Tóm tắt luận án Tiến sĩ Triết học: Ý thức pháp luật với việc thực hiện dân chủ ở nông thôn Việt Nam hiện nay

Chia sẻ: Nguyen Minh Cuong | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

59
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án với mục đích trên cơ sở làm rõ vai trò và thực trạng phát huy ý thức pháp luật trong thực hiện dân chủ ở nông thôn; đề xuất quan điểm và giải pháp cơ bản phát huy vai trò ý thức pháp luật nhằm thực hiện dân chủ ở nông thôn Việt Nam hiện nay. Để nắm chi tiết nội dung nghiên cứu mời các bạn cùng tham khảo luận án.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Triết học: Ý thức pháp luật với việc thực hiện dân chủ ở nông thôn Việt Nam hiện nay

Bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o Häc viÖn ChÝnh trÞ - hμnh chÝnh Quèc gia Hå ChÝ Minh Lª Xu©n Huy ý thøc ph¸p luËt víi viÖc thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay Chuyªn ngµnh : CNDVBC & CNDVLS M∙ sè : 62 22 80 05 tãm t¾t LuËn ¸n tiÕn sÜ triÕt häc Hμ Néi - 2010
7 C«ng tr×nh ®−îc hoµn thµnh t¹i Häc viÖn ChÝnh trÞ - Hµnh chÝnh Quèc gia Hå ChÝ Minh Danh môc c«ng tr×nh cña t¸c gi¶ 1. Ch¨n Seng Phim Ma V«ng (2003), "Xu h−íng ph¸t triÓn th−¬ng m¹i quèc tÕ hiÖn nay vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra víi c¸c n−íc chËm ph¸t Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: PGS.TS TrÇn Thµnh triÓn", T¹p chÝ Gi¸o dôc lý luËn, sè 4 (73), tr.34-36. 2. Ch¨nPh¶n SengbiÖn Phim1:Ma GS.TS V«ng (2003), Hoµng"§Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh ChÝ B¶o Héi ®ång Lý luËn Trung −¬ng xuÊt khÈu cña Lµo trong nh÷ng n¨m tíi", T¹p chÝ Th−¬ng m¹i, (20), tr.12-13. Ph¶n biÖn 2: GS.TS Lª V¨n Quang Häc viÖn ChÝnh trÞ 3. Ch¨n Seng Phim Ma V«ng (2003), "Quan hÖ th−¬ng m¹i song ph−¬ng Ph¶n Lµo 3: vµPGS.TS biÖnNam - ViÖt TrÇn vÊn ®Ò ®Æt ra",§×nh T¹p Huúnh chÝ Quèc phßng toµn d©n, (7), ViÖn §µo t¹o Qu¶n lý vµ Kinh doanh quèc tÕ tr.78-80 + tr.65. LuËn ¸n sÏ ®−îc b¶o vÖ tr−íc Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp Nhµ n−íc 4. Ch¨n Seng Phim Ma V«ng (2003), "§µo t¹o, båi d−ìng ®éi ngò c¸n bé häp t¹i Häc viÖn ChÝnh trÞ - Hµnh chÝnh Quèc gia Hå ChÝ Minh. qu¶n lý nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i Lµo hiÖn nay - Ph−¬ng h−íng vµ gi¶i Vµo håi 8 giê 00 ngµy 5 th¸ng 6 n¨m 2010 ph¸p", T¹p chÝ LÞch sö §¶ng, (7), tr.56-59. Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i: Th− viÖn Quèc gia vμ Th− viÖn Häc viÖn ChÝnh trÞ - Hμnh chÝnh Quèc gia Hå ChÝ Minh
1 më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi luËn ¸n NhËn thøc râ ®−îc tÇm quan träng cña d©n chñ, coi d©n chñ lµ b¶n chÊt cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa, lµ môc tiªu vµ ®éng lùc ph¸t triÓn x· héi, trong sù nghiÖp c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa, §¶ng ta kh«ng ngõng më réng vµ ph¸t huy d©n chñ, ®¸p øng nguyÖn väng chÝnh ®¸ng cña nh©n d©n. Nh÷ng thµnh qu¶ cña c¸ch m¹ng ®em l¹i ®· thùc sù lµm thay da ®æi thÞt ®êi sèng x· héi ë hÇu kh¾p c¸c ®Þa ph−¬ng, ®Þa bµn c¶ n−íc, trong ®ã cã n«ng th«n. §Æc biÖt sau h¬n 20 n¨m thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi, bé mÆt n«ng th«n, ®êi sèng cña ng−êi d©n ®· cã nh÷ng thay ®æi râ rÖt, quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña nh©n d©n lao ®éng ngµy mét ®−îc quan t©m, viÖc ph¸t huy d©n chñ ®· ®−îc thÓ chÕ ho¸ b»ng ph¸p luËt. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu kinh tÕ - x· héi rÊt ®¸ng tr©n träng, c¬ chÕ §¶ng l·nh ®¹o, nh©n d©n lµm chñ, Nhµ n−íc qu¶n lý vÉn ch−a ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch ®Çy ®ñ, kÐm hiÖu qu¶; ph−¬ng ch©m "Sèng vµ lµm viÖc theo HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt" vÉn ch−a ®i vµo cuéc sèng; ®êi sèng ph¸p luËt cßn nghÌo nµn, ý thøc ph¸p luËt cña nh©n d©n ë n«ng th«n cßn hÕt søc thÊp kÐm so víi yªu cÇu, môc tiªu ®Ò ra. C«ng cuéc ®æi míi cµng ®i vµo chiÒu s©u, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp, n«ng th«n cµng ®−îc ®Èy m¹nh ®· lµm n¶y sinh nh÷ng vÊn ®Ò míi vÒ d©n chñ vµ ph¸p luËt cÇn ®−îc gi¶i quyÕt. Qua kh¶o s¸t, ®¸nh gi¸ thùc tÕ ë n«ng th«n n−íc ta cho thÊy, viÖc thùc hiÖn d©n chñ hiÖn nay cßn rÊt nhiÒu h¹n chÕ b¾t nguån tõ nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, trong ®ã, nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do ý thøc ph¸p luËt cßn nhiÒu bÊt cËp; c¬ chÕ, chÝnh s¸ch, ph¸p luËt cña Nhµ n−íc cßn chËm ®æi míi, thiÕu ®ång bé, kÐm hiÖu qu¶; bªn c¹nh ®ã, tr×nh ®é am hiÓu ph¸p luËt, ý thøc t«n träng vµ chÊp hµnh ph¸p luËt cña nh©n d©n cßn h¹n chÕ. ViÖc kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ yÕu kÐm ®ã vµ tiÕp tôc n©ng cao ý thøc ph¸p luËt ®· vµ ®ang ®Æt ra tr−íc chóng ta. NhËn thøc, ®¸nh gi¸ mét c¸ch kh¸ch quan khoa häc ®Ó cã nh÷ng gi¶i ph¸p tÝch cùc ph¸t huy vai trß ý thøc ph¸p luËt nh»m thùc hiÖn tèt d©n chñ hiÖn nay ë n«ng th«n n−íc ta lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt, cã ý nghÜa chiÕn l−îc gãp phÇn æn ®Þnh chÝnh trÞ, ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt tinh thÇn cho nh©n d©n, t¹o ®iÒu kiÖn thùc hiÖn th¾ng lîi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. V× vËy, viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi "ý thøc ph¸p luËt víi viÖc thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay" lµ cÊp thiÕt c¶ vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn.
2 2. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña luËn ¸n 2.1. Môc ®Ých cña luËn ¸n Trªn c¬ së lµm râ vai trß vµ thùc tr¹ng ph¸t huy ý thøc ph¸p luËt trong thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n; luËn ¸n ®Ò xuÊt mét sè quan ®iÓm vµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n ph¸t huy vai trß ý thøc ph¸p luËt nh»m thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay. 2.2. NhiÖm vô cña luËn ¸n §Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých trªn, luËn ¸n thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô sau ®©y: Mét lµ, ph©n tÝch ®Ó lµm râ vai trß cña ý thøc ph¸p luËt víi viÖc thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay. Hai lµ, ph©n tÝch thùc tr¹ng vµ nguyªn nh©n ch−a ph¸t huy ®−îc vai trß ý thøc ph¸p luËt trong thùc hiÖn d©n chñ hiÖn nay ë n«ng th«n ViÖt Nam. Ba lµ, ®Ò xuÊt mét sè quan ®iÓm vµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n n©ng cao vai trß ý thøc ph¸p luËt nh»m thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay. 3. §èi t−îng nghiªn cøu cña luËn ¸n 3.1. §èi t−îng nghiªn cøu cña luËn ¸n LuËn ¸n nghiªn cøu vai trß cña ý thøc ph¸p luËt ®èi víi thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ViÖt Nam trong thêi kú ®æi míi ®Êt n−íc hiÖn nay. 3.2. Ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn ¸n LuËn ¸n tËp trung ph©n tÝch ph¸t huy vai trß ý thøc ph¸p luËt trong thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ViÖt Nam tõ khi ®æi míi, thùc hiÖn kinh tÕ thÞ tr−êng, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc vµ héi nhËp quèc tÕ. 4. C¬ së lý luËn vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cña luËn ¸n 4.1. C¬ së lý luËn cña luËn ¸n LuËn ¸n ®−îc thùc hiÖn trªn c¬ së lý luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t− t−ëng Hå ChÝ Minh, quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ViÖt Nam; ®ång thêi kÕ thõa thµnh qu¶ nghiªn cøu cña c¸c c«ng tr×nh khoa häc kh¸c cã liªn quan. 4.2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cña luËn ¸n §Ó thùc hiÖn môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu ®Ò ra, ngoµi ph−¬ng ph¸p cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, luËn ¸n sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ nh− ph©n tÝch hÖ thèng, kh¶o s¸t - ®iÒu tra, thèng kª - so s¸nh vµ tæng kÕt thùc tiÔn. 5. §ãng gãp míi cña luËn ¸n LuËn ¸n ®· ®ãng gãp nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu sau ®©y: - LuËn ¸n gãp phÇn lµm s¸ng tá quan ®iÓm m¸c xÝt vÒ ý thøc ph¸p luËt vµ thùc hiÖn d©n chñ; nªu ra nh÷ng luËn cø khoa häc vÒ sù cÇn thiÕt ph¸t huy vai trß ý thøc ph¸p luËt ®èi víi viÖc thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay.
