Tổng quan về dinh dưỡng và thức ăn thủy sản

Chia sẻ: Tra Sua Nguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

408
lượt xem 198
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Dinh dưỡng là nuôi dưỡng, tập hợp những chức năng của cớ thể để biến đổi và sử dụng thức ăn nhằm giúp sinh vật tăng trưởng và hoạt động bình thường. Như vậy dinh dưỡng bao gồm nhiều giai đoạn từ lấy thức ăn cho đến tiêu hóa và hấp thụ dưỡng chất.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tổng quan về dinh dưỡng và thức ăn thủy sản

CHÖÔNG MOÄT Toång Quan Veà Dinh Döôõng Vaø Thöùc AÊn Thuûy Saûn I. Ñònh nghóa Dinh döôõng laø nuoâi döôõng, taäp hôïp nhöõng chöùc naêng cô theå ñeå bieán ñoåi vaø söû duïng thöùc aên nhaèm giuùp sinh vaät taêng tröôûng vaø hoaït ñoäng bình thöôøng. Nhö vaäy dinh döôõng bao goàm nhieàu giai ñoaïn töø laáy thöùc aên cho ñeán tieâu hoùa vaø haáp thuï döôõng chaát - Laáy thöùc aên (feed ingestion) laø thuaät ngöõ chæ quaù trình sinh vaät saên ñuoåi, baét moài hay baét laáy thöùc aên vaø ñöa thöùc aên vaøo oáng tieâu hoùa. - Tieâu hoùa thöùc aên laø moät quaù trình bieán ñoåi caùc ñaïi phaân töû thöùc aên trong giai ñoaïn ñaàu söû duïng thöùc aên tröôùc khi coù theå ñöôïc haáp thuï. - Bieán döôõng laø taäp hôïp caùc quaù trình bieán ñoåi sinh hoùa töø moät döôõng chaát sau khi qua söï tieâu hoùa cho ñeán caùc saûn phaåm baøi tieát vaø thaûi loaïi ra ngoaøi cô theå sinh vaät. Döôõng chaát (nutrient) laø caùc saûn phaåm cuûa söï bieán döôõng töø thöùc aên haáp thuï nhö glucose, amino acids Thöùc aên töï nhieân, thieân nhieân (natural feed) nhö caùc loaøi rong taûo vaø caùc sinh vaät phuø du ñoäng vaät laø nhöõng cô theå sinh vaät soáng vaø phaùt trieån trong heä thoáng nuoâi Thöùc aên nhaân taïo (artifical feed) cuõng ñöôïïc goïi thöùc aên khoâ (dry feed), thöùc aên vieân (pellet). Thöùc aên soáng (live feed) ñoái laäp vôùi thöùc aên khoâ laø caùc cô theå sinh vaät soáng coù theå duøng laøm thöùc aên cho thuûy saûn II. Lòch söû phaùt trieån dinh döôõng hoïc thuûy saûn - Dinh döôõng hoïc thuûy saûn chæ môùi baét ñaàu phaùt trieån gaàn ñaây so saùnh vôùi lòch söû raát laâu ñôøi moân dinh döôõng hoïc cho ngöôøi vaø gia suùc. - Nhöõng nghieân cöùu ñaàu tieân veà nhu caàu dinh döôõng ñöôïc thöïc hieän taïi Corland (Ohio, Myõ) vaøo nhöõng naêm 40 vaø baét ñaàu töø thaäp nieân 60 caùc nghieân cöùu veà dinh döôõng thuûy saûn phaùt trieån raát nhanh - Thöùc aên nhaân taïo thuûy saûn ñaàu tieân do söï phoái troän caùc thaønh phaàn nguyeân lieäu chæ baét ñaàu töø thaäp nieân 50. Cho ñeán cuoái thaäp nieân 50 loaïi thöùc aên vieân ñöôïc duøng phoå bieán taïi Myõ vaø Chaâu AÂu III. Nhöõng ñaëc ñieåm dinh döôõng cuûa ñoäng vaät thuûy saûn Thuûy saûn bao goàm caùc loaøi caù xöông (finfish) vaø giaùp xaùc (crustacean), coù nhöõng ñaëc ñieåm dinh döôõng raát chuyeân bieät vaø raát khaùc so vôùi caùc ñoäng vaät treân caïn: Download» http://Agriviet.Com
1 - Soá löôïng caùc loaøi caù nuoâi raát phong phuù nhöng hieän chæ coù khoaûng 20 loaøi ñöôïc nghieân cöùu veà dinh döôõng maø ña soá taäp trung vaøo nhöõng loaøi caù oân ñôùi - Caù coù nhieàu thay ñoåi caáu truùc oáng tieâu hoùa vaø ña soá thuûy saûn phaûi traûi qua giai ñoaïn aáu truøng. Trong giai ñoaïn naøy nhu caàu dinh döôõng aáu truøng thay ñoåi raát lôùn neân nghieân cöùu dinh döoõng seõ khoù khaên hôn so vôùi caùc ñoäng vaät treân caïn. - Caù laø ñoäng vaät bieán nhieät neân nhu caàu naêng löôïng thaáp hôn vaø leä thuoäc vaøo nhieät ñoä moâi tröôøng sinh soáng neân tæ leä giöõa naêng löôïng vaø protein hay tæ leä naêng löôïng vaø caùc thaønh phaàn dinh döôõng thöùc aên cuõng thay ñoåi raát nhieàu. Keá ñeán thuûy saûn laø sinh vaät baøi tieát ammonia raát khaùc vôùi sinh vaät treân caïn baøi tieát urea hay uric acid. Ñieàu naøy aûnh höôûng raát nhieàu ñeán giaù trò söû duïng naêng löôïng cuûa protein. - Moâi tröôøng sinh soáng cuûa caù raát khaùc vôùi moâi tröôøng khoâng khí. Do ñoù caù phaûi coù nhöõng kieåu thích nghi nhö khaû naêng bieán döôõng ôû ñieàu kieän oxy thaáp, tieâu hao naêng löôïng thaáp hôn vaø giaûm khoái löôïng boä xöông, khung choáng ñôõ cô theå. Nhö vaäy, nhu caàu Ca vaø P cuûa caù thaáp hôn, thöôøng chæ caàn ¼ so vôùi ñoäng vaät treân caïn. III.1. Nhu caàu dinh döôõng Nhu caàu dinh döôõng giöõa thuûy saûn vaø ñoäng vaät treân caïn tuy gioáng nhau cô baûn nhöng chuùng coù moät soá khaùc nhau nhö sau: Nhu caàu naêng löôïng cuûa thuûy saûn thaáp hôn nhieàu so vôùi ñoäng vaät treân caïn daãn