Tóm tắt luận án Tiến sĩ Triết học: Vấn đề bản thể luận trong triết học duy tâm cổ điển Đức cuối thế kỷ XVIII - nửa đầu thế kỷ XIX

Chia sẻ: Hieu Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:15

Thêm vào BST

Báo xấu

67
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án phân tích ảnh hưởng của bản thể luận trong triết học duy tâm cổ điển Đức tới một số trào lưu triết học ở Đức hiện đại, khái quát các đặc điểm cơ bản của nó và đánh giá ý nghĩa, chỉ ra những đóng góp và hạn chế của bản thể luận trong triết học duy tâm cổ điển Đức.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Triết học: Vấn đề bản thể luận trong triết học duy tâm cổ điển Đức cuối thế kỷ XVIII - nửa đầu thế kỷ XIX

§¹i häc quèc gia hμ néi LuËn ¸n ®−îc hoμn thμnh t¹i tr−êng ®¹i häc khoa häc x· héi vμ nh©n v¨n tr−êng §¹i Häc Khoa häc x· héi vμ Nh©n v¨n §¹i häc quèc gia Hμ Néi Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: NguyÔn chÝ hiÕu 1. pgs.TS §ç Minh hîp ViÖn TriÕt häc, ViÖn KHXH ViÖt Nam 2. pgs.ts nguyÔn anh tuÊn vÊn ®Ò b¶n thÓ luËn Khoa TriÕt häc, Tr−êng §HKHXH & NV trong triÕt häc duy t©m cæ ®iÓn ®øc Ph¶n biÖn 1: GS. TS. NguyÔn V¨n Huyªn cuèi thÕ kû XVIII - nöa ®Çu thÕ kû XIX Ph¶n biÖn 2: PGS. TS. NguyÔn §×nh T−êng Ph¶n biÖn 3: PGS. TS. NguyÔn Quang H−ng Chuyªn ngµnh: Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö M· sè: 62 22 80 05 LuËn ¸n sÏ ®−îc b¶o vÖ t¹i Héi ®ång chÊm luËn ¸n tiÕn sÜ cÊp nhμ n−íc häp t¹i Hμ Néi Vμo håi: giê , ngμy th¸ng n¨m Tãm t¾t luËn ¸n tiÕn sÜ triÕt häc Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i: - Th− viÖn Quèc gia. - Trung t©m Th«ng tin - Th− viÖn §¹i häc Quèc gia Hμ Néi. Hµ Néi - 2010
Danh môc c«ng tr×nh nghiªn cøu Cña t¸c gi¶ ®∙ c«ng bè liªn quan ®Õn luËn ¸n 1. NguyÔn ChÝ HiÕu (2005), "TriÕt häc Cant¬ d−íi nh·n quan cña G.W.F.Hªghen", TriÕt häc, (4), tr.55 - 60. 2. NguyÔn ChÝ HiÕu (2005), "BiÖn chøng cña mèi quan hÖ gi÷a chñ n« vμ n« lÖ trong t¸c phÈm HiÖn t−îng häc tinh thÇn cña G.W.F.Hªghen", Khoa häc X· héi, (4), tr.31 - 36. 3. NguyÔn ChÝ HiÕu (2006), "HÖ vÊn ®Ò b¶n thÓ luËn ph−¬ng T©y – mét c¸i nh×n kh¸i qu¸t", Khoa häc X· héi, (11), tr.14 - 20. 4. NguyÔn ChÝ HiÕu (2006), "VÒ kh¸i niÖm "Tinh thÇn tuyÖt ®èi" trong triÕt häc Hªghen", TriÕt häc, (12), tr.47 - 53. 5. NguyÔn ChÝ HiÕu (2007), "B¶n thÓ luËn vμ c¸ch tiÕp cËn b¶n thÓ luËn trong triÕt häc ph−¬ng T©y", TriÕt häc, (6), tr.33 - 39. 6. NguyÔn ChÝ HiÕu (2007), "NhËn ®Þnh cña Hai®¬g¬ vÒ chñ nghÜa duy t©m §øc tõ viÖc xem xÐt c¸c khuynh h−íng ph¸t triÓn cña triÕt häc ph−¬ng T©y", trong Kû yÕu Héi th¶o quèc tÕ: Nh÷ng vÊn ®Ò triÕt häc ph−¬ng T©y thÕ kû XX, Nxb. §HQG, Hμ Néi, tr.104 - 120. 7. NguyÔn ChÝ HiÕu (2008), "B¶n thÓ luËn trong triÕt häc Cant¬", Khoa häc X· héi, (4), tr.14 - 20. 8. NguyÔn ChÝ HiÕu (2008), "T− t−ëng vÒ "nhμ n−íc m¹nh" cña Hegel vμ thùc tÕ hiÖn thùc ho¸ nã ë §øc", Ph¸t triÓn nh©n lùc, (4), tr.66 - 70. 9. NguyÔn ChÝ HiÕu - §ç Minh Hîp - Ph¹m Quúnh Trang (2008), HiÖn t−îng häc Husserl, Nxb. T«n gi¸o, Hμ Néi. 10. NguyÔn ChÝ HiÕu (2009), "B¶n thÓ luËn m¸cxÝt qua kiÕn gi¶i cña Georg Luk¸cs", Ph¸t triÓn nh©n lùc, (4), tr.15 - 18.
phÇn Më ®Çu kÕt tinh l¹i trong lÞch sö triÕt häc nãi chung vμ ®Æc biÖt lμ trong lÞch sö 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi b¶n thÓ luËn nãi riªng. C¸c qu¸ tr×nh toμn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra m¹nh TriÕt häc lμ kÕt tinh tinh thÇn cña thêi ®¹i lÞch sö, mμ tr−íc hÕt lμ mÏ, ®ßi hái mçi d©n téc ph¶i chñ ®éng héi nhËp, tiÕp thu cã sμng läc kÕt qu¶ sù ph¶n t− vÒ lý luËn cña c¸c vÜ nh©n, c¸c triÕt gia ®èi víi thêi nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ quý b¸u cña c¸c d©n téc kh¸c. T− t−ëng tÝch hîp ®¹i cña hä. V× lÏ ®ã, c¸c triÕt gia kh«ng mäc lªn nh− nÊm tõ tr¸i ®Êt, v¨n ho¸ ph¶i trë thμnh t− t−ëng chñ ®¹o, tiÒn ®Ò ®Ó mçi d©n téc cã thÓ hä lμ s¶n phÈm cña thêi ®¹i m×nh, cña d©n téc m×nh, mμ dßng s÷a tinh s¸nh vai cïng toμn bé loμi ng−êi b−íc vμo t−¬ng lai. ChÝnh t− t−ëng tÕ nhÊt, quý gi¸ nhÊt vμ v« h×nh ®−îc tËp trung l¹i trong nh÷ng t− s©u s¾c nμy ®· ®−îc Chñ tÞch Hå ChÝ Minh nªu ra nh− c¸ch tiÕp cËn t−ëng triÕt häc (C.M¸c). Mçi mét thêi ®¹i lÞch sö ®Òu s¶n sinh ra mét duy nhÊt thÝch hîp trong viÖc tiÕp thu thμnh tùu t− t−ëng triÕt häc thÕ sè vÜ nh©n. Hä lμ nh÷ng vÜ nh©n v× hä v−ît lªn trªn cuéc sèng cña con giíi khi Ng−êi nhËn xÐt vÒ Khæng Tö, Giªsu, M¸c vμ T«n DËt Tiªn. ng−êi phμm tôc vμ dμnh toμn bé nç lùc thÓ chÊt còng nh− tinh thÇn Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, vÊn ®Ò b¶n thÓ luËn cã mét vai trß hÕt cho c«ng viÖc t×m kiÕm nh÷ng c¨n nguyªn cña nh©n tÝnh vμ rèt cuéc, søc to lín ®èi víi hÖ thèng tri thøc triÕt häc: nã quyÕt ®Þnh lËp tr−êng mçi vÜ nh©n ®Òu kh¸m ph¸ ra mét hay mét sè c¨n nguyªn, gi¸ trÞ nÒn triÕt häc, tÝnh ®Æc thï cña mçi tr−êng ph¸i vμ quan träng h¬n, ®Õn t¶ng cña tån t¹i ng−êi, kh¸m ph¸ ra nh÷ng c¸i mμ thiÕu chóng th× tÝnh ®Æc thï cña tri thøc triÕt häc so víi c¸c lÜnh vùc tri thøc kh¸c. nh©n tÝnh kh«ng thÓ tån t¹i, con ng−êi kh«ng thÓ lμm Ng−êi. MÆc dï cã vai trß quan träng nh− vËy, nh−ng ®¸ng tiÕc lμ cho ®Õn Nghiªn cøu c¸c thêi ®¹i lÞch sö b¶n thÓ luËn kh«ng nh÷ng ®em l¹i nay, vÊn ®Ò nμy vÉn ch−a ®−îc nghiªn cøu nhiÒu ë n−íc ta. cho chóng ta bøc tranh c« ®äng, sóc tÝch, chuÈn x¸c vÒ tiÕn tr×nh ph¸t Nh− chóng ta ®· biÕt, triÕt häc duy t©m cæ ®iÓn §øc cuèi thÕ kû triÓn cña b¶n th©n triÕt häc, mμ cßn cho phÐp chóng ta nhËn thÊy c¸c XVIII – nöa ®Çu thÕ kû XIX kh«ng chØ lμ nguån gèc lý luËn trùc tiÕp thang bËc kÕ tiÕp nhau trong c«ng cuéc kh¸m ph¸ vμ hiÖn thùc ho¸ cho sù ra ®êi cña triÕt häc M¸c, mμ cßn cã ¶nh h−ëng m¹nh mÏ vμ dμi b¶n chÊt loμi cña loμi ng−êi th«ng qua nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn c¨n b¶n l©u tíi nÒn triÕt häc ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i, trong ®ã vÊn ®Ò b¶n thÓ luËn nhÊt. §ång thêi, viÖc nghiªn cøu lÞch sö triÕt häc nãi chung, lÞch sö ®ãng vai trß nÒn t¶ng cho viÖc x©y dùng hÖ thèng triÕt häc. H¬n n÷a, b¶n thÓ luËn nãi riªng chÝnh lμ con ®−êng h÷u hiÖu nhÊt gióp chóng ta b¶n thÓ luËn trong triÕt häc duy t©m cæ ®iÓn §øc biÓu thÞ nh÷ng tiÒn ®Ò n©ng cao ®−îc n¨ng lùc t− duy lý luËn. N¨ng lùc Êy cã vai trß cùc kú t− t−ëng, nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ nh©n v¨n cÇn thiÕt cho x· héi hiÖn ®¹i quan träng, v× mét d©n téc muèn ®øng v÷ng trªn ®Ønh cao cña khoa ®−îc hiÓu theo ®óng nghÜa cña tõ nμy, v× c¸c triÕt gia cæ ®iÓn §øc cã sø häc th× kh«ng thÓ kh«ng cã nã (Ph.