Tóm tắt luận án Tiến sĩ Văn hóa học: Nghiên cứu ảnh hưởng của âm nhạc dân gian trong tác phẩm khí nhạc mới Việt Nam thế kỷ XX

Chia sẻ: Hieu Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

72
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án nghiên cứu về ảnh hưởng của âm nhạc dân gian trong các tác phẩm khí nhạc mới Việt Nam thế kỷ 20; làm rõ cá yếu tố mang bản sắc dân tộc thông qua một số phương tiện biểu hiện của âm nhạc. Mời các bạn cùng tham khảo luận án để nắm chi tiết nội dung nghiên cứu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt luận án Tiến sĩ Văn hóa học: Nghiên cứu ảnh hưởng của âm nhạc dân gian trong tác phẩm khí nhạc mới Việt Nam thế kỷ XX

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT VIỆT NAM TRỊNH HOÀI THU NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA ÂM NHẠC DÂN GIAN TRONG TÁC PHẨM KHÍ NHẠC MỚI VIỆT NAM THẾ KỶ XX Chuyªn ngμnh: VĂN HÓA HỌC M∙ sè: 62 31 70 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HÓA HỌC hμ néi – 2010
c«ng tr×nh ®−îc hoμn thμnh t¹i VIỆN VĂN HÓA NGHỆ THUẬT VIỆT NAM Ng−êi h−íng dÉn khoa häc Ph¶n biÖn 1: Ph¶n biÖn 2: Ph¶n biªn 3: LuËn ¸n tiÕn sÜ sÏ ®−îc b¶o vÖ tr−íc Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp nhµ n−íc häp t¹i ViÖn Nghiªn cøu v¨n ho¸ vµo håi giê ngµy th¸ng n¨m 2010 Cã thÓ t×m ®äc luËn ¸n t¹i: - Viện văn hóa nghệ thuật Việt Nam - Th− viÖn Quèc gia
Danh môc c¸c c«ng tr×nh cña t¸c gi¶ 1. TrÞnh Hoμi Thu (2008), "T'r−ng vμ angklung víi nh¹c thÝnh phßng giao h−ëng", T¹p chÝ V¨n ho¸ NghÖ thuËt (11), tr. 43-46. 2. TrÞnh Hoμi Thu (2009), "¢m nh¹c giao h−ëng ch©u ¢u vμi nÐt ph¸c", T¹p chÝ V¨n ho¸ NghÖ thuËt (2), tr. 58-61. 3. TrÞnh Hoμi Thu (2009), "KhÝ nh¹c víi c«ng chóng thñ ®«", T¹p chÝ ¢m nh¹c (1), tr.70-71.
Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Vμo thÕ kû XX v¨n ho¸ nghÖ thuËt nãi chung, nghÖ thuËt ©m nh¹c nãi riªng cña ViÖt Nam kh«ng ngõng ph¸t triÓn vμ ®· ®¹t ®−îc nh÷ng thμnh tùu lín. Trong lÜnh vùc nghÖ thuËt ©m nh¹c, bªn c¹nh nÒn ©m nh¹c cæ truyÒn ViÖt Nam ®· h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn nÒn ©m nh¹c míi ViÖt Nam. ë thêi kú ®æi míi, héi nghÞ lÇn thø 5 cña Ban chÊp hμnh Trung −¬ng §¶ng kho¸ VIII còng chØ râ nhiÖm vô cña chóng ta lμ “x©y dùng vμ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn, ®Ëm ®μ b¶n s¾c d©n téc”. Trong ©m nh¹c míi ViÖt Nam, nghÖ thuËt thanh nh¹c ®· xuÊt hiÖn “ca khóc míi” (t©n nh¹c ViÖt Nam) tõ nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX vμ trë thμnh phong trμo s¸ng t¸c nh¹c “c¶i c¸ch” víi nhiÒu tªn tuæi næi danh vμ t¸c phÈm ®i cïng n¨m th¸ng; cßn khÝ nh¹c (nhÊt lμ ©m nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng ViÖt Nam) mÆc dï còng cã tiÒn ®Ò tõ nh÷ng n¨m 40 (thÕ kû XX), nh−ng ph¶i ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 50 (thÕ kû XX) míi thùc sù h×nh thμnh. KhÝ nh¹c míi ®· ph¸t triÓn trong mèi liªn quan víi c¸c lo¹i h×nh kh¸c dùa trªn nÒn t¶ng cña dßng ©m nh¹c d©n gian truyÒn thèng. Mèi quan hÖ g¾n bã gi÷a truyÒn thèng vμ hiÖn ®¹i, gi÷a quèc gia vμ quèc tÕ lμ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n khi nghiªn cøu vÒ v¨n ho¸ ViÖt Nam trong xu h−íng toμn cÇu ho¸ th«ng qua nghÖ thuËt ©m nh¹c. Nghiªn cøu vÒ ¶nh h−ëng cña ©m nh¹c d©n gian trong t¸c phÈm khÝ nh¹c míi ViÖt Nam, chÝnh lμ ®Ó thÊy ®−îc b¶n s¾c cña v¨n ho¸ d©n téc ViÖt Nam ®−îc diÔn ®¹t qua nh¹c cô ph−¬ng T©y còng nh− c¸c vÊn ®Ò vÒ thÓ lo¹i, h×nh thøc, c¸c ph−¬ng ph¸p diÔn t¶ cña ©m nh¹c ph−¬ng T©y qua t¸c phÈm khÝ nh¹c ViÖt Nam. §ã lμ lý do chóng t«i viÕt luËn ¸n TiÕn sÜ V¨n ho¸ häc víi ®Ò tμi “Nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña ©m nh¹c d©n gian trong t¸c phÈm khÝ nh¹c míi ViÖt Nam thÕ kû XX”. 1
2. LÞch sö vÊn ®Ò Tr−íc ®©y còng cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu, c¸c luËn ¸n tiÕn sÜ vμ th¹c sÜ nghÖ thuËt häc ®Ò cËp ®Õn t¸c phÈm khÝ nh¹c ViÖt Nam thÕ kû XX. Ngoμi ra cßn cã nh÷ng nghiªn cøu b−íc ®Çu t×m hiÓu vÒ mét sè vÊn ®Ò cña ©m nh¹c míi ViÖt Nam thÕ kû XX trong c¸c luËn v¨n tèt nghiÖp ®¹i häc, c¸c bμi nghiªn cøu lý luËn. B¶n th©n t¸c gi¶ luËn ¸n còng ®· phÇn nμo ®Ò cËp ®Õn chÊt liÖu ©m nh¹c d©n gian trong t¸c phÈm khÝ nh¹c ViÖt Nam qua luËn v¨n tèt nghiÖp ®¹i häc chuyªn ngμnh lý luËn ©m nh¹c vμ luËn v¨n th¹c sÜ NghÖ thuËt häc chuyªn ngμnh lý luËn ©m nh¹c. Qua t×m hiÓu nghiªn cøu t− liÖu chóng t«i thÊy r»ng ®a sè c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, ®Ò tμi, bμi b¸o mang tÝnh khoa häc míi chØ ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò