Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Luật học: Tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng trong Luật hình sự Việt Nam

Tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm<br /> trọng trong Luật hình sự Việt Nam<br /> Đinh Thị Kiều My<br /> Khoa Luật<br /> Luận văn Thạc sĩ ngành: Luật hình sự; Mã số: 60 38 40<br /> Người hướng dẫn: TS. Trịnh Quốc Toản<br /> Năm bảo vệ: 2012<br /> Abstract: Trình bày những vấn đề chung về tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm<br /> trọng. Nghiên cứu tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng theo Bộ luật hình<br /> sự năm 1999 và thực tiễn áp dụng của Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội trong 11<br /> năm (2001-2011). Đề xuất một số giải pháp hoàn thiện các quy định pháp luật hình sự<br /> về tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng và nâng cao hiệu quả công tác đấu<br /> tranh phòng, chống tội phạm này trên địa bàn thành phố Hà Nội.<br /> Keywords: Luật hình sự; Pháp luật Việt Nam; Tội thiếu trách nhiệm; Hậu quả nghiêm<br /> trọng<br /> Content<br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu<br /> Trong những năm gần đây, do tác động của nhiều nguyên nhân, tình hình tội phạm nói<br /> chung, các tội phạm về chức vụ và tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng nói riêng<br /> diễn ra tương đối nghiêm trọng và phức tạp, trên nhiều lĩnh vực và gây hậu quả nghiêm trọng<br /> hơn. Theo đánh giá của các cơ quan chuyên môn thì tình hình tội phạm về chức vụ ngày càng<br /> tăng và mức độ vi phạm ngày càng nghiêm trọng, các vụ án ngày càng khó khăn phức tạp hơn,<br /> đặc biệt trong lĩnh vực quản lý kinh tế. Điều này xuất phát từ tình hình đấu tranh phòng chống tội<br /> phạm về chức vụ chưa cao, tội phạm ngày càng tinh vi hơn, người phạm tội có chức vụ khá cao<br /> tại các cơ quan nhà nước, bản thân đội ngũ cán bộ chưa trau dồi về phẩm chất đạo đức, một bộ<br /> phận bị tha hóa, biến chất hoặc trình độ chưa đáp ứng với năng lực chuyên môn v.v... Thực tế<br /> áp dụng pháp luật tại Tòa án nhân dân (TAND) thành phố Hà Nội cho thấy, phần lớn bị cáo bị<br /> đưa ra xét xử về tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng là cán bộ lãnh đạo và chủ yếu<br /> trong lĩnh vực quản lý kinh tế, quản lý nhà nước…<br /> Trong Bộ luật hình sự (BLHS) Việt Nam năm 1999, khái niệm các tội phạm về chức vụ<br /> được qui định tại Điều 227, Chương XXI BLHS là những hành vi nguy hiểm cho xã hội do<br /> người có chức vụ thực hiện trong khi thực hiện công vụ, xâm phạm hoạt động đúng đắn của<br /> các cơ quan, tổ chức. Việc qui định khái niệm tội phạm chức vụ trong BLHS là cần thiết, đáp<br /> ứng yêu cầu khách quan trong phòng chống tội phạm trong giai đoạn hiện nay. Đây là cơ sở<br /> pháp lý để các cơ quan tiến hành tố tụng phân biệt tội phạm về chức vụ với các hành vi vi<br /> phạm pháp luật khác của người có chức vụ quyền hạn nhằm xử lý đúng đắn, chính xác đối với<br /> <br /> tội phạm này. Việc làm sáng tỏ để áp dụng một cách chính xác các quy phạm này là rất cần<br /> thiết và cấp bách, góp phần hoàn chỉnh thêm các vấn đề liên quan đến các tội phạm về chức<br /> vụ.<br /> Do các quy định của luật hình sự Việt Nam về tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm<br /> trọng còn chưa cụ thể, rõ ràng, chưa bảo đảm tính hệ thống, đồng bộ; đặc biệt là thiếu các quy<br /> định liên quan đến các yếu tố định lượng và định khung hình phạt nên dẫn đến nhiều cách hiểu<br /> khác nhau, không thống nhất trong việc nhận thức các dấu hiệu pháp lý, việc định tội danh và<br /> đường lối xử lý đối với các tội phạm này.