3 - ChØ ra thùc tr¹ng vµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn ý thøc ph¸p luËt ch−a ®¸p øng ®−îc yªu cÇu thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay. - §Ò xuÊt mét sè quan ®iÓm vµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó n©ng cao vai trß ý thøc ph¸p luËt nh»m thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ViÖt Nam, gãp phÇn æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc hiÖn nay. 6. ý nghÜa cña luËn ¸n KÕt qu¶ nghiªn cøu cña luËn ¸n cã thÓ lµm tµi liÖu tham kh¶o nghiªn cøu, gi¶ng d¹y triÕt häc vµ c¸c m«n khoa häc x· héi - nh©n v¨n. §ång thêi gãp mét tiÕng nãi trong viÖc n©ng cao ý thøc ph¸p luËt vµ thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay. 7. KÕt cÊu cña luËn ¸n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, phô lôc, danh môc tµi liÖu tham kh¶o, phÇn chÝnh cña luËn ¸n ®−îc kÕt cÊu thµnh 4 ch−¬ng, 9 tiÕt. Ch−¬ng 1 Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tμi Tr−íc thêi kú ®æi míi, ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò ý thøc ph¸p luËt vµ thùc hiÖn d©n chñ. Tuy nhiªn, nh÷ng c«ng tr×nh nµy chñ yÕu nghiªn cøu khÝa c¹nh ý thøc chÊp hµnh ph¸p luËt vµ quyÒn lµm chñ tËp thÓ cña nh©n d©n lao ®éng nãi chung. ViÖc luËn cø khoa häc vµ kiÕn nghÞ hoµn thiÖn vµ n©ng cao chÊt l−îng hÖ thèng ph¸p luËt x· héi chñ nghÜa ch−a ®−îc quan t©m, vÊn ®Ò quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña ng−êi d©n ë n«ng th«n ch−a ®−îc lµm râ vµ ®−îc thÓ chÕ ho¸ b»ng ph¸p luËt, ph−¬ng ch©m sèng vµ lµm viÖc theo HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt ch−a ®i vµo cuéc sèng. B−íc sang thêi kú ®æi míi, ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ý thøc ph¸p luËt vµ thùc hiÖn d©n chñ; mçi c«ng tr×nh ®Òu cã môc ®Ých vµ c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau, ®ång thêi cã nh÷ng gi¸ trÞ nhÊt ®Þnh vµ rÊt ®¸ng tr©n träng. Qua nghiªn cøu mét sè c«ng tr×nh cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi luËn ¸n tæng quan theo mÊy néi dung sau ®©y: 1.1. VÒ ý thøc ph¸p luËt vµ ý thøc ph¸p luËt ë ViÖt Nam Do yªu cÇu cña kinh tÕ thÞ tr−êng, cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµm n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò míi cÇn ®−îc gi¶i quyÕt trªn c¬ së ph¸p luËt, ®ßi hái Nhµ n−íc ph¶i cã nh÷ng c¬ chÕ, chÝnh s¸ch míi vµ hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt ®Ó qu¶n lý x· héi. Tr−íc yªu cÇu ®ã, c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu ®· luËn gi¶i vµ ®−a ra nh÷ng quan niÖm míi vÒ ý thøc ph¸p luËt; tËp trung lµm râ ®Æc ®iÓm vµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh ý thøc ph¸p luËt ViÖt Nam; ph©n
4 tÝch ®Ó chØ ra c¬ së khoa häc cña viÖc x©y dùng ý thøc ph¸p luËt vµ lèi sèng theo ph¸p luËt; nÐt míi cña c¸c c«ng tr×nh lµ ®· kh¶o s¸t thùc tÕ, b−íc ®Çu ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ chØ ra nguyªn nh©n h¹n chÕ ý thøc chÊp hµnh ph¸p luËt cña c¸n bé vµ nh©n d©n, qua ®ã, c¸c ®Ò tµi khuyÕn nghÞ viÖc cÇn thiÕt n©ng cao ý thøc ph¸p luËt cho c¸c ®èi t−îng x· héi nhÊt ®Þnh (nh− häc sinh, sinh viªn, thanh niªn, n«ng d©n, c¸n bé qu¶n lý hµnh chÝnh…, ®ång thêi cÇn ®æi míi ph−¬ng thøc tuyªn truyÒn, phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt, x©y dùng vµ h×nh thµnh lèi sèng vµ lµm viÖc theo HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt. §iÓm chung cña c¸c ®Ò tµi ®Òu cho r»ng ý thøc ph¸p luËt lµ mét h×nh th¸i ý thøc x· héi, thÓ hiÖn ®êi sèng ph¸p luËt; ý thøc ph¸p luËt cã vai trß quan träng trong qu¶n lý x· héi cña Nhµ n−íc, trong gi¶i quyÕt vµ ®iÒu chØnh quan hÖ x· héi ë n−íc ta hiÖn nay. 1.2. VÒ vÊn ®Ò d©n chñ vµ thùc hiÖn d©n chñ ë ViÖt Nam Bèi c¶nh t×nh h×nh thÕ giíi vµ trong n−íc cã nhiÒu diÔn biÕn phøc t¹p, ®Æc biÖt sau sù kiÖn chñ nghÜa x· héi ë Liªn X« vµ §«ng ¢u tan r· ®· t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn nhËn thøc vµ cã nh÷ng quan niÖm d©n chñ mét c¸ch kh¸c nhau. Tuy nhiªn, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Òu kh¼ng ®Þnh d©n chñ lµ s¶n phÈm chung cña v¨n minh nh©n lo¹i, d©n chñ lµ môc tiªu vµ ®éng lùc x· héi ph¸t triÓn. Do vËy kh«ng thÓ cã quèc gia d©n téc nµo cã quyÒn ¸p ®Æt chÕ ®é d©n chñ cña m×nh cho mét quèc gia d©n téc kh¸c. VËn dông quan ®iÓm chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t− t−ëng Hå ChÝ Minh, §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam coi d©n chñ lµ b¶n chÊt cña chñ nghÜa x· héi, x©y dùng nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa lµ nhiÖm vô träng t©m thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam. V× vËy, c¸c c«ng tr×nh ®· lµm râ sù cÇn thiÕt më réng vµ ph¸t huy d©n chñ ë c¬ së, viÖc thùc hiÖn d©n chñ ë ViÖt Nam ph¶i ®−îc thÓ chÕ ho¸ trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi, ®¸p øng nguyÖn väng chÝnh ®¸ng cña nh©n d©n. Còng v× vËy, viÖc tæ chøc thùc hiÖn nghiªm Quy chÕ d©n chñ c¬ së nay lµ Ph¸p lÖnh thùc hiÖn d©n chñ ë x·, ph−êng, thÞ trÊn, theo ph−¬ng ch©m "d©n biÕt, d©n bµn, d©n lµm, d©n kiÓm tra" ®−îc coi nh− mét b−íc ®ét ph¸ qu¸ tr×nh d©n chñ ho¸ ®êi sèng x· héi ë c¬ së, ®Æc biÖt lµ ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay. 1.3. VÒ quan hÖ ý thøc ph¸p luËt víi thùc hiÖn d©n chñ §iÓm míi cña c¸c c«ng tr×nh lµ tËp trung lµm s¸ng tá mèi quan hÖ biÖn chøng ph¸p luËt víi d©n chñ, kh«ng cã ph¸p luËt ®¶m b¶o th× kh«ng cã d©n chñ, d©n chñ lµ mét thuéc tÝnh c¬ b¶n cña ph¸p luËt XHCN, lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®¶m b¶o mäi quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n. Bªn c¹nh ®ã, mét sè c«ng tr×nh ®i s©u ph©n tÝch lµm râ vai trß to lín cña ý thøc ph¸p luËt ®èi víi thùc
