Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Luật học: Thời hạn của các biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự Việt Nam

Thời hạn của các biện pháp ngăn chặn trong tố<br /> tụng hình sự Việt Nam<br /> Tô Thị Thu Trang<br /> Khoa Luật<br /> Luận văn ThS Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự<br /> Mã số 60 38 01 04<br /> Người hướng dẫn: PGS.TS. Nguyễn Ngọc Chí<br /> Năm bảo vệ: 2014<br /> <br /> Keywords. Luật hình sự; Tố tụng hình sự; Pháp luạt Việt Nam.<br /> <br /> Content<br /> MỞ ĐẦU<br /> <br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu<br /> Các biện pháp ngăn chặn là một chế định quan trọng trong pháp luật tố tụng hình sự<br /> (TTHS). Nghiên cứu lịch sử lập pháp của Việt Nam từ năm 1945 đến nay cho thấy các biện<br /> pháp ngăn chặn trong TTHS được quy định phong phú và đa dạng với nhiều tên gọi khác<br /> nhau, đồng thời có sự kế thừa và bổ sung hoàn thiện qua từng thời kỳ. Bộ luật tố tụng hình sự<br /> (BLTTHS) năm 2003 trên cơ sở kế thừa có chọn lọc của BLTTH năm 1988 và các văn bản<br /> pháp luật về TTHS trước đây, trên cơ sở tổng kết thực tiễn áp dụng các biện pháp ngăn chặn<br /> của các cơ quan bảo vệ pháp luật, cơ quan tư pháp đã quy định chặt chẽ hơn về các biện pháp<br /> ngăn chặn, góp phần đấu tranh phòng, chống tội phạm, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho<br /> quá trình giải quyết vụ án. Các quy định về biện pháp ngăn chặn trong pháp luật TTHS đã tạo<br /> hành lang pháp lý cho việc áp dụng, góp phần tích cực vào việc phát hiện, ngăn chặn và xử lý<br /> tội phạm. Tuy nhiên, khi áp dụng những biện pháp ngăn chặn, nó ảnh hưởng trực tiếp đến<br /> quyền con người, các quyền cơ bản của công dân được Hiến pháp và các văn bản pháp luật<br /> ghi nhận. Do đó, khi áp dụng các biện pháp ngăn chặn cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy định<br /> về căn cứ, thẩm quyền, thủ tục và thời hạn áp dụng.<br /> <br /> Thực tế áp dụng các quy định về thời hạn của các biện pháp ngăn chặn trong TTHS<br /> cho thấy còn nhiều vi phạm, tình trạng quá hạn tạm giữ, tạm giam còn xảy ra, việc áp dụng<br /> thời hạn tạm giam hiện nay còn quá dài, vượt mức quy định, thời hạn áp dụng biện pháp cấm<br /> đi khỏi nơi cư trú còn chưa đảm bảo.v.v.. đã ảnh hưởng lớn các quyền và lợi ích hợp pháp của<br /> công dân. Nguyên nhân của những vi phạm trên xuất phát từ việc các quy định của pháp luật<br /> chưa chặt chẽ, số lượng, chất lượng cán bộ làm công tác tiến hành TTHS còn thiếu, có nơi<br /> còn chưa chưa đáp ứng yêu cầu, chưa chú trọng bảo đảm những quyền và lợi ích hợp pháp<br /> của người tham gia tố tụng, công tác kiểm tra, giám sát còn chưa được thường xuyên, kịp<br /> thời, hiểu biết pháp luật của người dân còn nhiều hạn chế v.v...<br /> Xuất phát từ tình hình thực tế đó, cần thiết phải nghiên cứu chuyên sâu các quy định<br /> về thời hạn của các biện pháp ngăn chặn trong pháp luật TTHS Việt Nam hiện hành cũng như<br /> thực tiễn áp dụng các quy định này, và đó cũng là lý do, luận chứng cho sự cần thiết để chúng<br /> tôi lựa chọn đề tài "Thời hạn của các biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự Việt Nam"<br /> làm luận văn thạc sĩ Luật học.<br /> 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài<br /> Do việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn không chỉ có ý nghĩa về mặt TTHS mà còn<br /> có vai trò lớn trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm, đặc biệt là xuyên suốt toàn bộ<br /> quá trình giải quyết vụ án hình sự, nên đã có nhiều công trình nghiên cứu khoa học ở những<br /> mức độ khác nhau, những khía cạnh, phương diện khác nhau về các biện pháp ngăn chặn<br /> trong TTHS.