<br /> Vì vậy, việc tiếp tục nghiên cứu sâu sắc hơn nữa những vấn đề lý luận về tội thiếu trách<br /> nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng nói chung và thực tế áp dụng tại TAND thành phố Hà Nội<br /> nói riêng, qua đó đánh việc xét xử trong thực tiễn để đưa ra kiến giải lập pháp là mô hình lý<br /> luận và các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy phạm của tội phạm này trong giai đoạn<br /> hiện nay không những có ý nghĩa lý luận - thực tiễn và pháp lý quan trọng, mà còn là vấn đề<br /> mang tính cấp thiết. Chính vì vậy, việc tác giả lựa chọn đề tài "Tội thiếu trách nhiệm gây hậu<br /> quả nghiêm trọng trong luật hình sự Việt Nam" làm luận văn thạc sĩ luật học là cần thiết.<br /> 2. Tình hình nghiên cứu đề tài<br /> Dưới góc độ thực tiễn: Tòa án nhân dân tối cao (TANDTC) đã có văn bản hướng dẫn việc<br /> xử lý một số khía cạnh liên quan đến các tội này như Nghị quyết số 04/HĐTP ngày 29/11/1986<br /> của Hội đồng Thẩm phán TANDTC hướng dẫn áp dụng một số quy định trong phần các tội<br /> phạm của BLHS năm 1985. Tuy nhiên, tính đến thời điểm hiện tại, chưa có một văn bản nào<br /> của cơ quan nhà nước có thẩm quyền hướng dẫn một cách cụ thể, chi tiết các dấu hiệu về định<br /> lượng "hậu quả nghiêm trọng", "hậu quả rất nghiêm trọng" hay "hậu quả đặc biệt nghiêm trọng"<br /> trong tội phạm này. Cũng như các tiêu chí đánh giá tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội<br /> của hành vi phạm tội, tiêu chí về để định tội danh, tiêu chí để phân biệt với các tội phạm khác có<br /> cùng tính chất.<br /> Dưới góc độ khoa học pháp lý: Việc nghiên cứu tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả<br /> nghiêm trọng đã được đề cập đến trong một số công trình nghiên cứu khoa học của các cơ sở<br /> đào tạo luật học như Trường Đại học Luật Hà Nội, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội,<br /> Viện Nhà nước và Pháp luật thuộc Viện Khoa học xã hội Việt Nam và một số cơ sở đào tạo<br /> khác. Trong đó phải kể đến một số giáo trình, sách chuyên khảo hay những bài viết như: GS.TS<br /> Nguyễn Ngọc Hòa - Các tội phạm về chức vụ, trong Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần<br /> các tội phạm), tập thể tác giả do TSKH.GS Lê Văn Cảm chủ biên, Nxb Đại học Quốc gia Hà<br /> Nội, 2003; GS.TS Võ Khánh Vinh (chủ biên), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần các<br /> tội phạm), Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2003. Ngoài ra, các vấn đề lý luận và thực tiễn xét<br /> xử còn được nghiên cứu trong một số công trình nghiên cứu của ThS. Đinh Văn Quế như Bình<br /> luận khoa học Bộ luật hình sự năm 1999 - Phần chung, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, 2000;<br /> Bình luận chuyên sâu Bộ luật hình sự, tập V, các tội phạm về chức vụ, Nxb Thành phố Hồ Chí<br /> Minh, 2003. Bên cạnh đó, còn phải kể đến một số luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ luật học<br /> chuyên ngành Tư pháp hình sự nghiên cứu các tội phạm về chức vụ.<br /> Tuy nhiên, dưới góc độ khoa học pháp lý, đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu một<br /> cách toàn diện, có hệ thống các vấn đề lý luận và thực tiễn xét xử đối với tội thiếu trách nhiệm<br /> gây hậu quả nghiêm trọng ở cấp độ một luận văn thạc sĩ luật học.