ñeán tæ leä protein/naêng löôïng cuûa caù cao hôn caùc ñoäng vaät treân caïn Thuûy saûn coù moät soá nhu caàu caùc döôõng chaát khaùc vôùi ñoäng vaät treân caïn nhö caù coù nhu caàu caùc acid beùo hoï n3 chöùc nhieàu noái ñoâi nhö PUFA hay toâm vaø giaùp xaùc coù nhu caàu sterols Thuûy saûn coù khaû naêng haáp thuï caùc muoái khoaùng trong nöôùc neân nhu caàu caùc muoái khoaùng raát khaùc vôùi ñoäng vaät treân caïn Thuûy saûn coù moät khaû naêng toång hôïp giôùi haïn vitamin neân chuùng leä thuoäc raát nhieàu vaøo nguoàn cung caáp töø thöùc aên. III.2. Hieäu quaû söû duïng thöùc aên Caùc keát quaû nghieân cöùu cho thaáy caù söû duïng thöùc aên hieäu quaû hôn gia suùc nuoâi treân caïn. Chuùng thöôøng coù heä soá thöùc aên thaáp hôn nhieàu laàn nhö caù trôn Myõ ñeå taêng troïng moät kg theå troïng caù caàn 1,2 kg thöùc aên trong khi gaø coâng nghieäp, gia suùc söû duïng thöùc aên hieäu quaû nhaát phaûi caàn 2,0-2,1 kg thöùc aên ñeå taêng troïng 1 kg. Lyù do giaûi thích heä soá thöùc aên cuûa caù thaáp hôn gia suùc gia caàm treân caïn caù coù khaû naêng haáp thuï vaø bieán döôõng hieäu quaû protein thöùc aên do caù coù cô cheá thaûi loaïi tröïc tieáp ammonia khoâng qua chuyeån hoùa thaønh urea hay acid uric nhö caùc gia suùc vaø gia caàm caù coù moät nhu caàu naêng löôïng thaáp hôn gia suùc vaø gia caàm do ñoù chi phí naêng löôïng ñeå gia taêng moät ñôn vò protein cuûa chuùng thöôøng thaáp Download» http://Agriviet.Com
2 IV. Döôõng chaát (nutrient) vaø thaønh phaàn dinh döôõng cuûa thöùc aên Döôõng chaát laø chaát höõu cô hay voâ cô coù trong thöùc aên duøng ñeå xaây döïng cô theå, cung caáp naêng löôïng vaø chaát xuùc taùc caùc phaûn öùng hoùa hoïc trong cô theå sinh vaät. Baèng phöông phaùp phaân tích, thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa thöùc aên thuûy saûn bao goàm nöôùc, chaát höõu cô, chaát voâ cô theo sô ñoà phaân tích sau Thöùc aên thöïc hay ñoäng vaät Vaät chaát khoâ Nöôùc (ñoä aåm) Nöôùc trong sinh Voâ cô vaät thay ñoåi theo Höõu cô I. Cabohydrate Ña löôïng: Ca,K,Mg I. Tuoåi Thöïc vaät:75-80% Na, Cl, S vaø P II. Boä phaän Ñoäng vaät:
CHÖÔNG MOÄT Toång Quan Veà Dinh Döôõng Vaø Thöùc Aên Thuûy Saûn Dinh döôõng hoïc thuûy saûn chæ môùi baét ñaàu phaùt trieån gaàn ñaây so saùnh vôùi lòch söû raát laâu ñôøi moân dinh döôõng hoïc cho ngöôøi vaø gia suùc. Thaät vaäy vaøo ñaàu theá kyû 20, caùc nghieân cöùu veà dinh döôõng thuûy saûn coøn raát ñôn giaûn, chæ laø nhöõng khaûo saùt veà caáu truùc oáng tieâu hoùa vaø moät soá nghieân cöùu veà sinh lyù tieâu hoùa hay khaûo saùt taäp tính dinh döôõng trong ñieàu kieän töï nhieân. Thöùc aên nhaân taïo thuûy saûn ñaàu tieân do söï phoái troän caùc thaønh phaàn nguyeân lieäu chæ baét ñaàu töø thaäp nieân 50 vôùi “thöùc aên vieân Oregon”. Cho ñeán cuoái thaäp nieân 50, loaïi thöùc aên vieân ñöôïc duøng phoå bieán taïi Myõ vaø ôû Chaâu Aâu thöùc aên vieân baét ñaàu ñöôïc söû duïng töø thaäp nieân 60. Nhöõng nghieân cöùu ñaàu tieân veà nhu caàu dinh döôõng ñöôïc thöïc hieän taïi Corland (Ohio, Myõ) vaøo nhöõng naêm 40 vaø baét ñaàu töø thaäp nieân 60 caùc nghieân cöùu veà dinh döôõng thuûy saûn phaùt trieån raát nhanh do söû duïng caùc thaønh quaû nghieân cöùu tröôùc ñaây treân caùc ñoäng vaät treân caïn. Tuy nhieân nhöõng hieåu bieát veà dinh döôõng thuûy saûn coøn raát haïn cheá tröôùc heát laø do gioáng loaøi thuûy saûn raát phong phuù, treân 100 loaøi caù vaø gaàn 20 loaøi toâm ñöôïc thuaàn hoùa nuoâi döôõng treân theá giôùi. Hôn theá nöõa, nhöõng loaøi thuûy saûn môùi thuaàn hoùa vaãn coøn ñang tieáp tuïc. Ngoaøi ra, vieäc nghieân cöùu dinh coù nhöõng khoù khaên trôû ngaïi do chính moâi tröôøng sinh soáng trong nöôùc vaø nhöõng ñaëc ñieåm chuyeân bieät dinh döôõng cuûa sinh vaät nöôùc. I. Nhöõng ñaëc ñieåm dinh döôõng cuûa ñoäng vaät thuûy saûn Caù vaø giaùp xaùc coù nhöõng ñaëc ñieåm dinh döôõng raát chuyeân bieät vaø raát khaùc so vôùi caùc ñoäng vaät treân caïn. Baûng 1 toùm taét vaø neâu leân nhöõng ñaëc ñieåm chuyeân bieät naøy: Tröôùc heát lôùp Caù coù soá löôïng loaøi raát lôùn, öôùc tính soá löôïng chæ cuûa nhöõng loaøi caù xöông nhieàu baèng toång coäng soá loaøi cuûa boø saùt, chim vaø höûu nhuû. Nhöõng loaøi caù coù möùc ñoä tieán hoaù khaùc nhau vaø thích nghi khaùc nhau vôùi moâi tröôøng sinh soáng, do ñoù taäp tính dinh döôõng vaø caùc nhu caàu dinh döôõng cuõng khaùc xa nhau. Cho ñeán ngaøy nay chæ coù moät soá löôïng raát nhoû nhöõng loaøi caù ñöôïc nghieân cöùu veà dinh döôõng, öôùc tính