT về hướng dẫn thực<br /> hiện quản lý đất bãi bồi ven sông, ven biển. Các văn bản này đã được chính<br /> quyền các địa phương có đất BBVS triển khai thực hiện một cách nghiêm túc và<br /> đã làm cải thiện đáng kể công tác quản lý, sử dụng đất BBVS. Mặc dù vậy, cho<br /> đến thời điểm hiện nay công tác quản lý đất BBVS đã và đang bộc lộ nhiều bất<br /> cập như: Chưa theo kịp với yêu cầu cuộc sống cũng như những diễn biến thực tế<br /> ở địa phương; chưa luật hóa đầy đủ các quy định để điều chỉnh mối quan hệ liên<br /> quan trong quản lý và sử dụng đất; các cơ chế, chính sách liên quan còn chưa<br /> toàn diện. Những vấn đề trên đã dẫn đến hệ quả là công tác quản lý đất đai chưa<br /> chặt chẽ, sử dụng còn kém hiệu quả, nguồn thu ngân sách từ sử dụng đất bãi bồi<br /> chưa tương xứng với tiềm năng và lợi thế của đất…<br /> Phú Thọ là một trong chín tỉnh ở Việt Nam có sông Hồng chảy qua. Theo<br /> thống kê của Sở TN&MT Phú Thọ (2015), tổng diện tích đất bãi bồi ven sông Hồng<br /> (BBVSH) của tỉnh là 1.180,35ha đang được khai thác sử dụng cho các mục tiêu khác<br /> nhau. Đây là một tỉnh mang đầy đủ các đặc trưng, đặc điểm cả về góc độ công tác<br /> quản lý cũng như phương diện sử dụng đất bãi BBVS của một tỉnh trung du chuyển<br /> tiếp với đồng bằng. Để quản lý, sử dụng quỹ đất này hiệu quả rất cần có một nghiên<br /> cứu sâu, toàn diện về các vấn đề liên quan đến quản lý và sử dụng đất BBVS. Trên<br /> cơ sở đó, NCS đã tiến hành đề tài nhằm đóng góp thêm các luận cứ khoa học để<br /> nâng cao hiệu quả công tác quản lý và sử dụng đất BBVS của tỉnh Phú Thọ nói riêng<br /> và trên cả nước nói chung trong thời gian tới.<br /> 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU<br /> - Đánh giá thực trạng quản lý và sử dụng đất bãi bồi ven sông Hồng tỉnh<br /> Phú Thọ.<br /> - Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý và sử dụng đất<br /> bãi bồi ven sông Hồng tỉnh Phú Thọ.<br /> <br /> <br /> <br /> 1<br /> 1.3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU<br /> - Phạm vi thời gian: Đề tài nghiên cứu, phân tích thông tin, số liệu trong giai<br /> đoạn 2010-2015. Thời gian theo dõi mô hình, điều tra số liệu, điều tra nông hộ<br /> được tiến hành trong 2 năm 2015 và 2016.<br /> - Phạm vi về nội dung:<br /> + Đối với công tác quản lý nhà nước về đất đai đề tài tập trung nghiên<br /> cứu 7 nội dung có liên quan trực tiếp tới quản lý đất bãi bồi ven sông Hồng<br /> (BBVSH): (i) Công tác ban hành văn bản về sử dụng đất BBVS của địa<br /> phương; (ii) Công tác đo đạc, thống kê, kiểm kê; (iii) Công tác xây dựng quy<br /> hoạch, kế hoạch sử dụng đất; (iv) Công tác giao đất, cho thuê đất; (v) Công tác<br /> cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất; (vi) Thực hiện nghĩa vụ tài chính về<br /> đất đối với Nhà nước; (vii) Công tác thanh tra, kiểm tra;<br /> + Đối với sử dụng đất đề tài tập trung nghiên cứu 3 nội dung: (i) Thực<br /> trạng biến động BBVSH tỉnh Phú Thọ; (ii) Thực trạng sử dụng đất BBVSH tỉnh<br /> Phú Thọ; (iii) Hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp trên BBVSH của tỉnh.<br /> 1.4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN<br /> Đã phát hiện được một số hạn chế và bất cập trong công tác quản lý và sử<br /> dụng đất bãi bồi ven sông: Còn thiếu các văn bản hướng dẫn quản lý và sử dụng<br /> đất BBVS theo tiềm năng đất đai; Thiếu thống nhất trong công tác giao đất, cho<br /> thuê đất giữa các địa phương trong tỉnh.<br /> Đã xác định được 4 mô hình sử dụng đất sản xuất nông nghiệp có hiệu quả<br /> cao (cỏ, rau an toàn, táo và chuối) phù hợp với tiềm năng đất đai và đáp ứng được<br /> nhu cầu của người dân tỉnh Phú Thọ.<br /> 1.5. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI<br /> - Ý nghĩa khoa học: Luận án góp phần bổ sung và làm rõ thêm cơ sở lý<br /> luận liên quan đến công tác quản lý và sử dụng đất BBVS ở Việt Nam.<br /> - Ý nghĩa thực tiễn: Góp phần hoàn thiện cơ chế chính sách đối với đất<br /> BBVSH nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng đất BBVSH tỉnh Phú Thọ.<br /> <br /> PHẦN 2. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU<br /> 2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ VÀ SỬ DỤNG ĐẤT BÃI BỒI VEN SÔNG<br /> 2.1.1. Khái niệm về đất bãi bồi ven sông<br /> Theo Richard and Scott (2007): Đất bãi bồi ven sông được hình thành chủ<br /> yếu do phù sa bồi đắp, nó là khu vực liền kề, kết nối giữa nước bề mặt và khu vực<br /> đất trên cao. Văn phòng Quản lý đất của Texas, Hoa Kỳ (2013) đã đưa ra khái<br /> niệm gần tương tự: Đất bãi bồi ven sông là vùng chuyển tiếp giữa hệ thống thủy<br /> sinh và trên cạn.<br /> Đối với Việt Nam: Đất bãi bồi ven sông, ven biển bao gồm đất bãi bồi<br /> ven sông, đất cù lao trên sông, đất bãi bồi ven biển và đất cù lao trên biển<br /> (Điều 80, Luật Đất đai năm 2003). Đất bãi bồi là đất được hình thành ven sông,<br /> <br /> <br /> 2<br /> ven cù lao trên sông do phù sa bồi tụ (UBND tỉnh An Giang, 2012). Ở góc độ<br /> khác, theo Viện Ngôn ngữ (2002): Bãi là khoảng đất bồi ven sông, ven biển<br /> hoặc nổi lên ở giữa dòng nước lớn.<br /> Từ cơ sở tiếp cận các khái niệm của thế giới và Việt Nam, chúng tôi cho<br /> rằng: Đất bãi bồi ven sông là đất được hình thành do quá trình lắng đọng, bồi tụ<br /> của phù sa sông được chuyển tiếp giữa hệ thống thủy sinh và trên can, được giới<br /> hạn bởi phạm vi đê sông.<br /> 2.1.2. Quá trình hình thành, đặc điểm, phân loại và tính chất của đất bãi<br /> bồi ven sông<br /> 2.1.2.1. Quá trình hình thành và phân bố<br /> - Quá trình hình thành: Đất BBVS được hình thành do bồi tụ phù sa của<br /> các hệ thống sông tạo nên. Đất BBVS có thể còn do quá trình phân hủy các chất<br /> hữu cơ như xác động thực vật sinh sống ở các dòng sông lớn lâu ngày tạo thành<br /> (Bộ NN&PTNT, 2009a).<br /> - Phân bố: Đất BBVS được phân bố dọc theo các con sông từ Bắc đến<br /> Nam, chia 3 lưu vực sông (đất phù sa đồng bằng sông Hồng, đất phù sa hệ thống<br /> sông miền Trung, đất phù sa đồng bằng sông Cửu Long) (Nguyễn Bằng, 2010).