¨ngghen). mÖnh trang bÞ t− t−ëng cho c«ng cuéc hiÖn ®¹i ho¸ n−íc §øc, ®−a n−íc LÞch sö loμi ng−êi lμ mét tiÕn tr×nh thèng nhÊt, v× ®©y lμ lÞch sö §øc tho¸t ra khái x· héi phong kiÕn tr× trÖ vμ l¹c hËu, bÞ giam cÇm cña mét loμi sinh vËt ®Æc biÖt. Cho dï mçi d©n téc ®Òu cã v¨n ho¸ ®éc trong nh÷ng xiÒng xÝch t− t−ëng gi¸o ®iÒu vμ cæ hñ. Do vËy, ®Ó tiÕp thu ®¸o cña m×nh nh− h×nh thøc biÓu thÞ "c¸i Ng·" riªng cña m×nh, song cã sμng läc nh÷ng thμnh tùu cña x· héi ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i, viÖc mçi d©n téc ®Òu lμ mét thμnh viªn cña loμi ng−êi, do vËy ®Òu tån t¹i nghiªn cøu b¶n thÓ luËn cña nã nãi chung vμ b¶n thÓ luËn duy t©m cæ vμ ph¸t triÓn dùa trªn nh÷ng gi¸ trÞ chung. Nh÷ng gi¸ trÞ nh− vËy ®−îc ®iÓn §øc nãi riªng cã mét ý nghÜa lý luËn vμ thùc tiÔn quan träng. Víi 1 2
nh÷ng lý do ®ã, chóng t«i chän "VÊn ®Ò b¶n thÓ luËn trong triÕt häc Lo¹i h×nh thø ba lμ mét sè l−îng cßn rÊt khiªm tèn c¸c luËn ¸n duy t©m cæ ®iÓn §øc cuèi thÕ kû XVIII - nöa ®Çu thÕ kû XIX" lμm ®Ò TiÕn sÜ vμ luËn v¨n Th¹c sÜ nghiªn cøu c¸c ®Ò tμi cã liªn quan ®Õn triÕt tμi nghiªn cøu trong luËn ¸n TiÕn sÜ triÕt häc cña m×nh. häc duy t©m cæ ®iÓn §øc nãi chung. §ã lμ luËn ¸n TiÕn sÜ cña t¸c gi¶ 2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi Lª C«ng Sù: Häc thuyÕt ph¹m trï trong triÕt häc I.Cant¬ (2004). Sau ë ViÖt Nam ®· cã kh¸ nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ triÕt häc cæ ®ã, nghiªn cøu sinh Ng« ThÞ Mü Dung ®· b¶o vÖ thμnh c«ng luËn ¸n ®iÓn §øc ®−îc c«ng bè. Tuy nhiªn, cã thÓ kh¸i qu¸t nh÷ng thμnh qu¶ TiÕn sÜ vÒ ®Ò tμi: TriÕt häc ®¹o ®øc cña Immanuel Kant vµ ¶nh h−ëng nghiªn cøu ®ã ë ba lo¹i h×nh chñ yÕu sau: cña nã ®èi víi triÕt häc §øc thÕ kû XIX (2007) vμ tr−íc ®ã, cã 2 luËn Lo¹i h×nh thø nhÊt lμ nh÷ng cuèn s¸ch, Kû yÕu Héi th¶o vμ c¸c v¨n Th¹c sÜ cña c¸c t¸c gi¶: Vò ThÞ Thu Lan: MÖnh lÖnh tuyÖt ®èi bμi b¸o ®−îc ®¨ng t¶i trªn c¸c t¹p chÝ (chñ yÕu lμ trªn t¹p chÝ TriÕt trong ®¹o ®øc häc cña Cant¬ (2004), KhuÊt Duy Dòng: Chñ nghÜa häc). §ã l c¸c c«ng tr×nh: TriÕt häc Imanuin Cant¬ cña NguyÔn duy t©m tiªn nghiÖm trong nhËn thøc luËn cña I.Cant¬ (2006). V¨n Huyªn (1996); I.Cant¬ - ng−êi s¸ng lËp nÒn triÕt häc cæ ®iÓn Qua phÇn tæng quan trªn, cã thÓ thÊy c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu §øc, ViÖn TriÕt häc (1997), TriÕt häc Kant cña TrÇn Th¸i §Ønh (t¸i ®· nªu chñ yÕu bμn vÒ c¸c vÊn ®Ò nhËn thøc, t− duy, phÐp biÖn chøng, b¶n n¨m 2005); hay c¸c c«ng tr×nh cña hai t¸c gi¶ NguyÔn Träng l«gÝc häc, ®¹o ®øc häc, mü häc, lÞch sö triÕt häc, v.v cña triÕt häc cæ ChuÈn vμ §ç Minh Hîp vÒ triÕt häc Hªghen nh−: Quan niÖm cña ®iÓn §øc, cßn vÊn ®Ò b¶n thÓ luËn trong triÕt häc duy t©m §øc hÇu Hªghen vÒ b¶n chÊt cña triÕt häc (1998), VÊn ®Ò t− duy trong triÕt nh− kh«ng ®−îc bμn ®Õn vμ nÕu ®−îc ®Ò cËp th× còng cßn rÊt t¶n m¹n, häc Hªghen (1999), Quan ®iÓm lÞch sö triÕt häc cña Hªghen (2001), kh«ng cã hÖ thèng. TriÕt häc ph¸p quyÒn Hªghen (2002); gÇn ®©y nhÊt cã cuèn TriÕt häc ë n−íc ngoμi, cã c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu chuyªn s©u vÒ b¶n thÓ cæ ®iÓn §øc (2006) vμ Häc thuyÕt ph¹m trï trong triÕt häc I.Cant¬ luËn trong triÕt häc duy t©m cæ ®iÓn §øc, nh− c¸c cuèn s¸ch cña (2007) cña t¸c gi¶ Lª C«ng Sù vμ c«ng tr×nh §©u lµ c¨n nguyªn t− M¸ctin Hai®¬g¬, Chñ nghÜa duy t©m §øc (PhÝcht¬, Sªlinh, Hªghen) t−ëng? hay con ®−êng triÕt lý tõ Cant¬ ®Õn Hai®¬g¬ cña Lª T«n vµ thùc tr¹ng vÊn ®Ò triÕt häc hiÖn ®¹i (t¸i b¶n n¨m 1997); Cant¬ vµ Nghiªm (1970), míi ®−îc t¸i b¶n n¨m 2007. vÊn ®Ò siªu h×nh häc (t¸i b¶n n¨m 1998); Gètph¬rÝt M¸ctin, Lo¹i h×nh thø hai lμ c«ng tr×nh cña c¸c t¸c gi¶ n−íc ngoμi ®Ò cËp Immanuen Cant¬: B¶n thÓ luËn vµ lý thuyÕt khoa häc (1969) v.v mét c¸ch trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp vÒ triÕt häc cæ ®iÓn §øc ®· ®−îc dÞch C¸c c«ng tr×nh trªn cã ®ãng gãp rÊt lín trong viÖc lμm râ b¶n thÓ luËn ra tiÕng ViÖt. Ch¼ng h¹n nh− c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña ViÖn triÕt trong triÕt häc cña tõng ®¹i biÓu nh− Cant¬, Hªghen. Tuy nhiªn, do häc, ViÖn Hμn l©m khoa häc Liªn X« tr−íc ®©y: TriÕt häc cæ ®iÓn §øc c¸c t¸c gi¶ ®i s©u vμo b¶n thÓ luËn cña tõng ®¹i biÓu mét nªn l¹i ch−a (1962); LÞch sö phÐp biÖn chøng, tËp 3 (1998) hay cuèn L«gÝc häc biÖn cã mét c¸i nh×n tæng quan vÒ c¶ giai ®o¹n. chøng (2003) cña E.V.Ilenc«v. C¸c c«ng tr×nh nμy Ýt ®Ò cËp tíi khÝa 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña luËn ¸n c¹nh b¶n thÓ luËn cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc mμ nghiªng nhiÒu vÒ tr×nh Môc ®Ých cña luËn ¸n lμ nghiªn cøu chuyªn s©u vμ tr×nh bμy mét bμy lý luËn nhËn thøc, l«gÝc häc vμ phÐp biÖn chøng h¬n. c¸ch cã hÖ thèng néi dung c¬ b¶n cña b¶n thÓ luËn trong triÕt häc duy 3 4
t©m cæ ®iÓn §øc, qua ®ã ®−a ra nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ ý nghÜa, nh÷ng chøng: tù nhiªn - x· héi - con ng−êi, vÒ mèi quan hÖ gi÷a tån t¹i x· ®ãng gãp vμ h¹n chÕ cña nã ®èi víi sù ph¸t triÓn cña triÕt häc §øc héi vμ ý thøc x· héi. §ång thêi, luËn ¸n còng kÕ thõa nh÷ng thμnh hiÖn ®¹i. qu¶ cña c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn ®Ò tμi luËn ¸n §Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých trªn, luËn ¸n sÏ gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô sau: trong thêi gian gÇn ®©y. - Tr×nh bμy kh¸i qu¸t sù h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn cña t− t−ëng b¶n - LuËn ¸n ®−îc thùc hiÖn trªn c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn biÖn chøng thÓ luËn triÕt häc ph−¬ng T©y ®ể x¸c ®Þnh néi hμm cña kh¸i niÖm duy vËt, sö dông chñ yÕu c¸c ph−¬ng ph¸p kÕt hîp gi÷a ph©n tÝch vμ "b¶n thÓ luËn". Lμm s¸ng tá c¸c tiÒn ®Ò ra ®êi