khoaûng 20 loaøi maø ña soá taäp trung vaøo nhöõng loaøi caù oân ñôùi trong khi nhöõng loaøi caù nhieät ñôùi ít ñöôïc quan taâm. Vieäc söû duïng caùc keát quaû nghieân cöùu treân moät soá loaøi ñeå suy ra cho nhöõng loaøi töông töï ñaõ cung caáp raát nhieàu thoâng tin cho vieäc tìm hieåu nhu caàu dinh döôõng nhöõng loaøi caù môùi thuaàn hoaù hay nhöõng loaøi caù nhieät ñôùi chöa ñöoïc nghieân cöùu. Tuy nhieân, caàn phaûi caân nhaéc caån thaän vì coù raát nhieàu tröôøng hôïp khoâng töông ñoàng ngay khi caû hai loaøi cuøng moät hoï vaø cuøng gioáng. Caù coù nhieàu thay ñoåi caáu truùc oáng tieâu hoùa nhö caù khoâng coù daï daøy tìm thaáy ôû moät soá caù boä caù cheùp, hay caù khoâng coù söï chuyeân bieät ôû ruoät tröôùc vaø ruoät sau. Ngoaøi ra, caù coù söï taêng tröôûng lieân tuïc vaø coù giai ñoaïn phaùt trieån aáu truøng ôû ña soá caùc loaøi caù maëc duø vaãn thaáy coù nhöõng tröôøng hôïp caù ñeû con (ovoviviparous) thay vì ñeû tröùng. Ña soá tröùng caù coù Download» http://Agriviet.Com
kích thöôùc beù vaø caù nôû ra phaûi traûi qua giai ñoaïn aáu truøng. Trong giai ñoaïn naøy nhu caàu dinh döôõng aáu truøng thay ñoåi raát lôùn neân raát khoù öông nuoâi neân vieäc nghieân cöùu dinh döoõng seõ khoù khaên hôn so vôùi caùc ñoäng vaät treân caïn. Treân khía caïnh sinh lyù, caù coù hai ñaëc ñieåm chuyeân bieät so vôùi ñoäng vaät treân caïn. Tröôùc heát caù laø ñoäng vaät ñoàng nhieät neân nhu caàu naêng löôïng thaáp hôn vaø leä thuoäc vaøo nhieät ñoä moâi tröôøng sinh soáng. Caùc tæ leä giöõa naêng löôïng vaø protein hay tæ leä naêng löôïng vaø caùc thaønh phaàn dinh döôõng thöùc aên cuõng thay ñoåi raát nhieàu. Ngoaøi ra, thaân nhieät cuûa caù thaáp hôn thaân nhieät ñoäng vaät bieán nhieät. Caù coù theå soáng ôû ñieàu kieän nhieät ñoä raát thaáp laø nhôø söï hieän dieän phong phuù nhöõng acid beùo khoâng no trong lôùp lipid cuûa maøng teá baøo giuùp duy trì tính ñaøn hoài cuûa teá baøo ôû nhieät ñoä thaáp. Ñaëc ñieåm dinh döôõng naøy cuõng thaáy ôû caùc ñoäng vaät thuûy sinh khaùc. Keá ñeán, ammonia laø daïng baøi tieát ñaïm trong nöôùc tieåu cuûa ña soá caù xöông. Noù aûnh höôûng raát nhieàu ñeán giaù trò söû duïng naêng löôïng cuûa protein. Baûng 1. Nhöõng ñaëc ñieåm chuyeân bieät veà dinh döôõng cuûa ñoäng vaät thuûy saûn so s1nh vôùi ñoäng vaät treân caïn Nhöõng ñaëc ñieåm chuyeân bieät cuûa thuûy saûn Caùc khoù khaên vaø trôû ngaïi khi so saùnh vôùi trong nghieân cöùu dinh döôõng nhöõng ñoäng vaät treân caïn Phaân loaïi - Soá löôïng loaøi raát lôùn, 40 000 loaøi Söï ña daïng raát lôùn veà nhu caàu dinh döôõng - Treân 100 loaøi caù ñaõ thuaàn hoùa Sinh hoïc - Coù giai ñoaïn aáu truøng trong quaù trình phaùt trieån caù Nhu caàu dinh döôõng raát phöùc taïp thay ñoåi tuøy theo theå töøng giai ñoaïn - Khoâng coù daï daøy ôû moät soá caù Hình thaønh nhöõng kieåu tieâu hoùa phöùc taïp vaø chuyeân bieät Sinh lyù - Ñoàng nhieät Nhu caàu naêng löôïng cuûa thuûy saûn thaáp nhöng thay ñoåi lôùn khi coù giao ñoäng nhieät ñoä moâi tröôøng Hieäu quaû cao trong vieäc söû duïng protein laøm nguoàn - Baøi tieát ammonia naêng löôïng Sinh thaùi - Moâi tröôøng nöôùc coù tæ troïng cao so vôùi khoâng khí Caù coù khuynh höôùng giaõm boä khung choáng ñôû vaø nhu caàu Ca, P thaáp hôn - Söï khuyeán taùn chaäm trong nöôùc cuûa nhöõng phaân töû Vai troø raát quan troïng cuûa nhöõng chaát daån duï hieän dieän trong thöùc aên - Moâi tröôøng nöôùc chöùa nhieàu muoái hoøa tan. Ñaëc Suï haáp thuï moät soá muoâí khoaùng trong dinh döôõng bieät moâi tröôøng bieån cuûa moät soá loaøi caù. Moâi tröôøng sinh soáng cuûa caù raát khaùc vôùi moâi tröôøng khoâng khí, nôi ñoù haøm löôïng oxy thaáp hôn nhöng ñoä nhôùt vaø tæ troïng cuûa moâi tröôøng nöôùc thì cao hôn khoâng khí. Do ñoù caù phaûi coù nhöõng kieåu thích nghi nhö khaû naêng bieán döôõng ôû ñieàu kieän oxy thaáp, tieâu hao naêng löôïng thaáp hôn vaø giaõm khoái löôïng boä xöông, khung choáng ñôû cô theå. Nhö vaäy, nhu caàu Ca vaø P cuûa caù thaáp hôn, thöôøng chæ caàn ¼ so vôùi ñoäng vaät treân caïn. Download» http://Agriviet.Com