<br /> 2.1.2.2. Đặc điểm của đất bãi bồi ven sông<br /> - Đặc điểm về cấu tạo địa chất, địa hình: Do vị trí và đặc điểm hình thành,<br /> nên đất BBVS thường có cấu tạo địa chất yếu. Ðất thường có địa hình bằng<br /> phẳng, dễ dàng canh tác và điều tiết nước, thích hợp với nhiều loại cây trồng<br /> nông nghiệp, được thục hóa qua tác động định hướng của con người nên có độ<br /> phì nhiêu thực tế cao.<br /> - Đặc điểm về tính biến động cả về diện tích và chất lượng: Do đất BBVS<br /> được hình thành từ quá trình bồi lắng, có cấu tạo địa chất yếu, nằm ở vị trí tiếp<br /> xúc với dòng chảy của sông, do vậy nó chịu sự tác động và chi phối của nhiều<br /> yếu tố: loại đất; kích thước và tốc độ dòng chảy của sông; khí hậu, thời tiết của<br /> khu vực; hệ sinh thái ven bờ và hệ sinh thái thủy sinh; độ ẩm; các hoạt động can<br /> thiệp của con người.<br /> - Đặc điểm về hệ sinh thái ven sông<br /> Đất ven sông là một thành tố quan trong của hệ sinh thái ven sông, vì thế<br /> nó có đặc điểm của hệ sinh thái đặc thù này. Hệ sinh thái ven sông được cấu trúc<br /> hợp thành từ 2 phân nhánh: hệ sinh thái thủy sinh và hệ sinh thái trên cạn.<br /> 2.1.2.3. Phân loại đất bãi bồi ven sông của Việt Nam<br /> - Phân loại theo Bộ NN&PTNT (2009) gồm 7 loại đất là: Đất phù sa được<br /> bồi hàng năm, đất phù sa không được bồi hàng năm, đất phù sa glây, đất phù sa<br /> có tầng loang lổ đỏ vàng, đất phù sa úng nước, đất phù sa phủ trên nền cát biển<br /> và đất phù sa ngòi suối.<br /> - Phân loại theo FAO (viện QH&TKNN 1998) gồm 5 đơn vị: Đất phù sa<br /> <br /> <br /> 3<br /> trung tính ít chua, đất phù sa chua, đất phù sa glây, đất phù sa có tầng loang lổ<br /> đỏ vàng, đất phù sa mùn.<br /> 2.1.3. Quản lý nhà nước đối với đất bãi bồi ven sông<br /> 2.1.3.1. Nguyên tắc và vai trò quản lý nhà nước đối với đất bãi bồi ven sông<br /> Do cũng là một loại đất đai trên lãnh thổ Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa<br /> Việt Nam, do vậy nguyên tắc và vai trò quản lý nhà nước đối với đất BBVS<br /> được dự trên các nguyên tắc chung về quản lý nhà nước về đất đai.<br /> 2.1.3.2. Quan điểm về quản lý đối với đất bãi bồi ven sông<br /> - Quan điểm của một số quốc gia trên thế giới: Mỗi một quốc gia đều có<br /> những quan điểm riêng về quản lý đối với đất BBVS. Ở Anh, quản lý đất BBVS là<br /> các quá trình tác động nhằm tạo ra sự cân bằng giữa nhu cầu phát triển với yêu cầu<br /> bảo vệ các giá trị tự nhiên (Johnston et al., 2015).<br /> - Quan điểm của Việt Nam: Đối với Việt Nam, quan điểm quản lý về đất<br /> đai, trong đó có đất BBVS được thể hiện khá cụ thể tại Nghị quyết 26-NQ/TW<br /> ngày 12/3/2003 của BCHTW về tiếp tục đổi mới chính sách, pháp luật về đất đai<br /> trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.<br /> 2.1.3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý đối với đất bãi bồi ven sông<br /> - Nhóm các yếu tố về pháp luật và cơ chế, chính sách liên quan<br /> - Nhóm các yếu tố về tự nhiên, kỹ thuật<br /> - Nhóm các yếu tố về kinh tế - xã hội<br /> - Nhóm yếu tố về tổ chức, bộ máy quản lý.<br /> 2.1.4. Sử dụng đất bãi bồi ven sông<br /> 2.1.4.1. Nguyên tắc và vai trò sử dụng đất bãi bồi ven sông<br /> - Các nguyên tắc sử dụng đất bãi bồi ven sông:<br /> Điều 6 Luật Đất đai năm 2013 quy định các nguyên tắc trong sử dụng đất,<br /> cụ thể như sau: Đúng quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất và đúng mục đích sử<br /> dụng đất; tiết kiệm, có hiệu quả, bảo vệ môi trường và không làm tổn hại đến lợi<br /> ích chính đáng của người sử dụng đất xung quanh. Người sử dụng đất thực hiện<br /> quyền, nghĩa vụ của mình trong thời hạn sử dụng đất theo quy định của Luật này<br /> và quy định khác của pháp luật có liên quan.<br /> - Vai trò sử dụng đất bãi bồi ven sông:<br /> Ngoài những đặc điểm chung của đất đai, đất BBVS có những đặc điểm rất<br /> riêng. Việc sử dụng loại đất này đóng một số vai trò chủ yếu như: Tạo ra hệ sinh<br /> thái mới cho hệ thực vật, động vật sinh trưởng, phát triển; Phát triển kinh tế, xã<br /> hội và môi trường; Kiểm soát xói mòn, kiểm soát lũ.<br /> 2.1.4.2. Quan điểm sử dụng đất bãi bồi ven sông<br /> - Quan điểm sử dụng đất bãi bồi ven sông của thế giới<br /> Hiện nay trên thế giới có 2 quan điểm về khai thác, sử dụng đất BBVS mà<br /> Việt Nam có thể tham khảo và rút ra bài học kinh nghiệm cho nước ta:<br /> + Quan điểm thứ nhất cho rằng không nên khai thác, sử dụng đất ven sông,<br /> <br /> <br /> 4<br /> đất BBVS mà phải bảo tồn hệ sinh thái tự nhiên (Richard and Scott, 2007).<br /> + Quan điểm thứ hai cho rằng cần phải khai thác, sử dụng tốt loại đất này<br /> phục vụ cho nhu cầu phát triển kinh tế.<br /> - Quan điểm sử dụng đất bãi bồi ven sông của Việt Nam<br /> Đối với Việt Nam, cho đến thời điểm hiện nay tuy chưa thể hiện quan điểm<br /> cụ thể, nhưng thực tế đang diễn ra theo nhóm các quốc gia có quan điểm thứ 2.<br /> 2.1.4.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến sử dụng đất bãi bồi ven sông<br /> Đất BBVS có 3 nhóm nhân tố ảnh hưởng đến sử dụng đất: Nhóm yếu tố<br /> tự nhiên; Nhóm yếu tố kinh tế - xã hội; Nhóm yếu tố không gian.<br /> 2.1.5. Nội dung đánh giá quản lý và sử dụng đất bãi bồi ven sông<br /> 2.1.5.1. Nội dung, tiêu chí đánh giá quản lý đất bãi bồi ven sông<br /> - Nội dung đánh giá<br /> + Công tác ban hành văn bản quản lý của địa phương;<br /> + Công tác đo đạc, thống kê, kiểm kê;<br /> + Công tác xây dựng quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất;<br /> + Công tác giao đất, cho thuê đất;<br /> + Công tác cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất;<br /> + Thực hiện nghĩa vụ tài chính về đất đối với Nhà nước;<br /> + Công tác thanh tra, kiểm tra.<br /> - Tiêu chí đánh giá<br /> + Đánh giá hiệu lực quản lý;<br /> + Đánh giá hiệu quả quản lý.<br /> 2.1.5.2. Nội dung, tiêu chí đánh giá sử dụng đất bãi bồi ven sông<br /> - Nội dung đánh giá<br /> Đối với nghiên cứu đánh giá sử dụng đất BBVS, đề tài lựa chọn cách tiếp<br /> cận nghiên cứu 3 nội dung gồm: (i) Tình hình biến động đất BBVS tỉnh Phú<br /> Thọ; (ii) Tình hình sử dụng đất BBVS tỉnh Phú Thọ thể hiện: diện tích, cơ<br /> cấu, loại hình sử dụng toàn tỉnh và vùng nghiên cứu; (iii) Đánh giá hiệu quả<br /> sử dụng đất (Hiệu quả kinh tế, xã hội và môi trường).