cña b¶n thÓ luËn trong tæng hîp, lÞch sö vμ l«gÝc, ®èi chiÕu, so s¸nh, kh¸i qu¸t ho¸, v.v... triÕt häc duy t©m cæ ®iÓn §øc. 6. §ãng gãp míi cña luËn ¸n - TËp trung ph©n tÝch vμ lμm râ néi dung b¶n thÓ luËn trong triÕt - Cã thÓ nãi, ®©y lμ luËn ¸n ®Çu tiªn ë n−íc ta tËp trung vμo ph©n häc duy t©m cæ ®iÓn §øc qua c¸c ®¹i biÓu: Cant¬, PhÝcht¬, Sªlinh vμ tÝch, luËn gi¶i néi dung c¬ b¶n cña b¶n thÓ luËn trong triÕt häc duy Hªghen . t©m cæ ®iÓn §øc. - Ph©n tÝch ¶nh h−ëng cña b¶n thÓ luËn trong triÕt häc duy t©m cæ - LuËn ¸n kh«ng chØ kh¶o cøu cã hÖ thèng nh÷ng néi dung c¬ b¶n ®iÓn §øc tíi mét sè trμo l−u triÕt häc §øc hiÖn ®¹i, qua ®ã luËn ¸n cña b¶n thÓ luËn trong triÕt học duy t©m cæ ®iÓn §øc, mμ cßn chØ ra kh¸i qu¸t c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña nã, ®¸nh gi¸ ý nghÜa vμ chØ ra nh÷ng b−íc tiÕn, kh¸i qu¸t nh÷ng ®Æc ®iÓm cña b¶n thÓ luËn ®ã, ph©n nh÷ng ®ãng gãp vμ h¹n chÕ cña b¶n thÓ luËn trong triÕt häc duy t©m tÝch t¸c ®éng cña nã ®Õn mét sè trμo l−u triÕt häc §øc hiÖn ®¹i; ®ång cæ ®iÓn §øc. thêi lμm râ néi dung b¶n thÓ luËn trong triÕt häc M¸c vμ tõ ®ã, ®¸nh 4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu gi¸ nh÷ng ®ãng gãp vμ h¹n chÕ cña b¶n thÓ luËn trong triÕt häc duy - §èi t−îng nghiªn cøu lμ néi dung c¬ b¶n cña b¶n thÓ luËn trong t©m cæ ®iÓn §øc. triÕt häc duy t©m cæ ®iÓn §øc. 7. ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn cña luËn ¸n - Ph¹m vi nghiªn cøu lμ vÊn ®Ò b¶n thÓ luËn ®−îc thÓ hiÖn qua LuËn ¸n gãp phÇn nghiªn cøu chuyªn s©u mét trong c¸c néi dung nh÷ng t¸c phÈm chÝnh cña Cant¬, PhÝcht¬, Sªlinh vμ Hªghen vμ, do quan träng nhÊt cña triÕt häc duy t©m cæ ®iÓn §øc lμ néi dung b¶n thÓ khu«n khæ luËn ¸n, t¸c ®éng cña b¶n thÓ luËn trong triÕt häc duy t©m luËn, qua ®ã chØ ra ®ãng gãp vμ h¹n chÕ cña nã. cæ ®iÓn §øc tíi triÕt häc §øc hiÖn ®¹i sÏ chØ ®−îc kh¶o cøu th«ng qua LuËn ¸n cã thÓ ®−îc sö dông lμm tμi liÖu phôc vô cho c«ng t¸c gi¶ng hai ®¹i biÓu cña triÕt häc hiÖn t−îng häc - hiÖn sinh §øc lμ HuxÐc vμ d¹y vμ nghiªn cøu lÞch sö triÕt häc, giai ®o¹n triÕt häc cæ ®iÓn §øc. Hai®¬g¬, v× triÕt häc cña hai triÕt gia n y cho thÊy râ nhÊt ¶nh h−ëng 8. KÕt cÊu cña luËn ¸n cña b¶n thÓ luËn duy t©m cæ ®iÓn §øc ®Õn triÕt häc §øc hiÖn ®¹i. Ngoμi PhÇn më ®Çu, KÕt luËn, Danh môc tμi liÖu tham kh¶o vμ 5. C¬ së lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Phô lôc, luËn ¸n gåm 3 ch−¬ng, 9 tiÕt. - LuËn ¸n dùa trªn c¬ së lý luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, ®Æc biÖt lμ quan ®iÓm cña triÕt häc M¸c - Lªnin vÒ mèi quan hÖ biÖn 5 6
phÇn néi dung triÕt häc, qua ®ã «ng ®· x©y dùng b¶n thÓ luËn triÕt häc theo ®óng Ch−¬ng 1 nghÜa cña tõ nμy. C¸c nhμ t− t−ëng trung cæ ®Òu khÐo lÐo lμm cho b¶n b¶n thÓ luËn vμ c¸c tiÒn ®Ò ra ®êi cña b¶n thÓ luËn thÓ luËn cæ ®¹i thÝch hîp víi viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thÇn häc. trong triÕt häc duy t©m cæ ®iÓn ®øc B¶n thÓ luËn trong triÕt häc cËn ®¹i phô thuéc vμo nhËn thøc luËn vμ 1.1. Kh¸i niÖm "b¶n thÓ luËn" ph−¬ng ph¸p luËn. Nãi c¸ch kh¸c, chóng cã mèi quan hÖ kh¨ng khÝt, ThuËt ng÷ "b¶n thÓ luËn" cã nguån gèc tõ tiÕng Hy L¹p, lμ sù kÕt h÷u c¬ víi nhau, ®an xen nhau vμ do vËy, sù t¸ch b¹ch còng chØ mang hîp gi÷a hai tõ on (όv) – "c¸i thùc tån", "c¸i ®ang tån t¹i" vμ logos tÝnh chÊt t−¬ng ®èi. Theo chóng t«i, toμn bé triÕt häc giai ®o¹n nμy (λόγος) – lêi lÏ, kh¸i niÖm, häc thuyÕt, cã nghÜa lμ "häc thuyÕt vÒ (kÓ c¶ triÕt häc duy t©m cæ ®iÓn §øc, thÝ dô nh− Cant¬ luËn chøng tån t¹i tù th©n nã"; lμ mét bé phËn cña triÕt häc nghiªn cøu nh÷ng cho tÝnh cã thÓ cña to¸n häc, khoa häc tù nhiªn vμ ®Æc biÖt lμ cña ®¹o nguyªn t¾c c¬ b¶n cña tån t¹i. B¶n thÓ luËn ®«i khi ®−îc ®ång nhÊt ®øc häc) còng tËp trung vμo gi¶i quyÕt vÊn ®Ò luËn chøng cho khoa víi siªu h×nh häc, nh−ng th−êng ®−îc xem lμ bé phËn trung t©m cña häc nh− gi¸ trÞ tèi cao trong c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng sèng cña con siªu h×nh häc, tøc lμ siªu h×nh häc tån t¹i. ThuËt ng÷ "b¶n thÓ luËn" ng−êi (t− duy khoa häc trong nhËn thøc, nguyªn t¾c ph¸p quyÒn trong xuÊt hiÖn lÇn ®Çu tiªn trong "Tõ ®iÓn thuËt ng÷ triÕt häc" cña sinh ho¹t x· héi, v.v...) trªn c¸c ph−¬ng diÖn b¶n thÓ luËn, ph−¬ng R.Cèclªniót (1613) vμ ®−îc kiÖn toμn trong hÖ thèng triÕt häc cña ph¸p luËn. Sù luËn chøng cho khoa häc vÒ mÆt b¶n thÓ luËn thÓ hiÖn C.V«nph¬. râ nhÊt ë triÕt häc §Òc¸ct¬. B¶n thÓ luËn trong triÕt häc duy t©m cæ Nh− vËy, thuËt ng÷ "b¶n thÓ luËn" chØ xuÊt hiÖn vμo thÕ kû XVII, ®iÓn §øc nèi tiÕp truyÒn thèng nμy trong ®iÒu kiÖn ®Æc thï cña n−íc nh−ng t− t−ëng b¶n thÓ luËn ®· xuÊt hiÖn tõ rÊt sím trong lÞch sö triÕt §øc ®ang chuÈn bÞ tiÕn hμnh cuéc c¸ch m¹ng t− s¶n, trong khi mét sè häc, ngay tõ thêi cæ ®¹i. Do vËy, viÖc nghiªn cøu lÞch sö cña b¶n thÓ n−íc ph−¬ng T©y kh¸c ®· b−íc vμo x· héi t− s¶n. luËn, lÞch sö cña c¸c quan niÖm, cña c¸c häc thuyÕt triÕt häc vÒ tån t¹i, Dùa vμo lÞch sö b¶n thÓ luËn nh− ®· tr×nh bμy trong luËn ¸n, lµ con ®−êng kh¶ dÜ nhÊt ®Ó lµm s¸ng tá néi dung cña kh¸i niÖm nµy. chóng t«i quan niÖm b¶n thÓ luËn lµ häc thuyÕt vÒ tån t¹i, mµ h¹t B¶n thÓ luËn ®−îc t¸ch biÖt ra tõ c¸c häc thuyÕt vÒ tån t¹i cña giíi nh©n cña nã lµ nh÷ng nguyªn lý, nh÷ng nguyªn t¾c chung nhÊt cña tù nhiªn nh− lμ häc thuyÕt vÒ b¶n th©n tån t¹i ngay trong triÕt häc Hy mét d¹ng tån t¹i ®Æc biÖt - tån t¹i ng−êi. L¹p s¬ kú, mÆc dï b¶n th©n thuËt ng÷ "b¶n thÓ luËn" khi ®ã ch−a 1.2. Nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi vµ chÝnh trÞ cho sù h×nh ®−îc sö dông. P¸cmªnÝt vμ c¸c nhμ triÕt häc thuéc ph¸i Elª tuyªn bè thµnh b¶n thÓ luËn trong triÕt häc duy t©m cæ ®iÓn §øc chØ cã t− duy vÒ tån t¹i – sù thèng nhÊt ®ång lo¹i, vÜnh cöu vμ bÊt B¶n thÓ luËn duy t©m cæ ®iÓn §øc chÞu t¸c ®éng cña nh÷ng ®iÒu biÕn – lμ tri thøc ch©n thùc. Hä nhÊn m¹nh t− duy vÒ tån t¹i kh«ng kiÖn kinh tÕ - x· héi vμ chÝnh trÞ ®−¬ng thêi. §ã tr−íc hÕt lμ cuéc c¸ch thÓ lμ t− duy sai lÇm, r»ng t− duy vμ tån t¹i lμ ®ång nhÊt. X«cr¸t lμ m¹ng c«ng nghiÖp Anh vμ cuéc c¸ch m¹ng t− s¶n Ph¸p. C¸ch m¹ng ng−êi ý thøc râ nhÊt h¹n chÕ cña b¶n thÓ luËn mang tÝnh tù nhiªn vμ, c«ng nghiÖp biÕn n−íc Anh thμnh mét n−íc lín m¹nh nhÊt, cã ¶nh do vËy, lμ ng−êi ®Çu tiªn n¾m b¾t ®−îc tÝnh chÊt ®Æc thï cña tri thøc h−ëng lín vÒ kinh tÕ vμ chÝnh trÞ ®Õn c¸c n−íc kh¸c. C¸ch m¹ng t− 7 8
