Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Luật học: Phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam

Chia sẻ: Truong Tien | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

49
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận văn là làm sáng tỏ một cách có hệ thống về mặt lý luận những nội dung cơ bản về phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam và thực tiễn xét xử trong cả nước, từ đó rút ra những tồn tại, bất cập để đề xuất việc hoàn thiện các quy định về tội phạm này trong Bộ luật hình sự, góp phần đấu tranh phòng, chống tội phạm nói chung và phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung nói riêng ở nước ta hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Luật học: Phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam

Phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam Fine as an additional penalty in Criminal Law NXB H. : Khoa Luật, 2014 Số trang 102 tr. + Nguyễn Thị Dung Khoa Luật Luận văn ThS ngành: Luật hình sự và tố tụng hình; Mã số: 60 38 01 04 Người hướng dẫn: TS. Trịnh Tiến Việt Năm bảo vệ: 2014 Keywords: Pháp luật Việt Nam; Luật hình sự; Hình phạt bổ sung; Phạt tiền Content 1. Tính cấp thiết của đề tài Hình phạt bổ sung là một trong những chế định cơ bản của luật hình sự Việt Nam. Việc nghiên cứu những vấn đề lý luận về hình phạt bổ sung có ý nghĩa quan trọng trên các mặt lập pháp, khoa học và thực tiễn. Hình phạt bổ sung không chỉ thể hiện tính cưỡng chế, trừng trị mà các hình phạt này chủ yếu là những biện pháp giáo dục, thuyết phục. Trong các hình phạt bổ sung thì không thể không nhắc đến phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung. Phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung tuy chỉ được áp dụng kèm theo các hình phạt chính (không phải phạt tiền), nhưng có tác động tích cực trong công tác đấu tranh chống và phòng ngừa tội phạm. Vai trò tích cực của nó được thể hiện thông qua việc chủ động loại trừ khả năng phạm tội mới của người bị kết án và tiếp tục cải tạo, giáo dục người phạm tội sau khi đã chấp hành xong hình phạt chính. Ưu điểm nổi bật của hình phạt bổ sung nói chung, phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung nói riêng được thể hiện chính trong vai trò phòng ngừa tội phạm, nó tác động trực tiếp vào hoàn cảnh khách quan làm cho người phạm tội mất đi các điều kiện xã hội có thể để tái phạm, đó là tiền bạc của người bị kết án. Vì vậy, kết hợp đúng đắn việc áp dụng hình phạt chính và phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung đối với người phạm tội là một trong những điều kiện quan trọng để đạt được mục đích của hình phạt. Lịch sử lập pháp hình sự của Việt Nam từ năm 1945 đến nay cho thấy phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung được quy định phong phú và đa dạng, có sự kế thừa và bổ sung hoàn thiện qua từng thời kỳ. Phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung trong Bộ luật hình sự năm 1999 là kết quả của nhiều lần sửa đổi, bổ sung trên cơ sở tổng kết thực tiễn áp dụng và thi hành hình phạt này của các cơ quan bảo vệ pháp luật. Những quy phạm này đã tạo điều kiện cho các cơ quan áp dụng pháp luật đấu tranh phòng, chống tội phạm có hiệu quả. Trong năm 2009 cả nước ta có 5183 bị cáo áp dụng hình phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung trên tổng số 114970 bị cáo bị đưa ra xét xử sơ thẩm chiếm 4,5%. Tương tự thì năm 2010 là 4323/ 101986 bị cáo chiếm 4,2%; năm 2011 là 5072/ 97961 bị cáo chiếm 5,2%; năm 2012 là 7110/ 117402 bị cáo chiếm 6,1%; năm 2013 là 6440/ 118281 chiếm 5,4%. Nhìn chung, việc áp dụng phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung có xu hướng tăng từ năm 2009 đến năm 2013. Tuy nhiên, một số quy phạm phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung của Bộ luật hình sự hiện hành, ở các mức độ khác nhau, vẫn