<br /> Hiện nay, khoa học luật TTHS trong và ngoài nước đã có nhiều công trình khoa học<br /> nghiên cứu về các biện pháp ngăn chặn, nhưng chủ yếu chỉ đề cập một cách tổng thể và có hệ<br /> thống những khía cạnh lý luận chung nhất về các biện pháp ngăn chặn mà chưa có một công<br /> trình khoa học nào nghiên cứu có hệ thống, toàn diện và sâu sắc riêng về thời hạn của các<br /> biện pháp ngăn chặn dưới góc độ lý luận cũng như thực tiễn áp dụng.<br /> Ở Việt Nam, nghiên cứu về các biện pháp ngăn chặn, đã có các công trình nghiên<br /> cứu tiêu biểu như sau:<br /> Cấp độ luận văn Tiến sĩ có đề tài:<br /> - Áp dụng biện pháp ngăn chặn trong điều tra vụ án hình sự của lực lượng cảnh sát<br /> nhân dân của tác giả Trịnh Văn Thanh, (Bộ Công an), 2000;<br /> <br /> - Các biện pháp ngăn chặn bắt, tạm giữ, tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam,<br /> thực trạng, nguyên nhân và giải pháp của Nguyễn Văn Điệp, Học viện Tư pháp, 2005;<br /> Ở cấp độ luận văn Thạc sĩ có đề tài:<br /> - Các biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự Việt Nam của tác giả Nguyễn Văn<br /> Điệp, Học viện Tư pháp, 1996;<br /> - Tạm giữ, tạm giam trong tố tụng hình sự Việt Nam, thực trạng, nguyên nhân và giải<br /> pháp, của Phạm Thanh Bình, Tòa án nhân dân tối cao, 1996;<br /> - Bắt người trong tố tụng hình sự Việt Nam, của Vũ Gia Lâm, 2000;<br /> - Vai trò của Viện kiểm sát trong việc áp dụng biện pháp tạm giam, của Phạm Duy<br /> Trường, 2006;<br /> - Vai trò của Viện kiểm sát trong việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn bắt, tạm giữ,<br /> tạm giam trong luật tố tụng hình sự Việt Nam, của Nguyễn Bá Phùng, 2010;<br /> - Căn cứ áp dụng biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự Việt Nam, của Lê<br /> Thanh Bình, 2010.<br /> Về đề tài khoa học cấp Bộ có Hoàn thiện các biện pháp ngăn chặn trong Bộ luật tố<br /> tụng hình sự đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, của Viện khoa học kiểm sát - Viện kiểm sát<br /> nhân dân tối cao, 2008,…<br /> Bên cạnh đó, về giáo trình, sách chuyên khảo, bình luận có các công trình của các tác<br /> giả sau:<br /> - Những điều cần biết về bắt, giữ, khám xét, của Phạm Quang Mỹ và Phạm Hữu Kỳ,<br /> Nhà xuất bản Công an nhân dân, 1983;<br /> - Những điều cần biết về bắt người, tạm giữ, tạm giam... đúng pháp luật, của Phạm<br /> Quang Mỹ và Phạm Hữu Kỳ, Nhà xuất bản Pháp lý, 1993;<br /> - Bình luận khoa học Bộ luật tố tụng hình sự; của Viện nghiên cứu khoa học pháp lý,<br /> Bộ Tư pháp - 1990, 1992,<br /> - Tội phạm học, luật hình sự và luật tố tụng hình sự Việt Nam, của Viện Nhà nước và<br /> Pháp luật, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1994;<br /> - Tội phạm học, luật hình sự và tố tụng hình sự, của Viện Nghiên cứu Nhà nước và<br /> Pháp luật, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, 1994;<br /> <br /> - Các biện pháp ngăn chặn và vấn đề nâng cao hiệu quả của chúng, của TS. Nguyễn<br /> Vạn Nguyên, Nhà xuất bản Công an nhân dân (CAND), 1995;<br /> - Các biện pháp ngăn chặn trong Luật tố tụng hình sự Việt Nam, của Nguyễn Mai<br /> Bộ, Nhà xuất bản CAND, 1997.<br /> - Biện pháp ngăn chặn khám xét và kê biên tài sản trong Bộ luật tố tụng hình sự, của<br /> ThS. Nguyễn Mai Bộ, 2004;<br /> - Về tự do cá nhân và biện pháp cưỡng chế tố tụng hình sự, của TS. Trần Quang Tiệp,<br /> 2005.<br /> Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, khảo sát trên đây cho thấy, ở nước ta đã có nhiều<br /> công trình nghiên cứu cơ bản và trực diện về các biện pháp ngăn chặn, căn cứ áp dụng các<br /> biện pháp ngăn chặn còn đối với riêng thời hạn của các biện pháp ngăn chặn trong TTHS<br /> Việt Nam, nhìn một cách tổng quan có thể khẳng định chưa có công trình khoa học nào<br /> nghiên cứu. Ngoài ra, trong bối cảnh Việt Nam đang thực hiện công cuộc cải cách tư pháp<br /> theo tinh thần Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về "Một số<br /> nhiệm vụ trong tâm