Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến Pháp và Luật Hành Chính: Thực hiện pháp luật về Bảo hiểm xã hội bắt buộc – Từ thực tiễn huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình

Chia sẻ: Vica999 Vica999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:28

Thêm vào BST

Báo xấu

26
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn là nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn thực hiện các quy định của pháp luật về Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình, luận văn đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện việc thực hiện pháp luật về BHXH bắt buộc đối với Bảo hiểm xã hội huyện Bố Trạch.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến Pháp và Luật Hành Chính: Thực hiện pháp luật về Bảo hiểm xã hội bắt buộc – Từ thực tiễn huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN NHƯ QUỲNH THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC - TỪ THỰC TIỄN HUYỆN BỐ TRẠCH, TỈNH QUẢNG BÌNH Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 60 38 01 02 TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH THỪA THIÊN HUẾ- NĂM 2018
Công trình được hoàn thành tại: HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN THỊ THU HÀ Phản biện 1 : …………………………………………….. Phản biện 2 : …………………………………………….. Luận văn được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận văn thạc sĩ, Học viện Hành Chính Quốc gia Địa điểm : Phòng họp............, nhà............ – Hội trường bảo vệ luận văn thạc sĩ Học viện Hành chính Quốc gia Số : 201 –Đường Phan Bội Châu – Thành phố Huế Thời gian : vào hồi giờ tháng năm 2018 Có thể tìm hiểu luận văn tại Thư viện Học viện Hành chính Quốc gia hoặc trên trang Web Khoa Sau đại học, Học viện Hành chính Quốc gia
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Là chính sách xã hội quan trọng bậc nhất, an sinh xã hội là tiêu chí của tiến bộ, bình đẳng và công bằng xã hội, một trong những nhân tố cơ bản thể hiện sự văn minh và phát triển của quốc gia. Đối với Việt Nam, từ nhiều năm qua, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm xây dựng và tổ chức thực hiện các chính sách an sinh xã hội hướng về con người, coi đây vừa là mục tiêu, vừa là động lực phát triển, thể hiện bản chất tốt đẹp của chế độ, hướng tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, an sinh xã hội ngày càng được coi trọng, trở thành một trong những nhân tố hàng đầu bảo đảm phát triển bền vững đất nước, góp phần bảo vệ vững chắc Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Ngành Bảo hiểm xã hội Việt Nam được chính thức thành lập từ năm 1995, đến nay đã hơn 20 năm, vinh dự được Đảng và Nhà nước giao trọng trách tổ chức thực hiện những chính sách trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội. Cùng với đó, các quy định về Bảo hiểm xã hội thường xuyên được quan tâm và thay đổi, bổ sung theo hướng ngày càng hoàn thiện hơn để phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội của từng thời kỳ, vừa đảm bảo giữ gìn truyền thống đạo lý, bản sắc văn hóa dân tộc và tiếp thu tinh hoa, văn hóa nhân loại, vừa mang tính hiện đại, vừa thể hiện tính ưu việt của chế độ xã hội chủ nghĩa. Ngày 02/11/2012, Bộ Chính trị, Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XI đã ban hành Nghị quyết 21 – NQ/TW về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác BHXH, BHYT giai đoạn 2012-2020. Nghị quyết tiếp tục khẳng định “BHXH và BHYT là hai 1
