Tóm tắt Luận án tiến sĩ: Thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự ở Việt Nam

Chia sẻ: Huc Ninh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

66
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận văn nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự; thực trạng thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự, đề xuất các quan điểm và giải pháp đảm bảo hiệu quả đảm bảo thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự ở Việt Nam trước những yêu cầu mới của công tác thi hành án dân sự ở Việt Nam

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án tiến sĩ: Thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự ở Việt Nam

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH BÙI ĐỨC TIẾN THùC HIÖN PH¸P LUËT VÒ C¦ìNG CHÕ THI HµNH ¸N D¢N Sù ë VIÖT NAM TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật HÀ NỘI - 2018
Công trình được hoàn thành tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh Người hướng dẫn khoa học: GS. TS. Hoàng Thế Liên Phản biện 1: ............................................................ ............................................................ Phản biện 2: ............................................................ ............................................................ Phản biện 3: ............................................................ ............................................................ Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện họp tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh Vào hồi...... giờ....... ngày...... tháng...... năm 20.... Có thể tìm hiểu luận án tại: Thư viện Quốc gia và Thư viện Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thi hành án là hoạt động đưa các bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án, cơ quan, tổ chức có thẩm quyền ra thi hành; đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà nước, tổ chức, cá nhân và xã hội; góp phần giữ vững ổn định chính trị - xã hội, tăng cường hiệu lực, hiệu quả của bộ máy nhà nước. Đối với công tác thi hành án nói chung, công tác thi hành án dân sự nói riêng, từ khi thực hiện đường lối đổi mới đến nay, Đảng ta đã đưa ra nhiều chủ trương, định hướng quan trọng tạo cơ sở cho việc hoàn thiện pháp luật; đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan Thi hành án dân sự; tăng cường pháp chế trong hoạt động thi hành án dân sự, trong đó dấu mốc lập pháp quan trọng là Luật Thi hành án dân sự năm 2008 (có hiệu lực từ ngày 01/7/2009) và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thi hành án dân sự năm 2014 (có hiệu lực từ ngày 01/7/2015). Trên cơ sở Luật Thi hành án dân sự và các văn bản hướng dẫn thi hành, hệ thống thi hành án dân sự đã không ngừng được hoàn thiện, góp phần nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự. Tuy nhiên, thực tiễn công tác thi hành án dân sự thời gian qua cho thấy rằng bên cạnh những kết quả đạt được thì công tác thi hành án dân sự cũng còn những tồn tại, hạn chế nhất định, trong đó vấn đề bức xúc hiện nay là tình trạng án tồn đọng, chưa tổ chức thi hành được và nhiều vụ việc phải tổ chức cưỡng chế thi hành án dân sự. Tính đến ngày 30/9/2017, tổng số việc các cơ quan thi hành án dân sự trong toàn quốc phải thi hành là 869.430 việc, đã thi hành xong là 549.415 việc, còn 320.015 việc (chiếm 20,75% tổng số việc phải thi hành)
2 chưa thi hành được do người phải thi hành án chưa có điều kiện thi hành án, không tự nguyện thi hành án dẫn đến cơ quan thi hành án dân sự phải áp dụng các biện pháp cưỡng chế thi hành án dân sự (trong năm 2017, các cơ quan thi hành án dân sự đã ra quyết định cưỡng chế có huy động lực lượng là 5.549 trường hợp). Thực tiễn cũng cho thấy rằng cưỡng chế thi hành án dân sự có vai trò rất quan trọng đối với hiệu quả thi hành án dân sự nhưng công tác này cũng còn những tồn tại, khó khăn, vướng mắc cả về thể chế và thực tiễn. Cụ thể như: một số quy định về trình tự, thủ tục cưỡng chế thi hành án dân sự còn chồng chéo, kéo dài; trong nhiều việc thi hành án, các chủ thể chưa thực hiện đúng quy định pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự (người phải thi hành án cản trở, chống đối việc cưỡng chế thi hành án; Chấp hành viên chưa tuân thủ đúng các trình tự, thủ tục cưỡng chế; cá nhân, tổ chức liên quan can thiệp trái pháp luật vào quá trình cưỡng chế…); các điều kiện đảm bảo (kinh phí, phương tiện làm việc, công cụ hỗ trợ…) chưa phù hợp với đặc thù của hoạt động thi hành án dân sự và đảm bảo hiệu quả cưỡng chế thi hành án dân sự. Thực trạng nêu trên đòi hỏi phải có phương hướng và giải pháp hữu hiệu nhằm nâng cao hiệu quả cưỡng chế thi hành án dân sự để góp phần nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự, đảm bảo thi hành nghiêm chỉnh các bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật. Từ đó, tác giả chọn đề tài: "Thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự ở Việt Nam" có ý nghĩa cấp thiết cả về mặt lý luận và thực tiễn nhằm đưa ra các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật thi hành án dân sự nói chung và hiệu quả thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự nói riêng ở nước ta hiện nay.