công tác tư pháp trong thời gian tới" nêu rõ: "Tăng cường công tác kiểm<br /> sát việc bắt, giam, giữ đảm bảo đúng pháp luật... phát hiện và xử lý kịp thời các trường hợp<br /> oan, sai trong bắt, giữ"; Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 25/4/2005 của Bộ Chính trị về<br /> "Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định<br /> hướng đến năm 2020"; và Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ Chính trị về<br /> "Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020" trong đó có nêu: "hoàn thiện các thủ tục tố<br /> tụng tư pháp, bảo đảm tính đồng bộ, dân chủ, công khai, minh bạch, tôn trọng và bảo vệ<br /> quyền con người" với nhiệm vụ đặt ra là "Coi trọng việc hoàn thiện chính sách hình sự và<br /> thủ tục tố tụng tư pháp, đề cao hiệu quả phòng ngừa và tính hướng thiện trong việc xử lý<br /> người phạm tội" thì vấn đề hoàn thiện pháp luật TTHS về thời hạn của các biện pháp ngăn<br /> chặn càng trở nên cần thiết.<br /> Như vậy, tình hình nghiên cứu trên đây lại một lần nữa cho phép khẳng định việc<br /> nghiên cứu đề tài "Thời hạn của các biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự Việt Nam"<br /> là đòi hỏi khách quan, cấp thiết, vừa có tính lý luận, vừa có tính thực tiễn.<br /> 3. Mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu của luận văn<br /> 3.1. Mục đích nghiên cứu<br /> <br /> Mục đích của luận văn là nghiên cứu các quy định của pháp luật về thời hạn của các<br /> biện pháp ngăn chặn dưới khía cạnh lập pháp hình sự và áp dụng chúng trong thực tiễn, từ đó<br /> luận văn đưa ra những giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định về thời hạn của các biện pháp<br /> ngăn chặn trong pháp luật TTHS Việt Nam, cũng như đề xuất những giải pháp nâng cao hiệu<br /> quả của việc quy định thời hạn của các biện pháp ngăn chặn trong thực tiễn áp dụng.<br /> 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu<br /> Từ mục đích nghiên cứu nêu trên, luận văn có những nhiệm vụ chủ yếu sau:<br /> - Trên cơ sở kết quả tổng hợp các quan điểm của các tác giả trong và ngoài nước về<br /> các biện pháp ngăn chặn, luận văn nghiên cứu làm sáng tỏ một số vấn đề chung về các biện<br /> pháp ngăn chặn và thời hạn của các biện pháp ngăn chặn như: Khái niệm, ý nghĩa của các<br /> biện pháp ngăn chặn, căn cứ áp dụng các biện pháp ngăn chặn; Khái niệm thời hạn biện pháp<br /> ngăn chặn, căn cứ quy định thời hạn, thời hạn của các biện pháp ngăn chặn với các thời hạn<br /> khác có liên quan trong quá trình giải quyết vụ án.<br /> - Khái quát sự phát triển của các quy định về biện pháp ngăn chặn cũng như thời hạn<br /> của các biện pháp ngăn chặn được trong lịch sử pháp luật TTHS của nước ta từ năm 1945 đến<br /> nay để rút ra những nhận xét, đánh giá;<br /> - Nghiên cứu các quy định về thời hạn của từng biện pháp ngăn chặn cụ thể trong<br /> BLTTHS Việt Nam hiện hành, từ đó rút ra những nhận xét, đánh giá;<br /> - Nghiên cứu, đánh giá thực tiễn áp dụng các quy định về thời hạn của các biện pháp<br /> ngăn chặn, đồng thời phân tích làm rõ những tồn tại, hạn chế xung quanh việc áp dụng;<br /> - Từ đó đề xuất những định hướng và giải pháp hoàn thiện các quy định về thời hạn<br /> của các biện pháp ngăn chặn trong BLTTHS Việt Nam hiện hành, cũng như những giải pháp,<br /> kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định về thời hạn của các biện pháp ngăn<br /> chặn trong thực tiễn.<br /> 3.3. Phạm vi nghiên cứu<br /> Luận văn nghiên cứu và giải quyết những vấn đề thời hạn của các biện pháp ngăn<br /> chặn trong luật TTHS Việt Nam, kết hợp với việc nghiên cứu đánh giá tình hình áp dụng<br /> các quy định về thời hạn của các biện pháp ngăn chặn trong thực tiễn điều tra, truy tố, xét<br /> xử của các cơ quan bảo vệ pháp luật, cơ quan tư pháp, những nguyên nhân của những tồn<br /> <br />