s¶n Ph¸p thñ tiªu chÕ ®é phong kiÕn vμ më réng ®−êng cho lùc l−îng 1.3. Nh÷ng tiÒn ®Ò lý luËn cña b¶n thÓ luËn trong triÕt häc s¶n xuÊt cña x· héi ph¸t triÓn. §©y lμ mét sù kiÖn g©y tiÕng vang lín, duy t©m cæ ®iÓn §øc cã ý nghÜa v¹ch thêi ®¹i, v× nã thñ tiªu quan hÖ phong kiÕn, chÕ ®é 1.3.1. Chñ nghÜa duy lý §Òc¸ct¬ chÝnh trÞ qu©n chñ. Nh÷ng ng−êi §øc tiªn tiÕn, ®Æc biÖt lμ c¸c nhμ Ra ®êi trong ®iÒu kiÖn v¨n hãa duy lý, triÕt häc §Òc¸ct¬ ph¶n ¸nh triÕt häc duy t©m cæ ®iÓn §øc, ®· rÊt phÊn khëi chμo ®ãn sù kiÖn nμy. râ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña v¨n hãa nμy: chñ nghÜa duy lý (®Ò cao lý tÝnh, KhÈu hiÖu "Tù do, b×nh ®¼ng, b¸c ¸i" ®−îc viÕt trªn l¸ cê cña c¸ch coi nã lμ gi¸ trÞ tinh thÇn tèi cao, niÒm tin tuyÖt ®èi vμo khoa häc), hÖ m¹ng t− s¶n Ph¸p ®· cã ¶nh h−ëng m¹nh mÏ vμ lμ nguån c¶m høng chuÈn kh¸ch - chñ thÓ (gi¶ ®Þnh cã thÓ t¸ch chñ thÓ khái kh¸ch thÓ cho b¶n thÓ luËn triÕt häc cña hä. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mμ "tù do", trong nhËn thøc), quan niÖm vÒ v¨n hãa nh− giíi tù nhiªn nh©n t¹o. "tinh thÇn phæ biÕn" ®−îc ®Ò cao vμ trë thμnh mét trong nh÷ng ®Ò tμi §−îc x©y dùng dùa trªn nguyªn t¾c cogito (T«i t− duy), siªu h×nh chñ ®¹o cña c¸c nhμ triÕt häc thêi kú nμy. häc §Òc¸ct¬ trë thμnh b−íc ngoÆt trong lÞch sö triÕt häc ph−¬ng T©y Trong khi Anh vμ Ph¸p tiÕn nhanh trªn con ®−êng t− b¶n chñ cËn ®¹i, lμm thay ®æi c¶ nguyªn t¾c lÉn c¸c nhiÖm vô cña triÕt häc: nghÜa th× n−íc §øc vÉn lμ mét n−íc l¹c hËu vÒ kinh tÕ vμ chÝnh trÞ. chñ thÓ nhËn thøc cïng víi n¨ng lùc ®¶m b¶o c¸c c¬ së tuyÖt ®èi hiÓn H¬n n÷a, sù ph©n chia l·nh ®Þa cña hμng tr¨m c¸t cø phong kiÕn vμ nhiªn vμ ®¸ng tin cËy cña mäi tri thøc ®−îc ®Æt lªn hμng ®Çu trong cïng víi ®ã lμ sù ph©n chia vÒ kinh tÕ vμ chÝnh trÞ ®· c¶n trë n−íc tiÕn tr×nh triÕt häc, quy ®Þnh sù ®Þnh h−íng cña chñ thÓ vμo nhËn thøc §øc ph¸t triÓn theo con ®−êng t− b¶n chñ nghÜa khoa häc lý thuyÕt vÒ thÕ giíi. Tõ "nÒn mãng siªu h×nh häc v÷ng V× giai cÊp t− s¶n §øc yÕu kÐm, kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng n¾m chÝnh ch¾c" ®ã, §Òc¸ct¬ ®· luËn chøng cho tÝnh thèng nhÊt h÷u c¬ cña mäi quyÒn, nªn c¸c nhμ lý luËn cña giai cÊp nμy lμ nh÷ng nhμ triÕt häc khoa häc. Chóng ta thÊy, b¾t ®Çu tõ «ng vμ do «ng khëi x−íng, ®Þnh duy t©m, s¸ng lËp ra c¸c hÖ thèng triÕt häc rÊt trõu t−îng, t¸ch khái h−íng vμ môc ®Ých t×m tßi triÕt häc cña toμn bé triÕt häc cËn ®¹i, ®êi sèng thùc tiÔn. BÕ t¾c tr−íc nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ - x· héi hiÖn trong ®ã vμ trªn hÕt lμ cña triÕt häc duy t©m cæ ®iÓn §øc, ®· ®−îc thùc, tr−íc viÖc tù do bÞ bãp nghÑt bëi chÝnh quyÒn qu©n chñ Phæ, c¸c ®Þnh tr−íc. §©y lμ thêi ®¹i lÞch sö ®¸nh dÊu sù ra ®êi, ph¸t triÓn vμ nhμ triÕt häc duy t©m §øc, b¾t ®Çu tõ Cant¬ trë ®i, ®· x©y dùng b¶n kh¶i hoμn cña khoa häc, do vËy chÝnh khoa häc, nh÷ng gi¸ trÞ do khoa thÓ luËn triÕt häc trong t− duy, ý thøc cña chñ thÓ (con ng−êi), ®Æc häc ®em l¹i sÏ chi phèi toμn bé cuéc sèng cña con ng−êi vμ cña x· biÖt ®Ò cao tÝnh n¨ng ®éng vμ tÝnh duy lý cña chñ thÓ. Vμ cho dï cßn héi ph−¬ng T©y, mäi thø ®Òu ®−îc nh×n nhËn vμ ®¸nh gi¸ theo th−íc cã nhiÒu h¹n chÕ do thêi ®¹i ®−¬ng thêi quy ®Þnh, nh−ng víi t− duy ®o cña khoa häc. biÖn chøng s©u s¾c, c¸c nhμ duy t©m §øc khi ®i s©u vμo chñ thÓ (do 1.3.2. §¬n tö luËn LÐpnÝt Cant¬ khëi x−íng víi "cuéc c¸ch m¹ng C«pÐcnÝc"), vμo v¨n ho¸ tinh §¬n tö luËn LÐpnÝt lμ thö nghiÖm kh¾c phôc nhÞ nguyªn luËn thÇn ®· cã nh÷ng ®ãng gãp to lín trong viÖc x©y dùng b¶n thÓ luËn §Òc¸ct¬ vμ chñ nghÜa thùc thÓ thô ®éng cña Xpin«da nh»m ph©n tÝch hÕt søc ®éc ®¸o trong triÕt häc vμ ®· t¹o nªn mét b−íc ngoÆt quan s©u s¾c biÕn ®æi sèng ®éng cña thÕ giíi vμ nhÊn m¹nh vai trß cña t− träng trong lÞch sö b¶n thÓ luËn ph−¬ng T©y. duy lý luËn trong viÖc gi¶i quyÕt mäi vÊn ®Ò. §¬n tö cña «ng lμ c¸c 9 10
thùc thÓ tinh thÇn (n¨ng ®éng) ®éc ®¸o, nh−ng l¹i liªn kÕt víi nhau c¸c bé m«n kh¸c ®Òu ®−îc triÓn khai nhê xuÊt ph¸t chÝnh tõ h¹t nh©n theo nguyªn t¾c "hμi hßa tiÒn ®Þnh". T− t−ëng b¶n thÓ luËn triÕt häc nμy. Toμn bé hÖ thèng triÕt häc trë thμnh mét c¸i nh×n chung, thèng cña LÐpnÝt ®ãng mét vai trß quan träng vμ sÏ ®Ó l¹i dÊu Ên ®Ëm nÐt nhÊt vÒ chØnh thÓ ng−êi. Do vËy, cã thÓ nãi, V«nph¬ chÝnh lμ ng−êi trong nh÷ng t×m tßi b¶n thÓ luËn cña tÊt c¶ c¸c ®¹i diÖn triÕt häc duy ®em l¹i ®iÓm khëi ®Çu cho c¸ch tiÕp cËn hÖ thèng cña c¸c nhμ triÕt t©m §øc. Chóng t«i muèn nãi tíi ph−¬ng diÖn chñ thÓ tÝnh, tÝnh tÝch häc duy t©m cæ ®iÓn §øc. cùc cña chñ thÓ - c¸ nh©n ®−îc LÐpnÝt biÓu thÞ th«ng qua b¶n chÊt cña Ch−¬ng 2 ®¬n tö. Nh− ®· râ, nÕu §Òc¸ct¬ chñ yÕu quan t©m ®Õn n¨ng lùc t− b¶n thÓ luËn trong triÕt häc duy t©m cæ ®iÓn ®øc - duy khoa häc nh− n¨ng lùc phæ biÕn, vèn cã ë mçi thμnh viªn cña nh÷ng néi dung c¬ b¶n loμi ng−êi, th× LÐpnÝt l¹i ®Æt träng t©m vμo tÝnh tÝch cùc néi t¹i, tÝnh 2.1. TriÕt häc siªu nghiÖm - néi dung b¶n thÓ luËn Cant¬ tù ng· (tù do) cña mçi c¸ nh©n nh− tiÒn ®Ò tiªn quyÕt ®Ó mçi ng−êi tù Vèn lμ ng−êi s¸ng lËp ra triÕt häc cæ ®iÓn §øc, Cant¬ ®· cã nh÷ng kh¼ng ®Þnh nh©n c¸ch cña m×nh. ChÝnh c¸ch ®Æt vÊn ®Ò nh− vËy sÏ ®ãng gãp quan träng trong lÜnh vùc x©y dùng b¶n thÓ luËn triÕt häc ®−îc c¸c ®¹i diÖn triÕt häc duy t©m §øc ¸p dông vμo viÖc nghiªn cøu ®éc ®¸o. TiÕp nèi truyÒn thèng b¶n thÓ luËn triÕt häc duy lý cËn ®¹i, tÝnh tÝch cùc nhËn thøc cña chñ thÓ th«ng qua hÖ thèng kh¸i niÖm, Cant¬ còng tiÕn hμnh luËn chøng cho khoa häc vÒ mÆt b¶n thÓ luËn, ph¹m trï nh− kÕt qu¶ nhËn thøc cña loμi ng−êi. song «ng ®i xa h¬n luËn ®iÓm xuÊt ph¸t "T«i t− duy, vËy t«i tån t¹i" 1.3.3. B¶n thÓ luËn V«nph¬ cña §Òc¸ct¬. Nèi tiÕp c¸c bËc tiÒn bèi, «ng coi siªu h×nh häc lμ khoa ¶nh h−ëng cña V«nph¬ ®Õn Cant¬ lμ rÊt lín v Cant¬ ®· lμ häc thø nhÊt vÒ thø tù vμ ý nghÜa trong hÖ thèng tri thøc cña con "m«n ®Ö" cña triÕt häc V«nph¬ mét thêi gian dμi tr−íc khi "tØnh khái ng−êi, lμ khoa häc cÇn ph¶i ®em l¹i c¬ së tuyÖt ®èi v÷ng ch¾c cho c¬n mª gi¸o ®iÒu"; do vËy, muèn hiÓu ®−îc b¶n thÓ luËn trong triÕt mäi khoa häc kh¸c vμ cho toμn bé ho¹t ®éng nãi chung cña con häc Cant¬, chóng ta ph¶i quay l¹i b¶n thÓ luËn V«nph¬. ng−êi. V«nph¬ ph©n ®Þnh râ "lÜnh vùc" cña siªu h×nh häc chuyªn ngμnh Theo «ng, V«nph¬ ®· b¶n thÓ hãa kh¸i niÖm vÒ kh¶ n¨ng l«gÝc vμ víi b¶n thÓ luËn (siªu h×nh häc ®¹i c−¬ng); siªu h×nh häc chuyªn ®ång nhÊt kh¶ n¨ng Êy víi vËt nãi chung, cßn triÕt häc Hium lμ chñ ngμnh bao gåm ba bé phËn cÊu thμnh lμ: thÇn häc tù nhiªn, t©m lý nghÜa t©m lý vμ chñ nghÜa hoμi nghi. Cant¬ ®−a hÖ vÊn ®Ò cña siªu häc tù nhiªn vμ vò trô häc. C«ng lao chÝnh cña V«nph¬ lμ t¸ch b¶n h×nh häc vμ b¶n thÓ luËn truyÒn thèng vμo thμnh phÇn cña triÕt häc thÓ luËn ra khái thÇn häc tù nhiªn. Ngoμi ra, b¶n thÓ luËn cã mét vai siªu nghiÖm. trß ®Æc biÖt v× nã ®−îc coi lμ "triÕt häc thø nhÊt" vμ lμ c¬ së cña tÊt c¶ V× ®Æt ra cho m×nh môc ®Ých luËn chøng cho tri thøc khoa häc c¸c m«n khoa häc cô thÓ kh¸c. §iÒu quan träng h¬n lμ b¶n thÓ luËn nhê xuÊt ph¸t tõ tri thøc siªu nghiÖm, nªn «ng gi¶ ®Þnh nguån gèc cña triÕt häc (siªu h×nh häc phæ qu¸t) sÏ ®ãng vai trß h¹t nh©n cña hÖ nã chØ cã thÓ lμ ho¹t ®éng nhËn thøc cña b¶n th©n chñ thÓ. Do vËy, thèng triÕt häc, v× nã ®Ò cËp tíi c¸c nguyªn t¾c tèi hËu cña cña tån t¹i b¶n thÓ luËn Cant¬ nghiªn cøu vÒ nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¶ thÓ cña tri thøc nãi chung vμ ®Æc biÖt lμ cña tån t¹i ng−êi nãi riªng (nh©n tÝnh). TÊt c¶ 11 12
nh− vËy. Cant¬ xuÊt ph¸t tõ tÝnh tèi hËu cña chñ thÓ biÕt t− duy, tøc PhÝcht¬ kÕ tôc t− t−ëng cña §Òc¸ct¬ vμ Cant¬ trong viÖc t×m kiÕm con ng−êi lμ chñ thÓ duy nhÊt vμ ch©n chÝnh cña nhËn thøc. nguyªn lý x¸c thùc trong triÕt häc, coi ý thøc con ng−êi, thÕ giíi v¨n C¸ch ®Æt vÊn ®Ò nh− vËy ®· ®−a Cant¬ ®Õn víi t− t−ëng vÒ siªu ho¸ tinh thÇn, chø kh«ng ph¶i c¸c vËt tù th©n chóng, lμ lÜnh vùc t×m h×nh häc siªu nghiÖm víi t− c¸ch lμ b¶n thÓ luËn nhËn thøc vμ b¶n thÓ tßi tiÕp theo. Nh−ng, PhÝcht¬ kh«ng chÊp nhËn nhÞ nguyªn luËn triÕt luËn ®¹o ®øc. Nh−ng, kh¸c víi siªu h×nh häc thùc thÓ truyÒn thèng, häc vμ muèn cã ®−îc lËp tr−êng nhÊt nguyªn luËn. PhÝcht¬ b¸c bá triÕt häc siªu nghiÖm lμ "phª ph¸n lý tÝnh" hay, nãi chÝnh x¸c h¬n, lμ "vËt tù th©n" v× cho r»ng, sù ph©n biÖt cña Cant¬ vÒ "hiÖn t−îng" vμ "nghiªn cøu chñ thÓ" (siªu nghiÖm). Vμ ®ãng gãp quan träng nhÊt "vËt tù th©n" vÉn cßn mang tÝnh "nhÞ nguyªn", cho thÊy sù phô thuéc cña «ng chÝnh lμ ë trong viÖc triÓn khai bé phËn thø hai nμy - nh− cña chñ thÓ vμo kh¸ch thÓ. Mét c¸ch triÖt ®Ó h¬n, PhÝcht¬ quy tÊt c¶ Cant¬ gäi - ®ã lμ siªu h×nh häc ®¹o ®øc víi t− c¸ch lμ b¶n thÓ kh¸c vμo chñ thÓ vμ ho¹t ®éng cña chñ thÓ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn biÖn cña tån t¹i ng−êi. Cã thÓ nãi, ®©y chÝnh lμ ph¸t hiÖn cã tÝnh chÊt ®ét chøng. XÐt vÒ ph−¬ng diÖn lý luËn, ®iÒu nμy cã nghÜa lμ triÕt häc ph¶i ph¸ cña Cant¬: ngay ë cuèi t¸c phÈm Phª ph¸n lý tÝnh thuÇn tuý, «ng t¸ch biÖt nhÊt qu¸n vμ tØ mØ c¸i kh«ng ph¶i T«i ra tõ c¸i T«i. ®· vÊp ph¶i vÊn ®Ò lμ tån t¹i ng−êi kh«ng chØ ®−îc triÓn khai qua Theo PhÝcht¬, triÕt häc lμ khoa häc luËn hay lμ khoa häc vÒ khoa n¨ng lùc nhËn thøc lý luËn, kh«ng quy vÒ ®−îc khoa häc t−¬ng øng häc. Tõ ®ã, khëi ®iÓm cña triÕt häc kh«ng ph¶i lμ mét nguyªn t¾c lý cña nã lμ nhËn thøc luËn. Nãi c¸ch kh¸c, trong lÜnh vùc lý tÝnh lý luËn, mμ lμ mét hμnh ®éng thùc tÕ, v× t«i ph¶i x©y dùng c¸i T«i víi t− thuyÕt, siªu h×nh häc lμ kh«ng thÓ cã nh− mét khoa häc, nh−ng trong c¸ch nguyªn t¾c tuyÖt ®èi cho mäi c¸i sÏ ®−îc rót ra tõ nã. Trªn con lÜnh vùc thùc tiÔn (ho¹t ®éng) th× cã thÓ, ®ã lμ siªu h×nh häc ®¹o ®øc ®−êng ®i t×m b¶n thÓ ng−êi thèng nhÊt, PhÝcht¬ ®· nhËn thÊy thÕ giíi ®−îc Cant¬ ph©n tÝch trong Phª ph¸n lý tÝnh thùc tiÔn. Nh÷ng suy v¨n hãa (c¸i kh«ng ph¶i T«i) lμ tiÒn ®Ò ®Ó h×nh thμnh c¸i T«i. §©y lμ ngÉm cña Cant¬ vÒ kh¸i niÖm "c¸ nh©n" nh− chñ thÓ ®¹o ®øc tù trÞ vμ mét b−íc tiÕn quan träng cña b¶n thÓ luËn PhÝcht¬. kh¸c víi vËt, quyÕt ®Þnh b−íc ngoÆt "C«pÐcnÝc" trong quan niÖm cña Vèn lμ häc trß vμ m«n ®Ö PhÝcht¬, Sªlinh ®· hoμn thμnh hai «ng vÒ thùc thÓ, còng nh− vÒ t− duy vμ nhËn thøc. Theo «ng, ®¹o ®øc nhiÖm vô thèng nhÊt lμ ®μo s©u luËn chøng cho nguyªn t¾c c¸i T«i - cho thÊy râ nhÊt gi¸ trÞ tù th©n cña con ng−êi, phÈm gi¸ tuyÖt ®èi cña khëi ®iÓm cña triÕt häc PhÝcht¬ vμ ¸p dông nguyªn t¾c ®ã vμo häc nã nh− "chñ thÓ cña mäi môc ®Ých". V× vËy, trong triÕt häc siªu thuyÕt vÒ tù nhiªn - lÜnh vùc mμ PhÝcht¬ hoμn toμn kh«ng nghiªn cøu. nghiÖm, bÊt kú thùc t¹i nμo còng ®−îc xem xÐt "trªn ph−¬ng diÖn chñ Trung t©m cña toμn bé sù c¶i biÕn ®ã lμ ph¶i thay ®æi quan niÖm vÒ thÓ", trong mèi liªn hÖ víi môc ®Ých tèi hËu cña tån t¹i ng−êi, trong "kh¸ch thÓ", tøc lμ vÒ tù nhiªn. Sªlinh ch¨m chó theo dâi nh÷ng bèi c¶nh ho¹t ®éng cña con ng−êi - ®©y chÝnh lμ môc ®Ých, néi dung chuyÓn biÕn m¹nh mÏ trong lÜnh vùc khoa häc tù nhiªn v dùa vμo cña b¶n thÓ luËn Cant¬. khoa häc tù nhiªn ®Ó luËn chøng cho b−íc chuyÓn tõ tù nhiªn sang 2.2. V¨n ho¸ tinh thÇn - ®èi t−îng ph¶n t− cña b¶n thÓ luËn tinh thÇn, x¸c ®Þnh xu h−íng dÉn tíi sù tinh thÇn ho¸ ngμy mét t¨ng PhÝcht¬ vµ Sªlinh cña tù nhiªn. 13 14