chính sách xã hội quan trọng, là trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội, góp phần thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, đảm bảo ổn định chính trị - xã hội và phát triển kinh tế - xã hội. Mở rộng và hoàn thiện các chế độ, chính sách BHXH, BHYT có bước đi, lộ trình phù hợp với phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Thực hiện tốt các chế độ, chính sách BHXH, BHYT là trách nhiệm của các cấp ủy Đảng, chính quyền, đoàn thể, tổ chức xã hội, doanh nghiệp và của mỗi người dân” Từ quan điểm định hướng đó, tại kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XIII, Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi được thông qua sáng ngày 20/11/2014, có hiệu lực từ 01/01/2016, trong đó có nhiều quy định được sửa đổi, bổ sung từ Luật BHXH 2006 phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của đất nước. Qua 02 năm thực hiện, nhìn chung, các quy định về BHXH ngày càng phát huy tích cực trong việc đảm bảo an sinh xã hội cho người lao động và gia đình của họ, tuy nhiên vẫn còn một số bất cập. Tỷ lệ người người tham gia BHXH bắt buộc còn chưa đồng đều, người lao động thuộc khu vực phi chính thức chiếm tỷ lệ không đáng kể, điều này xuất phát từ việc đảm bảo công bằng trong hưởng thụ chính sách giữa khu vực lao động chính thức và phi chính thức, đặc biệt là đối tượng lao động nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp; tình trạng nợ đọng, chậm đóng, trốn đóng BHXH vẫn xảy ra khá phổ biến, chủ yếu ở các doanh nghiệp ngoài quốc doanh và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài...Nhìn chung, đối chiếu với tinh thần của Hiến pháp mới, thực hiện vai trò là trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội, Bảo hiểm xã hội còn bộc lộ khá nhiều hạn chế, vướng mắc cần phải tiếp thu nghiên cứu, tìm hiểu để hoàn thiện. Xuất phát từ yêu cầu trên, với kinh nghiệm thực tiễn công tác tại Bảo hiểm xã hội huyện Bố Trạch tôi quyết định chọn đề tài nghiên cứu: 2
“Thực hiện pháp luật về Bảo hiểm xã hội bắt buộc – Từ thực tiễn huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình” làm luận văn. 3
2. Tình hình nghiên cứu luận văn Cùng với quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, đòi hỏi cần phải đổi mới và hoàn thiện hệ thống BHXH, trong thời gian qua, những nhà làm luật, giới khoa học pháp lý đều hướng sự quan tâm, nghiên cứu vấn đề triển khai thực hiện các quy định trong Luật BHXH. Ở phạm vị và mức độ khác nhau đã có một số công trình nghiên cứu, bài viết đề cập đến pháp luật BHXH nói chung và BHXH bắt buộc nói riêng. Các tài liệu nghiên cứu về ngành BHXH tại Việt Nam như: “Thực trạng và định hướng hoàn thiện tác nghiệp chi trả các chế độ bảo hiểm xã hội hiện nay”, đề tài cấp Bộ, chủ nhiệm đề tài TS. Dương Xuân Triệu. Đề tài tập trung vào thực tiễn các hoạt động chi trả chế độ BHXH như hưu trí, tử tuất, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp..., những vấn đề bất cập trong việc chi trả chế độ cũng như các giải pháp nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật về quản lý chi trả chế độ BHXH. Bên cạnh đó là một số luận án Tiến sỹ, luận văn Thạc sỹ của những người nghiên cứu khoa học pháp lý như: “Hoàn thiện quản lý quỹ bảo hiểm xã hội ở Việt Nam”, luận án tiến sĩ kinh tế, TS. Đỗ Văn Sinh. Luận án đã hệ thống hóa một số vấn đề lý luận và thực tiễn về BHXH và quản lý quỹ BHXH. Bên cạnh đó là những thực trạng quản lý quỹ BHXH bắt buộc ở Việt Nam, tập trung chủ yếu và công tác quản lý thu và chi quỹ BHXH bắt buộc để thực hiện các chế độ BHXH đối với người lao động. Đồng thời đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về BHXH nói chung và quản lý Quỹ BHXH nói riêng; Bài viết đăng trên tạp chí như “Chế độ tai nạn lao động ở Việt Nam – Những khó khăn, vướng mắc”, Tạp chí Bảo hiểm xã hội, Kỳ 01, Tháng 6/2012, TS Bùi Thị Lâm Hà đi sâu vào phân tích những vấn đề thực tiễn liên quan đến chế độ tai nạn lao động, những khó khăn, chồng 4