3 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự; thực trạng thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự, (trong đó tập trung là đánh giá những ưu điểm, hạn chế, bất cập và nguyên nhân), Luận án đề xuất các quan điểm và giải pháp đảm bảo hiệu quả đảm bảo thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự ở Việt Nam trước những yêu cầu mới của công tác thi hành án dân sự ở Việt Nam. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu, đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự. - Phân tích khái niệm, bản chất, đặc điểm của cưỡng chế thi hành án dân sự và thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự; nội dung, vai trò của thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự và những yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động này. - Phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật và thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự ở Việt Nam từ khi Luật Thi hành án dân sự năm 2008 có hiệu lực đến nay. - Đề xuất các giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự ở Việt Nam trước những yêu cầu mới của công tác thi hành án dân sự. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận, đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự và pháp luật liên quan đến thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự ở Việt Nam.
4 3.2. Phạm vi nghiên cứu Luận án tập trung nghiên cứu thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự dưới góc độ lý luận chung về nhà nước và pháp luật; nghiên cứu hoạt động thi hành án dân sự, cưỡng chế thi hành án dân sự thuộc thẩm quyền của cơ quan thi hành án dân sự, chấp hành viên và mối quan hệ với cơ quan, tổ chức có liên quan trên phạm vi toàn quốc (không bao gồm thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự của Thừa phát lại). Thời gian nghiên cứu được giới hạn từ năm 2008 đến nay (thời điểm Quốc hội ban hành Luật Thi hành án dân sự năm 2008). 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Để đạt được các mục đích nghiên cứu ở trên, luận án dựa trên cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn sau đây: Trước hết, về phương pháp luận, luận án sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật; xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa; về đổi mới tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước, nhất là nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật; các quan điểm, đường lối của Đảng thể hiện trong các Nghị quyết, đặc biệt là các Nghị quyết Đại hội VII, VIII, IX, X, XI, XII và Nghị quyết có đề cập đến vấn đề xây dựng nhà nước pháp quyền của các Hội nghị Ban chấp hành Trung ương các khóa và các nghị quyết của Bộ Chính trị về cải cách tư pháp. Về cơ sở thực tiễn: Luận án bám sát thực tiễn cải cách bộ máy nhà nước và cải cách tư pháp, nhất là qua hơn ba mươi năm thực hiện công cuộc đổi mới ở nước ta thời gian qua. Trên cơ sở phương pháp luận nói trên, luận án sẽ sử dụng các phương pháp cụ thể tại các chương như sau:
5 - Phương pháp lịch sử, phân tích, quy nạp được sử dụng chủ yếu tại chương 2, nêu lên các cơ sở lý thuyết của vấn đề đặt ra, từ đó khái quát hóa thành những luận điểm, quan điểm làm nền tảng lý thuyết xuyên suốt nội dung của luận án (ví dụ như: để nghiên cứu, làm rõ những đặc trưng của thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự so với thực hiện pháp luật nói chung cũng như thực hiện pháp luật về cưỡng chế hình sự, cưỡng chế hành chính; nghiên cứu quá trình hoàn thiện pháp luật là cơ sở cho thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự...). - Phương pháp lịch sử, phân tích, tổng hợp, thống kê được áp dụng nhằm làm rõ những nội dung của chương 3. Đây là chương đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự với những ví dụ, số liệu cụ thể qua đó rút ra những ưu điểm, tồn tại, hạn chế tạo cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp ở chương 4. Ngoài ra, phương pháp phân tích cũng được áp dụng nhằm làm sáng tỏ những nhận định, quan điểm đã được đưa ra về những vấn đề liên quan đến nội dung nghiên cứu của đề tài luận án. - Phương pháp phân tích, chứng minh được sử dụng chủ yếu tại chương 4 để làm rõ những quan điểm, giải pháp nhằm đảm bảo hiệu quả thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự phù hợp với yêu cầu cải cách tư pháp và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay. 5. Dự kiến những điểm mới về mặt khoa học của luận án - Luận án phân tích, làm sáng tỏ khái niệm, đặc điểm, vai trò của cưỡng chế thi hành án dân sự và thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự. - Bằng việc phân tích, đánh giá thực tiễn thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự, đặc biệt là áp dụng pháp luật về cưỡng chế thi hành