5 hiÖn d©n chñ, r»ng ý thøc ph¸p luËt x· héi lµ sù thÓ hiÖn ý chÝ cña giai cÊp cÇm quyÒn; ë ViÖt Nam ®ã lµ cô thÓ ho¸ quan ®iÓm, ®−êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ViÖt Nam. V× vËy, ®Ó thùc hiÖn d©n chñ ë c¬ së Nhµ n−íc ph¶i x©y dùng hÖ thèng ph¸p luËt cã chÊt l−îng, ®ång bé; thÓ chÕ ho¸ quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña nh©n d©n b»ng ph¸p luËt, ®ång thêi tuyªn truyÒn gi¸o dôc ph¸p luËt n©ng cao ý thøc ph¸p luËt cho mäi tÇng líp nh©n d©n. Tãm l¹i, do môc ®Ých nghiªn cøu vµ c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau, nªn c¸c c«ng tr×nh khoa häc trªn còng ®−îc thÓ hiÖn d−íi nhiÒu h×nh thøc vµ néi dung phong phó kh¸c nhau, nh− d−íi d¹ng ®Ò tµi khoa häc cÊp Nhµ n−íc, cÊp bé ngµnh; luËn ¸n tiÕn sÜ, luËn v¨n th¹c sÜ; th«ng qua Ên phÈm s¸ch, b¸o, t¹p chÝ… Nh×n chung c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· luËn cø x¸c ®¸ng h¬n vÒ vÊn ®Ò ý thøc ph¸p luËt vµ thùc hiÖn d©n chñ; ®−a ra nh÷ng quan niÖm míi vÒ ph¸p luËt vµ d©n chñ, còng nh− ý thøc ph¸p luËt vµ thùc hiÖn d©n chñ mét c¸ch kh¸ch quan, toµn diÖn h¬n. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò ý thøc ph¸p luËt víi viÖc thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay ®−îc nghiªn cøu trªn b×nh diÖn triÕt häc vµ thùc hiÖn d−íi d¹ng luËn ¸n tiÕn sÜ triÕt häc lµ mét ®Ò tµi míi mÎ vµ ch−a cã t¸c gi¶ nµo ®i s©u nghiªn cøu ®éc lËp. ChÝnh v× vËy, c¸i míi cña ®Ò tµi luËn ¸n nµy lµ ph©n tÝch lµm râ vai trß ý thøc ph¸p luËt trong thùc hiÖn d©n chñ hiÖn nay ë n«ng th«n ViÖt Nam, chØ ra thùc tr¹ng vµ nguyªn nh©n vai trß ý thøc ph¸p luËt ch−a ®¸p øng ®−îc yªu cÇu thùc hiÖn d©n chñ, tõ ®ã nghiªn cøu sinh ®Ò xuÊt mét sè quan ®iÓm vµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n ph¸t huy vai trß ý thøc ph¸p luËt nh»m thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n n−íc ta hiÖn nay. §Ó ®¶m b¶o tÝnh khoa häc ch©n thùc cña luËn ¸n, nghiªn cøu sinh ®· kÕ thõa mét sè t− t−ëng, quan niÖm khoa häc trong nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi luËn ¸n nªu trªn. Ch−¬ng 2 TÇm quan träng cña ý thøc ph¸p luËt trong thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay 2.1. ý thøc ph¸p luËt vμ thùc hiÖn d©n chñ 2.1.1. ý thøc ph¸p luËt: quan niÖm vµ kÕt cÊu Theo môc ®Ých nghiªn cøu vµ c¸ch tiÕp cËn kh¸ch quan, cho ®Õn nay ®· cã nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÒ ý thøc ph¸p luËt. Trªn b×nh diÖn khoa häc triÕt häc vµ qua tham kh¶o mét sè t− t−ëng c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cã liªn quan; theo môc ®Ých yªu cÇu vµ nhiÖm vô ®Ò tµi luËn ¸n, chóng t«i quan niÖm: ý thøc ph¸p luËt lµ mét h×nh th¸i ý thøc x· héi,
6 lµ tæng thÓ nh÷ng quan ®iÓm, t− t−ëng, häc thuyÕt ph¸p lý cña con ng−êi (c¸ nh©n, giai cÊp, tÇng líp, céng ®ång x· héi); cïng tr¹ng th¸i t©m lý x· héi thÓ hiÖn sù hiÓu biÕt vµ th¸i ®é cña hä ®èi víi ph¸p luËt, trËt tù ph¸p luËt; sù ®¸nh gi¸ vÒ tÝnh c«ng b»ng hay kh«ng c«ng b»ng, ®óng ®¾n hay kh«ng ®óng ®¾n cña ph¸p luËt hiÖn hµnh, hµnh vi hîp ph¸p, hµnh vi kh«ng hîp ph¸p cña c¸ nh©n, c¸c c¬ quan nhµ n−íc, tæ chøc x· héi, céng ®ång d©n c−… XÐt vÒ kÕt cÊu, ý thøc ph¸p luËt gåm hÖ t− t−ëng ph¸p luËt vµ t©m lý ph¸p luËt. HÖ t− t−ëng ph¸p luËt: §ã lµ hÖ thèng quan ®iÓm, t− t−ëng ph¸p luËt, ph¶n ¸nh mét c¸ch s©u s¾c ®êi sèng ph¸p luËt theo ý chÝ cña mét giai cÊp cÇm quyÒn, nã ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua hÖ thèng c¸c ph¹m trï, kh¸i niÖm, nguyªn t¾c, häc thuyÕt ph¸p lý… HÖ t− t−ëng ph¸p luËt mang b¶n chÊt cña ph¸p luËt hiÖn hµnh vµ quan hÖ ph¸p luËt, nã thÓ hiÖn tÝnh quyÒn uy cña nhµ n−íc trong mét x· héi nhÊt ®Þnh. T©m lý ph¸p luËt: lµ sù ph¶n ¸nh t©m tr¹ng, c¶m xóc, th¸i ®é, t×nh c¶m cña con ng−êi ®èi víi ph¸p luËt vµ c¸c hiÖn t−îng ph¸p lý, thÓ hiÖn kh¶ n¨ng vµ tr×nh ®é am hiÓu ph¸p luËt cña con ng−êi ®èi víi ph¸p luËt, nã liªn quan mËt thiÕt ®Õn nhu cÇu lîi Ých cña con ng−êi trong ®êi sèng ph¸p luËt. HÖ t− t−ëng ph¸p luËt vµ t©m lý ph¸p luËt lµ hai bé phËn cÊu thµnh cña ý thøc ph¸p luËt, cã liªn quan chÆt chÏ víi nhau vµ cã kh¶ n¨ng chuyÓn ho¸ cho nhau, so víi hÖ t− t−ëng ph¸p luËt th× t©m lý ph¸p luËt phong phó h¬n, cã tÝnh bÒn v÷ng vµ Ýt biÕn ®æi h¬n, nã g¾n bã chÆt chÏ víi tËp qu¸n thãi quen truyÒn thèng cña con ng−êi, cña céng ®ång x· héi. Cßn hÖ t− t−ëng ph¸p luËt th−êng cã tÝnh v−ît tr−íc vµ biÕn ®æi nhanh h¬n, nã phô thuéc rÊt lín vµo quan ®iÓm cña giai cÊp thèng trÞ x· héi. ThÊy hÕt ®−îc ®Æc ®iÓm cña hÖ t− t−ëng ph¸p luËt vµ t©m lý ph¸p luËt lµ c¬ së ®Ó chóng ta ph¸t huy vai trß ý thøc ph¸p luËt trong thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n n−íc ta hiÖn nay. 2.1.2. Quan niÖm vÒ d©n chñ vµ thùc hiÖn d©n chñ D©n chñ xuÊt hiÖn trong lÞch sö loµi ng−êi tõ khi cã nhµ n−íc vµ g¾n liÒn víi nhµ n−íc. Do vËy, nã lµ gi¸ trÞ chung cña nh©n lo¹i, võa cã tÝnh lÞch sö, tÝnh d©n téc, tÝnh giai cÊp vµ tÝnh thêi ®¹i. D©n chñ cã nguån gèc tõ tiÕng Hy L¹p cæ ®¹i (Demokratia) cã nghÜa lµ quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n, chÝnh quyÒn cña nh©n d©n. Ngµy nay ®· cã nhiÒu quan niÖm vÒ d©n chñ kh¸c nhau nh−: d©n chñ lµ gi¸ trÞ chung cña lÞch sö nh©n lo¹i; d©n chñ lµ mét chØnh thÓ hiÖn thùc (nÒn d©n chñ); d©n chñ lµ mét chÕ ®é chÝnh trÞ (h×nh thøc nhµ n−íc); d©n chñ lµ mét hiÖn thùc kinh tÕ (thÞ tr−êng tù do); d©n chñ lµ mét hiÖn thùc x· héi (x· héi c«ng d©n, tæ chøc x· héi, c¸c tæ chøc phi chÝnh
7 phñ…). Theo môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña ®Ò tµi, luËn ¸n khai th¸c ë c¸c khÝa c¹nh chñ yÕu ®ã lµ: - D©n chñ lµ mét chÕ ®é chÝnh trÞ, mét h×nh thøc nhµ n−íc. D©n chñ ®−îc thùc hiÖn trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi, ®−îc thÓ chÕ ho¸ b»ng ph¸p luËt vµ ®−îc ph¸p luËt nhµ n−íc b¶o ®¶m. - Thùc hiÖn d©n chñ lµ qu¸ tr×nh g¾n nhËn thøc, hiÓu biÕt víi thùc hµnh quyÒn vµ nghÜa vô cña mçi chñ thÓ x· héi (con ng−êi, c¬ quan nhµ n−íc, tæ chøc x· héi, céng ®ång d©n c−…) trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, ®êi sèng v¨n ho¸, x· héi, th«ng qua ph−¬ng thøc d©n chñ trùc tiÕp, d©n chñ gi¸n tiÕp, d©n chñ tù qu¶n, phÊn ®Êu x©y dùng chÝnh quyÒn nhµ n−íc thùc sù cña d©n, do d©n, v× d©n. - Thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay ®ã lµ qu¸ tr×nh triÓn khai, tæ chøc vµ thùc hµnh quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸ nh©n, tËp thÓ, chÝnh quyÒn c¬ së vµ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi ë c¬ së n«ng th«n víi c¸c ph−¬ng thøc d©n chñ trùc tiÕp, d©n chñ gi¸n tiÕp, d©n chñ tù qu¶n, theo ph−¬ng ch©m "d©n biÕt, d©n bµn, d©n lµm, d©n kiÓm tra". 