chéo hay các kẽ hở của luật trong việc quản lý và giải quyết chế độ Tai nạn lao động... Các đề tài nghiên cứu trước đó đã chỉ ra những khía cạnh khác nhau về ngành BHXH trong các năm qua và góp phần tạp ra cơ sở lý luận cũng như những vấn đề thực tiễn cho việc hoàn thiện pháp luật bảo hiểm xã hội bắt buộc. Tuy nhiên, các công trình này chưa làm rõ thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dung pháp luật bảo hiểm xã hội bắt buộc tại một địa phương cụ thể. Do vậy, Luận văn tập trung nghiên cứu và làm sáng rõ thêm những vấn đề lý luận về bảo hiểm xã hội bắt buộc và tình hình thực hiện bảo hiểm xã hội bắt buộc, đồng thời đề xuất các giải pháp và kiến nghị của mình nhằm đảm bảo thực hiện pháp luật BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình để góp phần đảm bảo an sinh và công bằng xã hội. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn thực hiện pháp luật về BHXH bắt buộc qua thực tiễn tại huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. 3.2. Phạm vi nghiên cứu: Nhằm giới hạn phạm vi nghiên cứu theo như mục đích đã đề ra, luận văn tập trung xem xét, phân tích, đánh giá các yếu tố nằm trong phạm vi sau: - Không gian nghiên cứu: Thực hiện pháp luật về BHXH bắt buộc trên địa bàn huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình - Thời gian nghiên cứu: số liệu được thu thập từ năm 2015 đến tháng 12/2016 tại BHXH huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Mục đích nghiên cứu 5
Qua nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn thực hiện các quy định của pháp luật về Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình, luận văn đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện việc thực hiện pháp luật về BHXH bắt buộc đối với Bảo hiểm xã hội huyện Bố Trạch. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục tiêu trên, luận văn có nhiệm vụ: + Làm rõ những vấn đề lý luận trong thực hiện pháp luật về BHXH bắt buộc; + Phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về BHXH trên địa bàn huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình, tìm ra những hạn chế, vướng mắc và nguyên nhân; + Đề ra một số giải pháp để hoàn thiện việc thực hiện pháp luật BHXH trên địa bàn huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình; 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu. 5.1. Phương pháp luận: Luận văn được tiến hành trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng và Nhà nước ta hiện nay về pháp luật về Bảo hiểm xã hội bắt buộc, bám sát tình hình thực tế và điều kiện kinh tế, xã hội ở huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. 5.2. Phương pháp nghiên cứu: Luận văn sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu cụ thể, trong đó đặc biệt chú trọng: phương pháp phân tích và tổng hợp, thống kê, so sánh từ thực tiễn và trên cơ sở đó nêu ra các giải pháp để hoàn thiện hoạt động thực hiện pháp luật về BHXH bắt buộc. 6. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn của luận văn Những kết quả nghiên cứu của luận văn có giá trị tham khảo cho các cơ quan hữu quan trong quá trình hoàn thiện và thực hiện 6