6 án dân sự từ khi có Luật Thi hành án dân sự năm 2008, Luận án làm sáng tỏ tính quyết định của áp dụng pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự đối với các yêu cầu thi hành nghiêm chỉnh các bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật. - Luận án kiến nghị, đề xuất hoàn thiện các quy định của pháp luật thi hành án dân sự nói chung, pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự nói riêng và luận giải các giải pháp đảm bảo thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án - Kết quả của luận án góp phần vào hoàn thiện lý luận về thực hiện pháp luật nói chung, thực hiện pháp luật về thi hành án dân sự nói riêng; chỉ rõ thực trạng và đề xuất giải pháp đảm bảo thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. - Kết quả nghiên cứu của luận án là làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, giảng dạy, học tập trong các cơ sở đào tạo luật và các cơ sở đào tạo chức danh tư pháp. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận án gồm 4 chương, 10 tiết.
7 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN Nghiên cứu hực hiện pháp luật pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự cần đặt trong tổng thể ở cả bình diện quốc tế và trong nước, trong đó tập trung vào việc những vấn đề gì cần tiếp tục đặt ra giải quyết trong điều kiện thực tế của Việt Nam, vì vậy, việc đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài tập trung vào những nội dung sau: 1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới Từ việc nghiên cứu một số công trình đã được công bố liên quan đến thi hành án dân sự và cưỡng chế thi hành án dân sự của một số nước trên thế giới, có thể thấy rằng mặc dù có sự khác biệt nhất định nhưng pháp luật các nước đều quy định những vấn đề cơ bản về cưỡng chế thi hành án dân sự là việc áp dụng biện pháp cưỡng chế thi hành án dân sự được nhân danh quyền lực nhà nước khi người phải thi hành án không tự nguyện thi hành; biện pháp cưỡng chế thường áp dụng là cưỡng chế trả tiền, cưỡng chế giao tài sản, cưỡng chế trục xuất ra khỏi nhà, cưỡng chế bán đấu giá tài sản, cưỡng chế quản lý, khai thác tài sản…nhằm bảo đảm thực thi các bản án, quyết định có hiệu lực của Tòa án có thẩm quyền, trong đó cơ sở quan trọng là đảm bảo quyền và lợi ích của các bên trong quá trình thi hành án. 1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam Các công trình công bố liên quan đến pháp luật và thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự đã làm rõ một số vấn đề cơ bản về bản chất, đặc điểm, vai trò của cưỡng chế thi hành án dân sự trong việc đảm
8 bảo thi hành nghiêm chỉnh các bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật và bảo vệ các quyền cơ bản của con người, quyền công dân; các biện pháp cưỡng chế trong thi hành án dân sự; những vướng mắc, bất cập của pháp luật cũng như thực tiễn cưỡng chế thi hành án dân sự ở Việt Nam; những định hướng hoàn thiện pháp luật và một số giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng các biện pháp cưỡng chế trong thi hành án dân sự. Những vấn đề đặt ra Những công trình khoa học đã được công bố liên quan đến thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự ở chừng mực nhất định đã đề cập đến thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự. Tuy vậy, trong thời gian tới cần phải nghiên cứu một cách tương đối toàn diện các vấn đề liên quan đến thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự như: - Nghiên cứu, làm sâu sắc hơn khái niệm, bản chất, đặc điểm, vai trò của cưỡng chế thi hành án dân sự; thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự và các hình thức thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự. - Phân tích, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng cũng như các điều kiện đảm bảo thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự. - Đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự hiện nay để từ đó xác định những yêu cầu cơ bản để nghiên cứu, đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự và bảo đảm thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự ở Việt Nam đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, cải cách tư pháp, cải cách hành chính ở nước ta trong thời gian tới.