Theo Sªlinh, khëi ph¸t tõ triÕt häc tù nhiªn, tiÕp tôc ®−îc ph¸t Trong Khoa häc l«gÝc, Hªghen cho r»ng, l«gÝc häc cña «ng triÓn trong triÕt häc siªu nghiÖm, sù ®ång nhÊt cña c¸i kh¸ch quan vμ ®ång nhÊt víi siªu h×nh häc, tøc lμ víi khoa häc n¾m b¾t sù vËt trong c¸i chñ quan ®−îc thÓ hiÖn tèi ®a trong ho¹t ®éng thÈm mü, trong t− t−ëng, khoa häc cã nhiÖm vô tr×nh bμy b¶n chÊt cña sù vËt. Theo nghÖ thuËt. T−¬ng øng th× kh«ng ph¶i nhËn thøc khoa häc, kh«ng ph¶i «ng, b¶n thÓ luËn lμ häc thuyÕt vÒ c¸c tÝnh quy ®Þnh trõu t−îng cña lý trÝ vµ lý tÝnh, mµ trùc gi¸c thÈm mü ®· ®−îc Sªlinh ®Æt lªn hµng b¶n chÊt. Hªghen kh«ng thÓ chÊp nhËn viÖc ph¸ huû siªu h×nh häc v×, ®Çu trong triÕt häc. Theo «ng, vÊn ®Ò c¬ b¶n lμ tæng hîp triÕt häc lý «ng coi sù suy tμn cña siªu h×nh häc lμ ®ång nghÜa víi viÖc ph¸ huû luËn vμ triÕt häc thùc tiÔn, thèng nhÊt nh÷ng t− t−ëng kh¸c nhau cho b¶n chÊt tinh thÇn cña mét d©n téc. r»ng, quan niÖm phï hîp víi ®èi t−îng vμ ®èi t−îng phï hîp víi quan Tr¸i ng−îc víi quan niÖm triÕt häc siªu nghiÖm Cant¬ cho r»ng, niÖm. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nμy, cÇn ph¶i gi¶ ®Þnh ngay tõ ®Çu sù hμi vËt tù th©n víi t− c¸ch b¶n chÊt cña sù vËt lμ kh«ng thÓ nhËn thøc hoμ tiÒn ®Þnh gi÷a thÕ giíi hiÖn thùc vμ thÕ giíi lý t−ëng trong "c¸i ®−îc, theo Hªghen, siªu h×nh häc ph¶i xuÊt ph¸t tõ chç cho r»ng, b¶n TuyÖt ®èi". §©y lμ néi dung c¬ b¶n cña b¶n thÓ luËn Sªlinh. chÊt cña c¸c ®èi t−îng chÝnh lμ t− duy vμ c¸c tÝnh quy ®Þnh cña t− 2.3. L«gÝc cña nhËn thøc khoa häc vÒ "tån t¹i" - ®Þnh h−íng duy. Do vËy, th©m nhËp vμo lÜnh vùc c¸c kh¸i niÖm cã nghÜa lμ ®i s©u c¬ b¶n cña b¶n thÓ luËn Hªghen vμo b¶n chÊt cña ®èi t−îng. §©y lμ c¬ së ®Ó Hªghen ®ång nhÊt l«gÝc C¶ PhÝcht¬, Sªlinh lÉn Hªghen ®Òu ®i con ®−êng chung lμ: x©y häc víi b¶n thÓ luËn. V× vËy, cÇn nhÊn m¹nh nguyªn t¾c ®ång nhÊt dùng häc thuyÕt vÒ c¸ nh©n tuyÖt ®èi, trong ®ã cã thÓ v−ît bá ®−îc sù gi÷a tån t¹i vµ t− duy lµ c¬ së ®Ó Hªghen x©y dùng quan ®iÓm b¶n thÓ ®èi lËp gi÷a ý thøc vμ c¸i v« thøc, gi÷a c¸i chung trõu t−îng vμ c¸i luËn cña m×nh. Tõ lËp tr−êng ®ã, «ng ®· x©y dùng mét hÖ thèng ph¹m riªng cô thÓ. Víi Hªghen, triÕt häc lμ tinh hoa tinh thÇn cña thêi ®¹i, trï lÖ thuéc lÉn nhau (b»ng ph−¬ng ph¸p ®i tõ trõu t−îng ®Õn cô thÓ, lμ thêi ®¹i thÓ hiÖn d−íi h×nh thøc t− t−ëng. V× vËy «ng x©y dùng l«gÝc vμ lÞch sö) cho phÐp quan niÖm b¶n th©n tån t¹i nh− qu¸ tr×nh, HiÖn t−îng häc tinh thÇn nh»m tr×nh bμy qu¸ tr×nh vËn ®éng biÖn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. chøng cña ý thøc qua c¸c thang bËc ph¸t triÓn kh¸c nhau, h−íng tíi Ch−¬ng 3 c¸i TuyÖt ®èi. ¶nh h−ëng cña b¶n thÓ luËn duy t©m cæ ®iÓn ®øc TiÕp nèi c¸c bËc tiÒn bèi, Hªghen ®Ò nghÞ ph¶i l·nh héi vμ diÔn tíi HuxÐc vμ hai®¬g¬ - nh÷ng ®ãng gãp vμ h¹n chÕ ®¹t ch©n lý kh«ng chØ nh− lμ b¶n thÓ mμ cßn nh− lμ chñ thÓ. LuËn 3.1. T¸c ®éng cña triÕt häc siªu nghiÖm Cant¬ tíi b¶n thÓ ®iÓm nμy cña Hªghen lμ luËn ®iÓm then chèt cña toμn bé triÕt häc vμ luËn HuxÐc b¶n thÓ luËn Hªghen. Nãi tãm l¹i, ë Xpin«da, c¸i TuyÖt ®èi lμ b¶n Do tÝnh chÊt cæ ®iÓn cña m×nh, b¶n thÓ luËn triÕt häc duy t©m thÓ, cßn ë PhÝcht¬, c¸i TuyÖt ®èi lμ chñ thÓ (c¸i T«i). Kh«ng ®ång ý §øc cã ¶nh h−ëng ®¸ng kÓ ®Õn b¶n thÓ luËn triÕt häc ph−¬ng T©y víi c¶ hai quan niÖm ®ã, Hªghen suy t−ëng vÒ c¸i TuyÖt ®èi kh«ng hiÖn ®¹i, ¶nh h−ëng nμy thÓ hiÖn râ nhÊt ë hiÖn t−îng häc HuxÐc nh− chØ nh− lμ b¶n thÓ, mμ cßn nh− lμ chñ thÓ, tøc hîp nhÊt "tÝnh b¶n thÓ" tiÒn ®Ò lý luËn cña nhiÒu khuynh h−íng triÕt häc ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i vμ "tÝnh chñ thÓ" l¹i víi nhau nh− c¸c tÝnh quy ®Þnh b×nh ®¼ng. 15 16
vμ ë b¶n thÓ luËn c¬ b¶n Hai®¬g¬ nh− ®Ønh cao cña triÕt häc phi duy tiÕp cËn thuÇn tuý tri thøc luËn, xem xÐt kh¸i niÖm "chñ thÓ" vμ tÝnh lý hiÖn ®¹i. tÝch cùc cña con ng−êi chñ yÕu trªn ph−¬ng diÖn nhËn thøc luËn. Tãm Bèi c¶nh chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt ®Æt ra cho HuxÐc nhiÖm l¹i, nÕu triÕt häc cæ ®iÓn chñ yÕu tËp trung vμo t− duy th× triÕt häc vô triÕt häc míi nh»m ®¸p øng nhu cÇu vÒ mét thÕ giíi quan triÕt häc hiÖn t−îng häc ®· chuyÓn träng t©m sang tån t¹i víi t− c¸ch lμ ®iÒu nh− céi nguån t− t−ëng cã thÓ ®em l¹i sù ph¶n kh¸ng vμ ph−¬ng tiÖn kiÖn tån t¹i ban ®Çu cña mäi tÝnh tÝch cùc cña con ng−êi, kÓ c¶ nhËn tinh thÇn cho d©n téc §øc. Cuéc chiÕn lμm cho HuxÐc thÊy cÇn ph¶i thøc. HuxÐc cho r»ng, triÕt häc siªu nghiÖm Cant¬ ra ®êi ®· cho thÊy ®oμn kÕt vμ liªn minh víi c¸c triÕt gia d©n téc m×nh, víi truyÒn thèng râ dù ®Þnh x©y dùng b¶n thÓ luËn khoa häc tù nhiªn cña triÕt häc duy triÕt häc cña n−íc §øc. HuxÐc ®· ®−a ra quan niÖm "thÕ giíi sèng" ®Ó lý lμ v« c¨n cø, bëi nã bá qua tÝnh chñ quan trong nhËn thøc. TiÕp nèi v−ît bá "chñ nghÜa kh¸ch quan" víi t− c¸ch nguyªn nh©n dÉn ®Õn vμ chØnh lý Cant¬ (®Æc biÖt lμ kh¸i niÖm "chñ thÓ siªu nghiÖm"), khñng ho¶ng cña loμi ng−êi ch©u ¢u ®−¬ng thêi vμ tõ ®ã, «ng còng HuxÐc ®· chuyÓn tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn nhËn thøc luËn cho tån t¹i cña chØ ra r»ng, "b−íc ngoÆt C«pÐcnÝc" cña Cant¬ vÉn ch−a ®ñ ®Ó thùc khoa häc sang nh÷ng ®iÒu kiÖn v¨n hãa cho tån t¹i cña con ng−êi vμ hiÖn ®−îc nhiÖm vô Êy. qua ®ã «ng x©y dùng mét b¶n thÓ luËn míi. Nèi tiÕp lý t−ëng vÒ triÕt häc nh− mét khoa häc chÆt chÏ, HuxÐc 3.2. B¶n thÓ luËn duy t©m §øc vµ sù h×nh thµnh b¶n thÓ luËn nhËn thÊy ®ãng gãp b¶n thÓ luËn triÕt häc quan träng nhÊt cña Cant¬ c¬ b¶n Hai®¬g¬ lμ ë chç, Cant¬ lÇn ®Çu tiªn ®· ý thøc râ vμ ®Æt ra vÊn ®Ò vÒ tÝnh chñ X©y dùng b¶n thÓ luËn c¬ b¶n, Hai®¬g¬ xuÊt ph¸t tõ hiÖn t−îng quan nh− vÊn ®Ò xuÊt ph¸t, träng t©m cña triÕt häc. Nh−ng kh¸c víi häc HuxÐc ®Ó xÐt l¹i toμn bé lÞch sö siªu h×nh häc ph−¬ng T©y vμ Cant¬, HuxÐc kh«ng nhËn thøc luËn ho¸ vÊn ®Ò nμy, tøc lμ kh«ng dùa nghiªn cøu rÊt tØ mØ triÕt häc Cant¬ nãi riªng, còng nh− chñ nghÜa duy vμo khoa häc tù nhiªn ®Ó gi¶i quyÕt nã. Víi «ng, tÝnh chñ quan, ý t©m §øc nãi chung. thøc lμ mét thùc t¹i ®Æc biÖt, chÝnh nã lμ ®Çu mèi ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò Hai®¬g¬ kh«ng t¸n thμnh b−íc ngoÆt vÒ chñ nghÜa duy t©m siªu tha ho¸ tinh thÇn ë thêi hiÖn ®¹i. Do vËy, «ng tiÕn hμnh x©y dùng b¶n nghiÖm cña HuxÐc vμ cho r»ng, HuxÐc ch−a lμm s¸ng tá ®−îc ®Þa vÞ thÓ luËn ý thøc, nhÊn m¹nh tÝnh ý h−íng cña ý thøc. b¶n thÓ luËn cña c¸c kh¸ch thÓ ý h−íng. Hai®¬g¬ hoμn toμn kh«ng HiÖn t−îng häc chØ ®Ò cËp tíi c¸c kÕt cÊu cña tån t¹i thÓ hiÖn muèn quay l¹i víi bøc tranh vÒ thÕ giíi cña khoa häc vμ muèn thay trong vμ th«ng qua ý thøc. Nãi c¸ch kh¸c, theo HuxÐc, ®êi sèng cã ý thÕ nã b»ng bøc tranh triÕt häc. C¸c vËt cña Hai®¬g¬ lμ c¸c vËt trong h−íng cña ý thøc chÝnh lμ thùc t¹i ®Ých thùc ®èi víi con ng−êi, cßn tÝnh cëi më cña chóng, tøc lμ trong tÝnh ®−îc ®em l¹i cña chóng cho c¸c kÕt cÊu cña ý thøc chÝnh lμ c¸c kÕt cÊu kiÕn t¹o cña thùc t¹i nμy, mét ý thøc nμo ®ã vμ do vËy, chóng kh«ng t¸ch rêi ý thøc mμ chóng tøc lμ cña lÜnh vùc tån t¹i ng−êi. Tõ ®ã suy ra r»ng, khi m« t¶ c¸c kÕt ®−îc ®em l¹i. cÊu Êy, hiÖn t−îng häc còng ®ång thêi lμ b¶n thÓ luËn. Nh− vËy, ®Ó ®¹t tíi tån t¹i th× ph¶i ®i con ®−êng vßng lμ th«ng Theo HuxÐc, toμn bé triÕt häc duy lý truyÒn thèng ®· "nhËn thøc qua tån t¹i ng−êi (Dasein). §©y lμ lo¹i tån t¹i cã kh¶ n¨ng "tiÕp th«ng luËn ho¸ triÕt häc", ®· thæi phång hÖ vÊn ®Ò nhËn thøc luËn vμ c¸ch víi thÕ giíi", víi "tån t¹i nãi chung" vμ ®ång thêi l¹i lμ lo¹i tån t¹i mμ 17 18
