Tóm tắt Luận văn thạc sĩ Du lịch học: Nghiên cứu điều kiện phát triển du lịch homestay ở Sa Pa (tỉnh Lào Cai)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN LÊ THỊ HIỀN THANH NGHIÊN CỨU ĐIỀU KIỆN PHÁT TRIỂN DU LỊCH HOMESTAY Ở SA PA (LÀO CAI) Chuyên ngành: Du lịch học (Chương trình đào tạo thí điểm) LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LỊCH HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ ANH TUẤN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ngày nay, du lịch đã trở thành một nhu cầu không thể thiếu trong đời sống văn hóa - xã hội của con người. Khi cuộc sống hàng ngày với vật chất, tiện nghi đầy đủ đã trở nên quen thuộc với nhiều người thì nhu cầu khám phá những vùng đất mới, tiếp xúc với những nền văn hóa mới lại trở thành một xu hướng phổ biến. Việc nghiên cứu sâu, tìm hiểu kỹ về đối tượng tham quan là một sự lựa chọn mới đối với khách du lịch. Tham quan du lịch ngày nay không chỉ dừng lại ở sự chiêm ngưỡng, ngắm nhìn mà khách du lịch còn dày công tìm hiểu, khám phá để thỏa mãn nhu cầu hiểu biết của bản thân. Con người hòa mình vào môi trường thiên nhiên, môi trường văn hóa và cảm nhận một cách trực tiếp, chân thực và trọn vẹn những giá trị của tài nguyên du lịch tại nơi đến. Những nhu cầu trên đã thúc đẩy và tạo điều kiện cho loại hình du lịch homestay ra đời và phát triển. Du lịch homestay là một loại hình du lịch mà khách du lịch được “ba cùng”: cùng ăn - cùng ở - cùng sinh hoạt với gia đình người dân bản địa. Du lịch homestay phát triển dựa vào cộng đồng địa phương và gắn bó chặt chẽ với loại hình du lịch cộng đồng. Tổ chức bảo tồn thiên nhiên quốc tế IUCN (1998) khuyến cáo khách du lịch rằng: Thay vì tìm kiếm “thiên đường”, hãy phát hiện tính đa dạng bằng cách cố gắng biết một số lối sống khác qua các con mắt khác và Nếu bạn muốn tận hưởng kinh nghiệm đi du lịch như “một quê hương xa nơi quê hương” thì thực là điên rồ khi phung phí tiền bạc để đi du lịch. [7, tr.84] Khách du lịch khi tham gia du lịch homestay không còn là khách thể mà thực sự trở thành chủ thể của môi trường tự nhiên và văn hóa nơi đến. Cùng ăn - cùng ở - cùng sinh hoạt với người bản địa, nhập vai trở thành một người bản địa với cuộc sống sinh hoạt của một người bản địa. Loại hình du lịch này ngay từ khi ra đời đã phổ biến rộng rãi, thu hút một lượng đông đảo khách du lịch tham gia bởi du lịch homestay không chỉ đem lại cảm giác thú vị, độc đáo cho khách du lịch khi khám phá và hòa nhập vào một nền văn hóa mới mà còn mang tính nhân văn sâu sắc khi góp phần chia sẻ lợi ích từ du lịch với cộng đồng địa phương. Tại nhiều quốc gia và địa phương, khi du lịch đã trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn thì lợi ích chủ yếu thuộc về nhà cung ứng du lịch và chính quyền địa phương. Còn dân cư địa phương - một mắt xích không thể thiếu trong hoạt động du lịch, chủ nhân của tài nguyên du lịch nhân văn và cũng là người bảo vệ, gìn giữ tài nguyên du lịch tự nhiên lại hưởng lợi không nhiều từ hoạt động du lịch. Du lịch homestay với đặc trưng loại hình đã khắc phục được hạn chế đó, đặc