Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong hoạt động điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng

Chia sẻ: Ocxaodua999 Ocxaodua999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:26

Thêm vào BST

Báo xấu

26
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích tổng quát của luận văn là xây dựng luận cứ khoa học cho các giải pháp tang cường bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong hoạt động điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN BÌNH ĐỊNH BẢO ĐẢM QUYỀN BẤT KHẢ XÂM PHẠM VỀ THÂN THỂ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ - TỪ THỰC TIỄN QUẬN HỒNG BÀNG, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 8 38 01 02 TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH HÀ NỘI – NĂM 2019
Công trình được hoàn thành tại: HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA Người hướng dẫn khoa học: GS.TSKH. Đào Trí Úc Phản biện 1: PGS.TS. Vũ Trọng Hách, Học viện Hành chính Quốc gia Phản biện 2: PGS.TS. Tường Duy Kiên, Học viện Chính trị Quốc gia HCM Luận văn được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận văn, Học viện Hành chính Quốc gia Địa điểm: Phòng họp 204, Nhà D - Hội trường bảo vệ luận văn thạc sĩ, Học viện Hành chính Quốc gia Số: 77 - Đường Nguyễn Chí Thanh- Quận Đống Đa – TP Hà Nội Thời gian: vào hồi 08 giờ ngày 10 tháng 12 năm 2019 Có thể tìm hiểu luận văn tại Thư viện Học viện Hành chính Quốc gia hoặc trên trang Web của Khoa Sau đại học, Học viện Hành chính Quốc gia
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Quyền con người là những giá trị cao quý, kết tinh từ nền văn hóa của tất cả các dân tộc trên thế giới, là tiếng nói chung của toàn nhân loại với mục đích bảo vệ nhân phẩm và hạnh phúc của con người. Quyền con người mang tính phổ quát, thuộc về bản chất, gắn liền với các hoạt động xã hội, các mối quan hệ xã hội và các phương thức sống của cá nhân. Quyền con người là biểu hiện của các tiêu chí tác động qua lại, củng cố các mối liên hệ, phối hợp hành động và hoạt động giữa con người và con người, ngăn ngừa các mâu thuẫn đối đầu và xung đột giữa họ trên cơ sở kết hợp tự do cá nhân với tự do của những người khác, với hoạt động bình thường của nhà nước và xã hội. Những quyền như quyền được sống, quyền được tôn trọng danh dự, nhân phẩm, được bất khả xâm phạm về thân thể, được tự do ngôn luận, tự do chính kiến, tự do tín ngưỡng, được tham gia vào các quá trình chính trị là những điều kiện cần thiết để con người tổ chức đời sống trong xã hội văn minh và cần phải được Nhà nước thừa nhận và bảo vệ một cách vô điều kiện. Quyền bất khả xâm phạm về thân thể là một trong các quyền cơ bản của con người, được ghi nhận tại Tuyên ngôn nhân quyền của Liên Hợp Quốc năm 1948 (Universal Declaration of Human Rights - UDHR), Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị 1966 (International Covenant on Civil and Political Rights - ICCPR) và được Việt Nam cam kết thực hiện thông qua sự kiện gia nhập Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị ngày 24/9/1982. Hiến pháp năm 2013 đã quy định theo hướng: Quyền bất khả xâm phạm về thân thể là quyền tự nhiên, quyền bẩm sinh của con người; đồng thời quy định rõ nội hàm và các yêu cầu của quyền này. Việc Hiến định rõ ràng, cụ thể nguyên tắc này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, nhằm ngăn chặn mọi hành vi tùy tiện xâm phạm về thân thể, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm con người, có cơ chế để bảo vệ tốt hơn quyền con người nhất là trong hoạt động điều 1
tra các vụ án hình sự. Hoạt động điều tra là quá trình tố tụng hình sự nhằm xác định sự thật của vụ án một cách khách quan, toàn diện và đầy đủ. Hoạt động điều tra các vụ án hình sự giúp tăng cường pháp chế, bảo vệ các quyền và tự do của công dân, cùng với các hoạt động tố tụng hình sự khác góp phần có hiệu quả vào cuộc đấu tranh phòng và chống tội phạm trong toàn xã hội. Bảo vệ quyền con người nói chung và quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong hoạt động điều tra các vụ án hình sự là một bộ phận của bảo đảm quyền con người nói chung được ghi nhận trong các đạo luật của hệ thống pháp luật Việt Nam. Bảo vệ quyền con người là Nhà nước bằng sức mạnh và ý chí của mình để các quyền con người không bị xâm phạm và được thực thi trong đời sống chính trị, dân sự, kinh tế - xã hội. Để bảo đảm bất khả xâm phạm về thân thể trong hoạt động điều tra các vụ án hình sự đã đặt ra nhiều vấn đề lý luận, pháp lý cần phải được giải đáp thấu đáo, có căn cứ khoa học và thực tiễn. Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài “Bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong hoạt động điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng” là yêu cầu khách quan và tất yếu, cấp thiết cả về lý luận, pháp lý và thực tiễn. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Trong khoa học pháp lý nước ta, vấn đề bảo đảm quyền con người nói chung, quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình sự nói riêng được nhiều tác giả nghiên cứu trong các công trình với các góc độ khác nhau, chẳng hạn: Từ góc độ nghiên cứu về bảo đảm quyền con người nói chung trong NNPQ có các công trình của các tác giả sau: Tường Duy Kiên "Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam với việc bảo đảm quyền con người", Nhà xuất bản Nghề luật năm [18]; GS.TS. Trần Ngọc Đường với "Quyền con người, quyền công dân trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam", Nhà xuất bản Chính trị quốc gia 2
[13]… Các công trình này đã phân tích yêu cầu của nhà nước pháp quyền trong bảo đảm quyền con người, đánh giá thực trạng và chỉ ra những ưu điểm cũng như hạn chế cần khắc phục. Từ góc độ khoa học luật chuyên ngành, cũng đã có nhiều công trình về bảo vệ quyền con người trong lĩnh vực tư pháp hoặc tư pháp hình sự được công bố như: Sách chuyên khảo “Quyền con người” [39]và “Cơ chế bảo đảm và bảo vệ quyền con người” [38] do GS.TS. Võ Khánh Vinh chủ biên, NXB khoa học xã hội; "Luật tố tụng hình sự Việt Nam với việc bảo vệ quyền con người" đề tài nghiên cứu khoa học của Nguyễn Ngọc Chí - Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội [6]; "Bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự Việt Nam" của Nguyễn Quang Hiền, Luận án tiến sĩ Luật học [15]; "Những vấn đề lý luận về bảo vệ quyền con người bằng pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam" do Lê Cảm, Nguyễn Ngọc Chí, Trịnh Quốc Toản đồng chủ biên, Đề tài khoa học cấp Đại học Quốc gia Hà Nội [5]; "Bảo đảm quyền con người trong hoạt động tư pháp ở Việt Nam hiện nay", của Nguyễn Huy Hoàng, Luận án tiến sĩ Luật học [16]; “Bảo đảm quyền con người trong hoạt động xét xử vụ án hình sự” của Ngô Thị Thanh, Luận văn thạc sĩ Luật học Khoa Luật - Đại học quốc gia Hà Nội [33]; “Bảo đảm quyền con người của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo trong tố tụng hình sự Việt Nam”, Luận án Tiến sĩ Luật học của Lại Văn Trình, Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh [35]... Trong các công trình này, các tác giả nghiên cứu việc bảo vệ quyền con người trong hoạt động tư pháp nói chung, kể cả hình sự, tố tụng hình sự và dân sự. Phạm vi nghiên cứu chủ yếu xuất phát từ phân tích quyền và nghĩa vụ tố tụng của người tham gia tố tụng mà chưa đi sâu nghiên cứu các chế định liên quan khác nhau như các nguyên tắc tố tụng hình sự, các thủ tục tố tụng hình sự, các biện pháp cưỡng chế tố tụng liên quan đến quyền con người của người bị tạm giữ, tạm giam. Qua khảo cứu các công trình trên đây cho thấy, các công trình khoa học, các bài báo, luận văn, luận án, sách chuyên khảo trong chừng mực nhất định đã góp phần làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận và thực tiễn quan trọng về bảo đảm quyền con người 3
trong tố tụng hình sự. Tuy vậy, cho đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện, chuyên biệt về bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình sự dưới góc độ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích tổng quát của luận văn là xây dựng luận cứ khoa học cho các giải pháp tang cường bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích nghiên cứu trên, luận văn đặt ra các nhiệm vụ nghiên cứu sau: - Làm rõ cơ sở lý luận về bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra các vụ án hình sự thông qua việc nêu và phân tích khái niệm, nội dung, các yếu tố ảnh hưởng cũng như điều kiện bảo đảm thực hiện. - Phân tích, đánh giá thực trạng quy định pháp luật về bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra các vụ án hình sự theo quy định hiện hành và thực tiễn thực hiện tại quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng. - Đề xuất các giải pháp nhằm tang cường bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình sự trong thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Những vấn đề lý luận và pháp lý liên quan đến bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự. 4.2. Phạm vi nghiên cứu 4