Moâi tröôøng nöôùc chöùa nhöõng nhöõng phaân töû höûu cô vaø caùc muoái khoaùng maø caù coù theå haáp thuï tröïc tieáp, ñaëc bieät caùc muoái Ca, P… laø nguoàn cung caáp quan troïng boå sung cho nguoàn cung caáp töø thöùc aên. Nhöõng phaân töû höûu cô hoøa tan trong nöôùc nhö acid amins coù taùc duïng daån duï caùc ñoäng vaät thuûy sinh ñeán gaàn hôn, ñoù laø nhöõng chaát daån duï thöùc aên. Chaát naøy coù vai troø raát quan troïng trong thöùc aên cuûa caù toâm, raát khaùc bieät so vôùi nhöõng ñoäng vaät treân caïn. Treân ñaát lieàn cuõng nhö trong caùc thuûy vöïc, chuoåi dinh döôõng baét ñaàu töø söï quang hôïp cuûa thöïc vaät. Soá löôïng nhöõng thuù aên coû treân ñaát lieàn raát phong phuù so vôùi ñoäng vaät thuûy sinh. Nhöõng thuù aên coû naøy söû duïng ña soá caùc thöïc vaät thöôïng ñaúng. Traùi laïi trong thuûy vöïc, caùc loaøi caù aên thöïc vaät raát hieám ñaëc bieät laø nhöõng loaøi caù aên thöïc vaät thuûy sinh thöôïng ñaúng (rong, beøo..). Do ñoù, nhöõng nghieân cöùu dinh döôõng treân ñoäng vaät treân caïn thöôøng quan taâm ñeán khaû naêng söû duïng naêng löôïng töø tinh boät hay töø söï bieán döôõng chaát xô trong khi caùc nghieân cöùu dinh döôõng treân caù thöôøng taäp trung hôn veà söï chuyeån ñoåi giöõa protein vaø lipids. Nhöõng thoáng keâ caùc ñaëc ñieåm dinh döôõng trong baûng 1 chuû yeáu ruùt ra töø lôùp caù. Do ñoù neáu xeùt ñeán giaùp xaùc thì caùc ñaëc ñieåm dinh döôõng seõ phöùc taïp hôn. Thöïc vaäy, caáu truùc oáng tieâu hoùa cuûa giaùp xaùc coù nhöõng thay ñoåi khaùc so vôùi ñoäng vaät xöông soáng nhö gan vaø tuïy taïng nhaäp chung thaønh moät cô quan goïi theå gan-tuïy taïng hay voû mai toâm cua coù thaønh phaàn hoùa hoïc khaùc xa boä xöông caù neân nhu caàu muoái khoaùng cuûa giaùp xaùc raát khaùc xa vôùi caùc ñoäng vaät xöông soáng. Söï taêng tröoûng khoâng lieân tuïc qua caùc laàn loät xaùc cho thaáy nhu caàu dinh döôõng cuûa giaùp xaùc cuõng seõ khoâng lieân tuïc. Tuy nhieân, nhöõng ñaëc ñieåm nhö ñoäng vaät bieán nhieät, baøi tieát ammonia hay chuû yeáu laø ñoäng vaät aên thòt daån ñeán moät soá töông ñoàng veà dinh döôõng cuûa giaùp xaùc vaø cuûa caù. II. MOÄT SOÁ THUAÄT NGÖÕ Dinh döôõng (nutrition) coù nguoàn goác töø la tinh “nutrire” coù nghóa laø nuoâi döôõng, laø taäp hôïp nhöõng chöùc naêng cô theå ñeå bieán ñoåi vaø söû duïng thöùc aên nhaèm giuùp sinh vaät taêng tröoûng vaø hoaït ñoäng bình thöôøng (theo Larousse). Nhö vaäy dinh döôõng bao goàm nhieàu giai ñoaïn töø laáy thöùc aên cho ñeán tieâu hoùa vaø haáp thuï döôõng chaát (giai ñoaïn tieâu hoùa cuûa quaù trình dinh döôõng), keá ñeán laø haøng loaït phaûn öùng bieán döôõng chaát haáp thuï vaø sau cuøng laø söï baøi tieát, thaûi boû caùc saûn phaåm bieán döôõng (giai ñoaïn bieán döôõng cuûa dinh döôõng). Laáy thöùc aên (feed ingestion) laø thuaät ngöõ chæ quaù trình sinh vaät saên ñuoåi, baét moài hay baét laáy thöùc aên vaø ñöa thöùc aên vaøo oáng tieâu hoùa. Laáy thöùc aên khoâng coù nghóa laø söï haáp thuï thöùc aên maëc daàu moät soá phaân töû höûu cô ñaëc bieät laø muoái khoaùng hoøa tan trong nöôùc coù theå ñöôïc cô theå caùc ñoäng vaät thuûy sinh haáp thuï tröïc tieáp qua da hay qua mang. Quaù trình naøy khoâng ñöôïc xem laø laáy thöùc aên. Söï tieâu hoùa thöùc aên laø moät quaù trình bieán ñoåi caùc ñaïi phaân töû thöùc aên trong giai ñoaïn ñaàu söû duïng thöùc aên tröôùc khi coù theå ñöoïc haáp thuï ñöôïc. Ñeå ñaùnh giaù khaû naêng tieâu hoùa moät thaønh phaàn döôõng chaát trong thöùc aên, thuaät ngöõ khaû naêng tieâu hoùa (digestibility) ñöôïc söû duïng cho caùc ñaïi phaân töû thöùc aên. Heä soá tieâu hoùa (coefficient of digestibility) laø tæ Download» http://Agriviet.Com
leä döôõng chaát ñöôïc tieâu hoùa so vôùi thaønh phaàn coù trong thöùc aên. Thuaät ngöõ naøy ñöôïc söû duïng vaø ñònh nghóa trong caùc chöông tieáp theo. Giai ñoaïn bieán döôõng cuûa söï dinh döôõng laø taäp hôïp caùc quaù trình bieán ñoåi sinh hoùa töø moät döôõng chaát sau khi qua söï tieâu hoùa cho ñeán caùc saûn phaåm baøi tieát vaø thaûi loaïi ra ngoaøi cô theå sinh vaät. Ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû söï bieán döôõng, ngöôøi ta thöôøng ñaùnh giaù hieäu quaû tích luûy hay löu giöû moät soá döôõng chaát (retention) nhö hieäu quaû tích luûy protein, tích luõy naêng löôïng. Ñoù thöôøng laø hieäu soá giöõa soá löôïng haáp thuï (sau khi qua tieâu hoùa) vaø soá löôïng baøi tieát ra ngoaøi. Trong dinh döôõng, ngöôøi ta thöôøng ñeà caäp ñeán döôõng chaát (nutrient) cuõng nhö trong cho aên thöôøng ñeà caäp ñeán thöùc aên (feed). Nhö vaäy, döôõng chaát laø chaát trung gian giöõa thöùc aên vaø caùc saûn phaåm cuûa söï bieán döôõng nhö glucose, acids amins ñöôïc goïi laø nhöõng döôõng chaát. Trong khi ñoù protein, lipids hay glucids thöoøng ñöôïc laïm duïng khi goïi laø caùc döôõng chaát. Thöùc aên coù theå laø nhöõng sinh vaät hay caùc vaät chaát khaùc phaùt trieån trong cuøng heä thoáng nuoâi