<br /> - Tiêu chí đánh giá<br /> + Đánh giá về hiệu quả kinh tế;<br /> + Đánh giá về hiệu quả xã hội;<br /> + Đánh giá về hiệu quả môi trường.<br /> 2.2. TÌNH HÌNH QUẢN LÝ, SỬ DỤNG ĐẤT BÃI BỒI VEN SÔNG TRÊN<br /> THẾ GIỚI VÀ Ở VIỆT NAM<br /> 2.2.1. Tình hình quản lý, sử dụng đất bãi bồi ven sông trên thế giới<br /> Các nghiên cứu quản lý và sử dụng tại Mỹ, Trung Quốc và Philippin cho<br /> thấy Mỹ chủ trương giữ nguyên hệ sinh thái ven sông, bảo vệ môi trường nước<br /> và không khí khỏi ô nhiễm do quá trình khai thác. Trong khi đó, Trung Quốc và<br /> Phi-lip-pin thì tận dụng khai thác tối đa đất BBVS để sản xuất, kinh doanh.<br /> <br /> <br /> 5<br /> 2.2.2. Tình hình quản lý và sử dụng đất bãi bồi ven sông ở Việt Nam<br /> 2.2.2.1. Tình hình quản lý đất bãi bồi ven sông<br /> - Quản lý đất bãi bồi ven sông thời kỳ phong kiến<br /> - Quản lý đất bãi bồi ven sông thời kỳ pháp thuộc<br /> - Quản lý đất đai từ khi thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đến nay<br /> + Ban hành văn bản quy phạm pháp luật<br /> + Công tác quy hoạch, lập kế hoạch sử dụng đất<br /> + Công tác giao đất, cho thuê đất<br /> + Công tác cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất<br /> + Tình hình thanh tra, kiểm tra.<br /> 2.2.2.2. Tình hình sử dụng đất bãi bồi ven sông Việt Nam<br /> Hầu hết các địa phương đều sử dụng có đất BBVS vào 2 mục đích chủ yếu là:<br /> + Sản xuất nông nghiệp với đa dạng cây trồng (rau, màu, mía, hoa, cây<br /> cảnh, cây ăn quả...) và nuôi trồng thủy sản...<br /> + Đất phi nông nghiệp gồm: đất ở, khai thác vật liệu xây dựng, bến bãi,<br /> khu sinh thái ven sông...<br /> 2.3. NHẬN XÉT CHUNG VÀ ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU<br /> 2.3.1. Nhận xét chung<br /> (1) Tổng quan về cơ sở lý luận đã được một số tổ chức, cá nhân trong,<br /> ngoài nước bước đầu luận giải, những vấn đề lý luận này là nền tảng quan trọng<br /> để mở rộng, phát triển các lý luận liên quan trực tiếp đến đất BBVS.<br /> (2) Đối với thế giới, quản lý và sử dụng đất BBVS đã được nhiều quốc gia<br /> quan tâm với các quan điểm khác biệt về khai thác hay bảo tồn. Việc quản lý, sử<br /> dụng đất BBVS ở Việt Nam vẫn còn đang bộc lộ nhiều hạn chế, cần phải tiếp tục<br /> hoàn thiện; hiệu quả sử dụng đất BBVS chưa cao, tác động chưa tích cực đến phát<br /> triển kinh tế ở các địa phương có đất BBVS nói riêng và cả nước nói chung.<br /> 2.3.2. Định hướng nghiên cứu<br /> Từ việc tổng quan tài liệu nghiên cứu, Đề tài xác định một số định hướng<br /> nghiên cứu chính sau đây:<br /> 1. Cần đánh giá tổng hợp các chính sách, văn bản pháp quy liên quan đến<br /> quản lý đất bãi bồi ven sông. Phân tích thực trạng tình hình quản lý đất bãi bồi ở<br /> Phú Thọ để tìm ra các bất cập trong quá trình quản lý, sự không thống nhất và<br /> thiếu hướng dẫn cụ thể trong các văn bản hướng dẫn quản lý đất BBVS;<br /> 2. Thực tiễn sử dụng đất BBVS hiện nay đã, đang đặt ra nhiều vấn đề cần<br /> quan tâm, giải quyết dưới góc độ khoa học về chất lượng đất, tính hợp lý của<br /> hiện trạng sử dụng đất BBVS, xác định các mô hình sử dụng đất BBVS đem lại<br /> hiệu quả cao để mở rộng phát triển trong thời gian tới.<br /> 3. Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý và sử dụng<br /> đất BBVS của tỉnh Phú Thọ nói riêng và của Việt Nam nói chung.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 6<br />  PHẦN 3. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 3.1. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU<br /> - Đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của tỉnh Phú Thọ<br /> - Thực trạng quản lý đất bãi bồi ven sông Hồng tỉnh Phú Thọ<br /> - Thực trạng sử dụng đất bãi bồi ven sông Hồng tỉnh Phú Thọ<br /> - Kết quả theo dõi một số mô hình sử dụng đất bãi bồi ven sông Hồng vào<br /> mục đích sản xuất nông nghiệp tỉnh Phú Thọ<br /> - Định hướng và đề xuất một số giải pháp nâng cao công tác quản lý và<br /> hiệu quả sử dụng đất bãi bồi ven sông Hồng tỉnh Phú Thọ.<br /> 3.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 3.2.1. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp<br /> Thu thập từ các cơ quan chức năng các tài liệu như: các văn bản pháp luật,<br /> văn bản dưới luật; các báo cáo của trung ương, các văn bản, báo cáo của UBND<br /> tỉnh Phú Thọ, Sở TN&MT, Sở NN&PTNT Phú Thọ, Phòng TN&MT và Phòng<br /> NN&PTNT của 05 huyện, thành phố Việt trì về điều kiện tự nhiên, phát triển KT-<br /> XH, tình hình quản lý và sử dụng đất BBVS nói chung và bãi bồi ven sông Hồng<br /> nói riêng trên địa bàn tỉnh; các tài liệu, công trình nghiên cứu đã công bố của các<br /> tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước...<br /> 3.2.2. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu<br /> Đề tài lựa chọn 5/7 huyện, thành phố có diện tích đất BBVSH lớn để điều<br /> tra (3 huyện đại diện cho hữu ngạn sông Hồng là Hạ Hòa, Tam Nông và Cẩm<br /> Khê; 2 huyện thuộc Tả ngạn là Lâm Thao và TP Việt Trì); mỗi huyện, thành phố<br /> chọn 02 xã để điều tra điểm (tổng số 10 xã).<br /> 3.2.3. Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp<br /> - Điều tra về tình hình sử dụng đất nông nghiệp ở các hộ gia đình đang sử<br /> dụng đất BBVSH theo phương pháp điều tra nhanh nông thôn (Bộ NN&PTNT,<br /> 1998); thông tin điều tra nông hộ theo mẫu phiếu trong TCVN 8409:2010 của<br /> Bộ Khoa học và Công nghệ. Tiến hành điều tra tại 10 xã điểm, mỗi xã phỏng<br /> vấn 30 hộ đã canh tác ở vùng bãi bồi ít nhất 5 năm và có diện tích đất canh tác<br /> từ 360m2 trở lên.<br /> - Điều tra về công tác quản lý: Điều tra bằng phiếu và hội thảo nhóm đối<br /> với các cán bộ làm công tác quản lý có liên quan đến đất bãi bồi ven sông Hồng<br /> gồm nhóm cán bộ của tỉnh (Sở TN&MT tỉnh Phú Thọ); cán bộ tại 5 phòng<br /> TN&MT huyện, TP Việt Trì và cán bộ địa chính tại 10 xã nghiên cứu về các vấn<br /> đề có liên quan đến hoạt động quản lý, sử dụng đất bãi bồi để thu thập các thông<br /> tin, quan điểm phục vụ cho các nội dung có liên quan của Luận án.