9 Trên cơ sở những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu nêu trên, luận án là công trình nghiên cứu tương đối có hệ thống và toàn diện về những vấn đề đó. Tuy vậy, các công trình khoa học đã được công bố ở mục 1.1 và mục 1.2 là những tài liệu có giá trị tham khảo quan trọng cho việc nghiên cứu đề tài luận án. Chương 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ CƯỠNG CHẾ THI HÀNH ÁN DÂN SỰ 2.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự 2.1.1. Khái niệm thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự Trong đời sống xã hội, việc thi hành các bản án, quyết định có hiệu lực của Tòa án và cơ quan, tổ chức có thẩm quyền có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, tổ chức, cá nhân và góp phần đảm bảo trật tự, an toàn xã hội. Chính vì vậy, cần có những thiết chế để đảm bảo thi hành đầy đủ các bản án, quyết định có hiệu lực thi hành, thậm chí phải tổ chức cưỡng chế thi hành án khi đương sự có điều kiện thi hành án nhưng cố tình trì hoãn, cản trở, chống đối việc thi hành án. Từ việc nghiên cứu, phân tích những vấn đề cơ bản về thi hành án dân sự, cưỡng chế thi hành án dân sự và pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự có thể khái niệm: Thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự là quá trình hoạt động có mục đích làm cho các quy định pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự đi vào cuộc sống và trở thành những hành vi thực tế của đương sự, cơ quan, tổ chức,
10 cá nhân liên quan trong thi hành án dân sự nhằm đảm bảo thi hành nghiêm chỉnh bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật. 2.1.2. Đặc điểm thực hiện pháp luật cưỡng chế thi hành án dân sự Từ thực tiễn công tác thi hành án dân sự, có thể nhận diện một số đặc điểm cơ bản của thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự là: - Thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự đảm bảo tính độc lập và chủ động của Chấp hành viên. - Thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự đảm bảo tôn trọng quyền tự định đoạt của các đương sự, bảo vệ lợi ích của Nhà nước và xã hội. - Thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự phải trên cơ sở các trình tự, thủ tục được pháp luật quy định. 2.1.3. Vai trò của thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự Thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự nhằm làm cho các quy định pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự đi vào cuộc sống và trở thành những hành vi thực tế của đương sự, các cá nhân, cơ quan và tổ chức liên quan trong thi hành án dân sự, vì vậy, có thể khái quát một số vai trò quan trọng của thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự như sau: - Thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự nhằm bảo đảm thi hành nghiêm chỉnh các bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật - Thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, đương sự và tổ chức, cá nhân liên quan.
11 - Thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự góp phần nâng cao ý thức pháp luật về thi hành án dân sự của đương sự và cá nhân, tổ chức và tăng cường pháp chế. - Thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự góp phần nâng cao hiệu quả của công tác điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án dân sự 2.2. Nội dung điều chỉnh của pháp luật và hình thức thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự 2.2.1. Nội dung điều chỉnh pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự Thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự là hoạt động có mục đích nhằm đảm bảo thi hành các bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật khi đương sự, cá nhân, tổ chức không tự nguyện thi hành án. Thực hiện pháp luật về thi hành án dân sự dựa trên các nội dung điều chỉnh pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự, gồm có những nội dung cơ bản sau đây: - Pháp luật điều chỉnh về tổ chức thi hành án dân sự: Pháp luật điều chỉnh về tổ chức thi hành án dân sự có vai trò quan trong trong việc xác định rõ chủ thể có thẩm quyền trong cưỡng chế thi hành án dân sự; trách nhiệm của các chủ thể trong chỉ đạo, kiểm tra, phối hợp trong cưỡng chế thi hành án dân sự. - Pháp luật điều chỉnh về quản lý Nhà nước trong cưỡng chế thi hành án dân sự: Quản lý nhà nước trong cưỡng chế thi hành án dân sự là quá trình hoạt động của các chủ thể (Chính phủ, Bộ Tư pháp, UBND các cấp) trong việc thực hiện các quy định của pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự, theo đó để đảm bảo hiệu quả thực hiện pháp luật về cưỡng chế thì các cơ quan có thẩm quyền phải có trách nhiệm quản lý nhà nước đối với thi hành