2.2. Sù cÇn thiÕt n©ng cao vai trß cña ý thøc ph¸p luËt nh»m thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay 2.2.1. Ph¸p luËt ph¶i ®¸p øng yªu cÇu gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò míi n¶y sinh ë n«ng th«n Tr−íc thêi kú ®æi míi, c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp kÐo dµi ®· k×m h·m ph¸t triÓn x· héi, kh«ng phï hîp víi nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ, kh«ng thÊy ®−îc ®éng lùc trùc tiÕp ®Ó khuyÕn khÝch s¶n xuÊt ph¸t triÓn lµ lîi Ých vËt chÊt, lµ ®¶m b¶o lîi Ých chÝnh ®¸ng cña nh©n d©n. Tr¸i l¹i, lÊy l−u th«ng ph©n phèi lµm tiªu chÝ kinh tÕ - x· héi, xem nhÑ qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt, c¬ chÕ chÕ tµi chång chÐo ®Î ra nhiÒu thø "nghÜa vô" ®ãng gãp lªn ng−êi d©n mét c¸ch chung chung, quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh«ng ®−îc lµm râ dÉn ®Õn vai trß ý thøc ph¸p luËt rÊt h¹n chÕ, ch−a ®−îc ph¸t huy trong thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n n−íc ta. Trong thêi kú ®æi míi, tr−íc t¸c ®éng cña kinh tÕ thÞ tr−êng, cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµm xuÊt hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò míi trong ®êi sèng x· héi, ®Æc biÖt lµ ë n«ng th«n nh−: viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, viÖc ®Òn bï vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng−êi lao ®éng n«ng nghiÖp sau khi thu håi quü ®Êt n«ng nghiÖp ®Ó lµm khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt…; viÖc c«ng khai, minh b¹ch nh÷ng kho¶n thu chi c«ng quü do nh©n d©n ®ãng gãp; t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr−êng, t×nh tr¹ng tranh chÊp ®Êt ®ai, khiÕu kiÖn kÐo dµi g©y ¶nh h−ëng ®Õn an ninh trËt tù ë n«ng th«n… Tõ ®ã ®ßi hái nhµ n−íc cÇn ph¶i cã c¬ chÕ chÝnh s¸ch míi vµ "khung ph¸p lý" ®Ó qu¶n lý ®iÒu tiÕt kinh tÕ - x· héi, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn
8 ®Ò míi n¶y sinh ë n«ng th«n, ®¶m b¶o lîi Ých chÝnh ®¸ng cña c¸c bªn (ng−êi d©n, chÝnh quyÒn vµ nhµ doanh nghiÖp). Do ®ã, ®ßi hái ph¶i söa ®æi, bæ sung, x©y dùng cho ®−îc mét hÖ thèng ph¸p lý phï hîp vµ ®¸p øng nhu cÇu d©n chñ cña nh©n d©n. 2.2.2. Ph¸p luËt ph¶i ®−îc t«n träng, gi÷ nghiªm Trong nh÷ng n¨m võa qua, t×nh h×nh x· héi ë n«ng th«n ViÖt Nam cã nhiÒu diÔn biÕn phøc t¹p, lîi dông viÖc sai ph¹m cña mét sè c¸n bé c¬ së trong qu¶n lý ®Êt ®ai, ®Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng, ®ãng gãp qu¸ søc d©n… mét sè ng−êi ®· lîi dông d©n chñ, tô tËp khiÕu kiÖn ®«ng ng−êi, kÐo dµi, v−ît cÊp, víi biÓu hiÖn d©n chñ cùc ®oan, qu¸ khÝch, thËm chÝ vi ph¹m ph¸p luËt, g©y mÊt an ninh trËt tù g©y bøc xóc d− luËn x· héi. Cho nªn, n©ng cao tr×nh ®é hiÓu biÕt ph¸p luËt, th¸i ®é t«n träng vµ chÊp hµnh ph¸p luËt cho nh©n d©n sÏ gãp phÇn kh¾c phôc t×nh tr¹ng lîi dông d©n chñ, d©n chñ th¸i qu¸ cña mét bé phËn nh©n d©n ë n«ng th«n hiÖn nay. 2.2.3. Gãp phÇn c¶i t¹o t©m lý thãi quen l¹c hËu; ®Êu tranh kh¾c phôc tÖ quan liªu, gia tr−ëng, bÖnh chñ quan duy ý chÝ trong ®éi ngò c¸n bé c¬ së n«ng th«n ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay, nhËn thøc cña ng−êi d©n vÒ d©n chñ, vÒ quyÒn lµm chñ cßn rÊt h¹n chÕ, ý thøc vÒ quyÒn vµ nghÜa vô rÊt chung chung, bëi thãi quen, t©m lý tiÓu n«ng (s¶n xuÊt nhá) cïng víi sù rµng buéc vµ chi phèi bëi lÖ lµng, luËt tôc l¹c hËu ë n«ng th«n. VÒ phÝa c¸n bé c¬ së, do ¶nh h−ëng t©m lý tiÓu n«ng vµ c¬ chÕ quan liªu bao cÊp chi phèi nªn cã mét bé phËn kh«ng nhá m¾c tÖ l¹m dông quyÒn lùc, quan liªu, mÖnh lÖnh, chñ quan duy ý chÝ trong qu¶n lý ®iÒu hµnh c«ng viÖc. Do ®ã, n©ng cao vai trß ý thøc ph¸p luËt trong thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n chÝnh lµ gãp phÇn kh¾c phôc thãi quen t©m lý truyÒn thèng l¹c hËu, "phÐp vua thua lÖ lµng", t×nh tr¹ng l¹m dông quyÒn lùc, tÖ quan liªu, gia tr−ëng ë n«ng th«n n−íc ta hiÖn nay. 2.2.4. Ph−¬ng ch©m "d©n biÕt, d©n bµn, d©n lµm, d©n kiÓm tra" ph¶i ®−îc ph¸p luËt ho¸, chÕ ®Þnh ho¸ ë n«ng th«n ViÖt Nam tr−íc thêi kú ®æi míi, do c¬ së vËt chÊt nghÌo nµn xuèng cÊp, th«ng tin truyÒn th«ng l¹c hËu kh«ng ®¸p øng ®−îc yªu cÇu tuyªn truyÒn gi¸o dôc ph¸p luËt cho nh©n d©n. Mäi chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc ®Òu do c¸n bé gi¶i thÝch mét c¸ch chñ quan dÉn ®Õn ng−êi d©n hiÓu kh«ng ®Çy ®ñ ph¸p luËt, thËm chÝ cßn hiÓu sai ph¸p luËt. Ph−¬ng ch©m "d©n biÕt, d©n bµn, d©n lµm, d©n kiÓm tra" ®−îc nªu lªn nh− mét khÈu hiÖu. Song trªn thùc tÕ vÉn cßn h×nh thøc, ch−a trë thµnh nhu cÇu bøc thiÕt cña cuéc sèng. B−íc sang thêi kú ®æi míi, do ®ßi hái cña kinh tÕ thÞ tr−êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa nªn nh÷ng vÊn ®Ò
9 ®êi sèng d©n sinh kinh tÕ x· héi, cña céng ®ång; nh÷ng lîi Ých chÝnh ®¸ng cña nh©n d©n ph¶i ®−îc ®¸p øng, quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña ng−êi d©n ph¶i ®−îc lµm râ vµ ®−îc thÓ chÕ hãa b»ng ph¸p luËt. Nh− néi dung, ph¹m vi nh÷ng viÖc d©n biÕt, d©n bµn, d©n quyÕt ®Þnh vµ d©n kiÓm tra gi¸m s¸t; nh÷ng viÖc nh©n d©n bµn vµ quyÕt ®Þnh trùc tiÕp; nh÷ng viÖc nh©n d©n bµn, tham gia ý kiÕn, chÝnh quyÒn x· quyÕt ®Þnh; nh÷ng viÖc nh©n d©n gi¸m s¸t kiÓm tra ho¹t ®éng c¸n bé chÝnh quyÒn c¬ së… V× vËy, ®Ó ph¸t huy ®−îc d©n chñ c¬ së ë n«ng th«n ®ßi hái ph¶i ph¸p luËt hãa, chÕ ®Þnh hãa ph−¬ng ch©m "d©n biÕt, d©n bµn, d©n lµm, d©n kiÓm tra". Nh÷ng c«ng viÖc cña chÝnh quyÒn, cña céng ®ång; ®Ó ng−êi d©n tham chÝnh vµo nh÷ng c«ng viÖc cña x· héi. Bëi vËy Quy chÕ thùc hiÖn d©n chñ ë c¬ së còng lµ Ph¸p lÖnh thùc hiÖn d©n chñ ë x·, ph−êng, thÞ trÊn, ra ®êi ®· ®¸p øng ®−îc nhu cÇu, nguyÖn väng bøc thiÕt cña ®«ng ®¶o c¸c tÇng líp nh©n d©n, nhÊt lµ ë n«ng th«n; gãp phÇn n©ng cao vai trß ý thøc ph¸p luËt nh»m thùc hiÖn tèt d©n chñ ë n«ng th«n hiÖn nay. Ch−¬ng 3 ý thøc ph¸p luËt víi viÖc thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ViÖt Nam - thùc tr¹ng vμ nguyªn nh©n 3.1. Thùc tr¹ng ph¸t huy vai trß ý thøc ph¸p luËt trong thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ViÖt Nam 3.1.1. Trong thùc hiÖn chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch míi vÒ n«ng nghiÖp, n«ng d©n, n«ng th«n 3.1.1.1. Trong thùc hiÖn chñ tr−¬ng chuyÓn dÞch c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp, n«ng th«n Trong thêi kú ®æi míi, §¶ng ta chñ tr−¬ng ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®Èy m¹nh s¶n xuÊt hµng ho¸, ®¸p øng yªu cÇu kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa; chÝnh thùc hiÖn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®· cã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®èi víi viÖc ph¸t huy vai trß ý thøc ph¸p luËt trong thùc hiÖn d©n chñ hiÖn nay ë n«ng th«n n−íc ta. Thø nhÊt, ®Ó thùc hiÖn chñ tr−¬ng chuyÓn dÞch c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo yªu cÇu cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp, n«ng th«n, ®ßi hái Nhµ n−íc ph¶i x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt x· héi t−¬ng xøng, chuÈn mùc. V× vËy, tõ n¨m 1986 ®Õn nay, Nhµ n−íc ta ®· ban hµnh vµ bæ sung nhiÒu ®¹o luËt míi cã liªn quan ®Õn n«ng nghiÖp, n«ng d©n, n«ng th«n; sè l−îng vµ chÊt l−îng lµm luËt cña Quèc héi ®·
