Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Y học: Phát triển y đức của người thầy thuốc quân đội hiện nay

Chia sẻ: Na Na | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:29

Thêm vào BST

Báo xấu

62
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án hướng tới nghiên cứu cơ sở lý luận về y đức và PTYĐ của người thầy thuốc quân đội (TTQĐ); khảo sát phân tích, đánh giá tình hình phát triển y đức của người thầy thuốc và nguyên nhân của những hạn chế; đề xuất các biện pháp phát triển y đức của người TTQĐ hiện nay; tiến hành thực nghiệm một số biện pháp PTYĐ của người TTQĐ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Y học: Phát triển y đức của người thầy thuốc quân đội hiện nay

1 MỞ ĐẦU 1. Giới thiệu khái quát về luận án Người thầy thuốc chân chính chữa bệnh cứu người không chỉ vì trách nhiệm, mà còn vì lương tâm nghề nghiệp, vì lòng thương cảm đối với người bệnh. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết trong thư gửi cán bộ ngành Y tế: “lương y phải như từ mẫu”, để răn dạy người thầy thuốc phải có đạo đức (y đức) trong công việc của mình. Nếu như y thuật làm nên danh tiếng, thì y đức tạo nên nhân cách của người thầy thuốc, tất cả vì sự sống của con người. Trong xã hội hiện nay, trước sự phát triển nhanh chóng của khoa học, kỹ thuật, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân ngày một cải thiện, nhu cầu chăm sóc sức khoẻ của người dân ngày càng cao, đòi hỏi người thầy thuốc phải có năng lực chuyên môn và phẩm chất đạo đức tốt. Do mặt trái của cơ chế thị trường, đạo đức của người thầy thuốc hiện nay có những biểu hiện xuống cấp, tạo nên những bất bình trong dư luận xã hội. Do đó, việc nghiên cứu vấn đề PTYĐ của người thầy thuốc nói chung và PTYĐ của người TTQĐ nói riêng, trở nên cấp thiết cả về lý luận và thực tiễn. Đề tài Phát triển y đức của người thầy thuốc quân đội hiện nay hệ thống hoá những tư tưởng và những nghiên cứu về y đức, làm rõ bản chất y đức và sự PTYĐ của người TTQĐ; chỉ ra bối cảnh hiện nay và những yếu tố tác động đến sự PTYĐ, đặc điểm hoạt động của người TTQĐ và vai trò của việc PTYĐ; đưa ra những nội dung PTYĐ và các tiêu chí đánh giá sự phát triển của y đức; xây dựng các biện pháp giáo dục , bồi dưỡng, rèn luyện PTYĐ của người TTQĐ, nhằm đáp ứng yêu cầu chăm sóc và bảo vệ sức khoẻ cho bộ đội và nhân dân trong công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc hiện nay. 2. Lý do lựa chọn đề tài luận án
2 Đạo đức là một hiện tượng xã hội đặc biệt có vai trò rất to lớn trong đời sống của nhân loại. Đạo đức có liên quan đến mọi thành viên của xã hội, đến mọi lĩnh vực hoạt động của con người, trong đó có ngành y. Y đức là đạo đức của nghề y một phẩm chất cao quý của người thầy thuốc, y đức được hình thành nhờ có giáo dục trong nhà trường và phát triển do rèn luyện, tu dưỡng trong hoạt động thực tiễn của mỗi người thầy thuốc. Y đức của người thầy thuốc luôn bị tác động bởi các yếu tố xã hội và chính chủ thể ở mỗi thời kỳ, giai đoạn phát triển của xã hội, của hoạt động nghề nghiệp thì y đức cũng phát triển. Do đó việc nghiên cứu PTYĐ của người TTQĐ vốn có những đặc thù riêng trong bối cảnh hiện nay là một vấn đề cần được nghiên cứu sâu với tư cách là một đề tài độc lập mà thực tiễn ngành y quân sự đang đòi hỏi. Kể từ khi Quân đội Nhân dân Việt Nam được thành lập cho đến nay, trong thời chiến, cũng như trong thời bình, đội ngũ TTQĐ luôn có mặt ở mọi nơi, mọi lúc, kể cả ở những nơi nguy hiểm nhất, vào những thời điểm ác liệt nhất, để cứu chữa, chăm sóc và bảo vệ sức khoẻ cho bộ đội, đánh thắng kẻ thù. Đội ngũ TTQĐ còn tham gia nghiên cứu khoa học góp phần nâng cao trình độ y học nước nhà và nâng cao chất lượng hoạt động ở các cơ sở quân y, phấn đấu ngang tầm với các cơ sở y tế trong nước và trong khu vực. Hiện nay các TTQĐ đang thực hiện các chủ trương, chính sách về y tế của Đảng và Nhà nước, tham gia các hoạt động kết hợp quân dân y, khám chữa bệnh cho nhân dân, làm công tác vệ sinh phòng dịch, khắc phục hậu quả thiên tai và bắt đầu tham gia vào các hoạt động cứu trợ nhân đạo, bảo vệ hoà bình của Liên Hợp Quốc.