bộc lộ những hạn chế, thiếu sót nhất định. Mặt khác, công tác giải thích, hướng dẫn áp dụng pháp luật hình sự chưa được quan tâm đúng mức gây khó khăn cho việc áp dụng pháp luật trong hoạt động thực tiễn. Thời gian qua đã có nhiều công trình nghiên cứu về những vấn đề liên quan đến phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung của các tác giả trong và ngoài nước. Tuy nhiên, cho đến nay, chưa có một 1 công trình nào nghiên cứu cụ thể về đề tài này. Mặt khác, cùng với sự phát triển trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội của đất nước, nhiều vấn đề của luật hình sự, trong đó có phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung, cũng luôn vận động và phát triển đòi hỏi phải được tiếp tục nghiên cứu, giải quyết. Trước tình hình đó, việc nghiên cứu một cách có hệ thống những vấn đề lý luận và thực tiễn về phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung, trên cơ sở đó đưa ra những giải pháp để tiếp tục hoàn thiện Bộ luật hình sự hiện hành và giải quyết những vướng mắc của thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự là việc làm cần thiết, không những có ý nghĩa quan trọng về mặt lý luận, mà còn có ý nghĩa cả về thực tiễn trong giai đoạn hiện nay ở nước ta. Tất cả những điều trên đây là lý do để tôi lựa chọn vấn đề "Phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam" làm đề tài nghiên cứu khoa học cho luận văn thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu Do hình phạt có vị trí, vai trò quan trọng trong luật hình sự, nên ở trong và ngoài nước đã có nhiều công trình nghiên cứu khoa học ở những mức độ khác nhau, những khía cạnh, phương diện khác nhau về hình phạt và hệ thống hình phạt, trong đó có phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung. Vấn đề hình phạt đã được nhiều chuyên gia ở nước ngoài nghiên cứu như: H.L.A. Hart, Punishment and Responsibility, Oxford, 1968; 2) Cragg, Wesley, The Practice of Punishment: Towards a Theory of Restorative Justice, New York, Routledge, 1992; 3) M. Bellmore, H.J.Greenberg and J.J.Jarvis, Generauzed Penalty - function concepts in Mathematical optization, Georgia Institute of Technology, Atlanta, Georgia Received June 17, 1968; 4) Galperin I.M, Hình phạt, chức năng xã hội và thực tiễn áp dụng, Matxcơva, 1983 (tiếng Nga); v.v... Còn ở Việt Nam, pháp luật hình sự cũng có quy định về phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung và khoa học luật hình sự có các công trình nghiên cứu cụ thể như sau: * Dưới góc độ thực tiễn xét xử, Tòa án nhân dân tối cao có văn bản hướng dẫn việc xử lý một số khía cạnh liên quan đến hình phạt tiền đó là Công văn số 162/2002/KHXX ngày 04 tháng 11 năm 2002 về áp dụng hình phạt tiền. Tuy nhiên, tính đến thời điểm hiện nay chưa có một văn bản pháp lý nào của cơ quan nhà nước có thẩm quyền hướng dẫn một cách cụ thể, chi tiết về phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung. * Dưới góc độ khoa học pháp lý hình sự, việc nghiên cứu phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung cũng đã được nhiều người quan tâm nghiên cứu và cũng được đề cập trong hệ thống giáo trình dành cho hệ đại học của các cơ sở đào tạo luật học như: Chương thứ bảy - Hình phạt và biện pháp tư pháp, Trong sách: Sách chuyên khảo Sau đại học: Những vấn đề cơ bản trong khoa học luật hình sự (Phần chung) của GS.TSKH Lê Văn Cảm, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2005; 2) Chương XV - Khái niệm hình phạt, hệ thống hình phạt và các biện pháp tư pháp, Trong sách: Giáo trình luật hình sự Việt Nam (Phần chung) của PGS. TS. Trịnh Quốc Toản (GS.TSKH Lê Văn Cảm chủ biên), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2001 (tái bản năm 2003 và 2007); 3) Những vấn đề lý luận và thực tiễn về hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam của PGS.TS. Trịnh Quốc