10 n©ng lªn râ rÖt, ®iÒu nµy cã t¸c ®éng tÝch cùc ý thøc ph¸p luËt, lµm cho hÖ t− t−ëng ph¸p luËt x· héi chñ nghÜa nhanh chãng ®i vµo ®êi sèng x· héi. Cô thÓ tõ 1992 ®Õn nay Nhµ n−íc ®· ban hµnh 240 luËt vµ ph¸p lÖnh; trong sè 55 ®Çu môc v¨n b¶n ph¸p quy (c¬ b¶n phæ biÕn) ®· kh¶o s¸t cã ®Õn 50/55 (91%) sè v¨n b¶n ®ã ®−îc x©y dùng míi vµ 100% v¨n b¶n ®ã ®−îc ®iÒu chØnh, bæ sung, söa ®æi hoµn thiÖn trong thêi gian qua. ViÖc ®æi míi vµ hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt ®· gãp phÇn thóc ®Èy kinh tÕ thÞ tr−êng ph¸t triÓn, c¶i tiÕn tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ n−íc, ph¸t huy d©n chñ c¬ së trong ®ã cã ®Þa bµn n«ng th«n víi 70% d©n sè vµ 70% lao ®éng c¶ n−íc. Tuy nhiªn, so víi yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n nãi chung vµ thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n nãi riªng th× c¬ chÕ chÝnh s¸ch, ph¸p luËt cßn nhiÒu bÊt cËp, thiÕu ®ång bé, ch−a ®¸p øng ®−îc yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Æt ra. Thø hai, ®èi víi ®éi ngò c¸n bé l·nh ®¹o qu¶n lý ë c¬ së n«ng th«n; viÖc thùc hiÖn chuyÓn dÞch c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®· t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn nhËn thøc cña hä vÒ chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch, ph¸p luËt; nã lµm thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n t− duy cò vµ lèi lµm viÖc quan liªu mÖnh lÖnh, gia tr−ëng sang t− duy míi vµ phong c¸ch lµm viÖc khoa häc, chñ ®éng, s¸ng t¹o; viÖc qu¶n lý hµnh chÝnh vµ gi¶i quyÕt c«ng viÖc trªn c¬ së ph¸p luËt. Thø ba, viÖc thùc hiÖn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp ®· t¸c ®éng toµn diÖn vµ m¹nh mÏ ®Õn n©ng cao ý thøc ph¸p luËt cña ng−êi d©n ë n«ng th«n. Hä ®ßi hái chÝnh quyÒn c¬ së ph¶i c«ng khai, minh b¹ch ho¸ c¸c kh©u, nh÷ng viÖc liªn quan ®Õn s¶n xuÊt vµ ®êi sèng nh−: c¸c kho¶n ®ãng gãp x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng, c¸c lo¹i c«ng quü, c¸c thñ tôc hµnh chÝnh… NÕu nh− trong c¬ chÕ quan liªu bao cÊp, ý thøc ph¸p luËt cña ng−êi d©n ch−a ®−îc ph¸t huy tèt vai trß cña m×nh do vËy viÖc thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ®· cã nhiÒu h¹n chÕ, bÊt cËp. Ngµy nay, do yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, ®Æc biÖt lµ chñ tr−¬ng chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, ng−êi d©n còng cÇn thay ®æi c¸ch nghÜ, c¸ch lµm, cã nhu cÇu am hiÓu ph¸p luËt, cã th¸i ®é ®óng møc, ý thøc tù gi¸c tu©n thñ nghiªm tóc quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Tuy vËy, qua kh¶o s¸t thùc tÕ cho thÊy, ®êi sèng ph¸p luËt, ý thøc ph¸p luËt nhÊt lµ ý thøc chÊp hµnh ph¸p luËt cña c¸n bé vµ nh©n d©n ë n«ng th«n vÉn cßn thÊp, ph−¬ng ch©m sèng vµ lµm viÖc theo HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt vÉn ch−a trë thµnh nÒn nÕp, do ®ã viÖc thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n vÉn cßn mang tÝnh h×nh thøc, ch−a ®i vµo chiÒu s©u, kÐm hiÖu qu¶.
11 3.1.1.2. Trong thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng, hç trî lao ®éng n«ng th«n khi thu håi ®Êt n«ng nghiÖp ®Ó x©y dùng khu c«ng nghiÖp, dÞch vô th−¬ng m¹i, khu t¸i ®Þnh c− hiÖn nay T¹i nhiÒu vïng n«ng th«n n−íc ta trong nh÷ng n¨m qua cho thÊy, qu¸ tr×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng, triÓn khai dù ¸n x©y dùng khu c«ng nghiÖp, khu ®« thÞ míi cã nhiÒu h¹n chÕ, bÊt cËp ®· dÉn ®Õn m©u thuÉn gi÷a ng−êi d©n víi mét sè doanh nghiÖp vµ mét bé phËn c¸n bé qu¶n lý l·nh ®¹o. NhiÒu n¬i gi¶i quyÕt ch−a tho¶ ®¸ng viÖc ®Òn bï, nh÷ng ng−êi chÊp hµnh tèt chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch, ph¸p luËt th× bÞ thiÖt thßi, cßn nh÷ng ng−êi chÊp hµnh kh«ng nghiªm, thËm chÝ vi ph¹m chÝnh s¸ch, ph¸p luËt th× l¹i ®−îc båi th−êng cao h¬n. C¸n bé g−¬ng mÉu, lµm ®óng chÝnh s¸ch, ph¸p luËt th× bÞ thiÖt thßi, cßn mét sè c¸n bé c¬ së lîi dông s¬ hë c¬ chÕ, chÝnh s¸ch, ph¸p luËt ®Ó l¹m dông c«ng quü, tham nhòng, tiªu cùc thu lîi bÊt chÝnh vÉn ch−a ®−îc ph¸t hiÖn vµ xö lý nghiªm. §iÒu ®ã dÉn ®Õn mét thùc tÕ t©m tr¹ng bøc xóc trong nh©n d©n, t¸c ®éng ®Õn th¸i ®é, niÒm tin vµ ý thøc chÊp hµnh ph¸p luËt cña ng−êi d©n, bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc vÉn cßn tiÒm Èn nh÷ng yÕu tè tiªu cùc. 3.1.2. Thùc tr¹ng tr×nh ®é v¨n ho¸ ph¸p lý cña c¸n bé vµ nh©n d©n ë n«ng th«n 3.1.2.1. Sù am hiÓu vÒ ph¸p luËt cña c¸n bé vµ nh©n d©n ë n«ng th«n Qua kh¶o s¸t thùc tÕ c¬ së ë n«ng th«n trong thêi gian qua cho thÊy: Thø nhÊt, do yªu cÇu ®æi míi, nhu cÇu ®ßi hái cña kinh tÕ thÞ tr−êng, cña thùc hiÖn d©n chñ ®i vµo chiÒu s©u, kh«ng chØ cã ®èi t−îng c¸n bé c«ng chøc viªn chøc nhµ n−íc mµ phÇn ®«ng ng−êi d©n sèng ë ®Þa bµn n«ng th«n n−íc ta (víi 70% d©n sè vµ chñ yÕu lµ n«ng d©n) cã nhu cÇu hiÓu biÕt ph¸p luËt, n¾m b¾t chÕ tµi ph¸p luËt. V× trong sè 55 ®Çu môc v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt c¬ b¶n vµ phæ biÕn (kh¶o s¸t) cã ®Õn 2/3 sè ®ã ®−îc Nhµ n−íc c«ng bè, ban hµnh trong thêi kú ®æi míi (tõ 1986 ®Õn nay). Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®ã ®· ®¸p øng nhu cÇu hiÓu biÕt ph¸p luËt cho c¸n bé nh©n d©n, thay thÕ cho luËt tôc "lÖ lµng" ë c¬ së n«ng th«n. Thø hai, trong thêi kú ®æi míi, c¸c cÊp uû ®¶ng vµ chÝnh quyÒn ®· quan t©m chó träng c«ng t¸c tuyªn truyÒn gi¸o dôc ph¸p luËt cho c¸c tÇng líp nh©n d©n ë n«ng th«n, viÖc ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh gi¸o dôc ph¸p luËt, t− vÊn, trî gióp ph¸p lý, luËt s−… gãp phÇn lµm cho kh¶ n¨ng hiÓu biÕt, kiÕn thøc ph¸p luËt cña c¸n bé vµ nh©n d©n ®−îc n©ng lªn râ rÖt, nhÊt lµ ng−êi n«ng d©n ë vïng s©u, vïng xa, vïng ®ång bµo d©n téc thiÓu sè. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ tr×nh ®é d©n trÝ, hiÓu biÕt ph¸p luËt cña c¸n bé vµ ng−êi d©n ë n«ng th«n nh×n chung vÉn cßn thÊp, n¨ng lùc vµ tr×nh ®é chuyªn m«n ®éi ngò c¸n bé c¬ së cßn nhiÒu h¹n chÕ, v× vËy, vai trß ý thøc ph¸p luËt vÉn ch−a ®¸p øng ®−îc yªu cÇu thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ®Æt ra.