pháp luật về bảo hiểm xã hội bắt buộc, đặc biệt là cơ quan bảo hiểm xã hội, các đơn vị tham gia BHXH trên địa bàn huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. Luận văn cũng có thể được sử dụng như một tài liệu tham khảo trong công tác giảng dạy, nghiên cứu pháp luật, cũng như cho bất cứ ai có quan tâm đến các chế độ bảo hiểm xã hội bắt buộc nói riêng. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của Luận văn gồm 03 chương, cụ thể như sau: Chương 1: Cơ sở lý luận của thực hiện pháp luật về BHXH bắt buộc Chương 2: Thực trạng thực hiện pháp luật về BHXH bắt buộc từ thực tiễn huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình Chương 3: Phương hướng, giải pháp hoàn thiện việc thực hiện pháp luật về BHXH bắt buộc từ thực tiễn huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình 7
CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC 1.1 Khái niệm chung 1.1.1 Bảo hiểm xã hội bắt buộc Được quy định tại Luật BHXH số 58/2014/QH13 được Quốc hội thông qua ngày 20/11/2014, có hiệu lực chính thức từ 01/01/2016. Khái niệm BHXH bắt buộc được định nghĩa như sau: “Bảo hiểm xã hội bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nước tổ chức mà người lao động và người sử dụng lao động phải tham gia”. Dưới góc độ pháp lý thì “Bảo hiểm xã hội là tổng hợp các quy định của Nhà nước để điều chỉnh các quan hệ kinh tế, xã hội hình thành trong lĩnh vực bảo đảm trợ cấp nhằm ổn định đời sống cho người lao động khi họ gặp những rủi ro, hiểm nghèo trong quá trình lao động hoặc khi già yếu không còn khả năng lao động” Qua đó có thể thấy, để thực hiện được mục đích của BHXH bắt buộc thì pháp luật quán triệt quan niệm phải tăng cường vai trò mọi mặt của Nhà nước đối với BHXH bắt buộc, mọi hoạt động liên quan đến BHXH bắt buộc do Nhà nước thống nhất quản lý. “Pháp luật về BHXH bắt buộc là hệ thống các quy tắc xử sự bao gồm các quyền và nghĩa vụ của các chủ thể tham gia BHXH. Tổng thể các quyền và nghĩa vụ này tạo thành quy chế pháp lý buộc NLĐ, NSDLĐ và Nhà nước phải có trách nhiệm với nhau trong việc thực hiện và bảo đảm duy trì quan hệ lao động hài hòa, ổn định”. 1.1.2 Thực hiện pháp luật về Bảo hiểm xã hội bắt buộc “Thực hiện pháp luật về BHXH bắt buộc là quá trình hoạt động có mục đích của các chủ thể pháp luật BHXH bắt buộc nhằm hiện thực hoá các quy định của pháp luật BHXH, tạo cơ sở pháp lý 8
cho hoạt động thực tế của các chủ thể pháp luật, làm cho những quy định của pháp luật BHXH bắt buộc trở thành hiện thực trong cuộc sống”. 1.2 Nội dung thực hiện pháp luật về Bảo hiểm xã hội bắt buộc 1.2.1 Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật Bảo hiểm xã hội bắt buộc Công tác tuyên truyền là khâu đột phá, phải được tiến hành trước một bước nhằm tác động vào nhận thức, làm thay đổi thái độ, hành vi, hướng dẫn dư luận. Khi nhận thức đúng, tư tưởng thông, công việc sẽ được thực hiện dễ dàng, thống nhất, đồng bộ. Để thực hiện tốt công tác này, cần đổi mới, nâng cao hiệu quả, triển khai thường xuyên, đồng bộ ở các cấp, huy động toàn xã hội, sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị trong việc tuyên truyền thực hiện chính sách, pháp luật về BHXH bắt buộc; cung cấp đầy đủ và kịp thời thông tin cho người lao động và nhân dân trên cả nước hiểu rõ BHXH là chính sách quan trọng, trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội, góp phần thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo đảm ổn định chính trị và phát triển kinh tế; đề cao trách nhiệm của các cấp ủy đảng, chính quyền trong lãnh đạo, chỉ đạo việc thực hiện các chính sách, chế độ BHXH, BHYT; tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước và cơ quan BHXH từ Trung ương đến địa phương trong việc tổ chức thực hiện tuyên truyền, phổ biến pháp luật. 1.2.2 Thực hiện công tác Thu và quản lý Quỹ Bảo hiểm xã bắt buộc Để đảm bảo cho mục đích của BHXH được thực thi trong cuộc sống, thì đòi hỏi các đối tượng tham gia BHXH bao gồm cả NLĐ, NSDLĐ phải tuân thủ nghiêm túc các quy định của pháp luật về trách nhiệm tham gia BHXH của mình, đặc biệt là việc đóng BHXH một cách đầy đủ, đúng quy định. 9