Toản, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2011; 4) Trách nhiệm hình sự và hình phạt do GS.TS. Nguyễn Ngọc Hòa (Chủ biên), Nxb Công an nhân dân, 2001; 5) Tìm hiểu về hình phạt và quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam của ThS. Đinh Văn Quế, Nxb Chính trị Quốc gia, 2000; 6) Chương 8 - Khái niệm hình phạt và hệ thống hình phạt, Trong sách: Tội phạm học, luật hình sự và luật tố tụng hình sự Việt Nam (GS.TSKH. Đào Trí Úc chủ biên), Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1994. Trong đó, đáng chú ý là công trình nghiên cứu của PGS.TS. Trịnh Quốc Toản đã đề cập tương đối đầy đủ và có hệ thống các vấn đề lý luận và thực tiễn về hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam. * Dưới góc độ đề tài luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ luật học: tương tự, cũng chưa có công trình khoa học nào đề cập đến phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung. Năm 2010 có luận án tiến sĩ luật học đề cập chung về hình phạt bổ sung với đề tài: "Các hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam" của tác giả Trịnh Quốc Toản, bảo vệ tại Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội. * Dưới góc độ bài viết trên các tạp chí khoa học, cũng chỉ có một số bài viết đơn lẻ đề cập trực tiếp hoặc gián tiếp đến phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung, chẳng hạn: 1) Một số vấn đề mới 2 về hình phạt tiền trong Bộ luật hình sự năm 1999, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 7/2003 của TS. Trịnh Tiến Việt; 2) Về hình phạt tiền trong luật một số nước, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 7/2002 của PGS. TS. Trịnh Quốc Toản; 3) Sự mâu thuẫn của hình phạt tiền quy định tại khoản 1, Điều 30 Bộ luật hình sự với một số tội phạm cụ thể và những bất cập của hình phạt này, Tạp chí Tòa án nhân dân (8)/2006 của PGS.TS. Dương Tuyết Miên; 4) Hình phạt tiền và thực tiễn áp dụng, Tạp chí Tòa án nhân dân (3)/2009 của tác giả Đỗ Văn Chỉnh; 5) Một số vấn đề lý luận về hình phạt tiền, Tạp chí Tòa án nhân dân (8)/2009 của tác giả Nguyễn Hoàng Lâm; 6) Một số ý kiến về hình phạt tiền theo quy định của Bộ luật hình sự năm 1999, Tạp chí Kiểm sát (4)/2013 của tác giả Lý Văn Tầm; v.v... Tuy nhiên, qua nghiên cứu các công trình cho thấy, phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung chỉ là một phần trong nội dung nghiên cứu của các tác giả nên chưa phân tích sâu cả về lý luận cũng như thực tiễn áp dụng. Ngoài ra, có những công trình chỉ tập trung vào phần lý luận nên các tác giả chưa đưa ra các giải pháp có tính hệ thống, toàn diện nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 về phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung. Như vậy, dưới góc độ một luận văn thạc sĩ luật học, cho đến nay chưa có công trình nào đề cập riêng rẽ đến phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung theo luật hình sự Việt Nam, cũng như nghiên cứu thực tiễn xét xử trong cả nước. Cho nên, việc tác giả lựa chọn đề tài "Phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam" để thực hiện rõ ràng có tính thời sự và cấp thiết. . 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn đúng như tên gọi của nó - Phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam dưới góc độ pháp lý hình sự, khái quát lịch sử hình thành và phát triển về hình phạt này từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến nay. Ngoài ra luận văn còn phân tích thực tiễn xét xử trên phạm vi cả nước trong 05 năm (2009 - 2013), đồng thời có so sánh với pháp luật hình sự một số nước trên thế giới, qua đó nhằm giải quyết nhiệm vụ và đối tượng nghiên cứu. 