12 án dân sự nói chung và cưỡng chế thi hành án dân sự nói riêng. - Pháp luật điều chỉnh về hoạt động cưỡng chế thi hành án dân sự: Đó là các nội dung điều chỉnh quá trình hoạt động của các chủ thể trong quá trình cưỡng chế thi hành án dân sự, theo đó xác định cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm, quyền và nghĩa vụ của các chủ thể liên quan; trình tự, thủ tục cưỡng chế thi hành án dân sự. Những nội dung điều chỉnh này tạo cơ sở quan trọng cho việc đánh giá tính đúng đắn cũng như hiệu quả thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự. 2.2.2. Hình thức thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự Căn cứ vào tính chất của các quy phạm pháp luật và chủ thể thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự, có thể xác định thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự cũng bao gồm các hình thức như các hình thức thực hiện pháp luật nói chung nhằm chuyển tải các quy phạm pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự trong đời sống xã hội. Cụ thể là: - Tuân thủ pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự: yêu cầu về tuân thủ pháp luật được coi là vấn đề có ý nghĩa quyết định đối với hiệu quả thi hành án dân sự, đòi hỏi các chủ thể liên quan phải thực hiện đúng các quyền và nghĩa vụ của mình theo trình tự, thủ tục pháp luật quy định. - Thi hành pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự: Thi hành pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự được thể hiện ở chỗ các chủ thể thi hành pháp luật thi hành án dân sự thực hiện nghĩa vụ pháp lý của mình bằng hành động tích cực, đặc biệt là chủ thể có thẩm quyền là người chịu trách nhiệm chính trong quá trình tổ chức cưỡng chế thi hành án dân sự phải căn cứ vào các quy định của pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân
13 sự; phối hợp với các cơ quan liên quan để đảm bảo hiệu quả việc tổ chức việc cưỡng chế thi hành án dân sự... - Sử dụng pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự: Cưỡng chế thi hành án dân sự liên quan đến việc bảo vệ các quyền về sở hữu tài sản, quyền chiếm hữu, sử dụng tài sản vì vậy việc sử dụng pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự có vai trò quan trọng trong việc bảo đảm cho việc cưỡng chế thi hành án dân sự khách quan, đúng pháp luật. - Áp dụng pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự: Áp dụng pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự là một hình thức thực hiện pháp luật chủ yếu trong cưỡng chế thi hành án dân sự, trong đó Chấp hành viên nhân danh quyền lực nhà nước để ra quyết định cưỡng chế và tổ chức cưỡng chế, qua đó làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt những quan hệ pháp luật trong lĩnh vực thi hành án dân sự. 2.3. Các điều kiện đảm bảo thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự Thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự là việc cơ quan thi hành án dân sự, tổ chức, cá nhân tuân thủ pháp luật, thi hành pháp luật, sử dụng pháp luật và áp dụng pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự để đảm bảo cho các bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật được thi hành nghiêm chỉnh. Vì vậy, thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự cần có một số điều kiện đảm bảo cơ bản như: Điều kiện kinh tế - xã hội; hệ thống quy phạm pháp luật; Tổ chức và hoạt động của hệ thống thi hành án dân sự; năng lực tổ chức thi hành án của Chấp hành viên; ý thức chấp hành pháp luật của đương sự và cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan và các điều kiện đảm bảo cho hoạt động của Chấp hành viên, Cơ quan thi hành án dân sự.