1.2.3 Thực hiện công tác quản lý đối tượng tham gia Bảo hiểm xã hội bắt buộc Quản lý đối tượng tham gia BHXH là một trong những vấn đề mấu chốt của công tác thu BHXH. Đây là cơ sở để hình thành quỹ BHXH, là cơ sở để thu đúng, thu đủ, là điều kiện thuận lợi để giải quyết các chế độ BHXH đảm bảo việc thực hiện pháp luật BHXH trên địa bàn huyện. 1.2.4 Thực hiện công tác xử lý vi phạm về Bảo hiểm xã hội bắt buộc Luật BHXH có hiệu lực từ 01/01/2016 với nhiều quy định mới, thay đổi, nên trong quá trình triển khai có những vướng mắc là điều khó tránh khỏi. Hoạt động vi phạm chủ yếu xoay quanh các hoạt động thu, chi và quản lý Quỹ BHXH. Trong quá trình cải cách thủ tục hành chính, các quy định về thủ tục, hồ sơ ngày càng được rút gọn nhằm tạo điều kiện cho người tham gia và thụ hưởng thì một số đối tượng lợi dụng những sơ hở đó nhằm chiếm đoạt quỹ BHXH. Những hành vi này gây thiệt hại cho quỹ BHXH cũng như gây thiệt hại cho quyền lợi hợp pháp của những NLĐ tham gia BHXH đầy đủ, đúng quy định. 1.3 Vai trò của việc thực hiện pháp luật về Bảo hiểm xã hội bắt buộc Thực hiện pháp luật có vai trò và tầm quan trọng đặc biệt trong toàn bộ các hoạt động về pháp luật. Thực hiện pháp luật là hoạt động đưa pháp luật vào cuộc sống, biến những quy phạm pháp luật thành những hành vi, xử sự thực tế, hợp pháp của cá nhân, tập thể trong thực tiễn xã hội. Nếu không có tổ chức tốt việc thực hiện pháp luật thì ý chí của Nhà nước sẽ không đi vào đời sống thực tiễn, pháp luật sẽ không phát huy được hiệu lực, sẽ không đạt hiệu quả trong điều chỉnh các quan hệ xã hội. 10
1.3.1 Thực hiện pháp luật về Bảo hiểm xã hội bắt buộc góp phần đảm bảo an sinh xã hội Bảo đảm ASXH là chủ trương nhất quán và xuyên suốt của Đảng trong lãnh đạo đất nước, là chính sách cơ bản để giảm nghèo, bảo đảm đời sống của nhân dân, thực hiện công bằng, tạo sự đồng thuận xã hội, góp phần giữ vững ổn định chính trị, đảm bảo trật tự, an toàn xã hội, củng cố và tăng cường quốc phòng, an ninh. 1.3.2 Thực hiện pháp luật về Bảo hiểm xã hội bắt buộc đảm bảo quyền lợi của người tham gia Thực hiện pháp luật về BHXH bắt buộc là đường lối, chính sách của Đảng vào cuộc sống, khẳng định bản chất tốt đẹp của chế độ xã hội chủ nghĩa. Thực hiện tốt pháp luật về BHXH bắt buộc chính là thực hiện tốt các quy định của pháp luật về ASXH, đảm bảo công bằng, trật tự và an toàn xã hội. Thông qua chỉ đạo việc triển khai và tổ chức thực hiện pháp luật của Đảng, BHXH bắt buộc có tác dụng đối với xã hội là tạo ra cơ chế chia sẻ rủi ro, nâng cao tính cộng đồng xã hội, củng cố tình đoàn kết, gắn bó giữa các thành viên trong xã hội. Chính điều đó đã thúc đẩy sự ra đời và phát triển của BHXH. Mặc dù không nhằm mục đích kinh doanh, lợi nhuận nhưng BHXH bắt buộc là công cụ phân phối, sử dụng nguồn quỹ dự phòng hiệu quả nhất cho việc giảm hậu quả rủi ro, tạo động lực phát triển kinh tế, xã hội. 1.3.3 Thực hiện pháp luật về Bảo hiểm xã hội bắt buộc đảm bảo cho các quy định của pháp luật về Bảo hiểm xã hội bắt buộc được đưa vào thực tiễn Thực hiện pháp luật chính là quá trình đưa pháp luật về BHXH bắt buộc vào thực tiễn cuốc sống. Để thực hiện được mục tiêu phát triển bền vững của đất nước thì thực hiện pháp luật về BHXH bắt buộc có một vai trò đặc biệt quan trọng, bởi nó góp phần tăng cường đảm bảo ASXH, đồng thời ngăn ngừa và hạn chế các vi phạm pháp luật về BHXH. 11