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích của luận văn là làm sáng tỏ một cách có hệ thống về mặt lý luận những nội dung cơ bản về phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam và thực tiễn xét xử trong cả nước, từ đó rút ra những tồn tại, bất cập để đề xuất việc hoàn thiện các quy định về tội phạm này trong Bộ luật hình sự, góp phần đấu tranh phòng, chống tội phạm nói chung và phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung nói riêng ở nước ta hiện nay. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu * Về lý luận: Trên cơ sở nghiên cứu chính sách hình sự của Nhà nước về phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung, phân tích khái niệm, những đặc điểm, nội dung và điều kiện áp dụng, lịch sử hình thành và phát triển của hình phạt này trong luật hình sự Việt Nam từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến nay, cũng như so sánh với pháp luật hình sự một số nước trên thế giới, qua đó làm sáng tỏ bản chất pháp lý và những nội dung cơ bản của phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung. * Về thực tiễn: Nghiên cứu, đánh giá việc áp dụng phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung trong thực tiễn xét xử trên cả nước qua 05 năm (2009-2013), đồng thời phân tích những tồn tại xung quanh việc áp dụng pháp luật và trong lập pháp hình sự, từ đó đề xuất những kiến nghị hoàn thiện Bộ luật hình sự Việt Nam về hình phạt này. 3 5. Cơ sở phương pháp luận và các phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở phương pháp luận Cơ sở lý luận của luận văn là quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về đấu tranh phòng và chống tội phạm, cũng như thành tựu của các chuyên ngành khoa học pháp lý như: lịch sử pháp luật, lý luận về Nhà nước và pháp luật, luật hình sự, tội phạm học, luật tố tụng hình sự và triết học, cũng như những luận điểm khoa học trong các công trình nghiên cứu, sách chuyên khảo và các bài viết đăng trên tạp chí của một số nhà khoa học luật hình sự Việt Nam và nước ngoài. 5.2. Các phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu của khoa học luật hình sự như: lịch sử, so sánh, phân tích, tổng hợp, phương pháp xã hội học như thống kê, định lượng, định tính...để phân tích, tổng hợp các tri thức khoa học luật hình sự và luận chứng các vấn đề tương ứng được nghiên cứu trong luận văn. 6. Những đóng góp mới của luận văn 6.1. Về mặt lý luận Luận văn nghiên cứu, giải quyết một cách tương đối có hệ thống và đầy đủ về những vấn đề lý luận và thực tiễn của phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam và đánh giá thực tiễn xét xử trong thời gian 05 năm (2009 - 2013) trên phạm vi cả nước, đồng thời so sánh với pháp luật hình sự một số nước trên thế giới, từ đó đưa ra những kiến nghị hoàn thiện phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung trong Bộ luật hình sự Việt Nam. Do đó, luận văn có ý nghĩa làm tài liệu tham khảo lý luận cần thiết cho các nhà khoa học luật gia, cán bộ thực tiễn và các sinh viên, học viên cao học và nghiên cứu sinh chuyên ngành Tư pháp hình sự, cũng như góp phần phục vụ công tác lập pháp và hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự trong việc đấu tranh phòng, chống tội phạm, cũng như công tác giáo dục, cải tạo người phạm tội ở nước ta hiện nay. 6.2. Về mặt thực tiễn Thông qua việc phân tích những vấn đề lý luận và thực tiễn về phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung, luận văn đưa ra những kiến nghị hoàn thiện quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam về hình phạt ở khía cạnh lập pháp, qua đó bảo đảm việc áp dụng thống nhất trong thực tiễn xét xử, từ đó nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm nói chung và việc áp dụng phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung nói riêng ở nước ta hiện nay. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề chung về phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung trong luật hình sự Việt Nam. Chương 2: Phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung trong Bộ luật hình sự Việt Nam và một số nước trên thế giới. Chương 3: Thực tiễn áp dụng phạt tiền với tư cách hình phạt bổ sung và những kiến nghị. References 1. Bộ Tư pháp, Bộ Tài chính, Bộ Công an, Viện kiểm sát nhân dân tối cao và Toà án nhân dân Tối cao (2010), Thông tư liên ti ̣ch số 10/2010/TTLT-BTP-BTC-BCA-VKSNDTC-TANDTC, ngày 25/5 hướng dẫn việc miễn, giảm nghĩa vụ thi hành án đối với các khoản thu nộp ngân sách nhà nước, Hà Nội. 4 2. Lê Văn Cảm (2000), Các nghiên cứu chuyên khảo về Phần chung Luật hình sự, tập III, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 3. Lê Văn Cảm (Chủ biên) (2001), Giáo trình luật hình sự Việt Nam (Phần chung), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. (Tái bản lần thứ nhất 2003, tái bản lần thứ hai năm 2007). 4. Lê Văn Cảm (Chủ biên) (2003), Giáo trình luật hình sự Việt Nam (Phần các tội phạm), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 5. Lê Văn Cảm (2005), Sách chuyên khảo Sau đại học: Những vấn đề cơ bản trong khoa học luật hình sự (Phần chung), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 6. Nguyễn Ngọc Chí (Chủ biên) (2001), Giáo trình Luật tố tụng hình sự Việt Nam, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội. 7. Chính phủ (1950), Sắc lệnh 180/SL ngày 20/12 của Chủ tịch nước Việt Nam dân chủ cộng hòa về quy định những hình phạt đối với những tội phá hoại tiền tệ, phá hoại giá trị bạc Việt Nam. 8. Chính phủ (1956), Sắc lệnh 282/SL ngày 14/12 của Chủ tịch nước Việt Nam dân chủ cộng hòa về cấm mọi hành vi đầu tư kinh tế, Hà Nội. 9. Chính phủ (1976), Sắc luật 03/SL-76 ngày 15/3 của Chủ tịch nước Việt Nam dân chủ cộng hòa về tội phạm và hình phạt, Hà Nội. 10. Chính phủ (2009), Nghị định số 58/2009/NĐ-CP ngày 13/7 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của luật thi hành án dân sự về thủ tục thi hành án dân sự, Hà Nội. 11. Chính phủ (2013), Nghị định số 125/2013/NĐ-CP ngày 14/10 sửa đổi, bổ sung một số điều của nghị định số 58/2009/NĐ-CP ngày 13/7/2009 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của luật thi hành án dân sự về thủ tục thi hành án dân sự, Hà Nội. 12. Đảng Cộng sản Việt Nam (2002), Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới, Hà Nội. 13. Đảng Cộng sản Việt Nam (2005), Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/5 của Bộ Chính trị về chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020, Hà Nội. 14. Đảng Cộng sản Việt Nam (2005), Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 2/6 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, Hà Nội. 15. Doãn Trung Đoàn (2013), "Hoàn thiện quy định về hình phạt tiền của Bộ luật hình sự Việt Nam", Tòa án nhân dân, 9(5), tr. 5-9. 16. Trần Văn Độ (1994), "Quan niệm mới về hình phạt", Trong chuyên đề: Bộ luật hình sự: Thực trạng và phương hướng đổi mới, Viện Nghiên cứu Khoa học pháp lý, Hà Nội. 17. Đinh Bích Hà (2007), Bộ luật hình sự của nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa, Nxb Tư pháp, Hà Nội. 18. Trần Thị Hiền (2011), Bộ luật hình sự Nhật Bản, Nxb Từ điển bách Khoa, Hà Nội. 19. Nguyễn Ngọc Hòa (Chủ biên) (2001), Trách nhiệm hình sự và hình phạt, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội. 20. Nguyễn Phong Hòa (2006), "Thực trạng công tác thi hành án hình sự và những kiến nghị", Tòa án nhân dân, 21(11), tr. 22-32. 21. Hội đồng Nhà nước (1982), Pháp lệnh 1982/PL ngày 30/6 về trừng trị tội đầu cơ, buôn lậu, làm hàng giả, kinh doanh trái phép, Hà Nội. 22. Hội đồng phối hợp công tác phổ biến giáo dục pháp luật của chính phủ (2009), Đặc san tuyên truyền pháp luật số 07, chủ đề: Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật hình sự, Hà Nội. 23. Hội đồng Trung ương chỉ đạo biên soạn giáo trình quốc gia các bộ môn khoa học Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh (2012), Giáo trình triết học Mác- Lênin, Nxb Chính trị quốc gia,, Hà Nội.. 5