vÒ lÞch sö ©m nh¹c ViÖt Nam thÕ kû XX; vÒ sù h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn cña t¸c phÈm - t¸c gi¶; giíi thiÖu ch©n dung nh¹c sÜ; mét sè thñ ph¸p trong t¸c phÈm khÝ nh¹c ViÖt Nam; ®Æc ®iÓm vÒ ph−¬ng ph¸p biÓu hiÖn ©m nh¹c trong t¸c phÈm ViÖt Nam cña mét lo¹i nh¹c cô nμo ®ã. Tuy nhiªn ch−a cã mét c«ng tr×nh nghiªn cøu cô thÓ nμo vÒ ®Ò tμi ¶nh h−ëng cña ©m nh¹c d©n gian trong t¸c phÈm khÝ nh¹c míi ViÖt Nam thÕ kû XX. Nãi c¸ch kh¸c, ®ã lμ nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a v¨n ho¸ d©n gian (®iÓn h×nh lμ ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam) vμ v¨n ho¸ b¸c häc (t¸c phÈm ©m nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng do c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam trong giai ®o¹n tõ 1954 ®Õn 2000) nh− vÊn ®Ò chóng t«i ®−a ra. 3. Môc ®Ých nghiªn cøu vµ nhiÖm vô nghiªn cøu 3.1. Môc ®Ých nghiªn cøu - LuËn ¸n nghiªn cøu vÒ ¶nh h−ëng cña ©m nh¹c d©n gian trong c¸c t¸c phÈm khÝ nh¹c míi ViÖt Nam thÕ kû XX. T×m hiÓu vμ lμm râ c¸c yÕu tè mang b¶n s¾c d©n téc ViÖt Nam th«ng qua mét sè ph−¬ng tiÖn biÓu hiÖn cña ©m nh¹c. - LuËn ¸n t×m hiÓu sù khai th¸c ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam trong c¸c t¸c phÈm khÝ nh¹c míi viÕt cho nh¹c cô ph−¬ng T©y. Qua ®ã luËn ¸n sÏ hÖ thèng nh÷ng kinh nghiÖm s¸ng t¸c khÝ nh¹c míi cña c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam thÕ kû XX. 2
3.2. NhiÖm vô nghiªn cøu - Nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn cña khÝ nh¹c míi ViÖt Nam thÕ kû XX trong bèi c¶nh diÔn tr×nh lÞch sö v¨n ho¸ quèc gia ViÖt Nam. - Nghiªn cøu vai trß cña chÊt liÖu ©m nh¹c d©n gian trong t¸c phÈm khÝ nh¹c míi ViÖt Nam thÕ kû XX, ®ã lμ ©m nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng ViÖt Nam trong giai ®o¹n tõ 1954 ®Õn 2000. - Nghiªn cøu xu h−íng sö dông chÊt liÖu ©m nh¹c d©n gian trong t¸c phÈm khÝ nh¹c míi ViÖt Nam. 4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 4.1. §èi t−îng nghiªn cøu LuËn ¸n tËp trung nghiªn cøu vÒ viÖc khai th¸c chÊt liÖu ©m nh¹c d©n gian vμo c¸c t¸c phÈm khÝ nh¹c míi ViÖt Nam. §ã lμ c¸c t¸c phÈm thÝnh phßng - giao h−ëng cña ©m nh¹c míi ViÖt Nam giai ®o¹n 1954-2000; lμ c¸c t¸c phÈm ®· ®−îc ghi dÊu qua thêi gian. 4.2. Ph¹m vi nghiªn cøu LuËn ¸n nghiªn cøu nh÷ng t¸c phÈm thÝnh phßng - giao h−ëng cña c¸c thÕ hÖ nh¹c sÜ sinh sèng t¹i ViÖt Nam trong thÕ kû XX (giai ®o¹n 1954 - 2000) lμ chñ yÕu. Së dÜ chóng t«i lÊy giíi h¹n t¸c phÈm tõ 1954-2000 v× ®©y lμ giai ®o¹n kh¼ng ®Þnh sù h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn cña nÒn khÝ nh¹c ViÖt Nam trong thÕ kû XX. LuËn ¸n nμy kh«ng ®Ò cËp ®Õn nh÷ng t¸c phÈm khÝ nh¹c viÕt cho nh¹c cô d©n téc mμ chØ lμ nh÷ng t¸c phÈm viÕt cho nh¹c cô ph−¬ng T©y (chñ yÕu dïng trong nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng). Tuy nhiªn, trong mét sè t¸c phÈm chóng ta còng cã thÓ b¾t gÆp sù tham gia cña mét sè nh¹c cô d©n téc víi môc ®Ých nhÊt ®Þnh nh−: T¹o ©m s¾c vμ ©m h−ëng d©n téc, thÓ hiÖn sù kÕt hîp §«ng - T©y.v.v. LuËn ¸n sÏ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò chuyªn m«n häc thuËt ©m nh¹c, ®Æc tr−ng cña ©m nh¹c d©n gian trong t¸c phÈm thÝnh phßng - giao h−ëng ViÖt Nam. LuËn ¸n còng ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò vÒ lÞch sö, x· héi, vÒ con ng−êi ViÖt Nam, vÒ v¨n ho¸ d©n gian... tuy 3
vËy, trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu chóng t«i chØ sö dông nh÷ng néi dung nμy nh»m lμm râ thªm h−íng nghiªn cøu cña ®Ò tμi. 5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu - Ph−¬ng ph¸p s−u tÇm, thu thËp tμi liÖu. - Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp, hÖ thèng, so s¸nh ®èi chiÕu. - Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu liªn ngμnh. 6. §ãng gãp cña ®Ò tµi - §Ò tμi sÏ tËp hîp nh÷ng ®Æc tr−ng cña ©m nh¹c d©n gian ®−îc thÓ hiÖn trong t¸c phÈm khÝ nh¹c míi ViÖt Nam giai ®o¹n tõ 1954 ®Õn 2000. - §Ò tμi sÏ ®−a ra nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh lý luËn vμ hÖ thèng vÒ mèi quan hÖ gi÷a v¨n ho¸ d©n gian vμ khÝ nh¹c míi ViÖt Nam thÕ kû XX. §ång thêi, viÖc x¸c lËp nh÷ng yÕu tè mang tÝnh häc thuËt ©m nh¹c lμ sù tæng kÕt kinh nghiÖm vÒ thñ ph¸p s¸ng t¸c khÝ nh¹c míi cho c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam. - §Ò tμi sÏ ®−a ra c¸ch nh×n t¸c phÈm khÝ nh¹c míi ViÖt Nam thÕ kû XX d−íi gãc ®é v¨n ho¸. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu sÏ lμ tμi liÖu tham kh¶o gãp phÇn vμo c«ng t¸c gi¶ng d¹y, häc tËp, s¸ng t¸c vμ biÓu diÔn trong c¸c tr−êng ©m nh¹c chuyªn nghiÖp, tr−êng v¨n ho¸ nghÖ thuËt, tr−êng s− ph¹m nghÖ thuËt. 7. Bè côc cña luËn ¸n LuËn ¸n gåm hai phÇn: chÝnh v¨n vμ phô lôc. - PhÇn chÝnh v¨n ngoμi më ®Çu vμ kÕt luËn, néi dung cña luËn ¸n gåm ba ch−¬ng: Ch−¬ng 1. Ph¸c th¶o diÖn m¹o khÝ nh¹c míi ViÖt Nam thÕ kû XX. Ch−¬ng 2. ¢m nh¹c d©n gian trong t¸c phÈm khÝ nh¹c míi ViÖt Nam giai ®o¹n 1954 - 2000. Ch−¬ng 3. Xu h−íng sö dông chÊt liÖu ©m nh¹c d©n gian trong t¸c phÈm khÝ nh¹c míi ViÖt Nam. - PhÇn phô lôc: Phô lôc 1: lµ phô lôc ch−¬ng 1 cña luËn ¸n Phô lôc 2: lµ phô lôc ch−¬ng 2, ch−¬ng 3 cña luËn ¸n Phô lôc 3: lµ mét sè h×nh ¶nh. 4