biệt là với những gia đình tổ chức đón khách lưu trú. Việc chia sẻ này là sự tái phân chia lợi ích một cách hợp lý cho các bên tham gia, điều hòa mâu thuẫn giữa các nhóm quyền lợi, đảm bảo một sự công bằng trong phát triển. Những lợi ích thiết thực đó sẽ góp phần nâng cao ý thức bảo tồn của cộng đồng và nhờ đó tài nguyên du lịch của địa phương sẽ được bảo vệ từ chính những người dân địa phương. Trong quá trình phát triển chung của du lịch homestay trên thế giới, du lịch homestay ở Việt Nam tuy mới được quan tâm phát triển nhưng đã báo hiệu một triển vọng to lớn tại nhiều địa phương. Nhiều địa phương đã bước đầu tổ chức và tổ chức thành công loại hình du lịch này như Mai Châu, Ba Bể, Huế, Hội An, đồng bằng sông Cửu Long. Nhiều chương trình du lịch homestay được triển khai phổ biến ở các địa phương này và thu hút đông đảo khách du lịch tham gia. Trong số các địa phương phát triển du lịch homestay, Sa Pa (Lào Cai) hội đủ những điều kiện phát triển để du lịch homestay trở thành sản phẩm đặc trưng của địa phương. Sa Pa là một điểm du lịch nổi tiếng thuộc vùng núi Tây Bắc có lịch sử phát triển hơn 100 năm với khí hậu mát mẻ, trong lành; với đỉnh Phan Xi Păng được mệnh danh là “nóc nhà Đông Dương”; với khung cảnh thiên nhiên nguyên sơ, kỳ vĩ và đặc biệt vùng đất này là vùng đất đậm đà bản sắc văn hóa các dân tộc thiểu số với những bản làng đặc trưng, kiến trúc nhà ở độc đáo, trang phục sặc sỡ và phong tục tập quán hấp dẫn. Hơn nữa, con người nơi đây chăm chỉ, chất phác, hiền hậu và hiếu khách. Đó chính là những điều kiện quan trọng thúc đẩy du lịch homestay phát triển trên vùng đất này. Trong những năm gần đây, chính quyền và cơ quan quản lý du lịch tại địa phương đã đánh giá và xác định du lịch cộng đồng nói chung và du lịch homestay nói riêng là loại hình du lịch thế mạnh trong tương lai, có vai trò quan trọng trong việc đa dạng hóa sản phẩm du lịch, nâng cao hình ảnh của Sa Pa trên bản đồ du lịch quốc gia và quốc tế, góp phần chia sẻ lợi ích từ du lịch với cộng đồng địa phương nhằm đảm bảo sự công bằng về lợi ích giữa các bên tham gia hướng tới sự phát triển bền vững. Chính quyền và cộng đồng địa phương đã chú trọng đầu tư, học hỏi kinh nghiệm tổ chức quản lý và tranh thủ sự hỗ trợ của các tổ chức trong và ngoài nước để phát triển loại hình du lịch homestay tại nhiều bản làng của Sa Pa. Hiện tại chúng ta có thể khẳng định du lịch homestay đã bước đầu được tổ chức ở Sa Pa. Tuy nhiên, trong quá trình phát triển, chính quyền và cộng đồng địa phương đã gặp phải một số khó khăn nhất định. Thứ nhất, các điều kiện cho du lịch homestay dù đa dạng nhưng vẫn chưa được khai thác một cách đúng mức, thậm chí ở nhiều nơi du lịch homestay vẫn được thực hiện một cách manh mún, tự phát không những nảy sinh những hạn chế về hiệu quả kinh doanh mà còn tác động tiêu cực tới nguồn tài nguyên du lịch của địa phương. Thứ hai, tài nguyên phát triển du lịch homestay ở Sa Pa rất phong phú, đặc sắc nhưng những sản phẩm, dịch vụ vẫn sơ sài, nghèo nàn, chưa phát triển tương xứng với tiềm năng của một loại hình du lịch và đáp