thuûy sinh vaät, ñoù laø nhöõng thöùc aên töï nhieân, thieân nhieân (natural feed) nhö caùc loaøi taûo, zooplankton… Traùi vôùi thöùc aên töï nhieân laø thöùc aên nhaân taïo (artifical feed) cuõng ñöôïïc goïi thöùc aên khoâ (dry feed), thöùc aên vieân (pellet). Vieäc phaân chia treân laø töông ñoái vì vôùi nhöõng thaønh töïu môùi ngöôøi saûn xuaát coù theå nuoâi taûo hay Brachionus trong moät moâi tröôøng nuoâi rieâng bieät vaø haøng ngaøy vôùt cho aên hay saáy khoâ vaø cho aên nhö thöùc aên nhaân taïo, tröôøng hôïp naøy xeáp vaøo thöùc aên nhaân taïo hay thöùc aên töï nhieân ? Do ñoù, coù thuaät ngöõ thöùc aên soáng (live feed) ñeå chæ nhoùm thöùc aên naøy, ñoái laäp vôùi thöùc aên khoâ. Download» http://Agriviet.Com
39 CHÖÔNG SAÙU Carbohydrate Trong Thöùc Aên Thuûy Saûn I. Giôùi Thieäu Carbohydrate laø hôïp chaát höõu cô chöùa C, H, O hieän dieän phoå bieán trong thöïc vaät. Coâng thöùc toång quaùt cuûa carbohydrate (CH2O)n hay Cx(H2O)y. Carbohydrate ñöôïc chia laøm 2 nhoùm: sugar (ñöôøng) vaø non-sugar (khoâng ñöôøng). Nhoùm sugar bao goàm monosaccharide nhö glucose, galactose, mannose, fructose. Nhoùm naøy khoâng phaûi thaønh phaàn thöùc aên thuûy saûn. Nhoùm non-sugar bao goàm tinh boät, dextrin, glycogen, cellulose, pectin..., trong ñoù boán loaïi ñaàu giöõ vai troø quan troïng trong thöùc aên thuûy saûn. Tinh boät Hieän dieän trong teá baøo thöïc vaät döôùi daïng caùc haït tinh boät bao goàm amylose (25%) vaø amylosepectin (75%). Amylose: goàm chuoãi khoâng phaân nhaùnh (α-1,4) caùc ñôn vò glucose Amylosepectin: goàm chuoãi chính (α-1,4) vaø caùc nhaùnh ngang (α-1,6) Dextrin Saûn phaåm thuûy phaân cuûa tinh boät, hoøa tan trong nöôùc ñöôïc söû duïng laøm chaát keát dính cho thöùc aên thuûy saûn. Glycogen Coù caáu truùc nhö tinh boät nhöng coù troïng löôïng phaân töû lôùn hôn, chuoãi coù 5000 - 25000 ñôn vò glucose. Glycogen laø daïng döï tröõ carbohydrate trong gan cuûa ñoäng vaät thuûy saûn. Cellulose Caáu taïo neân vaùch teá baøo thöïc vaät, coù troïng löôïng phaân töû 2000–28000 ñôn vò glucose noái nhau qua noái β-1,4. Rieâng ñoái vôùi caùc loaøi taûo laminarine coù noái β-1,3 giöõa caùc ñôn vò glucose. Chitin vaø Chitosan Chitin laø polymer cuûa caùc ñôn vò N-acetyl glucosamine trong khi chitosan caáu taïo bôûi caùc ñôn vò glucosamine. Trong vieäc söû duïng Carbohydrate trong thöùc aên thuûy saûn, coù hai vaán ñeà caàn quan taâm ñoái vôùi nhaø dinh döôõng: - Khaû naêng tieâu hoùa cuûa carbohydrate raát giôùi haïn vôùi ña soá caùc thuûy saûn, ñaëc bieät ñoái vôùi caùc loaïi ñöôøng phöùc taïp. - Khaû naêng bieán döôõng caùc ñöôøng ñôn nhö glucose cuûa thuûy saûn raát chaäm vaø khoù thích nghi so vôùi ñoäng vaät treân caïn. Download» http://Agriviet.Com
40 II. Tieâu hoùa vaø bieán döôõng carbohydrate Ñoäng vaät thuûy saûn coù moät heä thoáng caùc enzyme ñeå thuûy phaân caùc carbohydrate nhö sau: α amylase Tinh boät Dextrin + maltose + glucose Thuûy phaân α - 1,4 cuûa amylose α - 1,6 glucosidase Dextrin Maltose + glucose Thuûy phaân α - 1,6 cuûa amylopectin α glucosidase (maltase) Maltose Glucose + glucose β glucosidase Lactose Glucose + galactose sucrase Sucrose glucose + fructose II.1 Caùc yeáu toá aûnh höôûng söï tieâu hoùa carbohydrate (tinh boät) Khaû naêng tieâu hoùa carbohydrate cuûa thuûy saûn tuøy thuoäc vaøo caùc yeáu toá sau: Gioáng loaøi thuûy saûn: Caù aên thöïc vaät coù heä thoáng enzyme tieâu hoùa tinh boät hieäu quaû hôn caù aên taïp vaø caù aên ñoäng vaät. Tính chaát cuûa carbohydrate: Ñoä tieâu hoùa carbohydrate leä thuoäc raát nhieàu vaøo troïng löôïng phaân töû vaø caáu taïo caùc noái cuûa carbohydrate. Caùc loaïi ñöôøng ñôn deã tieâu hoùa hôn caùc loaïi ñöôøng ña vaø phöùc heä ñöôøng nhö thí nghieäm treân hai loaøi caù hoài cho thaáy ñoä tieâu hoùa giaûm daàn theo thöù töï glucose, maltose, dextrin, tinh boät chín, tinh boät thoâ. Thuûy phaân caùc loaïi tinh boät daãn ñeán gia taêng ñoä tieâu hoùa neân vieäc naáu chín, hoà hoùa tinh boät ñeàu giuùp caûi thieän söï tieâu hoùa thöùc aên tinh boät. Caù vaø haàu heát ñoäng vaät thuûy saûn khoâng coù enzymes thuûy phaân noái β-1,4 neân vieäc tieâu hoùa caùc cellulose vaø chitin haàu nhö khoâng ñaùng keå. Maëc duø coù moät soá baùo caùo veà khaû naêng tieâu hoùa chitin treân moät soá loaøi toâm. Ñoä tieâu hoùa carbohydrate leä thuoäc raát nhieàu vaøo löôïng thöùc aên haøng ngaøy, vaø tiû leä cellulose trong thöùc aên: Cuøng moät loaïi thöùc aên, khi gia taêng löôïng thöùc aên haøng ngaøy thuûy saûn coù khuynh höôùng giaûm ñoä tieâu hoùa do khi taêng löôïng thöùc aên toác ñoä thöùc aên qua oáng tieâu hoùa nhanh vaø nhieàu neân khaû naêng tieâu hoùa cuûa caù seõ giaûm. Thöïc nghieäm treân caù Hoài (Salmo gairdneri) cho aên tinh boät baép vôùi löôïng thöùc aên taêng daàn töø 10, 25 ñeán 40% troïng löôïng thaân thì ñoä tieâu hoùa giaûm xuoáng laàn löôït 36, 28 vaø 22%. Download» http://Agriviet.Com