1.3.4 Thực hiện pháp luật về Bảo hiểm xã hội bắt buộc nâng cao ý thức pháp luật của tổ chức, cá nhân công dân Chúng ta đều biết rằng pháp chế xã hội chủ nghĩa là một chế độ đặc biệt của đời sống chính trị - xã hội, trong đó tất cả các cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, mọi công dân đều phải tôn trọng và thực hiện một cách nghiêm chỉnh, triệt để và chính xác. Luật pháp muốn có hiệu lực, hiệu quả thì ngoài sức mạnh của công quyền, bằng cưỡng chế thì còn cần cả sức mạnh của tư tưởng và nhận thức. Muốn thực hiện pháp luật tốt phải làm tốt công tác giáo dục, phổ biến pháp luật nhằm tạo cơ sở để mỗi cá nhân hình thành ý thức, lối sống tuân theo pháp luật. Đối với các quan hệ pháp luật nói chung và quan hệ pháp luật BHXH bắt buộc nói riêng, trước hết, cơ quan nhà nước phải hiểu rõ và nắm chắc các quy định của pháp luật về BHXH bắt buộc để cụ thể hóa trong triển khai, tổ chức, kiểm tra việc thực hiện và xử lý vi phạm khi có hành vi vi phạm pháp luật về BHXH bắt buộc xảy ra. Pháp luật được phổ biến, triển khai thực hiện tốt chính là làm cho nhận thức và hành động của các bên tham gia vào quan hệ pháp luật BHXH bắt buộc được nâng lên và đảm bảo thực hiện tốt hơn các quy định của pháp luật. 1.4 Các yếu tố tác động đến thực hiện pháp luật về Bảo hiểm xã hội bắt buộc 1.4.1 Sự phát triển của kinh tế - xã hội Trên cơ sở mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, chế độ, chính sách BHXH bắt buộc có lộ trình phù hợp, thống nhất, đồng bộ với sự phát triển của đất nước. Điều này đã được kiểm nghiệm trong thực tiễn và luôn luôn đúng trong giai đoạn tiếp theo, khi cả nước bước vào thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hoá hội nhập toàn diện với thế giới theo tinh thần Nghị quyết Đại hội lần thứ XI của Đảng. Theo đó, cùng với sự phát triển kinh tế - xã hội, thu nhập của người dân tăng lên, cuộc sống được cải thiện, sẽ có điều kiện để mở rộng các chế độ, chính sách BHXH với mức đóng, mức hưởng được điều chỉnh phù hợp hơn. 12
1.4.2 Sự hoàn thiện của hệ thống pháp luật về Bảo hiểm xã hội bắt buộc. Trong thời gian qua, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về BHXH bắt buộc đã được Nhà nước từng bước hoàn thiện. Luật BHXH 2014 ra đời đã tạo ra cơ sở pháp lý cao hơn trong việc thực hiện pháp luật về BHXH bắt buộc, góp phần hoàn thiện hệ thống an sinh xã hội ở nước ta. 1.4.3 Trình độ và ý thức pháp luật của người lao động và người sử dụng lao động Trình độ chuyên môn, nghiệp vụ và trình độ hiểu biết pháp luật của mỗi bên trong quan hệ pháp luật về BHXH bắt buộc ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng và hiệu quat thực thi các quy định về BHXH bắt buộc. Đối với NSDLĐ, nếu trình độ quản lý và sự hiểu biết pháp luật của những người thuộc về bên NSDLĐ đạt ở mức độ cao thì khả năng các quy định của pháp luật về BHXH bắt buộc sẽ được đảm bảo thực thi đúng, tránh gây thiệt hại cho các bên và lợi ích chung của xã hôi. Ngược lại, nếu trình độ quản lý và sự hiểu biết pháp luật của những những người thuộc bên sử dụng lao động thấp thì đương nhiên, khat năng thực thi đúng pháp luật là thấp, nói cách khác là sẽ xảy ra nhiều hành vi trái pháp luật trong việc thực thi pháp luật về BHXH bắt buộc, ảnh hưởng tiêu cực tới quyền lợi của NLĐ và lợi ích chung của xã hội. 1.4.4 Năng lực tổ chức thực hiện pháp luật về bảo hiểm xã hội của các cơ quan quản lý nhà nước về bảo hiểm xã hội, hệ thống bảo hiểm xã hội Việt Nam và đội ngũ công chức, viên chức ngành bảo hiểm xã hội Một trong những nguyên nhân được cho là công tác quản lý nhà nước về BHXH còn chưa nghiêm, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngành, các cấp có liên quan trong việc quản lý các doanh nghiệp, hệ thống tổ chức, bộ máy ngành BHXH và đội ngũ công chức, viên chức làm công tác BHXH còn thiếu và yếu chưa làm hết 13