ứng tối thiểu các nhu cầu của khách du lịch, đặc biệt là khách du lịch quốc tế. Thứ ba, việc bảo tồn các điều kiện phát triển du lịch homestay như môi trường tự nhiên và đặc biệt là bản sắc văn hóa trong đó có lối sống, phong tục tập quán là việc cần làm và phải làm của tất cả các chủ thể tham gia nhưng hiện tại nhiệm vụ này vẫn chỉ dừng lại ở chủ trương, chính sách còn trên thực tế vẫn chưa được chú trọng triển khai bằng những hành động cụ thể. Nhiều nét văn hóa đã bị tác động, bị lu mờ, lai căng và thương mại hóa. Điều này không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển lâu dài của một loại hình du lịch mà còn ảnh hưởng đến tương lai bền vững của địa phương. Thứ tư, mặc dù du lịch homestay đã được địa phương đánh giá và xác định là sản phẩm du lịch thế mạnh của Sa Pa nhưng thông tin về du lịch homestay ở Sa Pa đến khách du lịch còn nghèo nàn và hoạt động quảng bá, xúc tiến cho du lịch homestay còn rời rạc, sơ sài, chưa đem lại hiệu quả tương xứng với tiềm năng phát triển của loại hình du lịch này. Tình hình thực tế đòi hỏi phải có những công trình nghiên cứu một cách tổng thể và khoa học về những điều kiện phát triển du lịch du lịch homestay ở Sa Pa nhằm đánh giá đúng mức để khai thác các điều kiện một cách tối ưu hướng tới sự phát triển bền vững, đem lại hiệu quả kinh tế, xã hội, văn hóa cho các chủ thể tham gia, đặc biệt là cộng đồng địa phương. Xuất phát từ những lý do thực tiễn trên đây, tác giả đã chọn đề tài “Nghiên cứu điều kiện phát triển du lịch homestay ở Sa Pa (Lào Cai)” cho luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Lịch sử nghiên cứu đề tài Dưới góc độ khoa học, nghiên cứu điều kiện phát triển du lịch homestay ở Sa Pa (Lào Cai) là một đề tài mới. Tuy nhiên, Việt Nam đã có một số công trình nghiên cứu những vấn đề về liên quan đến du lịch homestay và những vấn đề liên quan đến mối quan hệ giữa du lịch với cộng đồng dân tộc thiểu số tại Sa Pa. Thứ nhất là những công trình nghiên cứu về những vấn đề liên quan đến du lịch homestay: Tổng cục Du lịch Việt Nam đã có một đề tài khoa học cấp bộ nghiên cứu về du lịch homestay với nội dung chủ yếu là thu thập, tổng hợp một số kinh nghiệm phát triển loại hình du lịch homestay của một số quốc gia và khu vực trên thế giới, cả kinh nghiệm thành công và chưa thành công, trên cơ sở đó, lựa chọn những điểm phù hợp của mỗi nước để đề xuất, vận dụng vào điều kiện và hoàn cảnh thực tế của Việt Nam. Tác giả Võ Quế trong “Du lịch cộng đồng - lý thuyết và vận dụng” (năm 2006) đã phân tích, nghiên cứu lý thuyết phát triển du lịch dựa vào cộng đồng với khái niệm, mục tiêu, ý nghĩa, điều kiện, nguyên tắc và tiêu chí tham gia phát triển du lịch dựa vào cộng đồng. Từ đó, tác giả nghiên cứu về mô hình phát triển du lịch dựa vào cộng đồng của khu vực châu Á và một số khu sinh thái trong nước. “Du lịch bền vững” (năm 2001) của hai tác giả Nguyễn Đình Hòe và Vũ Văn Hiếu khi phân tích nguyên tắc của quan điểm phát triển bền vững đã nhận định: du lịch bền vững chỉ thực sự được thực thi khi và chỉ khi cộng đồng địa phương được tham gia vào