Ch−¬ng 1 Ph¸c th¶o diÖn m¹o khÝ nh¹c míi ViÖt Nam thÕ kû XX 1.1. Sù h×nh thµnh khÝ nh¹c míi lµ mét tÊt yÕu cña lÞch sö. 1.1.1. Gi¶i thÝch mét sè thuËt ng÷ cã liªn quan LuËn ¸n gi¶i thÝch mét sè thuËt ng÷ chuyªn ngμnh nh−: Thanh nh¹c (vocal music), KhÝ nh¹c (instrumental music), Nh¹c thÝnh phßng (chamber music), B¶n giao h−ëng ( symphonic music), Khóc khëi nh¹c (Ouverture), Giao h−ëng th¬ (Symphonic poem), Tæ khóc giao h−ëng (Symphonic suite),...ngoμi ra luËn ¸n cßn gi¶i thÝch kh¸i niÖm vÒ ¢m nh¹c míi (t©n nh¹c) hay KhÝ nh¹c míi ViÖt Nam. 1.1.2. Hoµn c¶nh x∙ héi ViÖt Nam nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX. Nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX, x· héi ViÖt Nam cã sù biÕn ®æi râ rÖt. Sau khi c¸c phong trμo vò trang khëi nghÜa cña nh©n d©n ta tõ B¾c chÝ Nam dÇn r¬i vμo thÊt b¹i vμ tμn lôi, tíi n¨m 1897, Thùc d©n Ph¸p ®· c¬ b¶n hoμn thμnh c«ng cuéc b×nh ®Þnh ViÖt Nam vÒ mÆt qu©n sù. Tõ ®©y, chóng ®· b¾t ®Çu tiÕn hμnh khai th¸c thuéc ®Þa ViÖt Nam nãi riªng vμ c¸c n−íc §«ng D−¬ng nãi chung. Còng tõ ®©y, nh©n d©n ta ph¶i sèng trong c¶nh ¸p bøc lÇm than, mét cæ hai trßng, trong x· héi nöa thùc d©n nöa phong kiÕn. Cã thÓ nãi, ®Çu thÕ kû XX, x· héi ViÖt Nam ®· cã chuyÓn biÕn míi, c¸c m©u thuÉn giai cÊp, m©u thuÉn d©n téc ViÖt Nam víi Thùc d©n Ph¸p ngμy cμng trë nªn s©u s¾c quyÕt liÖt h¬n. §ã lμ nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn ngμy cμng m¹nh mÏ cña c¸c phong trμo yªu n−íc, c¸c cuéc ®Êu tranh d©n téc. 1.1.3. Qu¸ tr×nh giao l−u v¨n ho¸ ViÖt Nam víi c¸c n−íc ph−¬ng T©y. Nghiªn cøu vÒ sù h×nh thμnh cña khÝ nh¹c míi ViÖt Nam nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX chóng t«i tiÕp cËn d−íi gãc ®é v¨n ho¸, th«ng qua qu¸ tr×nh giao l−u v¨n ho¸ cña ViÖt Nam víi ph−¬ng T©y. Nãi c¸ch kh¸c, ®ã lμ qui luËt giao l−u tiÕp biÕn v¨n ho¸ ViÖt Nam víi c¸c n−íc ph−¬ng T©y. 1.1.3.1. Nh÷ng cuéc tiÕp xóc gi÷a ViÖt Nam vµ ph−¬ng T©y. 5
Nh÷ng cuéc tiÕp xóc gi÷a ViÖt Nam vμ ph−¬ng T©y ®· diÔn ra kh¸ sím. Tõ thÕ kû XVI, c¸c quèc gia hïng m¹nh ë ch©u ¢u ®· lÇn l−ît ®Õn ®Êt n−íc ta. Cïng víi viÖc qua l¹i bu«n b¸n trao ®æi, hä cßn cã nh÷ng m−u ®å mang tÝnh x©m l−îc hßng chiÕm ®o¹t l·nh thæ cña quèc gia §¹i ViÖt (ViÖt Nam). Tuy nhiªn sù xuÊt hiÖn cña c¸c n−íc ph−¬ng T©y còng ®· lμm thay ®æi mét phÇn diÖn m¹o v¨n ho¸ cña ng−êi §¹i ViÖt (ViÖt Nam). 1.1.3.2. Giao l−u vµ tiÕp biÕn víi v¨n ho¸ Ph¸p. GÇn 100 n¨m d−íi ¸ch ®« hé cña thùc d©n Ph¸p, nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam ®· cã b−íc chuyÓn m×nh v« cïng quan träng. Trong giai ®o¹n nμy (tõ 1858-1945) lÞch sö v¨n ho¸ ViÖt Nam cã hai ®Æc tr−ng næi bËt ®ã lμ: TiÕp xóc c−ìng bøc vμ giao thoa v¨n ho¸ ViÖt-Ph¸p; Giao l−u v¨n ho¸ tù nhiªn ViÖt Nam víi thÕ giíi §«ng T©y. V¨n ho¸ ViÖt Nam kh«ng chØ bã hÑp trong khu«n khæ v¨n ho¸ lμng x· mμ ®· më réng ph¹m vi tiÕp thu tinh hoa cña ph−¬ng T©y vμ nh©n lo¹i t¹o dùng nªn mét nÒn v¨n minh míi. V¨n ho¸ ViÖt Nam ®· biÕn sù n« dÞch cña kÎ thï x©m l−îc thμnh c«ng cô v« ý thøc cña lÞch sö ®Ó t¹o nªn søc m¹nh d©n téc giμnh ®éc lËp d©n téc. Chóng ta tiÕp thu, tiÕp biÕn víi v¨n minh ph−¬ng T©y chÝnh lμ mét ph−¬ng thøc b¶o tån v¨n ho¸ d©n téc. B¶n s¾c cña d©n téc ViÖt Nam kh«ng mÊt ®i mμ l¹i thªm phÇn phong phó. 1.1.4. Sù h×nh thµnh khÝ nh¹c míi ViÖt Nam. 1.1.4.1. Kh¸i qu¸t vÒ v¨n ho¸ nghÖ thuËt ViÖt Nam nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX. Trong diÔn tr×nh lÞch sö cña x· héi loμi ng−êi, mçi sù ra ®êi cña mét trμo l−u, mét thÓ lo¹i, mét lo¹i h×nh nghÖ thuËt th−êng ®−îc xuÊt ph¸t tõ nh÷ng yÕu tè g¾n liÒn víi bèi c¶nh lÞch sö vμ v¨n ho¸ cña chÝnh d©n téc ®ã. Sù xuÊt hiÖn cña khÝ nh¹c míi ë ViÖt Nam nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX còng kh«ng ngoμi nh÷ng nguyªn nh©n trªn. V× vËy, ®Ó t×m hiÓu vÒ sù ra ®êi cña khÝ nh¹c míi ViÖt Nam thÕ kû XX chóng ta ph¶i ®Æt nã trong bèi c¶nh lÞch sö v¨n ho¸ cña ®Êt n−íc vμ con ng−êi ViÖt Nam. 1.1.4.2. Nh÷ng con ®−êng h×nh thµnh ©m nh¹c míi ViÖt Nam ®Çu thÕ kû XX. 6