<br /> 3.2.4. Phương pháp đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp<br /> Hiệu quả sử dụng đất được đánh giá trên 3 phương diện kinh tế, xã hội và<br /> môi trường theo hướng dẫn của FAO (1976); Bộ Khoa học và công nghệ (2010)<br /> TCVN 8409-2010.<br /> <br /> <br /> 7<br /> 3.2.5. Phương pháp theo dõi, đánh giá mô hình sử dụng đất nông nghiệp<br /> - Đề tài lựa chọn 04 loại hình sử dụng nông nghiệp đất phổ biến, chiếm<br /> diện tích lớn trên đất bãi bồi để nghiên cứu. Đây là những loại sử dụng đất mang<br /> lại hiệu quả cao có triển vọng phát triển. Các quy trình sản xuất được tiến hành<br /> theo đúng khuyến cáo của Bộ NN&PTNT và khuyến nông địa phương.<br /> - Hiệu quả 04 mô hình được đánh giá thông qua các tiêu chí hiệu quả về<br /> kinh tế, xã hội và môi trường.<br /> 3.2.6. Phương pháp lấy mẫu và phân tích chất lượng đất<br /> - Lấy mẫu nông hóa: được thực hiện theo TCVN 7538-2005 (Bộ<br /> NN&PTNT, 2009b). Lấy 02 phẫu diện điển hình của đất phù sa được bồi (PT-<br /> 20) và đất phù sa không được bồi hàng năm (PT-185) theo quy định tại<br /> TCVN 7538-2: 2005.<br /> - Phương pháp phân tích đất: Các phương pháp phân tích tuân thủ theo<br /> hướng dẫn của hội Khoa Học Đất và Việt Nam và là các phương pháp thông<br /> dụng trong phân tích đất (Bộ NN&PTNT, 2009c).<br /> 3.2.7. Phương pháp tổng hợp, so sánh, phân tích và xử lý số liệu<br /> - Sử dụng các phương pháp tổng hợp, phân tích, so sánh để đánh giá tình<br /> hình quản lý đất BBVSH: Tổng hợp các văn bản chỉ đạo về quản lý và sử dụng<br /> đất BBVSH của địa phương. Công tác đo đạc, thống kê, kiểm kê. Công tác xây<br /> dựng quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất. Công tác giao đất, cho thuê đất. Công<br /> tác cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Tình hình thực hiện nghĩa vụ tài<br /> chính về đất đối với Nhà nước. Công tác thanh tra, kiểm tra, kết quả xử lý sau<br /> kết luận thanh tra.<br /> - Phương pháp xử lý số liệu: Các thông tin dữ liệu điều tra nông hộ được xử<br /> lý bằng phần mềm Microsoft Excel 2010 (chức năng tính toán và vẽ biểu đồ).<br /> Ngoài ra, để phân tích số liệu tác giả sử dụng phương pháp thống kê mô tả và<br /> thống kê so sánh.<br /> <br /> PHẦN 4. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN<br /> 4.1. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ XÃ HỘI CỦA TỈNH PHÚ THỌ<br /> 4.1.1. Điều kiện tự nhiên<br /> Phú Thọ thuận lợi về tài nguyên thiên nhiên, điều kiện khí hậu, thủy văn,<br /> vị trí địa lý, con người. Đặc biệt Phú Thọ có hệ thống các sông lớn chảy qua<br /> tạo nên vùng đất bãi bồi trù phú, hàng năm được bồi đắp thêm một lượng phù<br /> sa đáng kể. Diện tích đất BBVS của tỉnh là 1.515,82ha trong đó đất BBVSH là<br /> 1.180,35ha. Qua đánh giá chất lượng đất BBVSH của Phú Thọ cho thấy: Chất<br /> lượng đất tốt; Thành phần cơ giới thịt pha cát, phản ứng trung tính; Kali tổng<br /> số Kali và Magie trao đổi đạt mức trung bình; Canxi trao đổi cao. Đất thích<br /> hợp với nhiều loại cây trồng.<br /> <br /> <br /> 8<br /> 4.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội<br /> - Về dân số: Năm 2015, tỉnh Phú Thọ có 1.488.049 người, trong đó dân số<br /> nông thôn chiếm tới 81,97%. Mật độ dân số bình quân là 388 người/km2. Lao<br /> động trong độ tuổi hiện có khoảng 889,4 nghìn người, trong đó lao động nông<br /> nghiệp chiếm 57,23%, lao động công nghiệp và xây dựng chiếm 21,86%, lao<br /> động khu vực dịch vụ chiếm 20,91%.<br /> - Tổng sản phẩm trong tỉnh tính theo giá thực tế đạt 41.113 tỷ đồng trong đó:<br /> Giá trị tăng thêm ngành nông lâm nghiệp, thủy sản đạt 9.735 tỷ đồng; công nghiệp<br /> - xây dựng đạt 14.866 tỷ đồng; ngành dịch vụ đạt 14.529 tỷ đồng. Thu nhập bình<br /> quân đầu người 29,996 triệu đồng/người/năm. Mặc dù thu nhập tăng nhưng đời<br /> sống người dân vẫn còn nhiều khó khăn, do chỉ số giá tiêu dùng tăng nhanh. Kinh<br /> tế phát triển chưa vững chắc, chuyển dịch cơ cấu kinh tế và cơ cấu lao động<br /> còn chậm, chưa tạo được đột phá trong phát triển công nghiệp, dịch vụ; chất<br /> lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh của nền kinh tế thấp, chưa tương xứng với tiềm<br /> năng của địa phương.<br /> 4.2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ ĐẤT BÃI BỒI VEN SÔNG HỒNG TỈNH PHÚ THỌ<br /> 4.2.1. Các văn bản ban hành của tỉnh Phú Thọ<br /> 4.2.1.1. Tính nhất quán, toàn diện của hệ thống chính sách, pháp luật và văn<br /> bản quản lý của tỉnh Phú Thọ<br /> Qua nghiên cứu hệ thống chính sách, pháp luật tính từ năm 1958 đến nay<br /> tính nhất quán và toàn diện của hệ thống chính sách, pháp luật và văn bản quản<br /> lý đất BBVSH được thể hiện qua: (i) Nhà nước công nhận, ban hành chính sách,<br /> pháp luật liên quan đến loại hình đất “Bãi bồi ven sông”. (ii) Tuy có những gián<br /> đoạn nhưng trong hơn 20 năm trở lại đây, vấn đề đất BBVS đã được kết nối, kế<br /> thừa qua các chính sách, pháp luật về đất đai: Thông tư số 45/1958; Luật Đất đai<br /> năm 1987; Nghị định số 30-HĐBT/1989; Luật Đất đai 1993; Nghị định 64-CP/;<br /> Luật Đất đai năm 2003; Nghị định số 181/2004/NĐ-CP; Thông tư số<br /> 09/2013/TT-BTNMT; Luật Đất đai 2013; Nghị định số 43/2014/NĐ-CP và<br /> Thông tư số 02/2013/TT-BTNMT. (iii) Hệ thống chính sách liên quan đến đất<br /> BBVS đã từng bước được hoàn thiện, tuân thủ đúng Luật ban hành văn bản quy<br /> phạm pháp luật và theo thứ bậc hành chính, thẩm quyền ban hành. Tuy nhiên,<br /> điểm bất cập, hạn chế đặt ra là: Hệ thống chính sách, pháp luật nói chung và đối<br /> với tỉnh Phú Thọ nói riêng vẫn chưa toàn diện, thiếu kết nối. Tính chưa toàn<br /> diện thể hiện ở chỗ: Nhiều khoảng trống chưa được quy định trong luật, văn bản<br /> dưới luật. Chính sách quản lý sử dụng đất BBVS còn chưa thể hiện được mối<br /> liên quan mật thiết với quản lý môi trường, sử dụng nước trên quy mô lưu vực,<br /> khai thác cát sỏi trên sông và bảo tồn hệ sinh thái ven sông...