14 Chương 3 THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ CƯỠNG CHẾ THI HÀNH ÁN DÂN SỰ Ở VIỆT NAM 3.1. Thực trạng pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự Cưỡng chế thi hành án dân sự là cơ sở đảm bảo thi hành nghiêm chỉnh các bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật, vì vậy, hiệu lực, hiệu quả cưỡng chế thi hành án dân sự luôn được bảo đảm bằng việc hoàn thiện các quy định pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự. Nghiên cứu pháp luật hiện hành có thể khái quát thực trạng pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự ở một số nội dung điều chỉnh cơ bản sau đây: 3.1.1. Về thẩm quyền cưỡng chế thi hành án dân sự Theo quy định của pháp luật thi hành án dân sự Việt Nam hiện nay thì Chấp hành viên có thẩm quyền tiến hành cưỡng chế thi hành án dân sự. Để đảm bảo thẩm quyền cưỡng chế của chấp hành viên, pháp luật đã quy định về cơ cấu tổ chức của hệ thống thi hành án dân sự; nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan thi hành án dân sự nơi chấp hành viên làm việc và của chấp hành viên; về những việc chấp hành viên không được làm; về việc tuyển chọn chấp hành viên; cơ sở pháp lý để chấp hành viên thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình và các điều kiện đảm bảo cho chấp hành viên áp dụng các biện pháp cưỡng chế thi hành án dân sự. 3.1.2. Trình tự, thủ tục cưỡng chế thi hành án dân sự Thi hành án dân sự nói chung, cưỡng chế thi hành án dân sự nói riêng liên quan trực tiếp đến các quyền cơ bản của cá nhân, tổ chức, đặc biệt là các quyền về tài sản, vì vậy pháp luật quy định cụ thể về các biện pháp cưỡng chế; căn cứ, điều kiện, nguyên tắc cưỡng chế và trình tự, thủ tục áp
15 dụng các biện pháp cưỡng chế để tạo cơ sở cho chấp hành viên lựa chọn áp dụng cũng như các nhân, tổ chức liên quan thực hiện, giám sát thực hiện cưỡng chế thi hành án dân sự từ xã hội. Cụ thể là: 3.1.2.1. Các biện pháp cưỡng chế thi hành án dân sự Cưỡng chế thi hành án dân sự liên quan đến các quyền tài sản của cá nhân, tổ chức nên pháp luật quy định cụ thể các biện pháp cưỡng chế tạo cơ sở cho chấp hành viên lựa chọn áp dụng cũng như việc giám sát thực hiện cưỡng chế thi hành án dân sự từ xã hội. Theo quy định của pháp luật, có 06 biện pháp cưỡng chế thi hành án dân sự. Cụ thể là: - Khấu trừ tiền trong tài khoản; thu hồi, xử lý tiền, giấy tờ có giá của người phải thi hành án. - Trừ vào thu nhập của người phải thi hành án - Kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án, kể cả tài sản đang do người thứ ba giữ - Khai thác tài sản của người phải thi hành án - Buộc chuyển giao vật, chuyển giao quyền tài sản, giấy tờ. - Buộc người phải thi hành án thực hiện hoặc không được thực hiện công việc nhất định. 3.1.2.2. Căn cứ, điều kiện, nguyên tắc cưỡng chế thi hành án dân sự: - Về căn cứ cưỡng chế thi hành án dân sự: việc cưỡng chế thi hành án phải căn cứ vào Bản án, quyết định có hiệu lực thi hành; Quyết định thi hành án; Quyết định cưỡng chế thi hành án. - Về điều kiện cưỡng chế thi hành án dân sự: Áp dụng biện pháp cưỡng chế thi hành án dân sự cần có các điều kiện cơ bản như: người phải thi hành án phải thực hiện nghĩa vụ về tài sản hoặc phải thực hiện hành vi theo bản án, quyết định có hiệu lực thi hành; người phải thi hành
16 án có điều kiện thi hành án và người phải thi hành án không tự nguyện thi hành. - Về nguyên tắc cưỡng chế thi hành án dân sự: Chủ thể có thẩm quyền chỉ được áp dụng biện pháp cưỡng chế pháp luật quy định; không được áp dụng biện pháp cưỡng chế trong thời gian và trường hợp pháp luật cấm; việc cưỡng chế thi hành án dân sự phải tương ứng với nghĩa vụ của người phải thi hành án và các chi phí cần thiết khác. 3.1.2.3. Trình tự, thủ tục áp dụng biện pháp cưỡng chế thi hành án dân sự Để đảm bảo hiệu quả cưỡng chế thi hành án dân sự, pháp luật quy định các trình tự, thủ tục cơ bản để tiến hành cưỡng chế thi hành án là: - Ra quyết định cưỡng chế và thông báo về việc cưỡng chế: - Xác minh