12 Thø ba, quyÒn d©n chñ cña nh©n d©n ë n«ng th«n ®· ®−îc thÓ chÕ ho¸ b»ng ph¸p luËt (quy chÕ thùc hiÖn d©n chñ ë c¬ së), tuy nhiªn viÖc thùc hiÖn vÉn mang tÝnh h×nh thøc, ph−¬ng ch©m "d©n biÕt, d©n bµn, d©n lµm, d©n kiÓm tra" vÉn ch−a trë thµnh nÒn nÕp. Trong khi ®ã, t×nh tr¹ng quan liªu tham nhòng, tiªu cùc ë mét bé phËn c¸n bé qu¶n lý l·nh ®¹o c¬ së ®· ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn t− t−ëng, t×nh c¶m, niÒm tin vµ th¸i ®é ý thøc chÊp hµnh ph¸p luËt cña ng−êi d©n, thùc tr¹ng ®ã ®ßi hái cÇn ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p kiªn quyÕt triÖt ®Ó h¬n míi thùc sù ph¸t huy ®−îc vai trß cña ý thøc ph¸p luËt trong thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n. 3.1.2.2. Th¸i ®é vµ hµnh vi chÊp hµnh ph¸p luËt cña ng−êi d©n ë n«ng th«n - VÒ mÆt tÝch cùc; ®¹i ®a sè nh©n d©n ë n«ng th«n ®Òu cã th¸i ®é t«n träng HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt cña Nhµ n−íc, cã th¸i ®é ®óng møc vµ tin t−ëng vµo sù nghiªm minh cña ph¸p luËt x· héi chñ nghÜa, vµo c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, thùc hiÖn tèt quyÒn vµ nghÜa vô c«ng d©n. - VÒ h¹n chÕ, cßn mét bé phËn kh«ng nhá c¸n bé vµ nh©n d©n vÉn ch−a cã quan niÖm ®óng vÒ ph¸p luËt, vÉn cã thãi quen hµnh xö gi¶i quyÕt c«ng viÖc theo "lÖ lµng", "luËt tôc"; mét sè Ýt cßn coi th−êng kû c−¬ng phÐp n−íc, thËm chÝ vi ph¹m chÝnh s¸ch ph¸p luËt cña nhµ n−íc, quy ®Þnh cña ®Þa ph−¬ng. 3.1.3. §iÒu kiÖn thùc thi vµ viÖc b¶o vÖ ph¸p luËt ë n«ng th«n 3.1.3.1. VÒ ®iÒu kiÖn thùc thi ph¸p luËt ë n«ng th«n Tr−íc hÕt ph¶i nãi ®Õn yÕu tè con ng−êi, trong ®ã c¸n bé lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt vµ quan träng cña viÖc tæ chøc triÓn khai vµ thùc thi ph¸p luËt. Trong nh÷ng n¨m qua, hÖ thèng chÝnh trÞ c¬ së ë n«ng th«n n−íc ta ®· ®−îc cñng cè, bé m¸y tæ chøc c¬ quan chuyªn m«n ph¸p luËt ®· ®−îc s¾p xÕp, kiÖn toµn, ®i vµo ho¹t ®éng vµ ph¸t huy tèt t¸c dông. §éi ngò c¸n bé chñ chèt vµ c¸n bé chuyªn m«n ë c¬ së n«ng th«n ®· ®−îc chó träng ®µo t¹o båi d−ìng n©ng cao tr×nh ®é kiÕn thøc ph¸p luËt vµ kü n¨ng thùc hµnh c«ng vô. ChÝnh quyÒn nhµ n−íc c¸c cÊp ®· quan t©m ®Çu t− ®óng møc vÒ c¬ së vËt chÊt, trang thiÕt bÞ kü thuËt cho c¬ quan hµnh chÝnh, c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó hoµn thµnh tèt c«ng vô. Tuy nhiªn, tr×nh ®é n¨ng lùc cña ®éi ngò c¸n bé c¬ së cßn nhiÒu h¹n chÕ, bÊt cËp, kh¶ n¨ng ®iÒu hµnh vµ thùc thi c«ng vô ch−a cao; ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt kü thuËt hç trî thi hµnh c«ng vô cßn thiÕu, ch−a ®¸p øng ®−îc yªu cÇu thùc tÕ ®Æt ra. 3.1.3.2. ViÖc b¶o vÖ ph¸p luËt ë n«ng th«n B−íc sang thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ trªn thùc tÕ ®Þa bµn n«ng th«n n−íc ta cã nhiÒu diÔn biÕn phøc t¹p, nhiÒu vô viÖc vÒ tranh chÊp
13 ®Êt ®ai, khiÕu kiÖn ®«ng ng−êi, v−ît cÊp kÐo dµi, ®· cã biÓu hiÖn cùc ®oan, qu¸ khÝch, vi ph¹m ph¸p luËt, g©y mÊt trËt tù trÞ an ë n«ng th«n. Bªn c¹nh ®ã, mét sè c¸n bé chÝnh quyÒn c¬ së lîi dông láng lÎo trong qu¶n lý, sö dông ®Êt ®ai, l¹m dông c«ng quü ®Ó ®Çu c¬ trôc lîi c¸ nh©n, thu lîi bÊt chÝnh, vi ph¹m nguyªn t¾c ®iÒu lÖ §¶ng, vi ph¹m chÝnh s¸ch ph¸p luËt Nhµ n−íc, lµm mÊt niÒm tin cña nh©n d©n ®èi víi §¶ng, chÝnh quyÒn vµ tÝnh nghiªm minh cña ph¸p luËt XHCN. Tr−íc thùc tr¹ng ®ã vµ ®Ó b¶o vÖ nghiªm kû c−¬ng phÐp n−íc §¶ng ta ®· ra NghÞ quyÕt Trung −¬ng 6 (lÇn 2) Kho¸ VIII vÒ cuéc vËn ®éng chØnh ®èn §¶ng, NghÞ quyÕt Trung −¬ng 3 (Kho¸ X) vÒ thùc hµnh tiÕt kiÖm, chèng tham nhòng, l·ng phÝ. Nhµ n−íc ®· ban hµnh LuËt phßng chèng tham nhòng vµ LuËt thùc hµnh tiÕt kiÖm, chèng l·ng phÝ. §ång thêi c¸c cÊp uû §¶ng vµ chÝnh quyÒn ®· tËp trung gi¶i quyÕt tèt nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p ë ®Þa ph−¬ng nh− tranh chÊp ®Êt ®ai, khiÕu kiÖn kÐo dµi, ®Æc biÖt kiªn quyÕt ®Êu tranh víi tÖ quan liªu tham nhòng, s¸ch nhiÔu nh©n d©n ë mét sè c¸n bé c«ng chøc c¬ së, xö lý nghiªm minh nh÷ng ng−êi vi ph¹m ph¸p luËt gãp phÇn cñng cè niÒm tin cña nh©n d©n ®èi víi ph¸p luËt XHCN, ph¸t huy quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n ë n«ng th«n. 3.2. Mét sè nguyªn nh©n chñ yÕu cña t×nh tr¹ng ý thøc ph¸p luËt ch−a ®¸p øng ®−îc yªu cÇu thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n hiÖn nay 3.2.1. C¬ chÕ, chÝnh s¸ch, ph¸p luËt vÒ n«ng nghiÖp, n«ng th«n, n«ng d©n cßn nh÷ng h¹n chÕ, bÊt cËp 3.2.1.1 Mét sè chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc vÒ n«ng nghiÖp, n«ng d©n, n«ng th«n cßn bÊt cËp, viÖc tæ chøc thùc hiÖn cßn thiÕu nhÊt qu¸n Tr−íc yªu cÇu cña kinh tÕ thÞ tr−êng, cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, nh÷ng n¨m qua §¶ng vµ nhµ n−íc ta cã nhiÒu chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch ®Ó ph¸t triÓn lùc l−îng s¶n xuÊt, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n, chØ ®¹o c¸c cÊp c¸c ngµnh vµ c¸c ®Þa ph−¬ng tËp trung thùc hiÖn tèt vÊn ®Ò n«ng nghiÖp, n«ng d©n, n«ng th«n. Bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc ®· ®¹t ®−îc, qu¸ tr×nh thùc hiÖn chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp g¾n víi ph©n c«ng lao ®éng x· héi ë n«ng th«n theo chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch míi còng ®· béc lé mét sè h¹n chÕ bÊt cËp, c¶n trë ®Õn viÖc n©ng cao vai trß ý thøc ph¸p luËt trong viÖc thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n n−íc ta; cô thÓ lµ: Thø nhÊt, c¬ chÕ, chÝnh s¸ch vµ viÖc thùc hiÖn ®Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng, tÝch tô quü ®Êt tõ diÖn tÝch ®Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®Ó lµm khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt, khu ®« thÞ... ch−a ®óng møc, viÖc gi¶i quyÕt lîi Ých cho ng−êi lao ®éng n«ng nghiÖp sau khi bÞ thu håi ®Êt ch−a tho¶ ®¸ng. C¬ chÕ chÕ tµi chång chÐo, thiÕu thèng nhÊt, nªn trong thùc hiÖn mçi ®Þa ph−¬ng vËn dông kh¸c nhau, hiÖu qu¶ cßn rÊt thÊp so víi yªu cÇu thùc tÕ ®Æt ra.
14 Thø hai, khi ruéng ®Êt bÞ thu håi ®Ó phôc vô nhu cÇu x©y dùng khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt... dÉn ®Õn t×nh tr¹ng nhiÒu ng−êi lao ®éng sèng ë n«ng th«n thiÕu t− liÖu s¶n xuÊt, thiÕu viÖc lµm, thu nhËp thÊp. §©y chÝnh lµ nguyªn nh©n t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn ý thøc ph¸p luËt cña ng−êi d©n ë n«ng th«n; viÖc chÊp nhËn ®Òn bï hay kh«ng chÊp nhËn quyÕt ®Þnh ®Òn bï ®ång nghÜa víi chÊp hµnh ph¸p luËt hay kh«ng chÊp hµnh ph¸p luËt trë thµnh vÊn ®Ò bøc xóc ë n«ng th«n hiÖn nay. Thø ba, bªn c¹nh nh÷ng yÕu tè tÝch cùc, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ còng ®· t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn m«i tr−êng sinh th¸i, t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr−êng do chÊt th¶i c«ng nghiÖp ®· ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn s¶n xuÊt vµ cuéc sèng sinh ho¹t cña céng ®ång d©n chñ ë n«ng th«n, lµm n¶y sinh nh÷ng m©u thuÉn x· héi míi. §iÓn h×nh lµ vô « nhiÔm s«ng ThÞ V¶i (§ång Nai) do C«ng ty Vedan g©y ra ®· lµm ¶nh h−ëng ®Õn ®êi sèng hµng ngh×n hé d©n, g©y bøc xóc d− luËn. NÕu nh− chÝnh quyÒn kh«ng vµo cuéc vµ xö lý ®óng ph¸p luËt th× t×nh tr¹ng trë lªn phøc t¹p h¬n. 3.2.1.2. HÖ thèng ph¸p luËt ch−a ®Çy ®ñ, thiÕu ®ång bé Trong nh÷ng n¨m qua, víi t− c¸ch lµ c¬ quan quyÒn lùc cao nhÊt cã quyÒn lËp hiÕn vµ lËp ph¸p; Quèc héi n−íc ta ®· chó träng x©y dùng luËt, c¶i tiÕn quy tr×nh lµm luËt, ®· ban hµnh vµ söa ®æi bæ sung 303 luËt, 282 ph¸p lÖnh vµ trªn 100 nghÞ quyÕt cã chøa quy ph¹m ph¸p luËt. Tuy nhiªn, c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cßn bÊt cËp, ch−a phï hîp, thiÕu ®ång bé; nhÊt lµ hÖ thèng v¨n b¶n d−íi luËt, c¸c v¨n b¶n ph¸p quy cña ChÝnh phñ cô thÓ ho¸ vÒ qu¶n lý, sö dông, chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông ®Êt ®ai tõ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp sang phôc vô x©y dùng khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt; c¸c chÕ tµi vµ quy ®Þnh vÒ gi¶i quyÕt c¸c thñ tôc hµnh chÝnh ë c¬ së n«ng th«n cßn chång chÐo, kÐm hiÖu qu¶. HÖ thèng c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt nhµ n−íc ®· ban hµnh nh− hÖ thèng quy ®Þnh vÒ thuÕ, vÒ sö dông ng©n s¸ch, vÒ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, chÝnh s¸ch tÝn dông, chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®Çu t−, thu nhËp, b¶o hiÓm, vÒ an sinh x· héi, lao ®éng, viÖc lµm... cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ tÊt c¶ c¸c ®èi t−îng x· héi ®· ®−îc quan t©m chó träng. Song ®èi víi ®èi t−îng n«ng d©n, lÜnh vùc n«ng nghiÖp vµ ®Þa bµn n«ng th«n th× c¸c v¨n b¶n ph¸p lý ®ã ch−a ®em l¹i sù hç trî thiÕt thùc ®¸p øng nhu cÇu lîi Ých cña nh©n d©n ë n«ng th«n, thËm chÝ cã nh÷ng quy ®Þnh sai tr¸i, thiÕu c«ng t©m, minh b¹ch ®· t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn ý thøc ph¸p luËt cña nh©n d©n, lµm gi¶m niÒm tin vµo sù nghiªm chØnh cña ph¸p luËt XHCN, ®ã còng lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp c¶n trë ®Õn viÖc ph¸t huy vai trß ý thøc ph¸p luËt trong thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n n−íc ta hiÖn nay.