<br /> 4.2.1.2. Hiệu lực của chính sách pháp luật, văn bản quản lý của tỉnh Phú Thọ<br /> Hiệu lực thi hành của hệ thống chính sách, pháp luật liên quan đến đất<br /> BBVS chưa đạt yêu cầu: (i) Việc ban hành các văn bản, quy định hướng dẫn về<br /> <br /> <br /> <br /> 9<br /> công tác quản lý đất BBVS trong phạm vi của tỉnh chưa kịp thời. Thông tư số<br /> 02/2015/TT-BTNMT đã có hiệu lực gần 2 năm, nhưng tỉnh Phú Thọ chưa có<br /> văn bản hướng dẫn cụ thể để thực hiện quản lý. (ii) Phú Thọ chưa thực hiện<br /> đúng thẩm quyền, trách nhiệm được giao về quản lý, sử dụng đất BBVS. (iii)<br /> Có sự không thống nhất trong cách thức quản lý đất BBVS của các huyện,<br /> thành phố trong tỉnh.<br /> 4.2.1.3. Hiệu quả của chính sách pháp luật, văn bản quản lý của tỉnh Phú Thọ<br /> Với sự ra đời và ngày càng hoàn thiện hơn, hệ thống chính sách, pháp luật<br /> liên quan đến đất BBVS đã tạo ra những hiệu quả khá tích cực, xét trên nhiều<br /> phương diện. Về hiệu quả quản lý, nhìn chung toàn bộ diện tích đất BBVS cơ bản<br /> được quản lý, sử dụng thống nhất trong phạm vi quốc gia nói chung và đối với<br /> tỉnh Phú Thọ nói riêng, giúp cho các cơ quan quản lý thực hiện được các phương<br /> thức, công cụ quản lý khoa học và hiệu quả hơn. Tuy nhiên, điểm hạn chế về hiệu<br /> quả chính sách vẫn được thể hiện khá rõ nét qua thực trạng quản lý, sử dụng đất<br /> BBVS trong phạm vi cả nước và của tỉnh Phú Thọ, nội dung này sẽ được đề tài<br /> làm rõ ở các nội dung phân tích tiếp theo.<br /> 4.2.2. Công tác đo đạc, thống kê, kiểm kê<br /> 4.2.2.1. Căn cứ thực hiện đo đạc, thống kê, kiểm kê<br /> Thời điểm từ khi áp dụng Luật Đất đai năm 2013 đến nay, hoạt động đo<br /> đạc, thống kê, kiểm kê đất đai nói chung của tỉnh Phú Thọ được thực hiện theo:<br /> Luật Thống kê năm 2003; Luật Đất đai năm 2013; Nghị định số 40/2004/NĐ-CP<br /> ngày 13/02/2004 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số<br /> điều của Luật Thống kê và Thông tư số 28/2014-TT-BTNMT của Bộ TN&MT quy<br /> định về thống kê, kiểm kê đất đai và lập bản đồ hiện trạng sử dụng đất.<br /> 4.2.2.2. Công tác đo đạc, thống kê, kiểm kê<br /> Công tác đo đạc đất BBVSH trên địa bàn các xã, hầu như không được tiến<br /> hành hàng năm, chủ yếu dựa vào các số liệu của năm trước. Việc đo đạc chỉ diễn<br /> ra đơn lẻ trong trường hợp khi tiến hành giao đất cụ thể cho tổ chức, cá nhân khi<br /> được cho thuê theo hợp đồng mới trong năm.<br /> Công tác thống kê, kiểm kê cũng được duy trì thường xuyên hàng năm, tuy<br /> nhiên chủ yếu dựa trên sổ sách, số liệu văn bản của các năm trước. Do đó diện<br /> tích BBVSH thực tế của tỉnh thường không chính xác so với diện tích thực tế.<br /> 4.2.2.3. Kết quả đo đạc, thống kê, kiểm kê<br /> Theo thống kê của Sở TN&MT tỉnh Phú Thọ, tổng diện tích đất BBVSH của<br /> tỉnh năm 2015 là 1.180,35ha. Thực hiện Thông tư 09/2013/TT-BTNMT, Thông tư<br /> 02/2015/TT-BTNMT, cho đến thời điểm này tỉnh Phú Thọ đã rà soát tổng hợp tình<br /> hình quản lý và sử dụng đất BBVS. Số liệu được trình bày tại Bảng 4.1.<br /> Như vậy có thể thấy đất BBVS Hồng của toàn tỉnh Phú Thọ chủ yếu được<br /> sử dụng vào mục đích nông nghiệp (chiếm 88,82%). Trong đất phi nông nghiệp<br /> đất ở chiếm 28,56%, còn lại là đất chuyên dùng. Đất chưa sử dụng là 60,7ha<br /> (chiếm 5,14%).<br /> <br /> <br /> 10<br />  Bảng 4.1. Diện tích và cơ đất bãi bồi ven sông Hồng tỉnh Phú Thọ 2015<br /> Diện tích Cơ cấu<br /> Loại đất<br /> (ha) (%)<br /> Tổng diện tích đất bãi bồi ven sông Hồng 1.180,35 100,00<br /> 1. Đất nông nghiệp 1.048,33 88,82<br /> - Cây hàng năm 603,99 57,61<br /> - Cây lâu năm 88,08 8,41<br /> - Cây công nghiệp 273,02 26,04<br /> - Đất trồng cỏ 83,24 7,94<br /> 2. Đất phi nông nghiệp 71,32 6,04<br /> - Đất ở 20,37 28,56<br /> - Đất chuyên dung 50,95 71,44<br /> 3. Đất chưa sử dụng 60,7 5,14<br /> Tại 5 huyện, thành phố điều tra (Hạ Hòa, Cẩm Khê, Tam Nông, Lâm<br /> Thao và TP Việt Trì) cho thấy tổng diện tích đất BBVSH năm 2015 là 1.013,56<br /> ha, chiếm 77,87% tổng diện tích đất BBVSH của tỉnh Phú Thọ. Đất nông<br /> nghiệp, chiếm đến 88,17% (cây hàng năm 56,85%, cây công nghiệp 27,38%;<br /> cây lâu năm hơn 8%). Đối với đất phi nông nghiệp có 71,20% diện tích đất<br /> chuyên dùng, trong khi đó đất ở chiếm 28.8% (Biểu đồ 4.1). Đất chưa sử dụng<br /> vẫn còn khoảng 53,87 ha, phần lớn diện tích này là những bãi đất non, đang định<br /> hình và bán ngập, chưa có tính ổn định, do vậy người dân chưa thể tiến hành<br /> khai thác sử dụng vào các mục đích sản xuất.<br /> <br /> 5.32%<br /> 6.51%<br /> <br /> <br /> <br /> Đất nông nghiệp<br /> Đất phi nông nghiệp<br /> Đất chưa sử dụng<br /> <br /> 88.17%<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Biểu đồ 4.1. Cơ cấu đất bãi bồi ven sồng Hồng vùng điều tra<br /> 4.2.3. Công tác quy hoạch, lập kế hoạch sử dụng đất<br /> 4.2.3.1. Công tác quy hoạch, lập kế hoạch sử dụng đất chung của tỉnh<br /> Kết quả thu thập thông tin, số liệu, cho thấy công tác lập quy hoạch, kế<br /> hoạch sử dụng đất đai nói chung của tỉnh Phú Thọ (từ khi thành lập tỉnh năm<br /> 1996) được triển khai thực hiện đầy đủ, kịp thời theo đúng quy định của pháp<br /> luật có liên quan.<br /> 4.2.3.2. Công tác quy hoạch, lập kế hoạch sử dụng đất bãi bồi ven sông Hồng<br /> Công tác quy hoạch, lập kế hoạch sử dụng đất chưa thể hiện được nội<br /> dung sử dụng đất BBVS. Thiếu văn bản hướng dẫn cụ thể của trung ương (Bộ<br /> TN&MT) đối với công tác quy hoạch, kế hoạch sử dụng loại hình đất đặc thù<br /> <br /> <br /> 11<br /> này. Nguyên nhân chủ yếu do Thông tư số 02/2015/TT-BTNMT mới ban hành,<br /> chưa thực hiện tốt công tác thống kê, cập nhật sự biến động đất BBVS trên địa<br /> bàn quản lý. Tình hình sử dụng đất bãi bồi trong thực tế rất phức tạp, cần có thời<br /> gian để phân loại, đánh giá cụ thể; Thiếu kinh phí để thực hiện các hoạt động<br /> liên quan đến lập quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất BBVS.<br /> 4.2.4. Công tác giao đất, cho thuê đất<br /> 4.2.4.1. Thẩm quyền giao và cho thuê<br /> a. Tình hình giao, cho thuê đất của toàn tỉnh<br /> Công tác giao, cho thuê đất BBVSH là một vấn đề mang phạm trù lịch sử,<br /> được thực hiện qua các giai đoạn có chính sách, pháp luật khác nhau. Bên cạnh<br /> đó do đặc điểm, tính chất dễ thay đổi, biến động của loại đất này nên công tác<br /> giao và cho thuê cũng mang những đặc thù riêng, không hoàn toàn giống như<br /> đất nông nghiệp khác trên địa bàn tỉnh.