- Về nội dung: Các quy định về bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể theo Hiến pháp năm 2013 và các văn bản pháp luật liên quan trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự. - Về không gian: Các số liệu minh chứng liên quan đến đề tài được tập hợp theo báo cáo của Công an quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng. - Về thời gian: Từ năm 2015 đến tháng 6 năm 2019. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn Lấy lý luận của chủ nghĩa Mác – Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh cũng như quan điểm của Đảng và pháp luật của Nhà nước Việt Nam về bảo đảm quyền con người nói chung và bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự nói riêng. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể được sử dụng là phân tích, tổng hợp, lịch sử, so sánh, thống kê... 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Kết quả nghiên cứu đề tài có những đóng góp về mặt lý luận và thực tiễn sau: Về lý luận, những kết quả nghiên cứu của luận văn sẽ là những bổ sung quan trọng cho khoa học Luật Hiến pháp và Luật Hành chính; góp phần hoàn thiện hệ thống lý luận về quyền con người và bảo đảm quyền bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự. Về thực tiễn, những kết quả nghiên cứu của đề tài luận văn có thể giúp các nhà quản lý trong tham mưu, đề xuất hoàn thiện chính sách, pháp luật về bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung chính của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về bảo đảm quyền bất khả xâm phạm thân 5
thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự. Chương 2: Điều chỉnh pháp luật về bảo đảm quyền bất khả xâm phạm thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự và thực trạng thực hiện tại quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng. Chương 3: Quan điểm và giải pháp tăng cường bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự từ thực tiễn tại quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng. . 6
Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN BẤT KHẢ XÂM PHẠM VỀ THÂN THỂ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ 1.1. Quan niệm về quyền bất khả xâm phạm thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự 1.1.1. Khái niệm giai đoạn điều tra vụ án hình sự Điều tra là hoạt động có mục đích khám phá sự thật khách quan phục vụ nhu cầu của con người. Trong lĩnh vực phòng, chống tội phạm, điều tra là hoạt động khám phá, phát hiện tội phạm. Hoạt động điều tra được nhìn nhận và quy định khác nhau ở các quốc gia phụ thuộc vào quan điểm chính trị, chính sách hình sự, trình độ và cách thức tổ chức bộ máy phòng, chống tội phạm ở từng nước. Nhiệm vụ của giai đoạn điều tra là xác định tội phạm và người thực hiện tội phạm; xác định thiệt hại do tội phạm gây ra; xác định nguyên nhân và điều kiện phạm tội, yêu cầu cơ quan, tổ chức hữu quan áp dụng biện pháp khắc phục và ngăn ngừa. 1.1.2. Khái niệm quyền bất khả xâm phạm thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự Quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình sự là quyền được pháp luật bảo hộ về tự do thân thể, không bị tra tấn, bạo lực, truy bức, nhục hình hay bất kỳ hình thức đối xử nào khác xâm phạm trái pháp luật thân thể của người bị điều tra trong quá trình cơ quan có thẩm quyền tiến hành hoạt động điều tra các vụ án hình sự. 1.1.3. Đặc điểm quyền bất khả xâm phạm thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự Thứ nhất, quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình sự là quyền tự nhiên của con người. Thứ hai, quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình sự có thể bị hạn chế trong một số trường hợp theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự. 7