chóng ta cã thÓ biÕt ®−îc, c¶m nghiÖm ®−îc mét c¸ch trùc tiÕp. tù nhiªn vÒ lÜnh vùc ®èi t−îng kh«ng thuéc thÈm quyÒn "ph¸n xÐt" NhiÖm vô ®Æt ra ë ®©y tr−íc hÕt lμ cÇn ph¶i lμm s¸ng tá nghÜa cña tån cña khoa häc tù nhiªn - lÜnh vùc tån t¹i lÞch sö cña con ng−êi. t¹i th«ng qua Dasein. Hai®¬g¬ gäi b¶n thÓ luËn cña «ng h−íng tíi gi¶i Thø t−, thÓ hiÖn ë mét sè nguyªn t¾c chung trong viÖc tiÕp cËn quyÕt c«ng viÖc Êy lμ b¶n thÓ luËn c¬ b¶n. vÊn ®Ò nghiªn cøu c¸c b¶n thÓ ng−êi vμ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch Hai®¬g¬ nhÊn m¹nh c«ng lao cña Cant¬ lμ ë chç, «ng ®· ®Æt ra sö nh©n lo¹i nh− qu¸ tr×nh triÓn khai c¸c b¶n thÓ ng−êi Êy cña lÞch sö. vÊn ®Ò tÝnh h÷u h¹n vµ thêi gian tÝnh, dï Cant¬ vÉn ch−a ý thøc ®−îc Thø n¨m, tËp trung mét c¸ch râ rμng vμ døt kho¸t xung quanh ®iÒu Êy vμ còng ch−a hiÓu ®óng, cßn c¸c triÕt gia cña chñ nghÜa duy nguyªn t¾c tù do vμ nh÷ng gi¸ trÞ nh©n v¨n kh¸c víi t− c¸ch nh÷ng c¬ t©m §øc ®· kh«ng chÊp nhËn tÝnh h÷u h¹n cña Dasein nh− Cant¬, hä së b¶n thÓ quan träng nhÊt cña tån t¹i ng−êi. cè g¾ng ®¹t tíi tÝnh v« h¹n cña Dasein, c¸i TuyÖt ®èi. 3.3.2. Nh÷ng ®ãng gãp vµ h¹n chÕ cña b¶n thÓ luËn trong triÕt TiÕp thu nh÷ng thμnh tùu cña hiÖn t−îng häc HuxÐc, quay l¹i lý häc duy t©m cæ ®iÓn §øc gi¶i b¶n thÓ luËn triÕt häc cña Cant¬ vμ cña Hªghen, Hai®¬g¬ ®i s©u Nh÷ng ®ãng gãp cña b¶n thÓ luËn duy t©m cæ ®iÓn §øc lμ: thø vμo b¶n thÓ luËn phi duy lý, ®Æt ra vÊn ®Ò tån t¹i ng−êi, nghÜa cña tån nhÊt, ®em l¹i mét c¸i nh×n vÒ c¸c c¬ së b¶n thÓ cña tån t¹i ng−êi vμ t¹i Êy trªn chiÒu c¹nh hiÖn sinh. cña tån t¹i x· héi ng−êi nh− mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, nh− qu¸ tr×nh 3.3. §¸nh gi¸ b¶n thÓ luËn trong triÕt häc duy t©m cæ ®iÓn triÓn khai nh÷ng ®Æc ®iÓm quan träng nhÊt vÒ nh©n tÝnh th«ng qua §øc ho¹t ®éng cña con ng−êi; thø hai, quan hÖ gi÷a chñ thÓ vμ kh¸ch thÓ 3.3.1. Kh¸i qu¸t nh÷ng ®Æc ®iÓm cña b¶n thÓ luËn trong triÕt häc ®−îc xem l¹i mét c¸ch triÖt ®Ó. B¶n thÓ luËn trong triÕt häc cæ ®iÓn duy t©m cæ ®iÓn §øc §øc tuyªn bè tÝnh tÝch cùc cña ý thøc, sù th©m nhËp cña chñ thÓ vμo Thø nhÊt, ®ã lμ quan niÖm chung vÒ vai trß cña triÕt häc trong lÞch kh¸ch thÓ vμ qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c liªn tôc gi÷a chóng; thø ba, tr×nh bμy sö loμi ng−êi, trong ph¸t triÓn cña v¨n ho¸ thÕ giíi nhê xuÊt ph¸t tõ lÜnh vùc tinh thÇn trªn mét quy m« réng h¬n (nh÷ng qu¸ tr×nh h÷u ®Þa vÞ cña b¶n thÓ luËn triÕt häc nh− ph¶n t− vÒ nh÷ng c¬ së tèi hËu thøc, v« thøc kh«ng kiÓm so¸t ®−îc, nh÷ng biÓu hiÖn cña tinh thÇn cña tån t¹i ng−êi vμ cña tån t¹i x· héi ng−êi. trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc sinh ho¹t x· héi cña con ng−êi); thø t−, ®i s©u Thø hai, ®em l¹i cho triÕt häc diÖn m¹o cña mét hÖ thèng nh÷ng vμo lÜnh vùc tån t¹i lÞch sö cña con ng−êi, luËn chøng t− t−ëng vÒ tÝnh bé m«n, nh÷ng t− t−ëng, nh÷ng kh¸i niÖm s©u s¾c vμ cã ph©n ho¸ râ quy luËt x· héi, chØ ra lao ®éng nh− nh÷ng biÓu hiÖn c¬ b¶n cña b¶n rμng, phøc t¹p vμ ®a ph−¬ng, cÊu thμnh mét d·y kh¸i niÖm triÕt häc thÓ ng−êi; thø n¨m, quan niÖm "c¸i ®Ñp" lμ gi¸ trÞ, nguyªn lý tèi cao thèng nhÊt. cña b¶n thÓ ng−êi, do vËy thÈm mü häc lμ mét khoa häc míi ®−îc Thø ba, ®em l¹i mét khu«n mÉu vÒ v¨n ho¸ thÕ giíi quan phæ nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng; thø s¸u, lÇn ®Çu tiªn triÕt häc ®¹o qu¸t, h¹t nh©n cña nã chÝnh lμ quan ®iÓm toμn vÑn, ph¸t triÓn vÒ thÕ ®øc ®−îc luËn chøng dùa trªn mét c¬ së b¶n thÓ - nh÷ng nguyªn t¾c, giíi, qua ®ã nã lo¹i bá sù thèng trÞ cña quan ®iÓm thuÇn tuý khoa häc nh÷ng gi¸ trÞ mμ thiÕu ®ã th× nh©n tÝnh kh«ng cßn cã ®iÓm tùa. 19 20
Mét sè h¹n chÕ cña b¶n thÓ luËn duy t©m cæ ®iÓn §øc lμ: thø nhÊt ®èi víi sù sèng cña con ng−êi, vÒ h¹nh phóc, vËy mμ loμi ng−êi nhÊt, chñ yÕu nh×n nhËn tiÕn tr×nh tiÕn ho¸ vμ ph¸t triÓn cña tån t¹i d−êng nh− vÉn ch−a ý thøc ®−îc sù thËt ®¬n gi¶n nμy. ChØ cã con ng−êi tõ lËp tr−êng duy t©m vμ th«ng qua l¨ng kÝnh cña khoa häc tù ng−êi míi cã nhu cÇu tinh thÇn ®i t×m lÏ sèng, h¹nh phóc vμ sèng chÕt nhiªn ®−¬ng thêi, do vËy nã ®em l¹i mét niÒm tin m·nh liÖt vμo søc v× nhu cÇu Êy. m¹nh cña khoa häc, mét kiÓu sïng b¸i khoa häc; thø hai, quan ®iÓm TriÕt häc nãi chung vμ b¶n thÓ luËn triÕt häc nãi riªng bao giê vÒ ®Þa vÞ ®Æc biÖt cña v¨n ho¸ ph−¬ng T©y ®èi víi c¬ së b¶n thÓ cña còng ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc ®¸p øng nhu cÇu tinh loμi ng−êi t−¬ng lai trong b¶n thÓ luËn duy t©m cæ ®iÓn §øc ®−a ®Õn thÇn, ®Þnh h−íng cho lèi sèng vμ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng−êi, t− t−ëng thèng nhÊt loμi ng−êi toμn thÕ giíi chØ dùa trªn c¬ së nh÷ng ®em l¹i nh÷ng gi¶ thuyÕt t¸o b¹o cho kh¸t väng ®Æc tr−ng cña con gi¸ trÞ v¨n ho¸ ph−¬ng T©y; thø ba, cã xu h−íng kiªn ®Þnh quan niÖm ng−êi. Mçi thêi ®¹i ®Òu cã nh÷ng ý kiÕn kh¸c nhau vÒ thùc chÊt cña duy lý th¸i qu¸ vÒ b¶n tÝnh ng−êi, coi t− duy khoa häc lμ th−íc ®o tèi tån t¹i ng−êi vμ cã v« sè nh÷ng t− t−ëng ®· xuÊt hiÖn. Nh÷ng mÇm cao vμ tèi hËu vÒ nh©n tÝnh, lμ ph−¬ng tiÖn quan träng nhÊt cho sù mèng vμ h¹t c©y còng bÞ vung v·i nh− vËy ë kh¾p n¬i, nh−ng chØ cã nghiÖp lμm ng−êi. §©y lμ h¹n chÕ lín nhÊt cña b¶n thÓ luËn duy t©m mét bé phËn nhá nh÷ng h¹t c©y trong sè ®ã t×m thÊy ®−îc m«i tr−êng §øc; thø t−, ®−a ra mét c¸i nh×n phiÕn diÖn vÒ hÖ ®Ò tμi cña triÕt häc - sèng thuËn lîi vμ sinh tr−ëng. ChØ cã mét sè Ýt nh÷ng t− t−ëng b¸m rÔ chØ dõng l¹i trong c¸ch tiÕp cËn nhËn thøc luËn; thø n¨m, quan niÖm ®−îc vμo m«i tr−êng tinh thÇn cña mét x· héi, th©m nhËp vμo quÇn nhμ n−íc lμ "c¸i chung", "b¶n chÊt" cña x· héi, giao phã cho nhμ chóng hay Ýt nhÊt lμ vμo nhãm ng−êi cã uy tÝn mμ c¸c thÕ hÖ sau sÏ n−íc "sø mÖnh