<br /> - Đối với thẩm quyền của UBND tỉnh: Trên địa bàn tỉnh Phú Thọ đến nay<br /> chưa ban hành quyết định giao đất, cho thuê đất BBVSH để sử dụng vào mục<br /> đích sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồng thủy sản cho các tổ chức và<br /> cá nhân.<br /> Bảng 4.2. Tình hình giao, cho thuê đất bãi bồi ven sông Hồng<br /> tỉnh Phú Thọ năm 2015<br /> Diện tích, Tỷ lệ,<br /> TT Phân cấp quản lý<br /> (ha) (%)<br /> Diện tích đất BBVSH 1.180,35 100,00<br /> 1 Thẩm quyền cấp huyện 219,06 18,56<br /> 1.1 Đất đã giao đất 185,92 17,75<br /> 1.2 Đất đã cho thuê 33,14 2,81<br /> 2 Thẩm quyền cấp xã 961,29 81,44<br /> 2.1 Đất đã đấu thầu 419,49 35,54<br /> 2.2 Đất đã cho thuê 481,10 40,76<br /> 2.3 Đất chưa sử dụng 60,70 5,14<br /> - Đối với thẩm quyền của UBND cấp huyện: Qua rà soát thống kê, diện<br /> tích đất do huyện giao và cho thuê trên địa bàn tỉnh là 219,06ha (đất đã giao:<br /> 185,92ha, đất đã cho thuê: 33,14ha) và chỉ chiếm 18,56% so với tổng diện tích<br /> đất BBVSH. Trong đó, hình thức giao đất là chủ yếu chiếm 17,75% tổng diện<br /> tích đất BBVSH, tương ứng với 84,87% diện tích đất đã giao thuộc thẩm quyền<br /> UBND cấp huyện. Diện tích 33,14ha đất cho thuê được sử dụng vào mục đích<br /> sản xuất nguyên vật liệu xây dựng và bãi tập kết vật liệu.<br /> - Đối với thẩm quyền của UBND cấp xã: Số liệu thống kê từ Sở TN&MT<br /> tỉnh Phú Thọ (2015) thấy, 81,44% diện tích đất BBVSH hiện nay do UBND các<br /> xã, thị trấn quản lý và chủ yếu cho các hộ gia đình, cá nhân thuê, đấu thầu để sản<br /> xuất nông nghiệp (Bảng 4.2). Trong tổng diện tích 961,29ha đất thuộc thẩm<br /> <br /> <br /> 12<br /> quyền quản lý của cấp xã, 481,1ha đất đã cho các hộ thuê theo giá đất quy định<br /> của xã, 419,49ha đất được giao theo hình thức đấu thầu. 60,7ha đất chưa sử<br /> dụng chủ yếu là cát non hoặc vùng trũng ven sông.<br /> b. Tình hình giao, cho thuê đất tại vùng điều tra<br /> Để xem xét một cách cụ thể chi tiết hơn về tình hình giao và cho thuê đất<br /> BBVSH, các số liệu thông tin về lĩnh vực này đã được thu thập tại huyện Hạ<br /> Hòa, Cẩm Khê, Tam Nông, Lâm Thao và TP Việt Trì. Kết quả được thể hiện<br /> trong Bảng 4.3. Kết quả khảo sát ở 4 huyện và thành phố Việt Trì cũng tương<br /> đồng với tình hình chung của tỉnh. Cụ thể:<br /> - Đối với thẩm quyền cấp huyện tổng diện tích đất BBVSH đã giao, cho<br /> thuê và cho phép chuyển mục đích sử dụng là 193,01ha chiếm 19,04% diện tích<br /> đất vùng điều tra (trong đó đất đã giao chiếm 16,04%; đất đã cho thuê chỉ có<br /> 3,0%). Trong các huyện và thành phố nghiên cứu, huyện Cẩm Khê có diện tích<br /> giao và cho thuê lớn nhất (50,14ha) và huyện Lâm Thao có diện chiếm giao và<br /> cho thuê nhỏ nhất (31,79ha).<br /> Bảng 4.3. Tình hình giao, cho thuê đất bãi bồi ven sông Hồng<br /> vùng điều tra năm 2015<br /> ĐVT: ha<br /> Phân cấp Hạ Cẩm Tam Lâm Việt<br /> TT TDT<br /> quản lý Hòa Khê Nông Thao Trì<br /> 1 Thẩm quyền cấp huyện 193,01 44,73 50,14 32,73 31,79 33,62<br /> 1.1 Đất đã giao 162,62 39,27 38,80 28,36 28,46 27,73<br /> 1.2 Đất cho thuê 30,39 5,46 11,34 4,37 3,33 5,89<br /> 2 Thẩm quyền cấp xã 820,55 190,42 240,26 165,97 99,36 124,54<br /> 2.1 Đất đã đấu thầu 347,19 108,45 50,96 103,45 38,15 46,18<br /> 2.2 Đất cho thuê 419,49 71,25 175,24 51,37 51,99 69,64<br /> 2.3 Đất chưa sử dụng 53,87 10,72 14,06 11,15 9,22 8,72<br /> Tổng 1.013,56 235,15 290,04 198,70 131,15 158,16<br /> <br /> - Đối với thẩm quyền cấp xã: Đất được giao theo thẩm quyền cấp xã là<br /> 820,55ha chủ yếu sử dụng vào mục nông nghiệp. Trong đó đất đã đấu thầu là<br /> 347,19ha đạt 34,26%, đất đã cho thuê: 419,49ha đạt 41,39%, đất chưa sử dụng:<br /> 53,87ha chiếm 5,31%. Đất chưa sử dụng chủ yếu là diện tích đất cát non, vùng<br /> trũng chưa cải tạo.<br /> Qua nghiên cứu cũng cho thấy tại các huyện có đất BBVSH, ít xảy ra<br /> trường hợp phải thực hiện giao đất và cho thuê đất như quy định tại điểm a, b<br /> khoản 1 Thông tư 09/2013/TT-BTNMT (trường hợp này chủ yếu diễn ra đối với<br /> đất ven biển). Tại Phú Thọ thì UBND cấp huyện vẫn thực hiện giao đất, cho<br /> thuê trong một số trường hợp sau đây: (i) Cho các doanh nghiệp thuê mặt bằng<br /> để sản xuất kinh doanh (vật liệu xây dựng); (ii) Thuê bến bãi để thực hiện các<br /> dịch vụ vận tải; (iii) Thực hiện san lấp mặt bằng và đấu giá đất dùng vào mục<br /> đích để ở (trường hợp tại xã Phùng Xá, huyện Cẩm Khê)…<br /> <br /> <br /> <br /> 13<br /> 4.2.4.2. Thời hạn giao, cho thuê đất<br /> Thời hạn giao, cho thuê đất cũng rất khác nhau, chủ yếu thực hiện<br /> được với đất thổ cư và một số tổ chức kinh tế thuê để sản xuất công nghiệp,<br /> còn lại chủ yếu là do thỏa thuận, tuy nhiên phổ biến hiện nay là thời hạn từ 5<br /> - 10 năm như huyện: Hạ Hòa, Cẩm Khê, Tam Nông, Lâm Thao, TP. Việt Trì.<br /> Một số xã đã thực hiện cho các hộ, gia đình thuê hàng năm đối với cây trồng<br /> ngắn ngày, cho thuê với thời hạn 5 - 10 năm với cây công nghiệp, cây ăn quả.<br /> Khi hết thời hạn thuê, các hộ có nhu cầu có thể thuê tiếp và tiếp tục nộp lệ phí<br /> thuê đất. Do phần lớn đất BBVS được giao cho UBND cấp xã quản lý, nên<br /> đến nay huyện vẫn không kiểm soát được thời hạn giao, cho thuê.<br /> 4.2.4.3. Đối tượng được giao, cho thuê sử dụng đất:<br /> Kết quả điều tra tại vùng nghiên cứu cho thấy 70,39% diện tích đất<br /> BBVSH được giao cho đối tượng hộ gia đình, cá nhân thuê (tương đương với<br /> 713,44ha). Phần diện tích còn lại được là giao cho các tổ chức, doanh nghiệp<br /> thuê sử dụng với mục đích nông nghiệp và phi nông nghiệp (sản xuất vật liệu<br /> xây dựng, bến bãi, cầu phà; vận chuyển…) trong đó 100% diện tích thuộc thẩm<br /> quyền UBND cấp huyện quản lý (193,01ha) và một phần diện tích thuộc UBND<br /> cấp xã quản lý (107,11ha).