Thứ ba, quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình sự xác định trách nhiệm của cơ quan, người tiến hành điều tra trong việc tôn trọng các quyền, nghĩa vụ cơ bản của con người. 1.2. Quan niệm về bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự 1.2.1. Khái niệm và đặc điểm bảo đảm quyền quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự 1.2.1.1. Khái niệm bảo đảm quyền quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự Bảo đảm quyền con người, quyền công dân là việc Nhà nước chính thức ghi nhận các quyền đó bằng pháp luật đồng thời, các chủ thể (cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội, cá nhân) thực hiện các nghĩa vụ, trách nhiệm của mình, tạo điều kiện cho chủ thể quyền tiếp cận, hưởng thụ được các quyền đó trên thực tế. Bảo đảm quyền quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự là những biện pháp, cách thức mà cơ quan/ người tiến hành điều tra vụ án hình sự phải thực hiện để đối tượng điều tra được tiếp cận, hưởng thụ được các quyền của họ theo quy định của pháp luật. 1.2.1.2. Đặc điểm bảo đảm quyền quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự Bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự mang tính chất đặc thù xuất phát từ những đặc điểm của tố tụng hình sự là một lĩnh vực hoạt động thực hiện quyền lực nhà nước mà ở đó, việc hạn chế các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân là không thể tránh khỏi, đồng thời các quyền và lợi ích đó có thể bị xâm phạm một cách nghiêm trọng bởi những người đại diện cho công quyền. Tính chất đặc thù của hoạt động này được thể hiện qua các đặc điểm sau đây: Thứ nhất, bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự là một trong những hợp phần có tính chất đặc thù của bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự. 8
Thứ hai, bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự cùng với các nguyên tắc cơ bản khác của tố tụng hình sự Thứ ba, bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự có vai trò quan trọng trong việc biến những nỗ lực, những ý tưởng tiến bộ của nhân loại trong các quy định pháp luật trở thành hiện thực trong thực tiễn giải quyết vụ án hình sự. Thứ tư, trách nhiệm của Nhà nước trong việc bảo vệ quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự. 1.2.2. Vai trò của bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự Thứ nhất, góp phần bảo đảm quyền con người Thứ hai, góp phần xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Thứ ba, góp phần bảo vệ công lý và văn minh nhân loại Tóm lại, quyền người bị cáo buộc phạm tội trong giai đoạn điều tra nói riêng, quyền con người nói chung là sự phát triển tất yếu của xã hội văn minh. 1.2.3. Nội dung bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự Quyền bất khả xâm phạm về thân thể đã được nêu ra trong Tuyên ngôn độc lập Hoa Kỳ (1776), Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền Pháp (1789), Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền của Liên hợp quốc và Tuyên ngôn độc lập 2/9/1945 của Việt Nam. Bất khả xâm phạm về thân thể là quyền cơ bản của công dân được quy định trong Hiến pháp và các văn bản pháp luật khác của nước ta. Xuất phát từ tầm quan trọng của việc bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể, Điều 20 Hiến pháp năm 2013 quy định: Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về thân thể, được pháp luật bảo hộ về sức khỏe, danh dự và nhân phẩm; không bị tra tấn, bạo lực, truy bức, nhục hình hay bất kỳ hình thức đối xử nào khác xâm phạm thân thể, sức khỏe, xúc phạm danh dự, nhân phẩm. 9
Căn cứ vào các quy định của pháp luật nêu trên có thể thấy, nội dung bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra các vụ án hình sự bao gồm: Thứ nhất, bảo đảm quyền không bị bắt giam tùy tiện Thứ hai, bảo đảm quyền không bị tra tấn, đối xử hoặc trừng phạt tàn bạo, vô nhân đạo hoặc hạ nhục Thứ ba, người bị bắt, tạm giữ, tạm giam trái pháp uật c quyền được b i thường thiệt hại về vật chất, tinh thần và phục h i danh dự; Người vi phạm pháp uật trong việc bắt, giam, giữ, xâm phạm quyền bất khả xâm phạm về thân thể, gây thiệt hại cho người khác phải bị xử ý theo pháp uật. 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng và các điều kiện bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự 1.3.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự Thứ nhất, yếu tố chính trị Chính trị là một thành tố hết sức quan trọng của kiến trúc thượng tầng xã hội. Về mặt bản chất, chính trị là hoạt động liên quan đến quyền lợi giai cấp, đến chính quyền nhà nước. Vấn đề cơ bản nhất trong chính trị là chính quyền, là thực hiện quyền lực nhà nước. Chính vì thế, yếu tố chính trị có ảnh hưởng mạnh mẽ quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong hoạt động điều tra các vụ án hình sự. Nó tác động trực tiếp và mạnh mẽ đến xã hội trên nhiều phương diện. Thuận lợi lớn nhất của tình hình chính trị nước ta hiện nay là sự ổn định chính trị - xã hội. Báo cáo chính trị tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng khẳng định: “…chính trị - xã hội ổn định; quốc phòng, an ninh được tăng cường… Công tác xây dựng Đảng, xây dựng Nhà nước pháp quyền và cả hệ thống chính trị được đẩy mạnh. Sức mạnh về mọi mặt của đất nước được nâng lên” Thứ hai, yếu tố kinh tế 10
Đứng trên lập trường chủ nghĩa duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mac – Lê nin, trong mối quan hệ giữa kinh tế và pháp luật thì điều kiện kinh tế, các quan hệ kinh tế quyết định trực tiếp sự ra đời của pháp luật, đồng thời quyết định toàn bộ nội dung, hình thức, cơ cấu và sự phát triển của nó. Thứ ba, năng ực ập pháp, ập quy của các chủ thể xây dựng, ban hành pháp uật về quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong hoạt động điều tra các vụ án hình sự Hoạt động xây dựng và ban hành các văn bản quy phạm pháp luật nói chung và các văn bản quy phạm liên quan đến quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong hoạt động điều tra các vụ án hình sự ở nước ta trong thời gian qua vẫn còn có những hạn chế nhất định, nhiều văn bản chồng chéo nhau, có nội dung trùng lặp, thiếu đồng bộ, thậm chí mâu thuẫn nhau làm cho hiệu quả điều chỉnh của pháp luật bị hạn chế rất nhiều. 1.3.2. Các điều kiện bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự Một à, chất ượng của hệ thống pháp uật Hai à, chất ượng đội ngũ cán bộ àm công tác điều tra và tổ chức, hoạt động của cơ quan điều tra Ba là, cơ chế giám sát trong hoạt động điều tra các vụ án hình sự Bốn à, cơ sở vật chất, kỹ thuật phục vụ hoạt động điều tra vụ án hình sự 11
Tiểu kết chương 1 Bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể là một trong những nền tảng để tôn trọng phẩm giá con người cùng với các giá trị khác, được pháp luật quốc tế và pháp luật của các quốc gia công nhận và bảo vệ, đặc biệt trong bối cảnh của sự phát triển và hội nhập quốc tế và xây dựng nhà nước pháp quyền hiện nay, quyền bất khả xâm phạm về thân thể cần được nhìn nhận một cách nghiêm túc và được dành nhiều sự quan tâm hơn nữa. Trên cơ sở nghiên cứu và phân tích, tại chương này, Luận văn đã nêu ra khái niệm cũng như đặc điểm, nội dung cũng như các yếu tố ảnh hưởng và các điều kiện để bảo đảm quyền này được thực hiện trên thực tế. 12
Chương 2 ĐIỀU CHỈNH PHÁP LUẬT VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN BẤT KHẢ XÂM PHẠM VỀ THÂN THỂ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN TẠI QUẬN HỒNG BÀNG, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG 2.1. Điều chỉnh pháp luật về bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự 2.1.1. Quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình sự trước khi ban hành Hiến pháp năm 2013 Quyền con người, quyền công dân là một trong những nội dung cơ bản, quan trọng nhất trong Hiến pháp của các nhà nước hiện đại, bởi nhân quyền vừa là động lực, vừa là mục tiêu của Hiến pháp, cho dù Hiến pháp được xây dựng dưới các thể chế chính trị khác nhau. Ở Việt Nam, những tư tưởng cơ bản về quyền con người nói chung và quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong hoạt động điều tra được ghi nhận từ rất sớm trong lịch sử lập hiến, lập pháp của nước ta. 2.1.2. Quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình sự theo Hiến pháp năm 2013 và các văn bản pháp luật hiện hành 2.1.2.1. Quyền bất khả xâm phạm về thân thể theo Hiến pháp năm 2013 So với các bản hiến pháp trước đây, Hiến pháp năm 2013 có rất nhiều điểm mới, trong đó chế định về quyền con người, quyền công dân chứa đựng nhiều điểm mới nhất, đặc biệt là những quy định về quyền bất khả xâm phạm về thân thể. “Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị giới hạn theo quy định của luật trong trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng”. 13