41 Baûng 1: Ñoä tieâu hoùa caùc loaïi carbohydrate cuûa hai loaøi caù hoài (Philips, 1970) Carbohydrate Ñoä tieâu hoùa Salmo trutta Salmo gairdneri Glucose 99 79 – 80 Maltose 92 Sucrose 73 Lactose 60 Dextrin _ 77 – 80 Tinh boät naáu chín 57 52 – 70 Tinh boät 38 20 – 24 α - cellulose 10 - 14 II.2 Bieán döôõng glucose Hieäu quaû söû duïng carbohydrate treân thuûy saûn, ñaëc bieät treân caù khoâng phaûi luoân luoân tæ leä vôùi ñoä tieâu hoùa cuûa carbohydrate. Caù coù khaû naêng tieâu hoùa toát glucose nhöng khaû naêng söû duïng glucose raát keùm do khaû naêng bieán döôõng giôùi haïn. II.2.1 Haøm löôïng ñöôøng trong maùu vaø söï ñieàu chænh do insulin Khi theo doõi haøm löôïng ñöôøng trong maùu caù sau khi cho aên thöùc aên giaøu tinh boät hay giaøu glucose ngöôøi ta ghi nhaän haøm löôïng ñöôøng taêng leân raát cao vaø keùo daøi, raát khaùc vôùi ñoäng vaät treân caïn vaø höõu nhuõ coù haøm löôïng ñöôøng trong maùu raát ít thay ñoåi. Do ñoù, tröôùc ñaây nhieàu nhaø nghieân cöùu so saùnh caù nhö caùc beänh nhaân “tieåu ñöôøng” Tuy nhieân, nhöõng kyõ thuaät phaân tích môùi cho thaáy treân caùc loaøi caù khaû naêng tieát ra insulin sau böõa aên taêng leân raát nhieàu (töø 1-3 mg/ml huyeát töông khi caù nhòn ñoùi taêng leân 5- 48 mg/ml sau böõa aên). Nhö vaäy, khaû naêng tieát insulin treân caùc loaøi caù xöông thì khoâng giôùi haïn vaø insulin coù taùc duïng laøm giaûm haøm löôïng ñöôøng trong maùu nhö caùc ñoäng vaät treân caïn khaùc. Vieäc giaûm haøm löôïng glucose coøn tuøy thuoäc vaøo caùc theå tieáp nhaän insulin (recepteur) hieän dieän trong caùc teá baøo vaø moái töông quan vôùi glucagon. Caùc nghieân cöùu gaàn ñaây cho thaáy treân caù roâ phi söï thieáu theå tieáp thuï glucose - 4 daãn ñeán söï phaûn öùng chaäm vaø khoâng hieäu quaû ñoái vôùi insulin vaø caùc thöïc nghieäm cho thaáy khi taêng soá laàn cho aên leân thì thaáy caù taêng khaû naêng söû duïng glucose. Ñieàu naøy coù theå ruùt ra keát luaän khaû naêng bieán döôõng glucose cuûa caù chaäm hôn caùc ñoäng vaät treân caïn, theâm moät löôïng lôùn thöùc aên chöùa glucose seõ daãn ñeán söï gia taêng ñoät ngoät vaø laâu daøi glucose treân caù. II.2.2 Neoglucogenesis Download» http://Agriviet.Com
42 Neoglucogenesis laø con ñöôøng bieán döôõng qua ñoù glucose coù nguoàn goác töø lipid vaø protein. Con ñöôøng naøy ñöôïc ghi nhaän treân caùc loaøi caù nhö caùc ñoäng vaät khaùc. Gan vaø thaän laø hai cô quan chính dieãn ra söï chuyeån hoùa treân. Caùc amino acid ñeàu coù theå ñöôïc chuyeån hoùa taïo ra glucose. Trong ñoù alanine, serine vaø glycine coù öu theá hôn glutamic acid vaø aspartic acid. Con ñöôøng chuyeån hoùa neoglucogenesis töø caùc amino acid raát phoå bieán vaø coù khaû naêng cao treân caùc loaøi caù so vôùi ñoäng vaät treân caïn. Ñoái vôùi lipid, sau khi thuûy phaân caùc glycerol ñöôïc phosphoryl hoùa taïo thaønh dihydroxyacetone phosphate vaø ñi vaøo con ñöôøng bieán döôõng glucose ñeå taïo ra pyruvate vaøo chu trình Tricarboxylic acid ñeå taïo ra naêng löôïng nhö söï oxy hoùa glucose. Rieâng ñoái vôùi caùc acid beùo seõ theo con ñöôøng β - oxy hoùa ñeå chuyeån thaønh Acetyl – CoA vaø ñi tieáp vaøo chu trình Tricarboxylic acid ñeå taïo ra naêng löôïng. III.2.3 Döï tröõ glycogen vaø söû duïng nguoàn döï tröõ Caùc loaøi caù cuõng nhö caùc ñoäng vaät khaùc ñeàu döï tröõ carbohydrate döôùi daïng glycogen ôû gan, naõo, cô ñoû vaø cô traéng. Glycogen trong gan chieám moät tyû leä 1-2% troïng löôïng vaø thay ñoåi tyû leä thuaän vôùi löôïng carbohydrate trong thöùc aên. Trong naõo glycogen coù theå ñaït ñeán 350mg/100gr. Rieâng trong cô glycogen döï tröõ nhieàu trong cô ñoû so vôùi cô traéng Treân ñoäng vaät höõu nhuõ treân caïn carbohydrate ñöôïc haáp thuï vaø tích luõy döï tröõ döôùi daïng glycogen roài ñeán daïng lipid khi dö thöøa. Khi nhòn ñoùi hay löôïng thöùc aên khoâng ñuû cung caáp naêng löôïng thì glycogen ñöôïc söû duïng tröôùc nguoàn lipid. Treân haàu heát caùc loaøi caù söï söû duïng naêng löôïng coù khaùc, hình nhö lipid töø caùc moâ teá baøo laø nguoàn cung caáp naêng löôïng cho caù khi nhòn