trách nhiệm của mình trong việc quản lý thu BHXH, gây ảnh hưởng đến quyền lợi của người tham gia BHXH. Bên cạnh đó, công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát việc thực hiện pháp luật BHXH nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật BHXH cũng là một trong những yếu tố có tác động tích cực đến việc thực hiện pháp luật BHXH. Tiểu kết chương 1 Xuất phát từ việc nghiên cứu khái niệm, nội dung cơ bản về BHXH bắt buộc và thực hiện pháp luật BHXH bắt buộc, những vấn đề bản chất nhân văn của BHXH nói chung, của BHXH nói riêng. Từ đó, khẳng định BHXH là lĩnh vực kinh tế cần thiết nhằm đảm bảo sự vận động và phát triển xã hội bình ổn. Với sự phát triển mạnh mẽ và đa dạng, BHXH đã trở thành một trụ cột chính của hệ thông ASXH ở mỗi quốc gia. Ngày nay, BHXH đã và đang trở thành lĩnh vực mang tính toàn cầu, đảm bảo là một trong những quyền lợi cơ bản của con người. Ở Việt Nam, thông qua chính sách BHXH bắt buộc đối với khu vực chính thức, BHXH bắt buộc góp phần thúc đẩy quá trình từ sản xuất lạc hậu, nhỏ lẻ, tiến lên sản xuất công nghiệp, dịch vụ hiện đại nhanh chóng hơn. Có thể khẳng định, BHXH là một khâu không thể thiếu trong việc thực hiện mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ và văn minh”, góp phần ổn định xã hội, phát triển đất nước. 14
Chương 2 THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ BHXH BẮT BUỘC TỪ THỰC TIỄN HUYỆN BỐ TRẠCH, TỈNH QUẢNG BÌNH 2.1. Giới thiệu chung về Bảo hiểm xã hội huyện Bố Trạch 2.1.1 Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội và sự hình thành của Bảo hiểm xã hội huyện Bố Trạch. Bảo hiểm xã hội huyện Bố Trạch đóng trên địa bàn huyện Bố Trạch là một huyện còn nghèo, rất ít khu công nghiệp và doanh nghiệp lớn, chủ yếu các doanh nghiệp vừa và nhỏ, sản xuất chưa ổn định, kinh doanh nhỏ lẻ. Huyện Bố Trạch có diện tích tự nhiên 2.124,1 km2, với dân số hơn 180.000 người, là một trong những huyện có truyền thống trong kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ cũng như trong xây dựng chủ nghĩa xã hội, một Đảng bộ vững mạnh đoàn kết, là quê hương có truyền thống cách mạng trong chiến đấu cũng như trong xây dựng, sản xuất. Với hơn 60% dân số trong độ tuổi lao động, Bố Trạch có một nguồn lao động dồi dào nhưng phần lớn là lao động phổ thông, tỷ lệ lao động qua đào tạo thấp, năng suất lao động chưa cao. 2.1.2 Chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Bảo hiểm xã hội huyện Bố Trạch Theo quyết định số 1414/QĐ-BHXH ngày 04/10/2016 của Tổng giám đốc bảo hiểm xã hội Việt Nam quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bảo hiểm xã hội địa phương có quy định cụ thể về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của BHXH huyện. 2.1.3 Cơ cấu tổ chức của BHXH huyện Bố Trạch - Hệ thống tổ chức bộ máy BHXH huyện Bố Trạch do Giám đốc quản lý và điều hành, giúp việc cho giám đốc là 2 phó Giám đốc. BHXH huyện Bố Trạch 15