2.2.2.2. Quy định về quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình sự theo các văn bản pháp uật hiện hành Thứ nhất, quy định về cấm tra tấn, bức cung, dùng nhục hình đối với bị can trong quá trình điều tra vụ án hình sự. Thứ hai, quy định về các biện pháp ngăn chặn trong hoạt động điều tra các vụ án hình sự. - Về biện pháp bắt người. - Về biện pháp tạm giữ - Về biện pháp tạm giam Thứ ba, quy định về bồi thường thiệt hại cho người bị oan, sai trong tố tụng hình sự. Như vậy, qua các thời kỳ, pháp luật Việt Nam đều chú trọng và đề cao quyền con người nói chung và quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong hoạt động điều tra các vụ án hình sự nói riêng. 2.2. Thực trạng bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự tại quận hồng bàng, thành phố hải phòng 2.2.1. Bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể đối với người bị bắt, tạm giữ tại quận Hồng Bàng Tình hình bắt, tạm giữ tại quận Hồng Bàng từ năm 2015 đến tháng 6 năm 2019 luôn có sự biến động, lúc tăng, lúc giảm. Tuy nhiên, nhìn chung việc bắt, tạm giữ đều đảm bảo đúng quy định của pháp luật, không có trường hợp oan sai hay lạm dụng bắt khẩn cấp sau đó phải trả tự do vì không có hành vi phạm tội. Tỷ lệ bắt, tạm giữ chuyển xử lý hình sự đạt tỷ lệ 100%; Không có trường hợp nào quá hạn tạm giữ. Việc khởi tố vụ án, khởi tố bị can có căn cứ; các thời hạn tố tụng nhìn chung được bảo đảm, ít bị vi phạm; kết thúc điều tra đề nghị truy tố tuyệt đại đa số các trường hợp là có cơ sở. 2.2.2. Bảo đảm quyền không bị tra tấn, đối xử hoặc trừng phạt tàn bạo, vô nhân đạo hoặc hạ nhục trong giai đoạn điều tra 14
Hhàng năm, Công an thành phố Hải Phòng đều có kế hoạch thanh tra, kiểm tra việc chấp hành pháp luật trong hoạt động điều tra, qua đó đã kịp thời phát hiện những sơ hở, thiếu sót, sai phạm xảy ra tại Cơ quan điều tra các cấp để kịp thời chấn chỉnh, khắc phục những thiếu sót, xử lý cơ quan điều tra, cán bộ trong công tác bắt, giam giữ, điều tra, xử lý tội phạm để xảy ra sai phạm, thiếu sót. Trong thời gian qua trên địa bàn quận Hồng Bàng không có trường hợp nào bị đánh đập, bức cung nhục hình dẫn đến tình trạng oan sai mà các cơ quan tiến hành tố tụng gây nên. Tại Nhà tạm giữ đã tổ chức lắp đặt hệ thống máy quay, máy ghi âm trong các phòng hỏi cung để ngăn chặn tình trạng bức cung nhục hình. 2.3. Đánh giá thực trạng bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự tại quận hồng bàng 2.3.1. Ưu điểm Quyền con người trong lĩnh vực tố tụng hình sự được ghi nhận và bảo vệ trên cơ sở cân nhắc rằng hoạt động tố tụng hình sự gắn liền với vi phạm pháp luật nghiêm trọng nhất là tội phạm và chức năng của Nhà nước là phát hiện nhanh chóng, kịp thời và xử lý công minh người phạm tội; nhưng đồng thời hoạt động tố tụng hình sự cũng liên quan rất nhiều tới các quyền con người - nơi mà pháp luật cho phép trong những trường hợp nhất định các biện pháp cưỡng chế tố tụng nói chung, biện pháp hạn chế quyền bất khả xâm phạm về thân thể có thể được áp dụng nhằm đạt được mục đích phát hiện nhanh chóng, xử lý công minh tội phạm và người phạm tội. Hơn ở đâu hết, quyền con người dễ bị xâm phạm nhất trong tố tụng hình sự và hậu quả của sự xâm phạm đó thường là rất nghiêm trọng cả về vật chất, thể chất và tinh thần. 2.3.2. Hạn chế Bên cạnh những ưu điểm là chủ yếu thì qua kiểm sát hoạt động bắt, tạm giữ cho thấy vẫn còn số rất ít tình trạng chưa tuân thủ các quy định của pháp luật như: Thủ tục hồ sơ đối với người bị bắt, tạm giữ chưa đảm bảo theo quy định như thiếu biên bản bắt, tính thời hạn tạm giữ ghi trong quyết định tạm giữ, tạm giam không đúng quy định; chưa kịp thời gửi quyết định tạm giữ đến cơ quan quản lý giam giữ; 15