<br /> 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu<br /> 3.1. Đối tượng nghiên cứu<br /> <br /> 2<br /> <br /> Luận văn nghiên cứu và làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn về tội thiếu trách<br /> nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng theo luật hình sự Việt Nam cụ thể là: khái niệm chức vụ,<br /> khái niệm tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng, nguyên nhân, điều kiện của tội<br /> phạm, những đặc trưng của tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng, so sánh với các<br /> tội thiếu trách nhiệm khác và tội phạm với các tội phạm khác cùng chương, kết hợp với thực<br /> tiễn áp dụng, xét xử để qua đó chỉ ra những nguyên tắc cơ bản và đề xuất các kiến giải lập<br /> pháp cũng như các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả<br /> nghiêm trọng trong pháp luật hình sự Việt Nam.<br /> 3.2. Phạm vi nghiên cứu<br /> Trong khuôn khổ của một luận văn thạc sĩ luật học, luận văn nghiên cứu một số vấn đề lý<br /> luận và thực tiễn về tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng theo luật hình sự Việt<br /> Nam dưới góc độ của luật hình sự, thực tiễn xét xử tại TAND thành phố Hà Nội trong giai<br /> đoạn từ năm 2001-2011, đồng thời cũng có đề cập đến một số quy phạm của luật tố tụng hình<br /> sự nhằm hỗ trợ cho việc giải quyết nhiệm vụ và đối tượng nghiên cứu.<br /> 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu<br /> 4.1. Mục đích nghiên cứu<br /> Mục đích của luận văn là làm sáng tỏ một cách có hệ thống về mặt lý luận những nội<br /> dung cơ bản về tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng theo luật hình sự Việt Nam và<br /> việc áp dụng các quy định của BLHS năm 1999 về tội này trong thực tiễn xét xử, từ đó rút ra<br /> những tồn tại, bất cập để đề xuất kiến giải lập pháp bằng việc đưa ra mô hình lý luận của quy<br /> phạm về tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng theo luật hình sự nước ta, cũng như<br /> đưa ra các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định của BLHS hiện hành về tội<br /> phạm này trong thực tiễn xét xử.<br /> 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu<br /> Về mặt lý luận: Trên cơ sở nghiên cứu các chính sách hình sự của Nhà nước về của tội<br /> thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng trong luật hình sự Việt Nam, phân tích khái<br /> niệm, các dấu hiệu pháp lý, đặc điểm của tội phạm, phân biệt tội phạm với các tội phạm khác<br /> cùng chương, phân biệt tội phạm với các tội về quản lý kinh tế, phân tích nội dung và điều<br /> kiện áp dụng tội phạm, các trường hợp miễn trách nhiệm hình sự của tội phạm trong BLHS<br /> năm 1999 hiện hành để làm sáng tỏ bản chất pháp lý và những nội dung cơ bản của quy phạm<br /> theo luật hình sự Việt Nam.<br /> Về mặt thực tiễn: Nghiên cứu, đánh giá việc áp dụng quy phạm pháp luật hình sự của tội<br /> thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng trong thực tiễn xét xử tại TAND thành phố Hà<br /> Nội, đồng thời phân tích những tồn tại xung quanh việc lập pháp và áp dụng pháp luật nhằm<br /> đề xuất và luận chứng sự cần thiết phải hoàn thiện và đưa ra các giải pháp nâng cao hiệu quả<br /> áp dụng quy phạm pháp luật về tội này trong pháp luật hình sự Việt Nam.