3 Trong suốt những chặng đường cống hiến và trưởng thành, các thầy thuốc quân đội đã có những gương sáng về ý chí chiến đấu, về thái độ phục vụ người bệnh, thể hiện phẩm chất cao đẹp của người thầy thuốc quân đội anh bộ đội Cụ Hồ, được bộ đội và nhân dân yêu mến. Nghị quyết Trung ương 9 khoá XI đã nhận định, cùng với sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước “Tình trạng suy thoái về tư tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống trong Đảng và trong xã hội có chiều hướng gia tăng” [17, tr.155]. Do những tác động từ mặt trái của cơ chế thị trường, của chủ nghĩa cá nhân đã dẫn tới sự suy thoái về đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, trong đó có đội ngũ thầy thuốc. Đã có những biểu hiện chạy theo đồng tiền, thiếu ý thức trách nhiệm khi phục vụ người bệnh, coi th ường sức khoẻ và tính mạng của người bệnh, làm giảm lòng tin đối với bộ đội và nhân dân. Một số cán bộ, nhân viên y tế có những nhận thức sai lệch về giá trị y đức, sao nhãng việc rèn luyện, tu dưỡng bản thân. Những biểu hiện tiêu cực này nếu chậm khắc phục sẽ làm xói mòn lòng tin của nhân dân đối với truyền thống tốt đẹp của ngành y tế nói chung và ngành quân y nói riêng. Về phương diện lý luận, ở trong nước và trên thế giới đã có nhiều công trình nhiên cứu về y đức và giáo dục đạo đức cho người thầy thuốc. Tuy nhiên vấn đề PTYĐ của người TTQĐ, đặc biệt trong điều kiện KTTT, hội nhập quốc tế hiện nay chưa có tác giả nào nghiên cứu một cách hệ thống.
4 Việc đi tìm lời giải đáp cho vấn đề phát triển y đức của người TTQĐ trong thời kỳ mới là một đòi hỏi khách quan, có tính cấp thiết cả về mặt lý luận và thực tiễn. Với những lý do trên chúng tôi chọn vấn đề Phát triển y đức của người thầy thuốc quân đội hiện nay làm đề tài luận án tiến sĩ của mình. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lý luận và khảo sát hiện trạng y đức của người TTQĐ, đề xuất các biện pháp PTYĐ của người TTQĐ trong tình hình hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lý luận về y đức và PTYĐ của người TTQĐ. Khảo sát phân tích, đánh giá tình hình phát triển y đức của người thầy thuốc và nguyên nhân của những hạn chế. Đề xuất các biện pháp phát triển y đức của người TTQĐ hiện nay. Tiến hành thực nghiệm một số biện pháp PTYĐ của người TTQĐ. 4. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình giáo dục, tu dưỡng, rèn luyện nhân cách người TTQĐ. 4.2. Đối tượng nghiên cứu Phát triển y đức của người TTQĐ trong giai đoạn hiện nay. 4.3. Phạm vi, giới hạn nghiên cứu Về nội dung: đề tài nghiên cứu cơ sở lý luận, thực tiễn và các biện pháp phát triển y đức của người TTQĐ.
5 Về khách thể khảo sát: các thầy thuốc đang công tác trong các bệnh viện, các học viện, nhà trường và các đơn vị quân y; học viên đang học tập tại các trường quân y; bệnh nhân và người nhà bệnh nhân. Về thời gian: các số liệu điều tra, khảo sát từ năm 2009 đến nay. 4.4. Giả thuyết khoa học Sự phát triển y đức của người TTQĐ hiện nay bị chi phối bởi nhiều yếu tố chủ quan và khách quan trong điều kiện cơ chế thị trường, sự phát triển nhanh chóng của y học hiện đại, cũng như những đặc điểm của nghề y trong quân đội. Nếu kết hợp giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức ngành y với quán triệt pháp luật y tế, kỷ luật quân đội, nâng cao trình độ chuyên môn, cũng như tham gia vào cuộc đấu tranh phòng, chống tiêu cực trong hành nghề, thì y đức của người TTQĐ sẽ được phát triển. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Đề tài nghiên cứu dựa trên quan điểm duy vật biện chứng, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về đạo đức cách mạng và giáo dục, phát triển nhân cách con người Việt Nam nói chung và y đức của người thầy thuốc dưới chế độ xã hội chủ nghĩa với phương pháp luận giáo dục giá trị đạo đức. Đề tài nghiên cứu được tiến hành trên quan điểm tiếp cận hệ thống cấu trúc, quan điểm lịch sử lôgíc, quan điểm phát triển hoạt động, quan điểm thực tiễn để phân tích đánh giá, xem xét các vấn đề có liên quan. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng phối hợp các phương pháp nghiên cứu sau đây: Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
6 Các phương pháp hỗ trợ 6. Đóng góp mới của luận án Về lý luận: luận án tổng quan những tư tưởng và các công trình nghiên cứu về y đức, xây dựng các khái niệm để làm rõ những vấn đề lý luận về y đức và phát triển y đức của người thầy thuốc, đưa ra các nội dung và tiêu chí đánh giá phát triển y đức, chỉ ra vai trò cũng như những yếu tố tác động tới sự phát triển y đức của người TTQĐ. Về thực tiễn: làm rõ bối cảnh hiện nay, đặc trưng hoạt động của người TTQĐ; khảo sát, đánh giá thực tiễn PTYĐ của người thầy thuốc bằng các số liệu khách quan, chỉ ra những kinh nghiệm và xu hướng phát triển y đức của người TTQĐ, đề xuất các biện pháp PTYĐ của người TTQĐ hiện nay. 7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án Về lý luận: Luận án góp phần bổ sung cơ sở lý luận về y đức và sự phát triển y đức của người thầy thuốc nói chung, người TTQĐ nói riêng. Về thực tiễn: Luận án cung cấp tài liệu về thực trạng PTYĐ của người thầy thuốc, đề xuất các biện pháp PTYĐ của người TTQĐ. Luận án có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu, giảng dạy, bồi dưỡng y đức và quản lý đơn vị cho giảng viên, cán bộ quản lý ở các đơn vị quân y, các bệnh viện trong và ngoài quân đội. 8. Kết cấu của luận án Đề tài có kết cấu gồm: phần mở đầu, tổng quan về vấn đề nghiên cứu, bốn chương (11 tiết), kết luận, kiến nghị, danh mục các công trình đã công bố của tác giả, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục.