điều kiện cưỡng chế thi hành án dân sự: - Lập kế hoạch cưỡng chế thi hành án dân sự: - Thực hiện quyết định cưỡng chế thi hành án dân sự: - Giao bảo quản tài sản đã cưỡng chế: - Giải quyết tranh chấp phát sinh trong quá trình cưỡng chế thi hành án dân sự: - Giải quyết khiếu nại đối với quyết định, hành vi cưỡng chế thi hành án dân sự: Thực tế biện pháp cưỡng chế thường được áp dụng nhiều là "kê biên, xử lý tài sản của người phải thi hành án” nên ngoài những trình tự, thủ tục trong cưỡng chế thi hành án dân sự nêu trên, pháp luật còn quy định trình tự, thủ tục cưỡng chế thi hành án dân sự đối với một số tài sản đặc thù như: Kê biên tài sản là quyền sở hữu trí tuệ; kê biên tài sản là quyền sử dụng đất, tài sản phải đăng ký quyền sở hữu hoặc đăng ký giao dịch bảo
17 đảm; kê biên, xử lý tài sản đang cầm cố, thế chấp; kê biên tài sản của người phải thi hành án đang do người thứ ba giữ; kê biên vốn góp; kê biên đồ vật bị khóa, đóng gói; kê biên tài sản gắn liền với đất; kê biên tài sản là nhà ở; kê biên tài sản là phương tiện giao thông; kê biên tài sản là hoa lợi. 3.2. Đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự 3.2.1. Những kết quả đạt được - Trong những năm qua, cơ cấu tổ chức của hệ thống thi hành án dân sự đã được hoàn thiện hơn nhằm đảm bảo các yêu cầu của công tác thi hành án dân sự nói chung và hoạt động cưỡng chế thi hành án dân sự nói riêng. - Thể chế thi hành án dân sự đã được hoàn thiện cơ bản, tạo cơ sở cho việc nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự nói chung, hiệu quả thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự nói riêng. - Thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự ngày càng hiệu quả hơn, nhất là tỷ lệ số việc thi hành án phải cưỡng chế so với số việc phải thi hành giảm qua các năm, vì vậy đã góp phần quan trọng trong việc đảm bảo hiệu quả thi hành án dân sự, nhất là kết quả thi hành án về việc và về tiền. 3.2.2. Một số tồn tại, hạn chế và khó khăn, vướng mắc Bên cạnh những kết quả đạt được, thực hiện pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự cũng còn một số tồn tại, hạn chế và khó khăn, vướng mắc sau đây: - Nhiều quy định chung về cưỡng chế thi hành án dân sự chưa khoa học, mâu thuẫn chồng chéo, khó thực hiện, chưa cụ thể, một số vấn đề chưa được điều chỉnh.
18 - Một số biện pháp cưỡng chế thi hành án dân sự quy định khó thực hiện. - Pháp luật lại chưa quy định cụ thể về trình tự, thủ tục xác minh điều kiện cưỡng chế, vì thế trong thực tiễn thi hành án dân sự thường vận dụng quy định chung về xác minh điều kiện thi hành án để xác minh điều kiện cưỡng chế thi hành án dân sự. - Một số trường hợp pháp luật chưa có quy định cụ thể về cách thức, trình tự, thủ tục cưỡng chế. Ví dụ như cưỡng chế thi hành nghĩa vụ phải ghi sổ đăng ký cổ đông và thay đổi đăng ký kinh doanh để ghi nhận quyền sở hữu hợp pháp của cá nhân đối với cổ phần của doanh nghiệp; cưỡng chế thi hành án trong trường hợp bản án, quyết định tuyên hủy nghị quyết của Đại hội đồng cổ đông. - Còn nhiều trường hợp đương sự không tuân thủ pháp luật, sử dụng pháp luật không đúng, có hành vi chống đối việc cưỡng chế thi hành án; sử dụng quyền khiếu nại, tố cáo không đúng pháp luật đề trì hoãn, kéo dài việc thi hành án. - Vẫn còn nhiều việc thi hành án phải huy động lực lượng gây tốn kém thời gian, chi phí cho cơ quan thi hành án dân sự. - Hiệu quả tuân thủ pháp luật trong xử lý tài sản sau cưỡng chế còn hạn chế. - Trong việc áp dụng pháp luật về cưỡng chế thi hành án dân sự, một số chấp hành viên đã không thực hiện đúng trình tự, thủ tục pháp luật quy định dẫn đến việc tố cáo của đương sự, thậm chí dẫn đến những việc thi hành án phải bồi thường, bảo đảm tài chính để thi hành án và có một số Chấp hành viên, công chức thi hành dân sự bị xử lý kỷ luật, truy cứu trách nhiệm hình sự (trong năm 2017, có 29 trường hợp Chấp hành viên, công chức bị xử lý kỷ luật, truy cứu trách nhiệm hình sự do vi phạm về chuyên môn nghiệp vụ thi hành án).