2.2.3. Nguyên nhân của ưu điểm và hạn chế 2.2.3.1. Nguyên nhân của ưu điểm Thứ nhất, trong xu thế hội nhập và phát triển hiện nay vấn đề quyền con người nói chung, quyền bất khả xâm phạm về thân thể nói riêng luôn là vấn đề được cộng đồng quốc tế quan tâm Thứ hai, với tư cách là thành viên của các công ước quốc tế về quyền con người, trong đó có Công ước về chống tra tấn, Việt Nam có trách nhiệm phải nỗ lực thực hiện các cam kết quốc tế về tôn trọng và đảm bảo các quyền con người trong hoạt động điều tra vụ án hình sự. Thứ ba, hệ thống chính sách, pháp luật về quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự ngày càng được hoàn thiện. Thứ tư, trách nhiệm của Nhà nước trong việc bảo vệ quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình sự ngày càng được nâng cao. 2.2.3.2. Nguyên nhân của hạn chế Một là, trong điều kiện nền xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, hoạt động tội phạm có nhiều biến động và diễn biến phức tạp khiến cho công tác điều tra khám phá gặp nhiều khó khăn. Hai là, mặc dù các quy định pháp luật liên quan đến quyền bất khả xâm phạm về thân thể nói chung, trong điều tra vụ án hình sự nói riêng đã được ghi nhận một cách cụ thể, rõ ràng. Ba là, trong quá trình thực hiện các quy định về bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong hoạt động điều tra các vụ án hình sự còn tồn tại, hạn chế trong nội bộ các cơ quan tiến hành tố tụng Bốn à, về nhận thức của cán bộ tham gia hoạt động điều tra các vụ án hình sự còn hạn chế. 16
Tiểu kết Chương 2 Trên cơ sở các vấn đề lý luận về bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự đã trình bày ở Chương 1, Chương 2 của luận văn đã hệ thống hóa quy định của pháp luật Việt Nam về quyền bất khả xâm phạm về thân thể cũng như thực tiễn bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể của Công an quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng. Kết quả nghiên cứu cho thấy, bên cạnh các kết quả đã đạt được là chủ yếu thì vẫn còn những hạn chế cần khắc phục nhằm bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự thời gian tới. Điều này xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó có hệ thống pháp luật về tố tụng, về bảo vệ quyền cho người bị bắt, tạm giữ còn chưa hoàn thiện; trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng của các chủ thể tham gia hoạt động còn những hạn chế nhất định, chưa đáp ứng được yêu cầu công việc, đặc biệt đối với những vụ án phức tạp. 17
Chương 3 TĂNG CƯỜNG BẢO ĐẢM QUYỀN BẤT KHẢ XÂM PHẠM THÂN THỂ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VỤ ÁN HÌNH SỰ TỪ THỰC TIỄN QUẬN HỒNG BÀNG, THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG 3.1. Quan điểm tăng cường bảo đảm quyền bất khả xâm phạm thân thể trong giai đoạn điều tra vụ án hình sự 3.1.1. Tăng cường bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình sự phải gắn với việc thực hiện mục tiêu xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân Trong Nhà nước pháp quyền, các quyền con người được pháp luật bảo đảm thực hiện và được bảo vệ không bị xâm phạm. Ghi nhận và tổ chức bảo đảm quyền con người trên thực tế là thể hiện của một nhà nước nhân bản, tiến bộ, dân chủ, văn minh. Các quyền con người được bảo đảm thực hiện trong việc ghi nhận về pháp lý, trong hoạt động thi hành pháp luật và xử lý vi phạm pháp luật của Nhà nước. Bảo đảm thực hiện quyền con người không chỉ là nội dung, bản chất mà còn trở thành mục tiêu cao nhất trong xây dựng Nhà nước pháp quyền ở các quốc gia. Bảo đảm quyền con người nói chung, quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình sự nói riêng chính là một trong các các yếu tố hợp thành nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. Đồng thời, trong xu thế dân chủ hóa, hội nhập ngày càng sâu, rộng đòi hỏi quyền con người và các quyền tự do cơ bản của công dân phải được tôn trọng và tăng cường, trong đó có quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình sự. 3.1.2. Tăng cường bảo đảm quyền bất khả xâm phạm về thân thể trong điều tra vụ án hình sự phải gắn với công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm và cải cách tư pháp Hoạt động điều tra các vụ án hình sự có vai trò quan trọng trong công cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm để bảo đảm xây dựng một nhà nước dân chủ, văn minh, 18