aên qua con ñöôøng glucogenesis hôn laø söû duïng kho döï tröõ glycogen. Nhö vaäy, glycogen chæ laø nguoàn döï tröõ naêng löôïng taïm thôøi vaø ñöôïc söû duïng cho nhöõng hoaït ñoäng nhanh, töùc thì. Trong khi caùc loaøi caù coù öu tieân söû duïng glucose bieán döôõng theo con ñöôøng glucogenesis hôn laø söï thuûy phaân töø glycogen. III. Söû duïng carbohydrate trong thöùc aên thuûy saûn Carbohydrates goàm raát nhieàu thaønh phaàn khaùc nhau nhöng ñeå söû duïng trong thöùc aên thuûy saûn; tinh boät, dextrin vaø cellulose laø ba thaønh phaàn söû duïng phoå bieán trong thöùc aên. Vieäc söû duïng caùc loaïi ñöôøng ñôn nhö glucose, sucrose khoâng kinh teá. III.1 Tinh boät Trong thöùc aên thuûy saûn tinh boät laø nguoàn cung caáp naêng löôïng nhö protein vaø lipid. Ngoaøi ra, trong coâng nghieäp cheá bieán thöùc aên tinh boät coøn ñöôïc söû duïng nhö chaát keát dính. Download» http://Agriviet.Com
43 III.1.1 Tinh boät laø nguoàn thöùc aên cung caáp naêng löôïng reû tieàn Tinh boät cuûa taát caû caùc thöïc vaät coù giaù trò naêng löôïng thoâ khoaûng 17,6kJ/gr cao hôn glucose (khoaûng 15,9kJ/gr) nhöng naêng löôïng tieâu hoùa thay ñoåi raát nhieàu tuøy theo gioáng loaøi, caùch cheá bieán (xem phaàn tröôùc). Do ñoù, khi söû duïng tinh boät trong thöùc aên thuûy saûn phaûi chuù yù ñeán ñoä tieâu hoùa tinh boät. Do tinh boät laø nguoàn thöùc aên cung caáp naêng löôïng reû tieàn so vôùi protein vaø lipid neân khuynh höôùng caùc nhaø saûn xuaát thöùc aên söû duïng toái ña vaøo thaønh phaàn thöùc aên cho caù, toâm. Sau ñaây laø tyû leä phaàn traêm tinh boät deã tieâu hoùa (naáu chín hay qua eùp vieân) söû duïng trong thöùc aên cuûa moät soá loaøi caù (Guillaume,1999). Baûng 3. Tæ leä % tinh boät söû duïng toái ña trong thöùc cho moät soá loaøi caù Caù nöôùc ngoït % tinh boät Caù bieån % tinh boät Cheùp 40-45 Caù maêng bieån 35-40 Caù trôn Myõ 30-35 Caù cheõm 20-25 Caù hoài 25-30 Caù bôn Atlantic 15-20 Caù roâ phi 35-40 Caù chình 25-30 Ñeå taêng hieäu quaû söû duïng tinh boättrong thöùc aên thuûy saûn caùc bieän phaùp sau ñaây ñöôïc chuù yù: Taêng ñoä tieâu hoùa tinh boät trong thöùc aên thuûy saûn baèng bieän phaùp naáu chín hay hoà hoùa trong quaù trình eùp vieân qua phöông phaùp eùp ñuøn Taêng soá laàn cho aên seõ giuùp cho caù söû duïng hieäu quaû tinh boät leân do khaû naêng bieán döôõng chaäm cuûa glucose neân vieäc chia nhoû löôïng thöùc aên seõ giuùp caù chaáp nhaän löôïng glucose töø töø thay vì taêng leân ñoä ngoät sau böûa aên. III.1.2. Tinh boät laø chaát keát dính trong thöùc aên Trong thöùc aên thuûy saûn, tinh boät hoà hoùa coù taùc duïng nhö moät chaát keát dính, söû duïng raát phoå trong coâng nghieäp cheá bieán thöùc aên. Chaát keá dính hoà tinh boät coù taùc duïng toát nhö caùc chaát keát dính khaùc. III.2. Chaát xô trong thöùc aên thuûy saûn Chaát xô laø thaønh phaàn phoå bieán trong thöùc aên thöïc vaät, coù chöùc naêng sau: Chaát xô gaàn nhö khoâng ñöôïc tieâu hoùa maëc duø coù moät soá baùo caùo cho raèng heä vi khuaån ñöôøng ruoät cuûa moät soá loaøi caù coù khaû naêng thuûy phaân cellulose trong chaát xô. Tuy nhieân caáu truùc oáng tieâu hoaù caùc loaøi caù treân cho thaáy caùc vi khuaån treân coù nguoàn goác ngoaïi sinh. Download» http://Agriviet.Com
44 Chaát xô coù taùc duïng laøm gia taêng toác ñoä thöùc aên ñi qua ñöôøng tieâu hoaù neân noù coù taùc duïng laøm taêng löôïng thöùc aên caù aên vaøo Söï gia taêng chaát xô ñeán moät möùc seõ laøm giaõm khaû naêng tieâu hoùa thöùc aên vaø ngöôøi ta ghi nhaän moät töông quan ngöôïc giöõa haøm löôïng chaát xô vaø naêng löôïng thöùc aên. Chaát xô trong thöùc aên coù taùc duïng nhö chaát pha loaõng thöùc aên vaø ñöôïc söû duïng trong caùc thöû nghieäm thöùc aên ñeå caân baèng naêng löôïng hay döôõng chaát cuûa caùc coâng thöùc. Ñoái vôùi nhöõng loaøi caù aên thöïc vaät nhö caù roâ phi coù theå söû duïng ñeán 30% α-cellulose khoâng aûnh höôûng ñeán ñoä tieâu hoùa thöùc aên. Chaát xô trong thöùc aên coù taùc duïng giaõm khaû naêng keát dính khi eùp vieân thöùc aên. Thoâng thöôøng ñoái thöùc aên caù tæ leä chaát xô trong thöùc aên ñöôïc ñeà nghò khoâng quaù 8-10%, rieâng ñoái vôùi thöùc aên toâm tæ leä naøy thöôøng khoâng quaù 5%. IV. Caâu hoûi 1. Söï khaùc nhau veà caâuù truùc cuûa glycogen, cellulose vaø chitin cuõng nhö vai troø cuûa chuùng trong dinh döôõng thuûy saûn ? 2. Lieät keâ nhöõng chaát keát dính trong thöùc aên thuûy saûn ? 3. Vì sao treân moät soá loaøi caù caùc ñöoøng ñôn deã tieâu hoùa vaø haáp thuï hôn tinh boät nhöng khi cho caù söû duïng thì tinh boät laïi cho taêng tröôûng cao hôn? 4. Vì sao khi taêng taàn soá cho aên leân thì khaû naêng söû duïng tinh boät cuûa caù laïi taêng leân? Download» http://Agriviet.Com
