Tóm tắt Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ học: Về một loại nghĩa phi miêu tả cần có trong từ điển giải thích tiếng Việt

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN<br /> -------------------------------<br /> <br /> PHẠM THỊ THU GIANG<br /> <br /> VỀ MỘT LOẠI NGHĨA PHI MIÊU TẢ<br /> CẦN CÓ TRONG TỪ ĐIỂN GIẢI THÍCH TIẾNG VIỆT<br /> (Trên cơ sở cuốn Từ điển tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên)<br /> <br /> Chuyên ngành: LÝ LUẬN NGÔN NGỮ<br /> Mã số: 60 22 01<br /> LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC<br /> <br /> Người hướng dẫn khoa học:<br /> PGS.TS NGUYỄN VĂN HIỆP<br /> <br /> Hà Nội – 2009<br /> <br /> 1<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> Danh mục bảng biểu ..................................... Error! Bookmark not defined.<br /> Mở đầu ............................................................................................................. 4<br /> Chương 1. Những vấn đề lý thuyết liên quan đến đề tài................................... 9<br /> 1.1. Khái niệm tình thái .................................................................................... 9<br /> 1.2. Các kiểu ý nghĩa thuộc phạm trù tình thái ............................................... 13<br /> 1.3. Các phương tiện biểu thị ý nghĩa tình thái .............................................. 21<br /> 1.4. Các phương tiện từ vựng biểu thị ý nghĩa tình thái trong khuôn khổ đề tài<br /> luận văn ........................................................................................................... 22<br /> 1.5. Một vài vấn đề từ điển học có liên quan đến đề tài ................................. 23<br /> Chương 2. Khảo sát và phân tích ngữ nghĩa, cách giải thích các vị từ tình thái<br /> tính trong Từ điển tiếng Việt ........................................................................... 26<br /> 2.1. Khái niệm vị từ tình thái tính ................................................................... 26<br /> 2.2. Phân loại vị từ tình thái tính .................................................................... 27<br /> 2.3. Đặc điểm ngữ nghĩa của vị từ tình thái tính ............................................ 29<br /> 2.4. Tiểu kết chương hai .................................................................................. 36<br /> Chương 3. Khảo sát và phân tích ngữ nghĩa, cách giải thích các phó từ chỉ<br /> thời, thể trong Từ điển tiếng Việt ................... Error! Bookmark not defined.<br /> 3.1.Một số khái niệm liên quan ....................... Error! Bookmark not defined.<br /> 3.2.Phân tích ngữ nghĩa của các phó từ chỉ thời – thể – tình thái và so sánh<br /> với lời giải thích chúng trong TĐTV ............... Error! Bookmark not defined.<br /> 3.3.Tiểu kết chương ba .................................... Error! Bookmark not defined.<br /> Chương 4. Khảo sát và phân tích ngữ nghĩa các trợ từ tình thái trong sự so<br /> sánh với lời giải thích nghĩa của Từ điển tiếng ViệtError!<br /> <br /> Bookmark<br /> <br /> not<br /> <br /> defined.<br /> 4.1.Khái niệm trợ từ ........................................ Error! Bookmark not defined.<br /> <br /> 2<br /> <br /> 4.2.Phân tích đặc điểm ngữ nghĩa của các trợ từ tiếng ViệtError! Bookmark<br /> not defined.<br /> 4.3. Tiểu kết chương bốn ................................. Error! Bookmark not defined.<br /> Chương 5. Khảo sát và phân tích ngữ nghĩa, cách giải thích các từ chêm xen<br /> tình thái trong Từ điển tiếng Việt.................... Error! Bookmark not defined.<br /> 5.1.Khái niệm từ chêm xen tình thái trong tiếng ViệtError! Bookmark not<br /> defined.<br /> 5.2.Phân tích đặc điểm ngữ nghĩa các từ chêm xen tình thái .................. Error!<br /> Bookmark not defined.<br /> 5.3.Tiểu kết chương năm ................................. Error! Bookmark not defined.<br /> Kết luận .......................................................................................................... 