Tõ cuèi thÕ kû XIX ®Õn ®Çu thÕ kû XX, v¨n ho¸ nghÖ thuËt vμ ©m nh¹c ph−¬ng T©y ®· du nhËp vμo ViÖt Nam b»ng nhiÒu con ®−êng kh¸c nhau. Sím nhÊt lμ b»ng con ®−êng truyÒn b¸ t«n gi¸o (tiªu biÓu lμ ®¹o Thiªn chóa vμ ®¹o Tin lμnh), nh¹c nhμ binh, qua gi¸o dôc v¨n ho¸ nghÖ thuËt ë c¸c tr−êng häc, c¸c tr−êng t− thôc d¹y nh¹c do c¸c gia ®×nh c«ng chøc Ph¸p më, qua phim ¶nh, s¸ch b¸o, ®Üa h¸t, c¸c cuéc l−u diÔn cña c¸c ®oμn nghÖ thuËt t¹p kü n- −íc ngoμi, phong trμo H−íng ®¹o sinh (Héi h−íng ®¹o ViÖt Nam)... Cã thÓ nãi, b»ng nhiÒu con ®−êng, ©m nh¹c ch©u ¢u vμ ©m nh¹c Ph¸p ®· ®Õn víi ng−êi d©n ViÖt Nam. Chóng ta ®· ®ãn nhËn vμ c¶i biÕn ©m nh¹c míi ®Õn nμy thμnh mét dßng ©m nh¹c míi cña ViÖt Nam. Thêi kú lμm quen víi ©m nh¹c míi chÝnh lμ b- −íc d¹o ®Çu cho phong trμo t©n nh¹c ë ViÖt Nam ®Çu thÕ kû XX. 1.1.4.3. Phong trµo h¸t lêi “ta” theo ®iÖu “t©y”. Sau qu¸ tr×nh lμm quen - tiÕp xóc - häc tËp ©m nh¹c míi ®Õn tõ Ph¸p, ng−êi ViÖt Nam b¾t ®Çu “ViÖt Nam ho¸” dÇn c¸c t¸c phÈm nh¹c Ph¸p vμ ch©u ¢u. B−íc chuyÓn m×nh ®Çu tiªn lμ viÖc dÞch lêi bμi h¸t tõ tiÕng n−íc ngoμi ra tiÕng ViÖt, ®Æt lêi ViÖt (lêi ta) cho c¸c bμi h¸t T©y. §©y chÝnh lμ phong trμo h¸t lêi ta theo ®iÖu t©y, thÓ hiÖn sù s¸ng t¹o ®Çu tiªn cña ng−êi ViÖt Nam cho thÓ lo¹i ©m nh¹c míi. 1.1.4.4. Nh÷ng s¸ng t¸c ©m nh¹c míi thêi kú ®Çu. Cã thÓ nãi sù ra ®êi cña T©n nh¹c (nh¹c c¶i c¸ch) lμ b−íc ngoÆt cña lÞch sö ©m nh¹c ViÖt Nam. §©y còng chÝnh lμ diÔn tr×nh cña sù tiÕp biÕn v¨n ho¸ ph−¬ng T©y tõ “b¾t buéc” sang “tù nguyÖn”. Chóng ta ®· tiÕp thu v¨n minh cña Ph−¬ng T©y ®Ó biÕn nã thμnh c¸i cña ta. V× vËy, ®©y lμ c¬ së ®Çu tiªn ®Ó x©y dùng nÒn ©m nh¹c míi ViÖt Nam mang t©m hån d©n téc. Giai ®o¹n nμy, t¸c phÈm cña c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam chñ yÕu lμ ca khóc. §ång thêi, s¸ng t¸c ©m nh¹c míi thêi kú nμy ®· h×nh thμnh víi c¸c dßng lμ: dßng l·ng m¹n; dßng yªu n−íc tiÕn bé; dßng c¸ch m¹ng. Cã thÓ nãi, víi −u ®iÓm næi tréi lμ ©m nh¹c dïng lêi, ca khóc (hay nh÷ng s¸ng t¸c thanh nh¹c nãi chung) ®· chiÕm lÜnh ®−îc thÞ hiÕu cña quÇn chóng nhiÒu h¬n h¼n so víi nh÷ng s¸ng t¸c khÝ nh¹c ®−¬ng thêi. Bëi lÏ, nh÷ng t¸c phÈm khÝ nh¹c ph−¬ng T©y viÕt cho c¸c 7
lo¹i nh¹c cô ph−¬ng T©y vèn dÜ lμ xa l¹ víi ng−êi ViÖt Nam. ChÝnh v× vËy, c«ng chóng nghe vμ hiÓu khÝ nh¹c ph−¬ng T©y chØ cã mét sè l−îng nhÊt ®Þnh, kh«ng phæ biÕn nh− víi thÓ lo¹i thanh nh¹c. TiÕp theo c¸c ho¹t ®éng biÓu diÔn, hä b¾t ®Çu tËp s¸ng t¸c nh¹c ®μn theo kiÓu ph−¬ng T©y. B−íc ®Çu thÓ nghiÖm cña hä lμ chuyÓn so¹n nh÷ng giai ®iÖu cña ca khóc cho nh¹c cô ®éc tÊu vμ hoμ tÊu. Ca khóc mμ hä chuyÓn so¹n bao gåm ca khóc n−íc ngoμi thÞnh hμnh thêi gian ®ã vμ c¸c ca khóc do hä s¸ng t¸c. §èi víi giai ®iÖu cña nh÷ng t¸c phÈm n−íc ngoμi, hä chuyÓn so¹n cho nh¹c cô hoμ tÊu lμ chñ yÕu. Cßn víi ca khóc do hä s¸ng t¸c th× hä ph¶i tù viÕt phÇn ®Öm ®Ó hoμ tÊu hoÆc ®Öm cho h¸t. §ã lμ sù mμy mß s¸ng t¹o khÝ nh¹c ph−¬ng T©y cña ng−êi ViÖt Nam. TiÕp theo, mét sè nh¹c c«ng, nh¹c sÜ ng−êi ViÖt Nam ®· m¹nh d¹n viÕt nh÷ng t¸c phÈm thÓ nghiÖm cho khÝ nh¹c. Tiªu biÓu nh−: Vâ §øc Thu, Th¸i ThÞ Lang, Ph¹m §¨ng Hinh, NguyÔn Xu©n Kho¸t, T¹ Ph−íc, §inh Ngäc Liªn, L−¬ng Ngäc Tr¸c Cã thÓ nãi nh÷ng t¸c phÈm thÓ nghiÖm ®−îc l−u gi÷ tíi nay cßn kh¸ ®¬n gi¶n, tuy nhiªn trong c¸c t¸c phÈm ®· to¸t lªn ©m h−ëng d©n ca ViÖt Nam ®ång thêi c¸c t¸c phÈm nμy ®· ghi nhËn sù xuÊt hiÖn cña khÝ nh¹c míi ViÖt Nam trong thêi kú t©n nh¹c. MÆc dï khÝ nh¹c míi thêi bÊy giê chØ ë vÞ trÝ thø yÕu, ch−a ph¸t triÓn m¹nh mÏ nh− thanh nh¹c mμ næi bËt lμ ca khóc. 1.1.4.5. KhÝ nh¹c míi ViÖt Nam nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX. Côm tõ "khÝ nh¹c míi" mμ luËn ¸n ®Ò cËp chØ giíi h¹n ë nh÷ng nh¹c cô cña ph−¬ng T©y kh«ng ph¶i cña ViÖt Nam nªn muèn cã ®−îc mét t¸c phÈm khÝ nh¹c míi ®ßi hái ng−êi viÕt ph¶i thùc sù am hiÓu vÒ nã. Do ®ã, suèt chÆng ®−êng dμi tõ khi ©m nh¹c ph−¬ng T©y du nhËp vμo ViÖt Nam cho tíi tr−íc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945, chØ lμ thêi kú ®Çu ®Ó chóng ta lμm quen víi khÝ nh¹c ph−¬ng T©y. Trong nh÷ng n¨m 40 - 50 cña thÕ kû XX, khi thÓ lo¹i thanh nh¹c ®· cã sù ph¸t triÓn në ré vμ h×nh thμnh víi ba dßng nh¹c th× khÝ nh¹c míi manh nha xuÊt hiÖn víi mét vμi t¸c phÈm mang tÝnh thö nghiÖm. 8