không có cơ cấu tổ chức phòng ban mà chỉ được chia thành các bộ phận nghiệp vụ. Với 23 cán bộ, BHXH huyện Bố Trạch được chia thành 5 bộ phận có chức năng, nhiệm vụ riêng biệt. Cả 5 bộ phận này đều được đặt dưới sự lãnh đạo trực tiếp của ban giám đốc. 2.2. Tình hình thực hiện pháp luật về Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình 2.2.1 Về việc thực hiện tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật Bảo hiểm xã hội bắt buộc Nhận thức rõ vai trò và tầm quan trọng của hoạt động tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật, trong những năm qua, trên cơ sở nội dung phối hợp khung trong tổ chức thực hiện chính sách BHXH giữa BHXH Việt Nam với các bộ, ban, ngành ở Trung ương, BHXH huyện Bố Trạch cùng các sở, ban, ngành đã thống nhất cụ thể hóa các nội dung cũng như hình thức phối hợp trong tổ chức tuyên truyền thực hiện pháp luật BHXH bắt buộc trên địa bàn phù hợp với điều kiện thực tiễn. 2.2.2 Về tình hình quản lý đối tượng tham gia Bảo hiểm xã hội bắt buộc Từ khi Luật BHXH sửa đổi năm 2014 ra đời, đối tượng tham gia BHXH bắt buộc được mở rộng. Từ chỗ chỉ bảo vệ cho người lao động trong khu vực nhà nước, hiện nay, BHXH bắt buộc đã bao phủ tất cả các đối tượng, mở rộng thêm 03 nhóm đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, gồm: Tuy nhiên, thực tiễn thực hiện cho thấy số người tham gia BHXH bắt buộc còn thấp, mới chiếm khoảng 80% số người thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc trên cả nước (chiếm khoảng 20% lực lượng lao động). Tốc độ phát triển đối tượng tham gia BHXH 16
bắt buộc khá chậm chỉ đạt bình quân tăng khoảng trên 5% /năm [12]. Đối với BHXH huyện Bố Trạch, những năm qua nhờ nền kinh tế nước ta dần ổn định và phát triển, kéo theo đó là sự xuất hiện của các doanh nghiệp mới, vì vậy thành phần tham gia và nền kinh tế cũng ngày càng đa dạng và phong phú hơn, làm cho số người tham gia BHXH bắt buộc cũng tăng lên đáng kể. Cụ thể: Bảng 2.2: Số lao động tham gia BHXH bắt buộc tại BHXH huyện Bố Trạch giai đoạn 2015 – 2016 Chỉ tiêu Năm Năm Lượng Tỷ lệ chênh 2015 2016 tăng giảm lệch Khối hội NN, cá 11 11 0 100% thể Khối hợp tác xã 157 133 - 24 84,71% Khối xã, phường 594 886 + 292 149,15% Khối HC sự 4,394 4,598 + 204 104,64% nghiệp Khối DN Nhà 279 230 - 49 82,43% nước Khối DN ngoài 931 1,080 + 149 116,01% quốc doanh Tổng số lao 6.366 6.938 + 572 108,98% động tham gia (Nguồn: BHXH huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình) 17
2.2.3 Về công tác Thu BHXH bắt buộc BHXH huyện Bố Trạch luôn chú trọng công tác Thu, coi đây là nhiệm vụ trọng tâm hàng năm của cơ quan. Thu BXHH đầy đủ, kịp thời thì Quỹ BHXH mới được hình thành và đảm bảo được chức năng chi trả của mình. Ngoài ra, khi đó Quỹ BHXH có thể tham gia đầu tư góp phần tăng trưởng Quỹ, nâng cao vị thế, uy tín của cơ quan BHXH. Tring việc thực hiện công tác thu, lãnh đạo BHXH huyện Bố Trạch đã phân công cụ thể trách nhiệm cho từng cán bộ Thu để theo dõi, quản lý các đơn vị sử dụng lao động do mình phụ trách, đông thời thông báo cho lãnh đạo các trường hợp đóng thiếu, nợ đóng...để đề ra phương thức giải quyết kịp thời. 2.2.4 Về việc thực hiện các chế độ Bảo hiểm xã hội bắt buộc Trong hệ thống Bảo hiểm xã hội ở Việt Nam hiện nay, Luật BHXH quy định tất cả 5 loại chế độ trợ cấp đó là : Chế độ trợ cấp ốm đau, chế độ trợ cấp thai sản, chế độ trợ cấp tai nạn - bệnh nghề nghiệp, chế độ hưu trí, chế độ tử tuất. Đây là 5 chế độ Bảo hiểm xã hội dành cho loại hình bắt buộc. Tuy nhiên, với chức năng, nhiệm vụ của mình, BHXH huyện Bố Trạch chỉ trực tiếp xử lý hồ sơ các chế độ ngắn hạn gồm: chế độ ốm đau; chế độ thai sản; trợ cấp BHXH một lần là một phần của chế độ hưu trí; thực hiện quản lý đối tượng hưởng trợ cấp tai nạn – bệnh nghề nghiệp, hưu trí và tử tuất sau khi được phê duyệt bởi BHXH tỉnh Quảng Bình. 2.2.4.1 Chế độ ốm đau 2.2.4.2 Chế độ Thai sản 2.2.4.3 Trợ cấp BHXH 1 lần 18