15 3.2.2. Tr×nh ®é am hiÓu ph¸p luËt cña c¸n bé ë n«ng th«n cßn thÊp; c«ng t¸c tuyªn truyÒn gi¸o dôc ph¸p luËt chËm ®æi míi, kÐm hiÖu qu¶ 3.2.2.1. Tr×nh ®é am hiÓu ph¸p luËt cña c¸n bé ë n«ng th«n cßn thÊp Cã thÓ nãi, ®éi ngò c¸n bé c¬ së cã vai trß rÊt quan träng trong c«ng t¸c tuyªn truyÒn gi¸o dôc ph¸p luËt, hä trùc tiÕp lµ "cÇu nèi" ®−a ph¸p luËt ®Õn nh©n d©n. Cho nªn kh¶ n¨ng hiÓu biÕt ph¸p luËt cña ng−êi d©n ë n«ng th«n phô thuéc rÊt nhiÒu vµo tr×nh ®é am hiÓu ph¸p luËt cña ®éi ngò c¸n bé c¬ së. NÕu nh− c¸n bé c¬ së hiÓu vµ gi¶i thÝch, h−íng dÉn ®óng ph¸p luËt lµm cho ng−êi d©n hiÓu biÕt vµ lµm ®óng ph¸p luËt; ng−îc l¹i, chØ cÇn sù gi¶i thÝch kh«ng ®Çy ®ñ, kh«ng chÝnh x¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt dÉn ®Õn ng−êi d©n hiÓu sai ph¸p luËt, dÉn ®Õn hËu qu¶ khã l−êng trong thùc hiÖn ph¸p luËt. Qua kh¶o s¸t thùc tÕ ®éi ngò c¸n bé ë c¬ së n«ng th«n (tr−íc hÕt lµ c¸n bé uû ban nh©n d©n vµ t− ph¸p x·, thÞ trÊn) cho thÊy, cßn tû lÖ cao ch−a ®−îc ®µo t¹o, båi d−ìng bµi b¶n nghiÖp vô ph¸p lý, tr×nh ®é v¨n ho¸, tr×nh ®é am hiÓu ph¸p lý cßn thÊp, gi¶i quyÕt c«ng viÖc thiÕu c¨n cø ph¸p lý, thñ tôc hµnh chÝnh r−êm rµ, phøc t¹p, viÖc thùc thi c«ng vô kÐm hiÖu qu¶. Cßn mét bé phËn kh«ng nhá c¸n bé c¬ së vÉn lÊy "lÖ lµng" luËt tôc ®Ó øng xö trong quan hÖ vµ gi¶i quyÕt c«ng viÖc, ®iÒu ®ã còng lµ nguyªn nh©n h¹n chÕ ph¸t huy vai trß ý thøc ph¸p luËt trong thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n hiÖn nay. 3.2.2.2. C«ng t¸c tuyªn truyÒn, gi¸o dôc ph¸p luËt cßn chËm ®æi míi, kÐm hiÖu qu¶ C«ng t¸c tuyªn truyÒn, gi¸o dôc ph¸p luËt cßn chËm ®æi míi ch−a th−êng xuyªn, kÐm hiÖu qu¶. Mét mÆt, do n¨ng lùc, tr×nh ®é v¨n ho¸, tr×nh ®é ph¸p lý cña ®éi ngò c¸n bé chÝnh quyÒn c¬ së cßn h¹n chÕ, yÕu kÐm. Bªn c¹nh ®ã, ®éi ngò c¸n bé tuyªn truyÒn, gi¸o dôc ph¸p luËt nh− b¸o c¸o viªn, tuyªn truyÒn viªn, céng t¸c viªn, c¸n bé t− vÊn trî gióp ph¸p lý cßn máng, kü n¨ng nghiÖp vô cßn h¹n chÕ. MÆt kh¸c, do néi dung vµ h×nh thøc tuyªn truyÒn, phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt cßn nghÌo nµn, thiÕu hÊp dÉn, ch−a th−êng xuyªn; ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt trang thiÕt bÞ ch−a ®Çy ®ñ, thiÕu ®ång bé, nhÊt lµ ë ®Þa bµn c¬ së n«ng th«n vïng s©u, vïng xa, vïng d©n téc Ýt ng−êi. §©y lµ nh÷ng nguyªn nh©n trùc tiÕp ®Õn viÖc n©ng cao vai trß ý thøc ph¸p luËt trong thùc hiÖn d©n chñ hiÖn nay ë n«ng th«n n−íc ta. 3.2.3. Ho¹t ®éng cña hÖ thèng chÝnh trÞ c¬ së vµ thiÕt chÕ thùc hiÖn d©n chñ ë c¬ së n«ng th«n cßn h¹n chÕ, bÊt cËp 3.2.3.1. N¨ng lùc ho¹t ®éng cña hÖ thèng chÝnh trÞ c¬ së ë n«ng th«n cßn h¹n chÕ, bÊt cËp
16 Nh÷ng n¨m qua, sù yÕu kÐm, bÊt cËp cña hÖ thèng chÝnh trÞ c¬ së n«ng th«n lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n h¹n chÕ viÖc ph¸t huy vai trß ý thøc ph¸p luËt trong thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n. HÖ thèng chÝnh trÞ c¬ së béc lé yÕu kÐm, bÊt cËp trong l·nh ®¹o qu¶n lý ®iÒu hµnh (nhÊt lµ ë vïng s©u, vïng xa, vïng ®ång bµo d©n téc Ýt ng−êi); c¬ chÕ ho¹t ®éng vµ sù phèi hîp gi÷a tæ chøc §¶ng, chÝnh quyÒn vµ ®oµn thÓ nh©n d©n thiÕu chÆt chÏ, cßn chång chÐo, kÐm hiÖu qu¶. Cã n¬i, c¸n bé kh«ng n¾m v÷ng c¸c chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch, ph¸p luËt dÉn ®Õn hiÓu sai, vËn dông tuú tiÖn, ¸p ®Æt, thiÕu d©n chñ, bu«ng láng qu¶n lý vÒ ®Êt ®ai, tµi chÝnh... Mét sè c¸ nh©n l¹m dông quyÒn lùc, lîi dông s¬ hë trong chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ®Ó tham nhòng, tiªu cùc. Trong khi ®ã, c«ng t¸c kiÓm tra, thanh tra ch−a ®−îc c¸c cÊp, c¸c ngµnh chøc n¨ng quan t©m ®óng møc, ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña Héi ®ång nh©n d©n, ho¹t ®éng cña MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam vµ c¸c ®oµn thÓ x· héi trong vai trß ph¶n biÖn x· héi cßn mê nh¹t, kÐm hiÖu qu¶. 3.2.3.2. ViÖc thùc hiÖn d©n chñ ë c¬ së ch−a tèt Thø nhÊt, viÖc ra ®êi Quy chÕ thùc hiÖn d©n chñ ë c¬ së ®· ®¸p øng ®−îc yªu cÇu nguyÖn väng cña ®«ng ®¶o c¸c tÇng líp nh©n d©n, tr−íc hÕt ph¶i nãi ®Õn lµ n«ng d©n. Tuy nhiªn, trong tæ chøc triÓn khai thùc hiÖn ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng cßn mang tÝnh h×nh thøc, kÐm hiÖu qu¶, kÕt qu¶ ch−a ®ång ®Òu, tõng kh©u trong "d©n biÕt, d©n bµn, d©n lµm, d©n kiÓm tra" ch−a ®−îc thùc hiÖn triÖt ®Ó. T×nh tr¹ng vi ph¹m d©n chñ cßn diÔn ra kh¸ phæ biÕn, cã n¬i nghiªm träng g©y bÊt b×nh vµ bøc xóc trong nh©n d©n, t¸c ®éng ®Õn niÒm tin cña nh©n d©n ®èi víi chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng, ph¸p luËt Nhµ n−íc. Thø hai, c«ng t¸c tuyªn truyÒn, phæ biÕn chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng, ph¸p luËt cña Nhµ n−íc cßn h¹n chÕ. Trong khi ®ã, tr×nh ®é d©n trÝ, v¨n ho¸ ph¸p lý ë n«ng th«n cßn thÊp vµ kh«ng ®ång ®Òu, nhËn thøc vÒ d©n chñ cßn h¹n chÕ. V× vËy, ng−êi d©n ch−a thÊy ®−îc ý nghÜa còng nh− tÇm quan träng cña viÖc thùc hiÖn quyÒn lµm chñ cña m×nh mét c¸ch tù gi¸c vµ cã tr¸ch nhiÖm. Thø ba, vai trß, chøc n¨ng nhiÖm vô cña Ban ChØ ®¹o thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ c¬ së cßn thiÕu cô thÓ, râ rµng. Ban Thanh tra nh©n d©n ë x· ch−a thÓ hiÖn ®−îc vai trß, tr¸ch nhiÖm cña m×nh trong viÖc gi¸m s¸t, ®¶m b¶o thùc hiÖn Quy chÕ d©n chñ ë c¬ së dÉn ®Õn ch−a ph¸t huy t¸c dông cña c«ng t¸c kiÓm tra, thùc hiÖn quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n. ViÖc vi ph¹m d©n chñ ë c¬ së kh«ng nh÷ng lµm suy yÕu hiÖu lùc, hiÖu qu¶ l·nh ®¹o, qu¶n lý cña cÊp uû §¶ng, chÝnh quyÒn c¬ së mµ cßn t¹o ®iÒu kiÖn cho bÖnh quan liªu, tham nhòng c¸c hiÖn t−îng tiªu cùc kh¸c ph¸t triÓn, lµm suy gi¶m lßng tin cña nh©n d©n vµo chÕ ®é, trùc tiÕp lµ t¸c