1.2. Kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña khÝ nh¹c míi ViÖt Nam tõ n¨m 1954 ®Õn n¨m 2000. Dùa trªn diÔn tr×nh cña lÞch sö d©n téc còng nh− diÔn tr×nh ph¸t triÓn cña v¨n ho¸ nghÖ thuËt ViÖt Nam thÕ kû XX, chóng t«i chia khÝ nh¹c míi ViÖt Nam giai ®o¹n tõ nh÷ng n¨m 1954 ®Õn 2000 lμm 3 mèc thêi gian ®ã lμ: - Giai ®o¹n1: tõ 1954 ®Õn 1975 - Giai ®o¹n 2: tõ 1976 ®Õn 1989 - Giai ®o¹n 3: tõ 1990 ®Õn 2000. §ång thêi luËn ¸n ®· thèng kª c¸c t¸c phÈm nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng ®−îc s¸ng t¸c trong c¸c giai ®o¹n nμy theo sù s¾p xÕp vÒ thÓ lo¹i vμ thêi gian. 1.2.1. Giai ®o¹n thø nhÊt tõ 1954 ®Õn 1975. §©y lμ giai ®o¹n cã ý nghÜa lÞch sö v« cïng quan träng cho sù h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn cña khÝ nh¹c míi. Trong giai ®o¹n nμy, c¸c t¸c phÈm ©m nh¹c thÝnh phßng-giao h−ëng ViÖt Nam në ré vμ ®−îc viÕt ë hÇu hÕt c¸c thÓ lo¹i víi nh÷ng m¶ng ®Ò tμi vÒ quª h−¬ng ®Êt n−íc, vÒ chiÕn tranh vμ niÒm tin chiÕn th¾ng thèng nhÊt tæ quèc. Tuy nhiªn, c¸c t¸c phÈm giai ®o¹n cßn nhiÒu non nít, ch−a tho¸t khái khu«n mÉu cæ ®iÓn. NhiÒu t¸c phÈm thÝnh phßng - giao h−ëng ra ®êi trong giai ®o¹n nμy lμ c¸c bμi tËp ®−îc s¸ng t¸c trong qu¸ tr×nh häc tËp rÌn luyÖn cña c¸c nh¹c sÜ ë trong vμ ngoμi n−íc (nhiÒu nhÊt lμ c¸c bμi tËp s¸ng t¸c trong thêi kú häc tËp ë n−íc ngoμi). §iÓm næi bËt trong s¸ng t¸c khÝ nh¹c míi giai ®o¹n nμy chÝnh lμ viÖc vËn dông c¸c chÊt liÖu d©n ca vμo t¸c phÈm. Nhê ®ã nªn c¸c t¸c phÈm khÝ nh¹c míi ViÖt Nam ®· cã nh÷ng nÐt ®éc ®¸o riªng. 1.2.2. Giai ®o¹n thø hai tõ 1976 ®Õn 1989. So víi giai ®o¹n thø nhÊt th× giai ®o¹n thø hai nμy ©m nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng cã phÇn thÇm lÆng h¬n. MÆc dï vÒ tr×nh ®é s¸ng t¸c vμ biÓu diÔn cña c¸c nh¹c sÜ, nghÖ sÜ ®· ®i vμo bμi b¶n h¬n, nh−ng do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸ch quan nªn c«ng chóng nghe nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng thiÕu v¾ng dÇn. Giai ®o¹n nμy, c¸c t¸c phÈm ©m nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng chñ yÕu lμ ë 9
thÓ lo¹i nhá, ngoμi ra cã mét sè t¸c phÈm ë thÓ lo¹i míi xuÊt hiÖn ®ã lμ sù kÕt hîp cña nh¹c cô d©n téc ViÖt Nam víi c¸c nh¹c cô ph−¬ng T©y tiªu biÓu nh− c¸c b¶n concerto cho mét vμi nh¹c cô d©n téc hoμ tÊu cïng víi dμn nh¹c giao h−ëng. 1.2.3. Giai ®o¹n thø ba tõ 1990 ®Õn 2000. Nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 80, khi ®Êt n−íc ta cã nh÷ng ®æi míi, tõ thêi kú bao cÊp chuyÓn sang thêi kú kinh tÕ thÞ tr−êng th× v¨n ho¸ nghÖ thuËt nãi chung míi cã nh÷ng biÕn chuyÓn râ rÖt. NÒn khÝ nh¹c míi ViÖt Nam ®· kÕ thõa vμ ph¸t huy nh÷ng thμnh tùu cña c¸c thêi kú tr−íc, ®ång thêi tiÕp tôc ph¸t triÓn theo tiÕn tr×nh cña thêi ®¹i. §éi ngò nh¹c sÜ, nghÖ sÜ s¸ng t¸c vμ biÓu diÔn khÝ nh¹c míi ngμy cμng ph¸t triÓn. NhiÒu ho¹t ®éng s¸ng t¸c vμ biÓu diÔn nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng ®−îc tæ chøc ®· gãp phÇn thu hót sù quan t©m cña d− luËn vμ c«ng chóng. Giai ®o¹n thø ba nμy, chóng ta ®· thÊy ®−îc sù trë l¹i cña c¸c t¸c phÈm ë nh÷ng h×nh thøc vμ thÓ lo¹i lín. C¸c t¸c phÈm thÝnh phßng giao h−ëng ®· cã nhiÒu nÐt míi bëi sù vËn dông khÐo lÐo ng«n ng÷ ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam víi h×nh thøc thÓ lo¹i cña ph−¬ng T©y. §ång thêi c¸c nh¹c sÜ trÎ còng khai th¸c nh÷ng chÊt liÖu ©m nh¹c míi mang h¬i thë cña thêi ®¹i vμo t¸c phÈm khÝ nh¹c. Do ®ã ®· ®em l¹i phÇn nμo sù khëi s¾c cho nÒn khÝ nh¹c míi ViÖt Nam trong thÕ kû XX. TiÓu kÕt. Ph¸c th¶o diÖn m¹o khÝ nh¹c míi ViÖt Nam thÕ kû XX ®· cho chóng ta thÊy ®−îc toμn c¶nh bøc tranh vÒ sù giao l−u tiÕp biÕn víi v¨n hãa ph−¬ng T©y trong lÞch sö d©n téc ViÖt Nam. Tõ qu¸ tr×nh giao l−u tiÕp biÕn v¨n ho¸ qua nhiÒu thÕ kû ®· cho ra ®êi nÒn ©m nh¹c míi ViÖt Nam thÕ kû XX bªn c¹nh nÒn ©m nh¹c d©n gian cæ truyÒn vèn cã cña ®Êt n−íc. ThÕ kû XX ®· ghi l¹i dÊu Ên lÞch sö cña nÒn ©m nh¹c d©n téc ViÖt Nam. LÇn ®Çu tiªn, chóng ta ®· cã ®éi ngò nh¹c sÜ s¸ng t¸c ©m nh¹c míi chuyªn nghiÖp (®iÒu mμ ®· ®−îc h×nh thμnh tõ thêi kú Trung cæ ë mét sè n−íc ch©u ¢u). Sù h×nh thμnh ®éi ngò nh¹c sÜ s¸ng t¸c cã mét ý nghÜa rÊt quan träng cho sù ph¸t triÓn cña nÒn 10