7 TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1. Những nghiên cứu về y đức và phát triển y đức ở nước ngoài 1.1. Những tư tưởng về y đức và phát triển y đức trên thế giới Đạo đức của người thầy thuốc (y đức) là một hiện tượng được hình thành và phát triển rất sớm trong lịch sử của nền y học thế giới. Trong các nền văn minh, thời kỳ lịch sử ở phương Đông hay phương Tây đã có những lời giáo huấn, cơ sở đạo lý nghề y, những qui định, tiêu chuẩn về y đức cho những người hành nghề. Theo dòng phát triển của lịch sử y học, những quan niệm về y đức dần được hoàn thiện và đã có những công bố về các quy định của đạo đức trong thực hành y học và chăm sóc sức khoẻ con người. Đây là những chuẩn mực y đức cơ bản mà người thầy thuốc phải có trong quá trình hoạt động chuyên môn của mình. 1.2. Các công trình nghiên cứu nước ngoài về y đức và phát triển y đức Ở nước ngoài, vấn đề y đức, giáo dục, phát triển y đức của người thầy thuốc đã được các tác giả nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau, tiêu biểu là các công trình sau đây: Những lời giáo huấn về y đức, tiền đề của y học của Pappworth M. H. (1978); Vấn đề hàng đầu trong chăm sóc sức khoẻ của Butterworths Heinemann, Nigel C. H. Stott (1983); Đạo đức trong thực hành y học của Verlag Berlin Heidelberg, Robet K. Mckinly, Pauline A. Mc Avoy (1996); Nhận thức của sinh viên y khoa về chương trình giáo dục y đức của Johnston C. và Haughton P (2007). Trong các công trình trên, các tác giả đã đề cập đến sự cần thiết phải giáo dục y đức trong dạy học, trong thực hành lâm sàng và chăm sóc sức khỏe. Đồng thời các tác giả
8 còn chỉ ra những nghiên cứu về nguyên tắc trong thực hành đạo đức nghề nghiệp của người thầy thuốc. 2. Những nghiên cứu về y đức và phát triển y đức ở Việt Nam 2.1. Những tư tưởng về y đức và phát triển y đức ở Việt Nam Đạo đức người thầy thuốc Việt Nam được hình thành và phát triển theo bề dày lịch sử của nền y học nước nhà, lúc đầu mang màu sắc từ bi, bác ái, chịu ảnh hưởng của đạo đức truyền thống phương Đông, trên cơ sở Nho giáo và Phật giáo, tạo nên những nét riêng trong đạo đức nghề y Việt Nam. Những tư tưởng tiêu biểu về y đức trong nền y học nước nhà như: Phạm Công Bân (thế kỷ 13) là Thái y lệnh nhưng về nhà thì chữa bệnh cho dân nghèo. Chu Văn An (1292 1370) là thầy thuốc, thầy giáo có đức độ và tài năng. Theo ông, mấu chốt của nghề làm thuốc là nhân. Phải có nhân rồi mới có minh, trí. Đức độ là điều cần nhất của người thầy thuốc. Đại danh y Tuệ Tĩnh (Nguyễn Bá Tĩnh, 1325 1399), có những quan điểm y học thực tế và nhân đạo. Ông khuyên người thầy thuốc phải làm điều lành, phải giúp bệnh nhân một cách rộng rãi, để đem lại cái phúc cho hậu thế. Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác (1720 1791) là người xây dựng hệ thống các chuẩn mực về y đức cho người hành nghề y ở Việt Nam trên cơ sở kế thừa các tư tưởng về y đức văn hoá phương Đông phù hợp với văn hoá Việt Nam. Vấn đề y đức đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh nâng lên một tầm cao mới y đức cách mạng. Theo Người: y đức không chỉ là lòng yêu thương người bệnh, mà còn là ý thức nghề nghiệp, sự trau dồi để nâng cao năng lực chuyên môn nhằm đáp ứng tốt hơn các nhu
9 cầu của sự nghiệp chăm sóc và bảo vệ sức khoẻ của bộ đội và nhân dân. 2.2. Các công trình nghiên cứu trong nước về y đức và phát triển y đức Ở Việt Nam, vấn đề y đức và giáo dục y đức cũng đã thu hút được sự quan tâm nghiên cứu của nhiều nhà khoa học. Đã có nhiều công trình được công bố, trong đó có một số công trình tiêu biểu như: Phát triển sự nghiệp y tế ở nước ta trong giai đoạn hiện nay của Đỗ Nguyên Phương. Quán triệt quan điểm về y đức của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong ngành y tế Việt Nam hiện nay của Phan Việt Dũng Trần Văn Thuỵ. Quản lý nhà nước bằng pháp luật trong lĩnh vực y tế ở nước ta hiện nay của tác giả Nguyễn Huy Quang. Trong những công trình này, các tác giả đã làm rõ quan điểm về chăm sóc và bảo vệ sức khoẻ cho nhân dân, đề ra các yêu cầu về y đức cho người thầy thuốc theo tư tưởng Hồ Chí Minh, đã nghiên cứu các hoạt động xây dựng, ban hành, tổ chức thực hiện pháp luật và việc xử lý các hành vi vi phạm pháp luật về y tế. Trong lĩnh vực y học quân sự, cũng có một số công trình nghiên cứu tiêu biểu như: Nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác bảo đảm quân y của Nguyễn Văn Thăng. Vấn đề giao tiếp của bác sỹ quân y với người bệnh trong quá trình khám chữa bệnh của Nguyễn Thị Thanh Hà. Các giải pháp kết hợp giáo dục y đức thông qua dạy học các môn y học chuyên ngành của Nguyễn Quang Phúc. Nâng cao chất lượng công tác đảng, công tác chính trị góp phần bồi dưỡng y đức ở các bệnh viện quân đội trong tình hình mới của Nguyễn Hồng Giang. Nghiên cứu giải pháp nâng cao phẩm chất và năng lực của đội ngũ cán bộ quân y cấp phân đội trong điều kiện kinh tế thị trường hiện nay của Vũ Đăng Khiên... Các tác giả đã
10 nhấn mạnh, các thầy thuốc quân y phải tận tuỵ trong công việc, giao tiếp tế nhị, phải coi sức khoẻ của bệnh nhân như sức khoẻ của người thân trong gia đình mình. Trong giáo dục y đức cần phát triển đồng thời cả năng lực chuyên môn và phẩm chất nhân cách của người thầy thuốc, cần nâng cao bản lĩnh chính trị và làm chuyển biến y đức của đội ngũ cán bộ nhân viên y tế quân đội đáp ứng yêu cầu công tác quân y hiện nay. 3. Đánh giá khái quát các công trình đã công bố và những vấn đề luận án cần tập trung giải quyết 3.1. Đánh giá khái quát kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học đã công bố Các công trình nghiên cứu trên đây đã đề cập tới những khía cạnh về y đức và giáo dục y đức, trong đó có những kết quả nổi bật như sau: Đã làm rõ tầm quan trọng của y đức trong công tác chăm sóc sức khoẻ cho bệnh nhân. Người thầy thuốc phải biết tự hoàn thiện về y nghiệp và y đức, trị bệnh, cứu người, để hoàn thành được nhiệm vụ của mình. Đã đề cập tới nội dung y đức của người thầy thuốc. Các tác giả cho thấy người thầy thuốc chân chính có những phẩm chất đặc trưng, đó là lý tưởng, đạo đức nghề nghiệp, hết mình vì sự sống của người bệnh. Đã đề xuất các qui tắc, chuẩn mực y đức. Đưa ra các lời khuyên, các hướ ng dẫn đạo đức trong hoạt động y dượ c, trong giao tiếp với bệnh nhân, trong nghiên cứu khoa học và thực nghiệm lâm sàng. Tuy nhiên, qua các công trình nghiên cứu cũng cho thấy:
11 Chưa làm rõ nét đặc thù về y đức của người TTQĐ hiện nay. Chưa làm rõ ảnh hưởng của cơ chế thị trường đến y đức của người TTQĐ, đến định hướng giá trị, đến nhân sinh quan của người thầy thuốc, cũng như các biện pháp PTYĐ cho họ trong quá trình thực hành y nghiệp. Các nghiên cứu mới dừng lại ở mức độ đại cương dành cho các đối tượng là các bác sỹ, sinh viên ngành y và học viên sỹ quan quân y, mà chưa đề cập tới các đối tượng khác như y sĩ, y tá, hộ lý, điều dưỡng viên, dược sỹ, dược tá. 3.2. Những vấn đề luận án tập trung giải quyết Trên cơ sở những phân tích trên, luận án tập trung giải quyết các vấn đề sau: Một là, làm rõ những nét đặc thù y đức của người TTQĐ. Người TTQĐ vừa là cán bộ y tế, vừa là quân nhân, đối tượng phục vụ của họ là thương binh, bệnh binh, bộ đội và nhân dân. Địa bàn công tác thường là những nơi khó khăn, vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo. Điều kiện khám chữa bệnh là những nơi dã chiến, trang thiết bị y tế không đầy đủ. Hai là, phân tích biểu hiện của y đức theo tiếp cận quá trình để thấy y đức của người TTQĐ có những nét đặc thù. Ba là, làm rõ quá trình giáo dục, phát triển y đức. là quá trình giáo dục, bồi dưỡng, rèn luyện y đức đối với người thầy thuốc người chiến sĩ, cần có quy trình, nguyên tắc và phương pháp đặc thù, bắt đầu từ các trường quân y đến các hoạt động trong các cơ sở y tế. Bốn là, làm rõ mối quan hệ gi ữa y đức với chính trị và pháp luật. Y đức của người TTQĐ liên quan tới các đối tượ ng phục vụ, tới truyền thống quân đội, chế độ xã hội và pháp luật