77<br /> Tài liệu tham khảo ........................................................................................ 83<br /> Phụ lục ............................................................................................................ 87<br /> <br /> 3<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> 1. Lý do chọn đề tài<br /> Luận văn với đề tài “Về một loại nghĩa phi miêu tả cần có trong từ điển<br /> giải thích tiếng Việt”(trên cơ sở cuốn Từ điển tiếng Việt do Hoàng Phê chủ<br /> biên) có nhiệm vụ khảo sát và miêu tả một loại nghĩa phi miêu tả hay nghĩa<br /> tình thái của một số phương tiện từ vựng tiếng Việt biểu thị nội dung ý nghĩa<br /> này. Loại nghĩa gần như không được đề cập hay chỉ được đề cập rất ít trong<br /> các từ điển giải thích tiếng Việt. Từ kết quả của luận văn, chúng tôi đề xuất<br /> những bổ sung cần thiết cho cách giải thích liên quan đến loại nghĩa này trong<br /> các mục từ của từ điển.<br /> Sở dĩ chúng tôi lựa chọn đề tài này là vì nhiều lý do:<br /> 1.1. Tính thời sự<br /> Trong thời gian gần đây, ngôn ngữ học đã mở rộng đối tượng nghiên<br /> cứu của mình, không chỉ nghiên cứu ngôn ngữ trong cấu trúc tĩnh tại mà là<br /> ngôn ngữ trong hoạt động với tư cách là công cụ tương tác liên nhân. Trong<br /> đó, tình thái nổi lên như một trong những trọng tâm nghiên cứu. Khái niệm<br /> ngữ nghĩa cũng vì thế mà thay đổi, không chỉ bó hẹp ở nghĩa miêu tả mà còn<br /> cả nghĩa phi miêu tả (nghĩa tình thái, nghĩa đánh giá); không chỉ quan tâm đến<br /> hiển ngôn mà cố gắng làm sáng tỏ những cơ chế nảy sinh, tiêu chí phân loại<br /> và đặc điểm của hàm ý (thông tin ngầm ẩn) với các kiểu hàm ý khác nhau;…<br /> Trong các từ điển giải thích, nghĩa của từ đặc biệt là nghĩa phi miêu tả<br /> chưa được quan tâm đúng mức. Loại nghĩa này gần như không được đề cập<br /> đến trong từ điển giải thích. Vì thế việc bổ sung những nét nghĩa đánh giá vào<br /> <br /> 4<br /> <br /> lời giải thích của các mục từ thật sự cần thiết để phù hợp với sự phát triển<br /> không ngừng về đối tượng nghiên cứu ngôn ngữ học cũng như việc làm sáng<br /> tỏ các nét nghĩa khác nhau cùng tồn tại trong một đơn vị từ vựng.<br /> 1.2. Tính lý luận<br /> Với sự mở rộng đối tượng nghiên cứu như vậy, các xu hướng ngữ pháp<br /> hình thức bộc lộ nhiều hạn chế, nhất là trong việc giải thích bản chất nghĩa và<br /> chức năng của các sự kiện ngôn ngữ. Ngữ pháp chức năng ra đời, một xu<br /> hướng nghiên cứu thiên về ngữ pháp – ngữ nghĩa đã khắc phục những hạn chế<br /> này. Có điều, ngữ pháp chức năng không phải là một sự xuất hiện đột ngột mà<br /> mà kết quả của một sự phát triển lâu dài. Có thể thấy tinh thần của ngữ pháp<br /> chức năng trong nhiều nghiên cứu và đường hướng phản ánh vai trò của ngôn<br /> ngữ là phương tiện giao tiếp quan trọng nhất của con người qua các nghiên<br /> cứu về tình thái của Jespersen, von Wright, Bally, Dik,…Ở Việt Nam, những<br /> nghiên cứu của Hoàng Tuệ, Cao Xuân Hạo, Lê Đông, Phạm Hùng Việt,<br /> Nguyễn Văn Hiệp,... đã cho chúng ta có một cách hiểu nhất định về khái niệm<br /> phức tạp này. Tuy nhiên các công trình nghiên cứu mô tả, phân tích các<br /> phương tiện biểu thị tình thái cũng chưa thật sự có nhiều, đặc biệt trong<br /> những lĩnh vực có liên quan đến chiều kích nghĩa tình thái trong các mục từ<br /> của từ điển giải thích tiếng Việt.<br /> Xem xét các vấn đề nghiên cứu về từ điển học chúng tôi cũng thấy một<br /> hiện trạng như vậy. Cuốn Một số vấn đề từ điển học [43] tập hợp một số bài<br /> viết của các tác giả khác nhau đã cho chúng ta cái nhìn tổng quát về nghiên<br /> cứu từ điển học cũng như một số vấn đề của cuốn Từ điển Tiếng Việt (do<br /> Hoàng Phê chủ biên). Tuy nhiên, việc giải thích nghĩa phi miêu tả đang thiếu<br /> vắng ở khá nhiều mục từ thì cũng chưa được quan tâm đúng mức với tầm<br /> quan trọng của chúng.<br /> <br /> 5<br /> <br />