dÉn d¾t" c¸ nh©n mμ kh«ng nhËn thÊy xu h−íng lÖ gi÷ l¹i ký øc vÒ hä. B¶n thÓ luËn triÕt häc tÝch tô chÝnh sè Ýt t− t−ëng thuéc hoμn toμn cña c¸ nh©n vμo nhμ n−íc, nhμ n−íc béc lé kh¶ n¨ng Êy. Nã cung cÊp cho chóng ta nh÷ng t− t−ëng - gi¸ trÞ tinh thÇn lμm khèng chÕ tÊt c¶ mäi ph−¬ng diÖn tån t¹i cña c¸ nh©n vμ qua ®ã c¸c ®Þnh h−íng v¨n ho¸ sèng vμ th−íc ®o vÒ nh©n tÝnh nhê kh¸i qu¸t thêi quyÒn cña c«ng d©n bÞ x©m ph¹m. ®¹i lÞch sö th«ng qua hÖ thèng gi¸ trÞ cña m×nh. PhÇn KÕt luËn Nh×n l¹i lÞch sö tinh thÇn cña loμi ng−êi ë ph−¬ng T©y, chóng ta X«cr¸t tõng nãi, c¶ cuéc ®êi con ng−êi chÝnh lμ sù tù tr¶i nghiÖm dÔ dμng nhËn thÊy lÞch sö Êy ®−îc ph¶n ¸nh trong c¸c hÖ thèng b¶n b¶n th©n, triÕt häc chØ quan t©m ®Õn nh÷ng g× cã liªn quan ®Õn nh©n thÓ luËn triÕt häc t−¬ng øng. Víi t− c¸ch ph¶n øng ®èi víi thÕ giíi tÝnh cña con ng−êi. Hai®¬g¬ nãi, con ng−êi lμ ®éng vËt duy nhÊt cã quan thÇn tho¹i ®ang bÞ khñng ho¶ng, b¶n thÓ luËn triÕt häc cæ ®¹i ®· n¨ng lùc tù chÊt vÊn m×nh vÒ môc ®Ých cña tån t¹i ng−êi. M¸c vÜ ®¹i x©y dùng hÖ gi¸ trÞ tinh thÇn g¾n liÒn víi con ng−êi thÕ tôc, "tù nhiªn" còng ®· tõng nhÊn m¹nh, con ng−êi kh¸c víi con vËt ë chç: chØ cã dùa trªn nh÷ng hiÓu biÕt cña con ng−êi vÒ thÕ giíi tù nhiªn nh− "®¹i con vËt míi quay l−ng l¹i víi nçi ®au cña ®ång lo¹i. V× vËy, ®èi víi vò trô" bao chøa "tiÓu vò trô" trong m×nh. B¶n thÓ luËn cËn ®¹i xuÊt M¸c, h¹nh phóc lμ ®Êu tranh: ®Êu tranh cho quyÒn lμm Ng−êi vμ tù do ph¸t tõ niÒm tin tuyÖt ®èi vμo lý tÝnh, vμo khoa häc, coi nã lμ c¨n cña nh÷ng con ng−êi bÞ n« dÞch c¶ vÒ thÓ x¸c lÉn tinh thÇn. BiÕt bao nguyªn, lμ gi¸ trÞ tèi cao cña tån t¹i ng−êi, do vËy b¶n thÓ luËn nμy th¸nh hiÒn ®· d¹y dç con ng−êi vÒ lÏ sèng, vÒ nh÷ng ®iÒu quý gi¸ ®Æt träng t©m vμo c¸c nguyªn lý cña nhËn thøc khoa häc nh− c¸c 21 22
nguyªn lý cña tån t¹i ®Ých thùc. B¶n thÓ luËn duy t©m cæ ®iÓn §øc thùc thÓ cña tån t¹i nãi chung vμ h¬n n÷a, thùc thÓ ®ã cßn ®−îc kiÕn ®ång thêi ph¶n ¸nh hÖ thèng gi¸ trÞ v¨n ho¸ tinh thÇn truyÒn thèng gi¶i lμ thùc thÓ tù ph¸t triÓn. cña thêi ®¹i c«ng nghiÖp, ph¶n t− l¹i hÖ thèng Êy qua l¨ng kÝnh cña x· ChÝnh v× bao chøa nh÷ng kh¶ n¨ng gîi më to lín mμ b¶n thÓ luËn héi Phæ ®ang chuÈn bÞ tiÕn hμnh c¸ch m¹ng t− s¶n vμ nh÷ng thμnh trong triÕt häc duy t©m cæ ®iÓn §øc cã ¶nh h−ëng s©u réng ®Õn triÕt tùu, còng nh− nh÷ng bμi häc cña b¶n th©n nÒn v¨n minh c«ng nghiÖp. häc ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i nãi chung vμ b¶n thÓ luËn triÕt häc §øc hiÖn ChÝnh thùc tÕ nμy quy ®Þnh b¶n s¾c ®éc ®¸o, gi¸ trÞ vμ nh÷ng h¹n chÕ ®¹i nãi riªng. ¶nh h−ëng nμy thÓ hiÖn râ nhÊt ë hiÖn t−îng häc HuxÐc cña nã. vμ ë b¶n thÓ luËn c¬ b¶n Hai®¬g¬. HuxÐc nhËn thÊy ®ãng gãp quan Cant¬ ®· cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng trong lÜnh vùc x©y dùng träng nhÊt cña Cant¬ lμ ë chç, Cant¬ lÇn ®Çu tiªn ®· ®Æt ra vÊn ®Ò vÒ b¶n thÓ luËn triÕt häc ®éc ®¸o nμy. TiÕp nèi truyÒn thèng b¶n thÓ luËn tÝnh chñ quan nh− vÊn ®Ò xuÊt ph¸t, träng t©m cña triÕt häc. Tuy triÕt häc duy lý cËn ®¹i, Cant¬ còng tiÕn hμnh luËn chøng cho khoa nhiªn, HuxÐc ®· phª ph¸n Cant¬ lμ chØ tiÕp cËn tÝnh chñ quan Êy tõ häc vÒ mÆt b¶n thÓ luËn, song «ng cßn ®i xa h¬n thÕ. §ãng gãp quan ph−¬ng diÖn nhËn thøc luËn, chø ch−a xem xÐt tÝnh chñ quan, ý thøc träng nhÊt cña Cant¬ lμ «ng ®· luËn chøng cho siªu h×nh häc ®¹o ®øc nh− mét thùc t¹i ®Æc biÖt víi t− c¸ch lμ ®Çu mèi ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nh− khoa häc vÒ b¶n thÓ ng−êi nhê xuÊt ph¸t tõ cÊu tróc b¶n thÓ tha ho¸ tinh thÇn ë thêi hiÖn ®¹i. ChÝnh v× vËy, HuxÐc ®· tiÕn hμnh thèng nhÊt cña loμi ng−êi (nh©n tÝnh) vμ nh÷ng biÓu hiÖn thèng nhÊt x©y dùng b¶n thÓ luËn ý thøc. TiÕp thu nh÷ng thμnh tùu cña hiÖn cña nã. H¬n thÕ, ba c«ng tr×nh Phª ph¸n ®Ò cËp tíi ba mÆt Ch©n - t−îng häc HuxÐc, quay l¹i lý gi¶i b¶n thÓ luËn triÕt häc cña Cant¬ vμ ThiÖn - Mü, ®ã lμ cÊu tróc hoμn thiÖn cña con ng−êi vμ x· héi loμi cña Hªghen, Hai®¬g¬ ®i s©u vμo lμm s¸ng tá môc ®Ých cña tån t¹i ng−êi vμ v−¬n tíi nh÷ng gi¸ trÞ Êy lμ v−¬n tíi gi¸ trÞ cña b¶n thÓ ng−êi ®Ých thùc vμ tõ ®ã t×m ra mét con ®−êng hiÓu ®−îc ý nghÜa cña Ng−êi. Cïng ®i t×m b¶n thÓ ng−êi thèng nhÊt, PhÝcht¬ nhËn thÊy "c¸i b¶n th©n tån t¹i. phi Ng·", víi t− c¸ch t¹o phÈm cña "c¸i Ng·", chÝnh lμ nh÷ng gi¸ trÞ Thμnh tùu triÕt häc c¬ b¶n cña b¶n thÓ luËn trong triÕt häc duy ®¶m b¶o sù thèng nhÊt Êy. T− t−ëng nμy cña PhÝcht¬ ®· më ra kh¶ t©m cæ ®iÓn §øc lμ nã ®em l¹i mét c¸i nh×n vÒ c¸c c¬ së b¶n thÓ cña n¨ng cho phÐp tiÕp cËn víi b¶n thÓ ng−êi nh− mét thùc thÓ v¨n ho¸. tån t¹i ng−êi vμ cña tån t¹i x· héi ng−êi nh− mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Kh«ng tho¶ m·n víi lý tÝnh, khoa häc nh− th−íc ®o duy nhÊt vÒ nh©n H¹n chÕ chñ yÕu cña b¶n thÓ luËn trong triÕt häc duy t©m cæ ®iÓn §øc tÝnh, Sªlinh muèn bæ sung cho nã n¨ng lùc s¸ng t¹o ra c¸i ®Ñp - trùc lμ chñ nghÜa duy t©m, duy khoa häc, coi t− duy khoa häc lμ th−íc ®o c¶m nghÖ thuËt, ®Æc biÖt lμ s¸ng t¹o thÇn tho¹i. Nh−ng Hªghen míi lμ tèi cao vμ tèi hËu vÒ nh©n tÝnh. ng−êi kÕ tôc b¶n thÓ luËn duy lý cËn ®¹i mét c¸ch triÖt ®Ó nhÊt. Víi MÆc dï cã nh÷ng h¹n chÕ, song chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh, b¶n «ng, khoa häc, lý tÝnh, mμ chÝnh x¸c h¬n lμ khoa häc vÒ khoa häc thÓ luËn trong triÕt häc duy t©m cæ ®iÓn §øc vÉn lμ mét thμnh tùu l©u (l«gÝc häc) ph¶i lμ quan toμ ph¸n xÐt mäi thø. §iÒu ®ã cã nghÜa r»ng dμi cña lÞch sö t− t−ëng triÕt häc nh©n lo¹i, trë thμnh tiÒn ®Ò cho t− duy, tinh thÇn, lý tÝnh tuyÖt ®èi ®−îc coi lμ nh÷ng c¸i cÊu thμnh nh÷ng thμnh tùu triÕt häc ë thêi hiÖn ®¹i. Nã cã ý nghÜa chung nh©n lo¹i v× nã cè g¾ng tr¶ lêi cho nh÷ng vÊn ®Ò mμ loμi ng−êi ®· tù ®Æt ra 23 24
cho m×nh ngay tõ khi triÕt häc xuÊt hiÖn vμ hiÖn nay vÉn tiÕp tôc ®Æt ra vμ nç lùc t×m kiÕm c©u tr¶ lêi. §iÒu quan träng lμ qua triÕt thuyÕt cña nh÷ng ®¹i biÓu nμy, chóng ta cμng hiÓu râ h¬n thùc chÊt cuéc c¸ch m¹ng trong triÕt häc do M¸c - ¨ngghen thùc hiÖn: vÊn ®Ò ë chç lμ cÇn ph¶i c¶i t¹o, biÕn ®æi thÕ giíi cho con ng−êi, v× sù ph¸t triÓn tù do cña mçi ng−êi còng nh− v× tù do cña tÊt c¶ mäi ng−êi. 25