12 của nhà nướ c , đây là một vấn đề cần đượ c nghiên cứu cả về phươ ng diện lý luận và thực tiễn. Năm là, làm rõ sự PTYĐ trong nghiên cứu khoa học và thực nghiệm lâm sàng. Y đức hiện nay phải được thực hiện trong nghiên cứu khoa học, trong thực nghiệm lâm sàng, tương ứng với sự phát triển của y học hiện đại. Những vấn đề trên đây sẽ đượ c nghiên cứu một cách hệ thống trong luận án: “Phát triển y đức của ngườ i thầy thuốc quân đội hiện nay”.
13 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ Y ĐỨC VÀ PHÁT TRIỂN Y ĐỨC CỦA NGƯỜI THẦY THUỐC QUÂN ĐỘI 1.1. Những vấn đề lý luận về y đức 1.1.1. Đạo đức Đạo đức là hệ thống những nguyên tắc, qui tắc, chuẩn mực xã hội, nhằm điều chỉnh cách đánh giá và cách ứng xử của con người với con người, với cộng đồng xã hội, với tự nhiên và với chính bản thân mình, làm cho xã hội trở nên văn minh, trật tự. Đạo đức là các quan niệm về hạnh phúc, về lương tâm, danh dự, bổn phận, trách nhiệm, công bằng, lẽ phải... những quan niệm này xoay quanh cái trục cơ bản là thiện và ác và được cụ thể hoá thành một hệ thống các quy tắc, chuẩn mực trong các mối quan hệ xã hội. Nhờ có đạo đức mà mỗi người tự điều chỉnh mình cho phù hợp với chuẩn mực và lợi ích chung của cộng đồng xã hội. 1.1.2. Đạo đức nghề nghiệp Đạo đức nghề nghiệp là đạo đức của người lao động trong một lĩnh vực hoạt động cụ thể, do các đặc điểm của nghề nghiệp quy định. Đạo đức nghề nghiệp là một bộ phận quan trọng của đạo đức xã hội. Trong xã hội có rất nhiều nghề, mỗi nghề lại có những đặc điểm riêng, từ đó có những yêu cầu đạo đức đặc trưng. Đối với những nghề có liên quan đến sự sống của con người có những quy định chặt chẽ về đạo đức. Như vậy: Đạo đức nghề nghiệp là những nguyên tắc, quy tắc, chuẩn mực đạo đức trong hành nghề, phản ánh và đáp ứng những tính chất đặc trưng của từng nghề mà người lao động phải tuân theo, với mục tiêu đem lại lợi ích cho nghề, cũng như cho xã hội. 1.1.3. Đạo đức nghề y 1.1.3.1. Đặc điểm lao động của người thầy thuốc Lao động của người thầy thuốc liên quan đến sinh mạng của mọi người không phân biệt tuổi tác, giới tính, giàu, nghèo, đẳng cấp xã hội, từ khi còn là bào thai cho đến khi mất đi, vì vậy, nghề y được coi là nghề nhân đạo, người thầy thuốc phải tinh thông
14 nghề nghiệp, phải có đạo đức trong sáng, phải được đào tạo bài bản, nghiêm túc. 1.1.3.2. Bản chất của y đức Bản ch ất c ủa y đứ c là ý thứ c, thái độ và hành vi trong các mối quan h ệ y nghi ệp c ủa ng ười th ầy thu ốc t ất c ả vì sự sống của con ng ườ i. Ý thức y đức: là những quan niệm, nguyên tắc, qui tắc, chuẩn mực cao đẹp về nghề y, là lý tưởng đạo đức y học, là bổn phận, trách nhiệm của người thầy thuốc vì sự sống của người bệnh. Thái độ y đức: là cách cư xử của người thầy thuốc trong các mối quan hệ với công việc, với bệnh nhân, với đồng nghiệp, với cộng đồng xã hội và với bản thân mình trong thực hành y nghiệp. Hành vi y đức: là những hành động đạo đức trong thực hành y nghiệp. 1.1.3.3. Đặc điểm lao động của người thầy thuốc quân đội Người TTQĐ là quân nhân phục vụ trong quân đội, bao gồm các bác sĩ, y sĩ, y tá, điều dưỡng, dược sĩ, dược tá, hộ lý đảm nhiệm công tác quân y. Lao động của người TTQĐ cũng có những đặc điểm như các thầy thuốc nói chung, bên cạnh đó họ còn có những đặc điểm riêng do các hoạt động đặc thù của quân đội. 1.1.3.4. Y đức người thầy thuốc quân đội Y đức của người TTQĐ là sự thống nhất giữa cái phổ biến (đạo đức xã hội), với cái đặc thù (đạo đức quân nhân) và cái đơn nhất (đạo đức y nghiệp). Như vậy: Y đức của người thầy thuốc quân đội là tổng hoà các phẩm chất đạo đức của người thầy thuốc, người quân nhân cách mạng, người công chức trong hoạt động y nghiệp. 1.2. Những vấn đề lý luận về phát triển y đức của người thầy thuốc quân đội trong bối cảnh hiện nay 1.2.1. Bối cảnh nước ta hiện nay Nước ta đang trong thời kỳ đổi mới, nền kinh tế phát triển theo cơ chế thị trường, định hướng xã hội chủ nghĩa, chính sách đối ngoại đa phương, chủ động hội nhập quốc tế, nền kinh tế đang phát triển mau chóng, đời sống nhân dân đã được cải thiện một bước.