<br /> 4.2.5. Công tác cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất<br /> Trong tổng diện tích đất BBVSH toàn tỉnh là 1.180,35ha, đã cấp giấy<br /> chứng nhận quyền sử dụng đất là 123,69 chiếm 10,48%, đất nông nghiệp đã cấp<br /> giấy chứng nhận là 103,22 chiếm 9,86%, tại vùng nghiên cứu đất nông nghiệp<br /> được cấp giấy chứng nhận QSDĐ là 111,02. Đất ở toàn tỉnh là 20,37ha chiếm<br /> 100%, tại vùng vùng nghiên cứu là 19,01ha (Bảng 4.4).<br /> Bảng 4.4. Tình hình cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất<br /> Tổng DT đã cấp Đất nông nghiệp Đất ở<br /> Đơn vị Diện tích Diện tích Tỷ lệ Diện tích Tỷ lệ<br /> Tỷ lệ (%)<br /> (ha) (ha) (%) (ha) (%)<br /> Toàn tỉnh 123,69 10,48 103,32 9,86 20,37 100<br /> 1. Vùng nghiên cứu 111,02 10,95 92,01 10,30 19,01 100<br /> Hạ Hòa 25,00 10,63 21,15 9,92 3,85 100<br /> Cẩm Khê 26,36 9,08 22,24 8,65 4,12 100<br /> Tam Nông 23,40 11,78 18,65 10,54 4,75 100<br /> Lâm Thao 18,31 13,96 15,77 13,84 2,54 100<br /> Việt Trì 17,95 11,35 14,20 10,72 3,75 100<br /> 2. Huyện còn lại 12,67 7,60 11,31 7,32 1,36 100<br /> 4.2.6. Tình hình thực hiện nghĩa vụ tài chính đối với Nhà nước<br /> Đất BBVS được cho thuê với giá rất khác nhau và nhìn chung là thấp so<br /> với lợi thế của đất, không có mặt bằng giá chung, ngay cùng một khu vực. Điều<br /> này dẫn đến tính không thống nhất, khó kiểm soát, dễ tạo ra thất thu cho ngân<br /> sách nhà nước và ngân sách huyện, xã.<br /> <br /> <br /> 14<br /> 4.2.7. Tình hình thanh tra, kiểm tra<br /> 4.2.7.1. Số cuộc thanh tra, kiểm tra<br /> Thanh tra, kiểm tra đất BBVSH của tỉnh còn chưa được quan tâm sâu sát.<br /> Các vi phạm khi sử dụng loại đất này thường rất khó xử lý dứt điểm (ví dụ như<br /> hành vi lấn chiếm, sử dụng đất và chuyển nhượng đất trái pháp luật…)<br /> Trong 5 năm từ năm 2011-2015 số cuộc thanh tra rất ít: Huyện Tam Nông<br /> không có cuộc thanh tra nào; Thành phố Việt Trì và huyện Hạ Hòa có 2 cuộc<br /> thanh tra, các huyện còn lại chỉ có 1 cuộc thanh tra/5 năm.<br /> 4.2.7.2. Kết quả thanh tra, kiểm tra<br /> Các cuộc thanh tra, kiểm tra liên quan đến đất BBVSH chủ yếu được thực<br /> hiện theo vụ việc, chuyên đề. Những năm gần đây, do vấn đề sử dụng đất<br /> BBVSH vào mục đích quản lý, kinh doanh bến bãi và bến thủy nội địa có những<br /> dấu hiệu vi phạm pháp luật.<br /> Đối với công tác kiểm tra hoạt động quản lý kinh doanh bến bãi trên các<br /> tuyến sông trên địa bàn tỉnh, trong đó có các huyện có đất BBVSH (Cẩm Khê, Hạ<br /> Hòa, Thanh Ba, Lâm Thao) phát hiện nhiều sai phạm cần được chấn chỉnh, trong<br /> đó tập trung vào: không được cơ quan có thẩm quyền giao đất để thực hiện;<br /> không có các giấy tờ về hoạt động bến bãi theo quy định; không có cam kết bảo<br /> vệ môi trường trong kinh doanh; tự ý lấn chiếm đất hành lang an toàn giao thông;<br /> hệ thống thu gom nước thải chưa đảm bảo; chất thải nguy hại chưa được thu gom,<br /> lưu giữ đúng quy định; chưa tiến hành quan trắc môi trường định kỳ.<br /> 4.2.8. Những hạn chế, bất cập trong thực trạng quản lý đất bãi bồi ven sông<br /> tỉnh Phú Thọ<br /> (i) Hệ thống chính sách, pháp luật liên quan đến đất BBVS cho đến nay<br /> chưa thể hiện rõ về quan điểm một cách rõ ràng (khai thác hoặc không khai<br /> thác)… tính toàn diện và kết nối chưa được bảo đảm, còn nhiều khoảng trống<br /> chưa được quy định trong luật và văn bản dưới luật. (ii) Công tác đo đạc, thống<br /> kê và kiểm kê đất BBVS nói chung và đất BBVSH nói riêng, đã được tỉnh Phú<br /> Thọ chỉ đạo, nhưng đang gặp phải những vướng mắc: chưa có quy định cụ thể<br /> thống nhất phương pháp đo đạc và cách xác định ranh giới đất. (iii) Trong quy<br /> hoạch, kế hoạch sử dụng đất BBVS của tỉnh Phú Thọ vẫn chưa thể hiện đất<br /> BBVS nói chung và đất BBVSH nói riêng. (iv) Công tác giao đất và cho thuê<br /> đất đang thiếu thống nhất giữa các xã trong một huyện và giữa các huyện trong<br /> tỉnh... (v) Công tác cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất chưa đáp ứng yêu<br /> cầu, phần lớn diện tích đất vẫn chưa được giao sử dụng do đặc điểm tính chất dẽ<br /> biến động của loại đất này. (vi) Công tác thanh tra, kiểm tra quản lý, sử dụng đất<br /> BBVS chưa thực hiện thường xuyên liên tục, có nơi buông lỏng quản lý, nhưng<br /> chậm được phát hiện và chấn chỉnh. (vii) Trách nhiệm của các cơ quan quản lý<br /> đất đai ở địa phương (từ cấp xã) đối với công tác quản lý đất BBVS chưa cao.<br /> 4.3. THỰC TRẠNG SỬ DỤNG ĐẤT BÃI BỒI VEN SÔNG HỒNG TỈNH<br /> PHÚ THỌ<br /> 4.3.1. Thực trạng biến động diện tích đất bãi bồi ven sông Hồng tỉnh Phú Thọ<br /> Tỉnh Phú Thọ có 7 đơn vị hành chính có đất BBVSH. Đơn vị có diện tích<br /> <br /> <br /> 15<br />  đất BBVS lớn nhất là huyện Cẩm Khê 290,4ha, chiếm 24,60% tổng diện tích đất<br /> BBVSH toàn tỉnh, huyện có diện tích đất BBVSH nhỏ nhất là Thị xã Phú Thọ<br /> 45,36ha chiếm 3,84% (Bảng 4.5).<br /> Bảng 4.5. Biến động diện tích đất bãi bồi ven sông Hồng<br /> tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2010-2015<br /> ĐVT: ha<br /> Đơn vị hành Diện tích Diện tích Diện tích So sánh<br /> chính năm 2010 năm 2013 năm 2015 2013-2010 2015-2013 2015-2010<br /> Toàn tỉnh 1.078,64 1.083,53 1.180,35 4,89 96,82 101,71<br /> Lâm Thao 121,16 128,60 131,15 7,44 2,55 9,99<br /> Hạ Hòa 187,31 196,17 235,15 8,86 38,98 47,84<br /> Thanh Ba 144,75 132,73 121,43 -12,02 -11,30 -23,32<br /> Thị xã Phú Thọ 41,90 45,36 45,36 3,46 0,00 3,46<br /> TP Việt Trì 156,75 149,59 158,16 -7,16 8,57 1,41<br /> Cẩm Khê 234,80 246,30 290,40 11,50 44,10 55,6<br /> Tam Nông 191,97 184,78 198,70 -7,19 13,92 6,73<br /> Nếu xét tình hình biến động theo mục đích sử dụng các loại đất trong<br /> giai đoạn 2010-2015, đất nông nghiệp có xu hướng tăng (năm 2015 tăng<br /> 89,11 ha so với năm 2010), đất phi nông nghiệp không đổi với diện tích là<br /> 76,13 ha, đất chưa sử dụng tăng 6,98 ha (Bảng 4.6).<br /> Như vậy có thể thấy, trong giai đoạn từ năm 2010-2015, tình hình sử dụng<br /> đất BBVSH của tỉnh Phú Thọ nhìn chung là ổn định, ít có biến động.