<br /> 5. Cơ sở phương pháp luận và các phương pháp nghiên cứu<br /> 5.1. Cơ sở phương pháp luận<br /> Cơ sở lý luận của luận văn là quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí<br /> Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về đấu tranh phòng và chống tội phạm, về tính<br /> nhân đạo của pháp luật, cũng như thành tựu của các chuyên ngành khoa học pháp lý như: lịch<br /> sử pháp luật, lý luận về Nhà nước và pháp luật, xã hội học pháp luật, luật hình sự, tội phạm<br /> học, luật tố tụng hình sự và triết học, những luận điểm khoa học trong các công trình nghiên<br /> <br /> 3<br /> <br /> cứu, sách chuyên khảo và các bài viết đăng trên tạp chí của một số nhà khoa học luật hình sự<br /> Việt Nam và nước ngoài.<br /> 5.2. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể<br /> Luận văn sử dụng một số phương pháp tiếp cận để làm sáng tỏ về mặt khoa học từng vấn<br /> đề tương ứng, đó là các phương pháp nghiên cứu như: lịch sử, so sánh, phân tích, tổng hợp,<br /> phương pháp xã hội học như thống kê, định lượng, định tính…để phân tích, tổng hợp các tri<br /> thức khoa học luật hình sự và luận chứng các vấn đề tương ứng được nghiên cứu trong luận<br /> văn.<br /> 6. Những đóng góp mới của luận văn<br /> 6.1. Về mặt lý luận<br /> Luận văn nghiên cứu một cách tương đối hệ thống và toàn diện những vấn đề lý luận và<br /> thực tiễn của tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng theo luật hình sự Việt Nam ở<br /> cấp độ một luận văn thạc sĩ luật học. Luận văn còn có ý nghĩa làm tài liệu tham khảo lý luận<br /> cần thiết cho các nhà khoa học - luật gia, cán bộ thực tiễn và các sinh viên, học viên cao học<br /> và nghiên cứu sinh chuyên ngành tư pháp hình sự, cũng như góp phần phục vụ cho công tác<br /> lập pháp và hoạt động thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự trong việc đấu tranh phòng và<br /> chống tội phạm, cũng như công tác giáo dục, cải tạo người phạm tội ở nước ta hiện nay.<br /> 6.2. Về mặt thực tiễn<br /> Luận văn góp phần vào việc xác định đúng đắn những điều kiện cụ thể của các trường<br /> hợp phạm tội "thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng" trong thực tiễn điều tra, truy tố,<br /> cũng như đưa ra các kiến nghị hoàn thiện các quy phạm của chế định miễn trách nhiệm hình<br /> sự ở khía cạnh lập pháp, cũng như việc áp dụng chúng trong thực tiễn. Khái quát lịch sử hình<br /> thành và phát triển của pháp luật nước ta về tội này để rút ra những nhận xét, đánh giá. Phân<br /> tích thực tiễn xét xử tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng trong thực tiễn của cơ<br /> quan TAND thành phố Hà Nội từ năm 2001 đến năm 2011, qua đó góp phần đánh giá đúng<br /> thực trạng phạm tội "thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng" tại địa bàn thành phố Hà<br /> Nội, những nguyên nhân và điều kiện phạm tội, những khó khăn khi xét xử loại tội phạm này<br /> trên thực tế. Đặc biệt, luận văn còn chỉ ra một số tồn tại, vướng mắc trong thực tiễn và những<br /> nguyên nhân của thực trạng này để đề xuất những giải pháp khắc phục.<br /> 7. Kết cấu của luận văn<br /> Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm<br /> 3 chương:<br /> Chương 1: Những vấn đề chung về tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng.<br /> Chương 2: Tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng theo Bộ luật hình sự năm<br /> 1999 và thực tiễn áp dụng của Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội từ năm 2001 đến năm 2011.<br /> Chương 3: Những yêu cầu và giải pháp hoàn thiện các quy định pháp luật hình sự về tội<br /> thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng và nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng,<br /> chống tội phạm này trên địa bàn thành phố Hà Nội.