15 Bên cạnh những thành tựu đã đạt được về kinh tế, văn hoá, xã hội, mặt trái của cơ chế thị trường và hội nhập quốc tế cũng đã làm nảy sinh những hiện tượng tiêu cực làm ảnh hưởng đến nhiều mặt của xã hội, trong đó có nghề y, một nghề vốn được coi là nhân đức, thầy thuốc được xã hội tôn vinh. 1.2.2. Phát triển y đức của người thầy thuốc quân đội 1.2.2.1. Phát triển y đức Phát triển là quá trình vận động đi lên của mọi sự vật, hiện tượng từ thấp đến cao, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn. Phát triển y đức của người TTQĐ là quá trình hình thành và hoàn thiện đạo đức nghề nghiệp của người thầy thuốc chân chính, người quân nhân cách mạng, người công vụ mẫn cán theo tư tưởng, đạo đức Hồ Chí Minh. Phát triển y đức của người thầy thuốc quân đội là quá trình biến đổi, hoàn thiện đạo đức nghề nghiệp của người thầy thuốc, tạo nên sự hài hòa giữa đạo đức người quân nhân, với đạo đức công vụ, theo chuẩn mực y đức và pháp luật y tế, nhằm đáp ứng các yêu cầu của công tác quân y trong bối cảnh hiện nay. 1.2.2.2. Vai trò phát triển y đức của người thầy thuốc quân đội Y đức luôn có vai trò tích cực đối với người thầy thuốc nói chung, người TTQĐ riêng. Vai trò PTYĐ được thể hiện ở các chức năng cơ bản đó là chức năng nhận thức, chức năng giáo dục, chức năng điều chỉnh hành vi. Cả ba chức năng cơ bản trên của PTYĐ đều có vai trò trong quá trình hình thành, hoàn thiện và phát triển nhân cách ở mỗi người TTQĐ. Đây là cơ sở nền tảng để hình thành ở người TTQĐ những tri thức y đức, chuẩn mực y đức, qui tắc y đức, tình cảm và lương tâm y đức trong học tập, công tác và thực hành khám, chữa bệnh. 1.2.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển y đức của người thầy thuốc quân đội Sự tác động của nền kinh tế thị trường KTTT đang từng bước làm biến đổi những nguyên tắc, chuẩn mực đạo đức truyền thống phù hợp với điều kiện xã hội mới, tạo điều kiện cho sự phát triển và hoàn thiện đạo đức của mỗi người. Tuy
16 nhiên, mặt trái của KTTT đang tác động tiêu cực đến đời sống của toàn xã hội và y đức của người thầy thuốc. Sự tác động của môi trường y đức ở các đơn vị quân y Môi trường y đức ở nhà trường, đơn vị quân y tác động toàn diện đến cả nội dung, phạm vi và trình độ PTYĐ của người TTQĐ. Nội dung mà môi trường y đức tác động đến người TTQĐ là hệ giá trị chung của ĐĐCM, đạo đức quân nhân cách mạng và y đức cách mạng của người TTQĐ. Ý thức tự giáo dục của người thầy thuốc quân đội Giáo dục, rèn luyện y đức và tự giáo dục, tự tu dưỡng rèn luyện y đức có mối quan hệ biện chứng với nhau. Giáo dục, rèn luyện y đức tạo ra điều kiện, tiền đề là cơ sở cho tự giáo dục, tự tu dưỡng rèn luyện y đức; còn tự giáo dục, tự tu dưỡng rèn luyện y đức thúc đẩy sự PTYĐ của mỗi người TTQĐ. Thực tiễn đấu tranh với những biểu hiện tiêu cực trong ngành y và trong các đơn vị quân y Hiệu quả của cuộc đấu tranh chống mọi biểu hiện tiêu cực về y đức của người TTQĐ phụ thuộc vào việc kết hợp giữa xây dựng y đức cách mạng, với kiên quyết đấu tranh chống lại mọi biểu hiện tiêu cực diễn ra trong ngành và trong các đơn vị quân y. 1.3. Nội dung phát triển y đức và tiêu chí đánh giá sự phát triển y đức của người thầy thuốc quân đội 1.3.1. Nội dung phát triển y đức của người thầy thuốc quân đội Một là, phát triển lý tưởng y đức người thầy thuốc cách mạng Hai là, thấm nhuần sâu sắc tư tưởng “lương y phải như từ mẫu” của Chủ tịch Hồ Chí Minh Ba là, hình thành tính kỷ luật và ý chí trong hoạt động y nghiệp Bốn là, thực hiện nghiêm các tiêu chuẩn y đức trong từng tình huống lâm sàng Năm là, phát triển y đức gắn liền với nhận thức chính trị và pháp luật Sáu là, phát triển năng lực tổ chức chỉ huy, quản lý hoạt động y tế quân đội