17 nh©n c¶n trë ®èi víi viÖc ph¸t huy vai trß cña ý thøc ph¸p luËt trong thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n n−íc ta hiÖn nay. 3.2.4. ¶nh h−ëng cña mét sè yÕu tè t©m lý, v¨n ho¸ truyÒn thèng trong céng ®ång d©n c− ë n«ng th«n C¸c yÕu tè t©m lý, v¨n ho¸ truyÒn thèng rÊt ®a d¹ng vµ phong phó, LuËn ¸n chØ nªu ra mét sè yÕu tè c¬ b¶n víi tÝnh c¸ch lµ nguyªn nh©n vµ ®iÒu kiÖn lµ c¶n trë ph¸t huy vai trß ý thøc ph¸p luËt trong viÖc thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay, cô thÓ lµ: 3.2.4.1. ¶nh h−ëng cña t©m lý s¶n xuÊt nhá T©m lý s¶n xuÊt nhá lµ tù ph¶n ¸nh ®êi sèng x· héi trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ chñ yÕu lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp l¹c hËu, manh món, biÖt lËp, tù cÊp tù tóc. Bëi vËy, nã chi phèi s©u s¾c c¸c mèi quan hÖ x· héi vµ v¨n ho¸ øng xö cña ng−êi d©n ë n«ng th«n tõ bao ®êi nay. ¶nh h−ëng cña t©m lý s¶n xuÊt nhá ®èi víi viÖc n©ng cao vai trß ý thøc ph¸p luËt trong thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n, thÓ hiÖn: Mét lµ, ®èi víi ng−êi d©n nãi chung, ¶nh h−ëng cña t©m lý s¶n xuÊt nhá biÓu hiÖn ë chç, nhiÒu c«ng viÖc, quan hÖ x· héi, céng ®ång d©n c− ®−îc gi¶i quyÕt theo t×nh c¶m thuÇn tuý, tuú tiÖn chñ quan, theo lèi sèng kinh nghiÖm, phÇn lín trong sè hä ch−a quen víi c¸ch øng xö, gi¶i quyÕt c«ng viÖc theo HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt. Hai lµ, ®èi víi ®éi ngò c¸n bé ®¶ng viªn ë c¬ së n«ng th«n, ¶nh h−ëng cña t©m lý s¶n xuÊt nhá biÓu hiÖn ë chç, kh«ng Ýt c¸n bé, ®¶ng viªn cßn lèi t− duy cò kü, chËm ®æi míi, th¸i ®é gia tr−ëng phong kiÕn, quan niÖm b¶o thñ, hÑp hßi, tÖ quan liªu, cöa quyÒn, h¸ch dÞch,... coi th−êng tËp thÓ, coi th−êng kû c−¬ng, kû luËt, vi ph¹m d©n chñ. 3.2.4.2. ¶nh h−ëng cña tËp qu¸n thãi quen, v¨n ho¸ lµng x∙ (c− d©n s¶n xuÊt n«ng nghiÖp) Tuy kh«ng ph¶i lµ mét ®¬n vÞ hµnh chÝnh song lµng còng cã mét vai trß quan träng trong ®êi sèng cña c− d©n n«ng nghiÖp (n«ng d©n) tõ nhiÒu ®êi nay. TËp qu¸n t©m lý lµng x· ®−îc thÓ hiÖn rÊt ®Ëm nÐt th«ng qua "lÖ lµng", luËt tôc vµ c¸c thãi quen sinh ho¹t v¨n ho¸ céng ®ång d©n c− ë n«ng th«n, biÓu hiÖn nh− t− t−ëng côc bé ®Þa ph−¬ng, bÌ c¸nh trªn c¬ së hä hµng th©n téc lµ t©m ®iÓm ®Ó øng xö c¸c mèi quan hÖ ë n«ng th«n. Cïng víi lÒ thãi tËp tôc truyÒn thèng ®Þa ph−¬ng, t− t−ëng t©m lý thñ cùu, lµng x·, quan niÖm "phÐp vua thua lÖ lµng", dÉn ®Õn mét bé phËn kh«ng nhá cã ng−êi d©n cßn coi th−êng kû c−¬ng, phÐp n−íc, th¸i ®é nÐ tr¸nh ph¸p luËt, vi ph¹m ph¸p luËt; hoÆc cã nh÷ng biÓu hiÖn d©n chñ cùc ®oan, d©n chñ qu¸ trín. §©y lµ nh÷ng nh©n tè ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn viÖc n©ng cao vai trß
18 ý thøc ph¸p luËt trong thùc hiÖn d©n chñ hiÖn nay ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay. 3.2.4.3. ¶nh h−ëng cña t− t−ëng phong kiÕn T− t−ëng phong kiÕn ®· ¶nh h−ëng ®Õn viÖc ph¸t huy vai trß ý thøc ph¸p luËt vµ thùc hiÖn d©n chñ ë c¬ së n«ng th«n. ThÓ hiÖn; ®èi víi ®éi ngò c¸n bé c¬ së ¶nh h−ëng tiªu cùc cña t− t−ëng "ph¸p trÞ" ®ã lµ quan niÖm m¸y mãc, quan liªu mÖnh lÖnh, ®Ò cao "h×nh" mµ coi nhÑ "luËt" lÊy h×nh ph¹t chñ yÕu ®Ó r¨n ®e, kh«ng quan t©m tíi tuyªn truyÒn, gi¸o dôc ph¸p luËt cho nh©n d©n; biÓu hiÖn ë th¸i ®é thiÕu d©n chñ, kh«ng t«n träng nh©n d©n, thËm chÝ do¹ l¹t, øc hiÕp nh©n d©n. §èi víi ng−êi d©n, ¶nh h−ëng tiªu cùc cña t− t−ëng ph¸p trÞ ®ã lµ biÓu hiÖn th«ng qua th¸i ®é bÊt hîp t¸c víi c¬ quan ph¸p luËt, víi chÝnh quyÒn, t− t−ëng mÆc c¶m, hµnh vi chèng ®èi ph¸p luËt cña mét sè ng−êi d©n, hoÆc lîi dông tù do d©n chñ ®Ó g©y rèi trËt tù trÞ an, mÊt ®oµn kÕt néi bé, khiÕu kiÖn v−ît cÊp kÐo dµi, vi ph¹m ph¸p luËt... Ch−¬ng 4 mét sè quan ®iÓm vμ gi¶i ph¸p c¬ b¶n n©ng cao vai trß ý thøc ph¸p luËt nh»m thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay B−íc vµo thêi kú ®æi míi, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. §¶ng ta chñ tr−¬ng më réng vµ ph¸t huy m¹nh mÏ d©n chñ ë c¬ së, coi d©n chñ võa lµ môc tiªu võa lµ ®éng lùc ph¸t triÓn x· héi. H¬n 20 n¨m ®æi míi, bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu kinh tÕ x· héi th× vÉn cßn nh÷ng h¹n chÕ yÕu kÐm, ®Æc biÖt lµ trong qu¶n lý kinh tÕ x· héi; t×nh tr¹ng quan liªu tham nhòng, vi ph¹m d©n chñ, vi ph¹m kû c−¬ng phÐp n−íc; quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n vµ ph¸p luËt nhµ n−íc ch−a ®−îc t«n träng nhÊt lµ ®Þa bµn n«ng th«n. V× vËy, viÖc ph¸t huy vai trß ý thøc ph¸p luËt trong thùc hiÖn d©n chñ lµ nhiÖm vô cÊp thiÕt hiÖn nay. 4.1. Mét sè quan ®iÓm c¬ b¶n ph¸t huy vai trß ý thøc ph¸p luËt trong viÖc thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay 4.1.1. Ph¸t huy vai trß ý thøc ph¸p luËt trong thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n nh»m æn ®Þnh chÝnh trÞ - x· héi, x©y dùng x· héi d©n chñ vµ Nhµ n−íc ph¸p quyÒn XHCN, phÊn ®Êu v× môc tiªu d©n giµu, n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh N©ng cao vai trß ý thøc ph¸p luËt trong thùc hiÖn d©n chñ ë n«ng th«n nh»m lµm cho nh©n d©n hiÓu biÕt vµ thùc hiÖn tèt quyÒn d©n chñ cña m×nh, t¹o ra sù ®oµn kÕt nhÊt trÝ, thóc ®Èy sù ®ång thuËn x· héi, ®¶m b¶o