©m nh¹c míi ViÖt Nam thÕ kû XX. KhÝ nh¹c míi ViÖt Nam thÕ kû XX lμ mét lo¹i h×nh nghÖ thuËt du nhËp vμo ViÖt Nam qua nhiÒu giai ®o¹n lÞch sö vμ b»ng nhiÒu con ®−êng kh¸c nhau, nhÊt lμ giai ®o¹n nöa sau thÕ kû (tõ 1954 ®Õn 2000). KhÝ nh¹c míi ViÖt Nam ®· h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn cïng víi lÞch sö d©n téc trong cuéc ®Êu tranh giμnh tù do thèng nhÊt ®Êt n−íc. Chóng t«i chia khÝ nh¹c míi ViÖt Nam trong thêi gian tõ n¨m 1954 ®Õn n¨m 2000 lμm ba giai ®o¹n. Mçi giai ®o¹n lÞch sö cã nh÷ng nÐt riªng. Tuy nhiªn, gi¸ trÞ nghÖ thuËt næi bËt trong c¸c t¸c phÈm khÝ nh¹c míi mμ luËn ¸n ®Ò cËp chÝnh lμ viÖc vËn dông chÊt liÖu ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam. ch−¬ng 2. ©m nh¹c d©n gian trong t¸c phÈm khÝ nh¹c míi ViÖt Nam giai ®o¹n 1954 - 2000 2.1. Nh÷ng ®Æc tr−ng cña ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam. ¢m nh¹c d©n gian lμ mét lo¹i h×nh nghÖ thuËt trong v¨n ho¸ d©n gian. Muèn t×m hiÓu nh÷ng ®Æc tr−ng cña ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam, tr−íc hÕt chóng t«i tiÕp cËn víi kh¸i niÖm vÒ v¨n hãa d©n gian. D−íi gãc nh×n cña v¨n ho¸ d©n gian ViÖt Nam, ©m nh¹c d©n gian lμ mét ®èi t−îng ®Ó nghiªn cøu. Nã lμ mét hiÖn t−îng g¾n liÒn víi m«i tr−êng sinh ho¹t v¨n ho¸ vμ ®ã lμ c¸c sinh ho¹t v¨n ho¸ cña céng ®ång. 2.1.1. M«i tr−êng diÔn x−íng cña ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam. Chóng ta chØ cã thÓ c¶m thô vμ tiÕp nhËn v¨n ho¸ d©n gian qua m«i tr−êng diÔn x−íng. M«i tr−êng ®ã lμ m«i tr−êng tù nhiªn vμ x· héi. 2.1.2. Mét sè ®Æc ®iÓm cña ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam. LuËn ¸n ®Ò cËp ®Õn nh÷ng ®Æc ®iÓm tiªu biÓu cña ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam, ®ã lμ ©m nh¹c ®a d¹ng, nhiÒu mμu s¾c cña 54 d©n téc cïng chung sèng. Trong ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam, d©n ca lμ chñ yÕu, chiÕm sè l−îng lín. D©n ca ViÖt Nam cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi c¸c ho¹t ®éng trong cuéc sèng lao ®éng, víi nghi lÔ t«n gi¸o, víi phong tôc tËp qu¸n, víi giao duyªn nam n÷, vui 11
ch¬i gi¶i trÝ ®ång thêi tr¶i qua lÞch sö ®Êu tranh dùng n−íc vμ gi÷ n−íc, ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam cßn cã nh÷ng ¶nh h−ëng vμ tiÕp biÕn nhÊt ®Þnh víi c¸c quèc gia kh¸c nªn rÊt phong phó, mang b¶n s¾c v¨n ho¸ ®éc ®¸o. 2.2. Khai th¸c c¸c yÕu tè d©n gian trong t¸c phÈm khÝ nh¹c míi ViÖt Nam giai ®o¹n tõ 1954 ®Õn 2000. LuËn ¸n ®· chøng minh vai trß cña ©m nh¹c d©n gian trong c¸c phÈm nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng cña ViÖt Nam. LuËn ¸n ®· tæng hîp vμ ®−a ra c¸c c¸ch sö dông chÊt liÖu ©m nh¹c d©n gian vμo t¸c phÈm khÝ nh¹c míi, cã sù ph©n tÝch cô thÓ vμ dÉn chøng ©m nh¹c. 2.2.1. C¸ch dïng gÇn nh− nguyªn d¹ng lµn ®iÖu d©n ca, d©n vò (phÇn nh¹c), d©n nh¹c. Do sö dông gÇn nh− nguyªn d¹ng lμn ®iÖu d©n ca, d©n vò, d©n nh¹c nªn c¸ch nμy cßn ®−îc coi lμ d¹ng chuyÓn thÓ. §ã lμ nh÷ng bμi d©n ca, d©n vò, d©n nh¹c ®−îc c¸c nh¹c sÜ chuyÓn thÓ cho nh¹c cô ph−¬ng T©y biÓu diÔn. §Ó phï hîp víi tÝnh n¨ng cña mçi nh¹c cô, ng−êi s¸ng t¸c cã thÓ thay ®æi mét chót nh−: bæ sung thªm hoμ thanh, t¨ng thªm bÌ giai ®iÖu, thay ®æi cÊu tróc v.v. cho phï hîp víi nh÷ng yªu cÇu cña t¸c phÈm khÝ nh¹c; tuy vËy, giai ®iÖu bμi d©n ca, nh¹c d©n vò, d©n nh¹c vÉn kh«ng thay ®æi, nªn khi nghe t¸c phÈm ë d¹ng chuyÓn thÓ, chóng ta nh− thÊy ®−îc nguyªn vÑn bμi d©n ca, d©n vò, d©n nh¹c quen thuéc. Nh÷ng t¸c phÈm viÕt ë c¸ch nμy kh«ng nhiÒu, th−êng xuÊt hiÖn trong thêi kú ®Çu s¸ng t¸c cña nh¹c sÜ viÕt khÝ nh¹c míi. §ång thêi nh÷ng t¸c phÈm cã sö dông c¸ch nμy chñ yÕu trong giai ®o¹n nh÷ng n¨m 60-70 cña thÕ kû XX, hay sím h¬n n÷a. 2.2.2. C¸ch dïng mét nÐt giai ®iÖu, nhÞp ®iÖu vµ ©m h×nh cña d©n ca, d©n vò, d©n nh¹c. §©y lμ mét c¸ch viÕt ®iÓn h×nh hay ®−îc c¸c nh¹c sÜ khai th¸c. 2.2.2.1. chñ ®Ò dùa trªn nÐt giai ®iÖu cña d©n ca. D¹ng nμy cã thÓ gäi lμ c¶i biªn d©n ca, d©n vò, d©n nh¹c. ë d¹ng c¶i biªn t¸c phÈm sÏ kh«ng gièng nh− d¹ng chuyÓn thÓ mμ 12
khi ®ã sÏ chØ cßn mét vμi nÐt giai ®iÖu, ©m h×nh næi bËt cña bμi d©n ca, d©n vò, d©n nh¹c trong t¸c phÈm. Víi c¸ch lμm nμy, nh¹c sÜ s¸ng t¸c ph¸t huy ®−îc nh÷ng kh¶ n¨ng s¸ng t¹o cña m×nh th«ng qua viÖc kÕt hîp gi÷a chÊt liÖu ©m nh¹c d©n gian víi nh¹c cô ph−¬ng T©y. Cã thÓ thÊy, sè l−îng t¸c phÈm viÕt theo c¸ch nμy kh¸ nhiÒu. Khai th¸c viÖc c¶i biªn d©n ca, d©n vò, d©n nh¹c ®· thÓ hiÖn sù tr−ëng thμnh trong lÜnh vùc s¸ng t¸c cña nh¹c sÜ ViÖt Nam thÕ kû XX. 2.2.2.2. Chñ ®Ò dùa trªn nhÞp ®iÖu vµ ©m h×nh d©n ca. Cïng víi d¹ng sö dông nÐt giai ®iÖu d©n ca cßn cã d¹ng sö dông nhÞp ®iÖu cña bμi d©n ca. T¸c phÈm sö dông nhÞp ®iÖu d©n ca trong ©m nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng ViÖt Nam kh¸ phong phó. Sù ph¸t triÓn cña nhÞp ®iÖu vμ ©m h×nh tiÕt tÊu trong ©m nh¹c lμ mét ®éng lùc t¹o nªn sù ph¸t triÓn cña chñ ®Ò ©m nh¹c. ChÝnh v× thÕ, trong ph−¬ng ph¸p sö dông nÐt giai ®iÖu, nhÞp ®iÖu vμ ©m h×nh d©n ca, d©n vò, d©n nh¹c th× sö dông chÊt liÖu tiÕt tÊu d©n gian còng lμ mét nh©n tè quan träng t¹o nªn sù phong phó sinh ®éng cho t¸c phÈm ©m nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng ViÖt Nam. Chóng t«i nhËn thÊy c¸c nh¹c sÜ s¸ng t¸c ViÖt Nam ®· biÕt ch¾t läc nh÷ng nhÞp ®iÖu, tiÕt tÊu tiªu biÓu kh«ng chØ ë trong c¸c lμn ®iÖu d©n ca, d©n vò mμ ë c¶ trong tiÕt tÊu gâ d©n gian cña nh÷ng lo¹i h×nh nghÖ thuËt d©n gian kh¸c. 2.2.3. C¸ch sö dông ©m h−ëng d©n gian. Chóng t«i xÐt ©m h−ëng d©n gian qua hai nh©n tè: thø nhÊt lμ ©m ®iÖu ®Æc tr−ng (qu·ng) cña nh¹c d©n gian ViÖt Nam vμ thø hai lμ thang ©m ®iÖu thøc d©n gian. 2.2.3.1. VÒ ©m ®iÖu ®Æc tr−ng. ¢m ®iÖu trong ©m nh¹c d©n gian cña ViÖt Nam còng nh− cña c¸c d©n téc kh¸c trªn thÕ giíi ®· ®−îc b¾t nguån tõ ng÷ ®iÖu trong tiÕng nãi cña con ng−êi. §ã lμ ng«n ng÷. Khi nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña ng«n ng÷ víi ©m nh¹c d©n gian, mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng mμ chóng t«i ®Ò cËp lμ: vai trß cña ng«n ng÷ 13
trong viÖc t¹o nªn ©m ®iÖu ®Æc tr−ng (tÝnh vïng, miÒn) trong ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam, cô thÓ lμ d©n ca ViÖt Nam. 2.2.3.2. VÒ thang ©m, ®iÖu thøc d©n gian Thang ©m, ®iÖu thøc lμ mét phÇn quan träng ®Ó cÊu thμnh t¸c phÈm ©m nh¹c. Th«ng qua thang ©m, ®iÖu thøc cña t¸c phÈm, chóng ta sÏ nhËn biÕt ®−îc nh÷ng nÐt ®Æc thï cña c¸c d©n téc kh¸c nhau trong c¸c t¸c phÈm ®ã. Cã thÓ thÊy, viÖc vËn dông thang ©m ®iÖu thøc d©n gian ®· gãp phÇn lμm râ thªm tÝnh chÊt ©m nh¹c d©n gian trong t¸c phÈm khÝ nh¹c míi. 2.2.4. Mµu s¾c d©n gian Trong t¸c phÈm khÝ nh¹c míi, ngoμi nh÷ng nÐt ®iÓn h×nh cña giai ®iÖu, tiÕt tÊu, thang ©m, ®iÖu thøc th× mμu s¾c ©m nh¹c cßn ®−îc t¹o nªn do nh÷ng m¶ng mμu ©m thanh cña hoμ ©m vμ phèi khÝ. Qua nghiªn cøu c¸c t¸c phÈm khÝ nh¹c míi ViÖt Nam, chóng t«i thÊy ngoμi viÖc vËn dông hoμ ©m cæ ®iÓn ch©u ¢u, c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam cßn sö dông nèi tiÕp c¸c chång ©m qu·ng 4 vμ chång ©m lμ ©m giai ngò cung (®−îc x©y dùng tõ thang 5 ©m) vμ ®ã chÝnh lμ nh÷ng nÐt míi t¹o h−¬ng s¾c d©n gian ViÖt Nam cho c¸c t¸c phÈm khÝ nh¹c míi. Bªn c¹nh thñ ph¸p hoμ ©m, mμu s¾c d©n gian cßn ®−îc diÔn t¶ bëi viÖc ®−a thªm c¸c nh¹c khÝ d©n gian cæ truyÒn cña c¸c d©n téc ViÖt Nam vμo dμn nh¹c giao h−ëng. TiÓu kÕt. Trong mçi t¸c phÈm nghÖ thuËt ®Òu chøa ®ùng nh÷ng ®Æc ®iÓm chung vμ ®Æc ®iÓm riªng. Nh÷ng ®Æc ®iÓm chung g¾n víi lÞch sö x· héi, chung vÒ lo¹i h×nh nghÖ thuËt, chung vÒ tr−êng ph¸i, chung vÒ thÓ lo¹i mμ t¸c phÈm ph¶i tu©n theo. Nh−ng bªn c¹nh ®ã, chóng ta còng cßn thÊy nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña t¸c phÈm. Nghiªn cøu nh÷ng ®Æc tr−ng cña v¨n ho¸ d©n gian ®Ó tõ ®ã rót ra nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt cña nghÖ thuËt ©m nh¹c d©n gian, chóng ta cμng thÊy râ h¬n nh÷ng nÐt riªng cña t¸c phÈm th«ng 14
qua ng«n ng÷ biÓu hiÖn, ph−¬ng tiÖn biÓu hiÖn, thñ ph¸p s¸ng t¸c. Mét trong c¸c nÐt riªng ®iÓn h×nh cña t¸c phÈm chÝnh lμ chÊt liÖu ©m nh¹c d©n gian Èn chøa trong c¸c t¸c phÈm ©m nh¹c mμ cô thÓ lμ khÝ nh¹c míi ViÖt Nam trong thÕ kû XX. ChÊt liÖu ©m nh¹c d©n gian ®−îc vËn dông tr−íc tiªn lμ trong cÊu t¹o chñ ®Ò ©m nh¹c víi c¸ch dïng gÇn nh− nguyªn d¹ng hay chØ lμ mét nÐt giai ®iÖu, nhÞp ®iÖu hay ©m h×nh cña d©n ca, d©n nh¹c. C¸ch x©y dùng chñ ®Ò tõ ©m h−ëng d©n gian cã thÓ coi lμ b−íc ph¸t triÓn trong nghÖ thuËt s¸ng t¸c khÝ nh¹c míi cña nh¹c sÜ ViÖt Nam. SÏ kh«ng cã mét giai ®iÖu d©n ca, d©n vò, d©n nh¹c nμo cô thÓ trong t¸c phÈm. Tuy nhiªn, tõ nh÷ng ©m ®iÖu qu·ng ®Æc tr−ng, m« pháng h×nh tiÕt tÊu, b¾t nguån tõ ng«n ng÷ ®Þa ph−¬ng cã trong ©m nh¹c d©n gian chóng ta vÉn c¶m thÊy ph¶ng phÊt ®©u ®ã nÐt giai ®iÖu quen thuéc cña nh÷ng c©u hß - ®iÖu lý, cña nh÷ng lêi kinh - tiÕng kÖ, cña nh÷ng c©u h¸t ru mμ bμ, mÑ, chÞ vÉn ru ta thña nμo; ®Æc s¾c h¬n cßn cã c¶ ©m h−ëng tõ nh÷ng tiÕng rao ngoμi phè...§ã chÝnh lμ ©m h−ëng cña quª h−¬ng, cña mçi d©n téc sinh sèng trªn d¶i ®Êt ViÖt Nam. Khi vËn dông c¸ch s¸ng t¸c nμy ®ßi hßi ng−êi nh¹c sÜ ph¶i cã tr×nh ®é so¹n nh¹c chuyªn nghiÖp, ®ång thêi cã bót ph¸p s¸ng t¸c giμ dÆn h¬n so víi viÖc vËn dông hai c¸ch trªn. Bªn c¹nh ®ã, viÖc t×m hiÓu ng«n ng÷ ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam biÓu hiÖn qua c¸c thñ ph¸p hoμ ©m, hay phèi khÝ còng rÊt ®−îc c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam chó ý. Víi cÊu tróc s¾p xÕp chång ©m theo qu·ng 4, chång ©m bao gåm c¸c ©m cña thang 5 ©m ®· t¹o ra mμu s¾c riªng cho t¸c phÈm vμ ®ã chÝnh lμ nÐt tiªu biÓu trong s¸ng t¸c khÝ nh¹c míi ViÖt Nam. §ång thêi, khai th¸c sö dông ©m s¾c cña nh¹c cô d©n gian cæ truyÒn còng ®· mang l¹i hiÖu qu¶ mμu s¾c hÕt søc ®éc ®¸o cho t¸c phÈm. §iÒu ®ã thÓ hiÖn sù pha trén mμu s¾c §«ng - T©y trong t¸c phÈm khÝ nh¹c míi ViÖt Nam. Cã lÏ, khai th¸c nh÷ng yÕu tè míi l¹ vμo t¸c phÈm ©m nh¹c lμ mét phÇn quan träng t¹o nªn sù thμnh c«ng cña t¸c phÈm. C¸c nh¹c sÜ ph−¬ng T©y tr¨n trë ®i t×m chÊt liÖu ©m nh¹c ph−¬ng §«ng, hay c¸c nh¹c sÜ 15