17 1.3.2. Tiêu chí đánh giá sự phát triển y đức của người TTQĐ Tiêu chí đánh giá sự phát triển ý thức y đức của người TTQĐ bao gồm: nhận thức y đức; tình cảm y đức; niềm tin y đức; ý chí y đức. Tiêu chí đánh giá sự phát triển thái độ y đức của người TTQĐ bao gồm: thái độ với người bệnh; thái độ với đồng nghiệp, với bậc thầy (cấp trên); thái độ với xã hội, cộng đồng; thái độ với công việc và với chính bản thân mình. Tiêu chí đánh giá sự phát triển hành vi y đức của người TTQĐ bao gồm: Hành vi trách nhiệm trong hoạt động khám, chữa bệnh cho bệnh nhân; Hành vi giao tiếp, ứng xử với mọi đối tượng ; Hoạt động tự bồi dưỡng, tự rèn luyện y đức ; Sự chấp hành các qui định, điều lệnh, pháp luật của nhà nước. Kết luận chương 1 Y đức là một trong những yếu tố cơ bản thể hiện bản chất của người thầy thuốc nói chung cũng như người TTQĐ nói riêng. Trong mỗi thời kỳ lịch sử phát triển của nền y học, y đức của người thầy thuốc luôn được tôn vinh và là mối quan tâm của toàn xã hội, khi xã hội phát triển thì y đức của người thầy thuốc cũng phát triển theo. PTYĐ của người thầy thuốc có mục đích là để xây dựng nền y học Việt Nam và ngành y quân đội hiện đại, nhân văn để đáp ứng với đòi hỏi sự phát triển của quân đội, của đất nước trong xu thế hội nhập quốc tế và khu vực. Chương 2 CƠ SỞ THỰC TIỄN vÒ PHÁT TRIỂN Y ĐỨC CỦA NGƯỜI THẦY THUỐC QUÂN ĐỘI HIỆN NAY 2.1. Phương pháp khảo sát, đánh giá thực trạng * Mục đích khảo sát: Nhằm đánh giá toàn diện và sát với đặc thù hoạt động y nghiệp của người TTQĐ. Làm cơ sở thực tiễn cho việc đề xuất các biện pháp PTYĐ của người TTQĐ hiện nay. * Nội dung khảo sát: Đánh giá sự phát triển ý thức, thái độ, hành vi y đức của người TTQĐ; Chương trình, nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục, bồi dưỡng y đức đối với người TTQĐ và về môi trường y đức trong quân đội.
18 * Đối tượng, địa bàn, thời gian khảo sát: Đối tượng khảo sát: Tổng số đối tượng khảo sát 668 người, trong đó thầy thuốc là 453 người; 120 học viên sĩ quan quân y; 95 bệnh nhân. Địa bàn khảo sát: các bệnh viện tuyến cuối của quân đội, các bệnh viện, đơn vị quân y ở các quân khu, quân đoàn, quân binh chủng, và ở Học viện Quân y. Thời gian khảo sát: từ tháng 2 đến tháng 6 năm 2014. * Phương pháp khảo sát Nghiên cứu, điều tra, quan sát, trao đổi, đối thoại. Sử dụng phương pháp thống kê toán học với sự hỗ trợ của phần mềm SPSS phiên bản 16.0 để xử lý số liệu. 2. 2. Tình hình phát triển y đức của người thầy thuốc quân đội hiện nay 2.2.1. Thực trạng phát triển y đức của người thầy thuốc quân đội Kết quả đánh giá sự PTYĐ của người TTQĐ cho thấy. Phần lớn TTQĐ có sự phát triển về ý thức, thái độ và hành vi y đức tốt. Song ở một số thầy thuốc mức độ PTYĐ ở mức “Trung bình”. Những hạn chế biểu hiện lệch lạc trong nhận thức về vai trò, tầm quan trọng của y đức, thái độ trong giải quyết các quan hệ y đức cũng như hành vi y đức của mỗi người thầy thuốc và còn lây lan ảnh hưởng đến xây dựng môi trường y đức, xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện và ảnh hưởng đến công tác giáo dục, bồi dưỡng, rèn luyện y đức của người TTQĐ. 2.2.2. Thực trạng chương trình, nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục phát triển y đức cho người thầy thuốc quân đội Theo đánh giá của các thầy thuốc tham gia khảo sát thì lãnh đạo, chỉ huy các cấp trong ngành quân y đã quan tâm tới công tác giáo dục, bồi dưỡng y đức cho đội ngũ thầy thuốc. Đã lựa chọn nội dung, vận dụng linh hoạt các hình thức và biện pháp để tiến hành giáo dục, bồi dưỡng y đức phù hợp với đặc điểm hoạt động y nghiệp của người TTQĐ. Tuy nhiên, công tác xây dựng chương trình, nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục, bồi dưỡng theo hướng tăng cường giáo dục y đức, giáo dục các giá trị, chuẩn mực y đức còn hạn chế; các tác động giáo dục còn chung