<br /> Chương 1<br /> NHỮNG<br /> VẤN<br /> ĐỀ<br /> VỀ TỘI THIẾU TRÁCH NHIỆM GÂY HẬU QUẢ NGHIÊM TRỌNG<br /> <br /> 4<br /> <br /> CHUNG<br /> <br /> 1.1. Khái niệm và ý nghĩa của việc quy định tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả<br /> nghiêm trọng trong luật hình sự Việt Nam<br /> 1.1.1. Khái niệm tội phạm về chức vụ<br /> Khái niệm tội phạm về chức vụ được qui định tại Điều 277 BLHS năm 1999: "Các tội<br /> phạm về chức vụ là những hành vi xâm phạm hoạt động đúng đắn của cơ quan, tổ chức do<br /> người có chức vụ, quyền hạn thực hiện trong khi thực hiện công vụ. Người có chức vụ quyền<br /> hạn nói trên đây là người do bổ nhiệm, do bầu cử, do hợp đồng hoặc do một hình thức khác,<br /> có hưởng lương hoặc không hưởng lương, được giao thực hiện một công vụ nhất định và có<br /> quyền hạn nhất định trong khi thực hiện công vụ".<br /> 1.1.2. Khái niệm tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng<br /> Qua phân tích tác giả luận văn đưa khái niệm: Tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm<br /> trọng là hành vi nguy hiểm cho xã hội được qui định trong BLHS, do người có năng lực trách<br /> nhiệm hình sự, đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự do bổ nhiệm, bầu cử, do hợp đồng hoặc do<br /> một hình thức khác, có hưởng lương hoặc không được hưởng lương được giao một công vụ<br /> nhất định và có quyền hạn nhất định trong khi thi hành công vụ đã không thực hiện hay thực<br /> hiện không đúng nhiệm vụ được giao xâm phạm đến hoạt động đúng đắn của cơ quan, tổ<br /> chức gây hậu quả nghiêm trọng.<br /> Tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng có một số đặc điểm cơ bản như sau:<br /> Một là, tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng là hành vi nguy hiểm cho xã hội<br /> được qui định tại BLHS, xâm phạm đến hoạt động đúng đắn của cơ quan, tổ chức.<br /> Hai là, tội phạm do người có năng lực trách nhiệm hình sự, đủ tuổi chịu trách nhiệm hình<br /> sự, do người có chức vụ, quyền hạn thực hiện.<br /> Ba là, tội phạm gây ra hậu quả nghiêm trọng do hành vi không thực hiện hoặc thực hiện<br /> không đúng nhiệm vụ được giao của người có chức vụ, quyền hạn.<br /> 1.1.3. Ý nghĩa của việc qui định tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng trong<br /> luật hình sự Việt Nam<br /> Việc qui định tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng có ý nghĩa quan trọng trên<br /> nhiều phương diện, cụ thể là:<br /> Thứ nhất, qui định tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng là sự ghi nhận và bảo<br /> đảm sự hoạt động bình thường của cơ quan nhà nước, là một biểu hiện của bảo vệ pháp chế xã<br /> hội chủ nghĩa.<br /> Thứ hai, việc qui định tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng có ý nghĩa trong<br /> việc nâng cao ý thức trách nhiệm của các cán bộ công chức khi thực hiện nhiệm vụ của mình,<br /> góp phần xây dựng Nhà nước của dân, do dân và vì dân.<br /> Thứ ba, quy định về tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng là nội dung cụ thể<br /> hóa nhiệm vụ của BLHS Việt Nam đã được ghi nhận tại Bộ luật này, đó là nhiệm vụ bảo vệ<br /> chế độ xã hội chủ nghĩa, quyền làm chủ của nhân dân, bảo vệ quyền bình đẳng giữa đồng bào<br /> các dân tộc, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức, bảo<br /> vệ trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa, chống mọi hành vi phạm tội; đồng thời giáo dục mọi<br /> người ý thức tuân theo pháp luật, đấu tranh phòng ngừa tội phạm.<br /> <br /> 5<br /> <br />