<br /> Bảng 4.6. Biến động theo mục đích sử dụng đất bãi bồi ven sông Hồng<br /> qua các năm 2010-2015<br /> ĐVT: ha<br /> Diện tích theo các năm So sánh<br /> Mục đích sử dụng Mã<br /> 2010 2013 2015 2013-2010 2015-2013<br /> Tổng diện tích 1.078,64 1.083,53 1.180,35 4,89 96,82<br /> 1. Đất nông nghiệp NNP 946,73 956,16 1084,33 9,43 92,17<br /> 2. Đất phi nông nghiệp PNN 60,71 64,04 71,32 3,33 7,28<br /> 3. Đất chưa sử dụng CSD 71,20 63,33 60,70 -7,87 - 2,63<br /> <br /> 4.3.2. Thực trạng sử dụng đất bãi bồi ven sông Hồng tỉnh Phú Thọ<br /> 4.3.2.1. Diện tích cơ cấu<br /> Tại 5 huyện thành phố nghiên cứu điểm, đất BBVSH chủ yếu là đất nông<br /> nghiệp (88,17%). Trong đất nông nghiệp, đất cây hàng năm 56,85%; cây công<br /> nghiệp 27,38%; 8,3% là cây lâu năm, đất trồng cỏ 7,47%. Cây hàng năm chủ<br /> yếu là cây rau, màu và đậu đỗ; cây lâu năm chủ yếu là trồng cây ăn quả (chuối,<br /> táo), đất cây công nghiệp hầu hết là trồng mía.<br /> 4.3.2.2. Thực trạng sử dụng đất<br /> a. Thực trạng sử dụng đất nông nghiệp<br /> Kết quả cho thấy trên địa bàn các xã, huyện điều tra, hiện có 5 LUT cơ<br /> bản: LUT1 (chuyên màu); LUT2 (rau - màu); LUT3 (cây ăn quả); LUT4 (cây<br /> công nghiệp); LUT5 (chuyên trồng cỏ). Giữa các loại hình sử dụng trên, LUT1<br /> có diện tích lớn nhất, chiếm 31,26% so với tổng số diện tích đất BBVSH của 5<br /> huyện và LUT trồng cỏ có diện tích nhỏ nhất, chiếm 7,47% (Bảng 4.7).<br /> <br /> <br /> 16<br />  Bảng 4.7. Các loại hình sử dụng đất và kiểu sử dụng đất vùng nghiên cứu<br /> ĐVT: ha<br /> Loại sử Hạ Cẩm Tam Lâm Việt Tổng<br /> Kiểu sử dụng đất<br /> dụng đất Hòa Khê Nông Thao Trì số<br /> LUT 1 – Ngô Xuân - Ngô đông 16,73 12,964 14,67 5,58 6,36 56,30<br /> Chuyên màu Lạc - Ngô - Khoai lang 23,61 10,03 5,17 8,62 9,34 56,77<br /> Đỗ đen - Ngô - Khoai lang 19,25 13,64 11,64 8,41 10,39 63,33<br /> Khoai sọ - Đỗ tương - Ngô 15,05 9,16 7,03 9,69 6,15 47,08<br /> Lạc - Đỗ tương - Ngô 11,18 12,1 9,32 12,01 11,24 55,85<br /> Tổng 85,82 57,89 47,83 44,31 43,48 279,33<br /> LUT 2 – Rau Đậu xanh - Khoai Lang - Bí đỏ 19,67 15,39 8,21 16,12 7,34 66,73<br /> màu Cà - Đỗ tương - Su hào 6,34 12,27 6,98 5,36 4,12 35,07<br /> Dưa chuột - Ngô - Bắp cải 7,12 15,31 2,1 4,63 9,11 38,27<br /> Dưa chuột - Ngô - Bí xanh 6,31 9,17 6,22 7,62 12,1 41,42<br /> Chuyên rau 4,15 10,22 3,71 5,2 23,92 47,2<br /> Tổng 43,59 62,36 27,22 38,93 56,59 228,69<br /> LUT 3 – Táo 3,78 5,056 3,22 5,36 9,78 27,196<br /> Cây ăn quả Chuối 5,07 6,79 23,11 4,31 7,72 47,00<br /> Tổng 8,85 11,85 26,33 9,67 17,5 74,20<br /> LUT 4- CCN Mía 57,63 105,5 64,02 7,75 9,81 244,71<br /> Trồng cỏ Cỏ 17,32 19,5 11,57 13,25 5,11 66,75<br /> Các loại hình sử dụng đất và kiểu sử dụng đất BBVSH của vùng nghiên<br /> cứu nhìn chung không quá đa dạng; tập trung chủ yếu vào sản xuất chuyên màu<br /> và rau màu, chưa rõ được thế mạnh, đặc thù trong sử dụng đất. Hầu hết loại hình<br /> và kiểu sử dụng đất mang tính phổ biến và truyền thống của các địa phương<br /> thuộc tỉnh Phú Thọ, chưa xuất hiện các kiểu sử dụng đất gắn với các cây trồng<br /> đặc sản có giá trị kinh tế cao.<br /> b. Đất phi nông nghiệp<br /> - Đất ở: Năm 2015 diện tích đất ở nằm trong phạm vi đất BBVSH của<br /> vùng nghiên cứu là 19,01 ha. Tại các huyện điều tra đều có bộ phận người dân<br /> sinh sống và định cư trên đất BBVSH.<br /> - Đất chuyên dùng, có 2 loại hình chủ yếu là đất mục đích công cộng (cầu<br /> phà, bến bãi) và đất sản xuất vật liệu xây dựng.<br /> Bảng 4.8. Các loại hình sử dụng đất phi nông nghiệp<br /> ĐVT: ha<br /> Hạ Cẩm Tam Lâm TP.Việt<br /> Đất phi nông nghiệp TDT<br /> Hòa Khê Nông Thao Trì<br /> Tổng diện tích 66,01 11,22 19,24 10,58 8,02 16,95<br /> 1. Đất ở 19,01 3,85 4,12 4,75 2,54 3,75<br /> 2. Đất chuyên dung 47,00 7,37 15,12 5,83 5,48 13,2<br /> - Đất có mục đích công cộng 16,61 1,91 3,78 1,46 2,15 7,31<br /> - Đất sản xuất VLXD 30,39 5,46 11,34 4,37 3,33 5,89<br /> <br /> <br /> <br /> 17<br /> 4.3.3. Hiệu quả sử dụng đất bãi bồi ven sông Hồng tỉnh Phú Thọ<br /> 4.3.3.1. Hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp<br /> * Hiệu quả kinh tế<br /> Hiệu quả kinh tế của 14 kiểu sử dụng đất tại các huyện nghiên cứu được<br /> trình bày tại bảng 4.9.<br /> Kết quả đánh giá cho thấy trong 5 loại sử dụng đất thì LUT chuyên rau<br /> - màu đưa lại hiệu quả kinh tế cao nhất tiếp đó là chuyên màu. LUT cây ăn quả<br /> và trồng cỏ mang lại hiệu quả kinh tế gần như nhau. Hiệu quả kinh tế thấp nhất<br /> là LUT trồng mía. Nguyên nhân hiệu quả kinh tế của cây mía thấp là do giá bán<br /> thấp nên các hộ sản xuất ít đầu tư, chăm sóc khiến năng suất không cao. Hơn nữa,<br /> thu hoạch mía chủ yếu phải thuê công lao động nên chi phí sản xuất tăng.<br /> Trong LUT rau – màu ba kiểu sử dụng chuyên rau (hành, tỏi - ớt - cà chua),<br /> Dưa chuột - Ngô - Bí xanh và dưa chuột - ngô - bắp cải có hiệu quả kinh tế cao<br /> nhất, khả năng tiêu thụ sản phẩm tốt. Xét về chỉ tiêu GTSX, GTGT/công lao động<br /> gia đình, kiểu sử dụng đất chuyên trồng cỏ có chỉ số cao hơn nhiều lần so với 13<br /> kiểu sử dụng đất còn lại. Đây cũng là kiểu sử dụng đất đang được khuyến khích<br /> phát triển tại những huyện có chăn nuôi đại gia súc. Ngoài trồng cỏ, các kiểu sử<br /> dụng đất khác trong các LUT chuyên màu và LUT cây ăn quả cũng khá cao và cần<br /> được xem xét, chú ý trong phát triển các kiểu sử dụng đất thời gian tới.<br /> Bảng 4.9. Hiệu quả kinh tế của các kiểu sử dụng đất bãi bồi ven sông Hồng<br /> tại vùng điều tra năm 2015<br /> LUT GTSX CPTG GTGT GTNC HQĐV<br /> Kiểu sử dụng đất<br /> 1.000đ/ha/năm (lần)<br /> 1 Chuyên màu 138.783 38.829 99.9548 125.82 2.54<br /> 1. Ngô Xuân - Ngô đông 77.923 25.002 52.921 95,3 2,12<br /> 2. Lạc - Ngô - Khoai lang 137.580 41.302 96.279 121,6 2,33<br /> 3. Đỗ đen - Ngô - Khoai lang 175.472 42.369 133.104 148,3 3,14<br /> 4. Khoai sọ - Đỗ tương - Ngô 160.499 41.702 118.797 145,5 2,85<br /> 5. Lạc - Đỗ tương - Ngô 142.442 43.769 98.673 118,4 2,25<br /> 2 Chuyên rau - màu 246.359 55.516 190.843 189.940 3.43<br /> 6. Đậu xanh-Khoai lang - Bí đỏ 202.100 45.135 156.965 173,9 3,48<br /> 7. Cà - Đỗ tương - Su hào 217.101 54.535 162.566 168,6 2,98<br /> 8. Dưa chuột - Ngô - Bắp cải 264.674 57.303 207.371 195,4 3,62<br /> 9. Dưa chuột - Ngô - Bí xanh 251.478 59.103 192.376 189,2 3,25<br /> 10. Chuyên rau 296.440 61.502 234.938 222,6 3,82<br /> 3 Cây ăn quả