19 chung, chưa mang lại hiệu quả cao, bản thân người thầy thuốc chưa có những định hướng riêng của mình về việc giáo dục, rèn luyện y đức của người TTQĐ. 2.2.3. Nguyên nhân của những hạn chế Một là, sự tác động của tình hình xã hội và mặt trái của cơ chế thị trường Hai là, những bất cập trong quá trình giáo dục, bồi dưỡng y đức Ba là, tự giáo dục, tự tu dưỡng, tự rèn luyện y đức của người TTQĐ còn hạn chế. Bốn là, môi trường văn hoá, chính trị, y đức ở các đơn vị quân y chưa được phát huy trong phát triển y đức 2.3. Những bài học kinh nghiệm về sự phát triển y đức của người thầy thuốc quân đội Thứ nhất, thường xuyên giáo dục, bồi dưỡng nâng cao y đức cho TTQĐ phù hợp với đặc điểm hoạt động của ngành quân y Thứ hai, kịp thời ngăn chặn những biểu hiện tiêu cực trong hoạt động y nghiệp Thứ ba, nâng cao năng lực chuyên môn nghiệp vụ, phong cách giao tiếp cho người TTQĐ Thứ tư, xây dựng tập thể quân y vững mạnh, tạo môi trường y đức trong sạch, lành mạnh Kết luận chương 2 Hoạt động của người TTQĐ là hoạt động đặc thù, gắn với trách nhiệm cao, ý chí kiên cường dũng cảm, bản lĩnh trong y nghiệp, để bảo đảm sức khoẻ và tính mạng của người bệnh. Trong những năm qua, người TTQĐ luôn tu dưỡng rèn luyện y đức vượt qua mọi khó khăn, thiếu thốn để giữ vững y lý, y thuật và y đức của mình. Song so với yêu cầu của công tác quân y, sự đòi hỏi của quân đội và của xã hội đối với công tác y tế trong tình hình mới, thì PTYĐ của người TTQĐ còn bộc lộ những hạn chế bất cập. Đánh giá, khảo sát thực trạng, xác định nguyên nhân, rút ra các bài học kinh nghiệm trong PTYĐ là cơ sở để chúng tôi đề xuất các biện pháp cơ bản nhằm PTYĐ của người TTQĐ hiện nay đáp ứng yêu sự nghiệp chăm sóc sức khoẻ cho bộ đội và nhân dân trong tình hình mới được trình bày ở chương tiếp theo. Chương 3
20 BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN Y ĐỨC Cña NGƯỜI THẦY THUỐC QUÂN ĐỘI HIỆN NAY 3.1. Xu hướng phát triển y đức và những vấn đề đang đặt ra đối với người thầy thuốc quân đội hiện nay Một là, duy trì và phát triển các giá trị y đức truyền thống đang giữ vai trò chủ đạo trong PTYĐ của người TTQĐ Hai là, coi trong việc sử dụng thiết bị kỹ thuật hiện đại, xem nhẹ chuẩn mực y đức trong khám và chữa bệnh Ba là, “chạy theo” nhu cầu xã hội, xem nhẹ việc giáo dục, rèn luyện y đức Bốn là, đề cao lợi ích vật chất đang gây cản trở đến việc tu dưỡng PTYĐ của người TTQĐ 3.2. Yêu cầu và các biện pháp phát triển y đức của người thầy thuốc quân đội 3.2.1. Kết hợp giáo dục chính trị tư tưởng với giáo dục pháp luật và đạo đức cho người thầy thuốc quân đội Nâng cao chất lượng giáo dục chính trị tư tưởng và ĐĐCM cho TTQĐ. Giáo dục, phổ biến pháp luật về y tế, quy chế chuyên môn, quy định y đức... phù hợp với từng nội dung, đối tượng ở các nhà trường, đơn vị quân y. Các nhà tr ườ ng, đơn vị quân y thườ ng xuyên giáo dục truyền th ống g ắn v ới định hướ ng giá trị xã hộ i quân sự cho ngườ i thầy thu ốc . Giáo dục, xây dựng ở người TTQĐ đức tính biết hy sinh vì người bệnh (thầy thuốc như mẹ hiền).