ph−¬ng §«ng mong muèn s¸ng t¸c nh¹c theo bót ph¸p ph−¬ng T©y... vμ ®ã chÝnh lμ vßng xo¸y ph¸t triÓn cña nghÖ thuËt ©m nh¹c trªn thÕ giíi. ch−¬ng 3. Xu h−íng sö dông chÊt liÖu d©n gian trong t¸c phÈm khÝ nh¹c míi viÖt nam 3.1. Gi¸ trÞ cña ©m nh¹c d©n gian trong c¸c t¸c phÈm khÝ nh¹c 3.1.1. Gi¸ trÞ cña ©m nh¹c d©n gian víi chñ thÓ s¸ng t¹o Víi hai gãc ®é tiÕp nhËn chÊt liÖu ©m nh¹c d©n gian trong t¸c phÈm khÝ nh¹c míi ViÖt Nam, luËn ¸n ®· cho thÊy chÊt liÖu ©m nh¹c d©n gian lu«n lμ nh÷ng s¸ng t¹o míi cho t¸c phÈm. Mçi ng−êi s¸ng t¸c vËn dông vμ xö lý chÊt liÖu ©m nh¹c d©n gian mét kh¸c. ¢m nh¹c d©n gian ViÖt Nam trong t¸c phÈm khÝ nh¹c míi võa thÓ hiÖn sù kÕt hîp ng«n ng÷ ©m nh¹c ph−¬ng §«ng víi ph−¬ng T©y, võa thÓ hiÖn b¶n s¾c v¨n ho¸ riªng trong s¸ng t¹o nghÖ thuËt riªng cña c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam. Do ®ã chÊt liÖu ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam chÝnh lμ nguån chÊt liÖu bÊt tËn ®Ó khai th¸c s¸ng t¹o nghÖ thuËt cña chñ thÓ s¸ng t¹o khÝ nh¹c míi ViÖt Nam. 3.1.2. Th¸i ®é tiÕp nhËn cña c«ng chóng ®èi víi t¸c phÈm khÝ nh¹c míi sö dông ©m nh¹c d©n gian. Sù tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña ©m nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng ViÖt Nam trong thÕ kû XX ngoμi nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan cßn cã nh÷ng yÕu tè dùa vμo th¸i ®é tiÕp nhËn cña c«ng chóng ViÖt Nam. 3.1.2.1. C«ng chóng nghe nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng. Th−ëng thøc ©m nh¹c lμ mét vÊn ®Ò lu«n ®−îc c¸c nhμ nghiªn cøu ©m nh¹c ®Æt ra bªn c¹nh viÖc s¸ng t¹o ra t¸c phÈm. Bëi v× mçi con ng−êi sÏ cã nhu cÇu vÒ thÈm mü kh¸c nhau. Trªn b×nh diÖn v¨n ho¸ chung ®Ó ph©n lo¹i, chóng ta sÏ thÊy mçi ng−êi l¹i cã c¸c së thÝch ©m nh¹c riªng. Víi ©m nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng th× ®©y lμ thÓ lo¹i ©m nh¹c kÐn chän kh¸n gi¶, nhiÒu ng−êi cßn gäi nã lμ ©m nh¹c b¸c häc ®Ó ph©n biÖt víi c¸c lo¹i h×nh ©m nh¹c d©n gian. §iÒu ®ã chøng tá kh«ng chØ c«ng chóng (®èi t−îng th−ëng thøc) míi cã 16
quyÒn lùa chän nghÖ thuËt nμo ®Ó th−ëng thøc mμ ngay trong thÓ lo¹i ©m nh¹c ®· cã sù lùa chän c«ng chóng, ®ã chÝnh lμ t¸c ®éng hai chiÒu gi÷a t¸c phÈm víi ng−êi th−ëng thøc t¸c phÈm. ¢m nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng lμ ©m nh¹c ®ßi hái ng−êi th−ëng thøc ph¶i cã tr×nh ®é hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh vÒ nã. LuËn ¸n ®· t×m hiÓu vÒ c«ng chóng nghe nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng, ph©n chia thμnh 3 møc ®é th−ëng thøc cña c«ng chóng ®Ó chøng minh. 3.1.2.2. C«ng chóng víi khÝ nh¹c míi sö dông chÊt liÖu d©n gian. Qua ®iÒu tra mét sè nhãm c«ng chóng nghe nh¹c, chóng t«i thÊy r»ng c«ng chóng nghe thÓ lo¹i nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng kh«ng nhiÒu, nghe nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng ViÖt Nam l¹i cμng Ýt h¬n. Tuy nhiªn, trong sè c¸c t¸c phÈm nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng ViÖt Nam ®−îc c«ng chóng biÕt ®Õn th× hÇu hÕt ®Òu sö dông chÊt liÖu ©m nh¹c d©n gian. 3.1.3. VÊn ®Ò chuÈn bÞ ®éi ngò c«ng chóng cho khÝ nh¹c míi ViÖt Nam. Muèn cã nh÷ng t¸c phÈm nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng hay, cã chÊt l−îng, ®ång thêi sÏ cã thªm nhiÒu ng−êi cæ vò cho thÓ lo¹i ©m nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng ViÖt Nam th× vai trß cña c«ng chóng lμ vÊn ®Ò cÇn thiÕt ®−îc quan t©m hμng ®Çu. ChÝnh v× vËy, luËn ¸n ®· ®−a ra vÊn ®Ò chóng ta ph¶i cã sù chuÈn bÞ ®éi ngò c«ng chóng nghe nh¹c thÝnh phßng - giao h−ëng cho hiÖn nay vμ nh÷ng n¨m tiÕp theo. 3.2. KÕ thõa vµ ph¸t triÓn ©m nh¹c d©n gian trong t¸c phÈm khÝ nh¹c míi ViÖt Nam 3.2.1. §¸nh gi¸ chung vÒ xu h−íng ph¸t triÓn ©m nh¹c d©n gian ViÖt Nam trong t¸c phÈm khÝ nh¹c míi. Tíi nay, trong ®êi sèng ©m nh¹c cña ViÖt Nam cïng tån t¹i vμ ph¸t triÓn nhiÒu dßng ©m nh¹c vμ thÓ lo¹i ©m nh¹c kh¸c nhau nh»m phôc vô cho c¸c nhu cÇu th−ëng thøc. Víi thÓ lo¹i khÝ nh¹c míi, vμo thêi ®iÓm nμy còng cã nhiÒu ý kiÕn khen chª. D−íi gãc nh×n v¨n ho¸, chóng ta cã thÓ thÊy nh÷ng mÆt m¹nh vμ mÆt yÕu cña khÝ nh¹c míi ViÖt Nam nh− sau: 17