74 CHÖÔNG MÖÔØI Phöông Phaùp Cheá Bieán Vaø Toå Hôïp Khaåu Phaàn Thöùc Aên Thuûy Saûn Cho aên rieâng leû caùc loaïi thöùc aên thöôøng khoâng hieäu quaû bôûi vì moät loaïi thöùc aên khoâng theå naøo cung caáp ñaày ñuû caùc thaønh phaàn dinh döôõng theo yeâu caàu cuûa thuûy saûn ngoaïi tröø khi nuoâi quaûng canh vaø baùn thaâm canh. Cho aên thöùc aên ñôn leû, ngoaøi vieäc khoâng ñaûm baûo nhu caàu dinh döôõng coøn daãn ñeán hieäu quaû chuyeån ñoåi thöùc aên thaáp, chi phí saûn xuaát taêng cao vaø ñaëc bieät laøm giaõm chaát löôïng moâi tröôøng nuoâi do thöùc aên dö thöøa Baûng 1. Heä soá bieán ñoåi thöùc aên cuûa caùc loaïi thöùc aên cho aên rieâng leû Loaïi thöùc aên Heä soá thöùc Loaïi thöùc aên Heä soá thöùc aên aên Caù taïp (caù bieån) 3–6 Khoai taây 20 – 30 Caù taïp (caù nöôùc ngoït) 2,9 – 6 Baùnh daàu boâng vaûi 3 Taám 4–6 Baép xay 4,5 Ñaäu naønh 3–5 Laù khoai mì 10 – 20 Baép 3–5 Thoâng thöôøng khoâng moät loaïi thöùc aên naøo coù theå duøng rieâng leû maø ñaûm baûo cung caáp ñaày ñuû dinh döôõng cho caù. Nhö vaäy, vieäc toå hôïp khaåu phaàn thöùc aên laø cung caáp thöùc aên caân ñoái vôùi nhu caàu cuûa ñoäng vaät thuûy saûn I. Toå hôïp khaåu phaàn thöùc aên Ñeå tính toaùn moät khaåu phaàn thöùc aên nhaèm ñaûm baûo ñaày ñuû dinh döôõng vaø giaù caû thaáp nhaát tröôùc heát nhöõng thoâng tin sau ñaây caàn phaûi ñöôïc cung caáp: - Thaønh phaàn dinh döôõng cuûa nguyeân lieäu thöùc aên. - Nhu caàu dinh döôõng cuûa thuûy saûn. - Giaù caû cuûa töøng nguyeân lieäu. Thaønh phaàn dinh döôõng vaø giaù caû töøng nguyeân lieäu thöùc aên laø nhöõng thoâng tin deã tìm thaáy trong caùc taøi lieäu veà dinh döôõng chaên nuoâi hay dinh döôõng caù. Nhu caàu dinh döôõng cuûa caù laø töông ñoái khoù ñaày ñuû vì söï khaùc bieät ñòa lyù neân coù gioáng loaøi caù nuoâi khaùc nhau. Tuy nhieân, nhöõng gioáng loaøi gaàn nhau coù nhu caàu khoâng khaùc nhau Download» http://Agriviet.Com
75 Trong phaàn naøy trình baøy phöông phaùp ñôn giaûn nhaát tính tay caùc phöông phaùp toå hôïp. Tröôøng hôïp phöùc taïp ñaõ coù nhöõng chöông trình maùy tính xöû lyù vaø seõ ñöôïc trình baøy trong phaàn thöïc taäp moân hoïc. Baøi toaùn sau ñaây giaû söû phoái hôïp thöùc aên töø caùc loaïi nguyeân lieäu sau ñeå coù coù khaåu phaàn cho caù Treâ ñaûm baûo 26% protein vaø 7% lipid. Baûng 2. Giaù trò dinh döôõng cuûa moät soá nguyeân lieäu thöùc aên Nguyeân lieäu Lipid Protein Xô Tro NFE Giaù Giaù moät thöùc aên ñoàng/kg ñôn vò protein Boät caù 6,0 55,0 2,4 24,7 3,2 6000 109 Baùnh daàu phoäïng 13,7 34,5 10,7 5,6 26,0 3500 101 Baùnh daàu naønh 1,3 46,8 5,9 6,7 28,0 4600 98 Caùm gaïo 2,4 13,3 9,4 9,6 56,4 1500 113 Baép 4,5 9,8 2,6 3,0 70,1 1800 184 Giaû söû protein töø boät caù baét buoäc phaûi coù trong thöùc aên vaø chieám tyû leä 10%. Nhö vaäy, phaàn thöùc aên coøn laïi (90%) phaûi coù 26 – 5,5 = 20,5% protein. Phaàn thöùc aên coøn laïi coù theå ñöôïc xöû lyù laø söï phoái hôïp hai loaïi thöùc aên khaùc. Noùi caùch khaùc phaàn thöùc aên khoâng coù boät caù chöùa: 20,5% * 100/90 = 22,76% protein. Ñeå löïa choïn tyû leä 2 loaïi thöùc aên ñaûm baûo 22,78% protein chuùng ta söû duïng nguyeân taéc cheùo. Protein trong nguyeân lieäu “A” Tyû leä nguyeân lieäu “A” caàn Möùc protein mong muoán Protein trong nguyeân lieäu “B” Tyû leä nguyeân lieäu “B” caàn - Neáu löïa choïn toå hôïp baùnh daàu ñaäu phoäng vaø caùm gaïo: Baùnh daàu ñaäu phoïng 34,5 9,5 22,8 Caùm gaïo 13,3 11,7 Tyû leä baùnh daàu ñaäu phoïng = 9,5/(9,5+11,7) = 44,8 % Tæ leä caùm gaïo = 11,7/(9,5+11,7) = 55,2 % Download» http://Agriviet.Com
76 Nhö vaäy ta coù 4 coâng thöùc toå hôïp khaåu phaàn vôùi tæ leä sau: - CT1: boät caù (10%); caùm gaïo (49,7%); Baùnh daàu phoïng (40,3). Coâng thöùc CT1 coù protein : 26,1%; lipid : 7,31% - CT2 : boät caù (10%); baép (42,7%); Baùnh daàu phoïng (47,3). Coâng thöùc CT2 coù protein : 26,0%; lipid : 9,0% - CT3: boät caù (10%); caùm gaïo (64,4%); Baùnh daàu ñaäu naønh (25,6). Coâng thöùc 3 coù protein : 26,0%; lipid : 9,0% - CT4: boät caù (10%); baép (58,4%); Baùnh daàu ñaäu naønh (31,6). Coâng thöùc 4 coù protein : 26,01%; lipid : 3,64% Trong taát caû 4 coâng thöùc treân, haøm löôïng protein ñaït 26% vaø lipid thay ñoåi töø 3,64 ñeán 9% may maén laø CT1 chöùa 7,31% lipid gaàn ñaït yeâu caàu nhöng neáu giaû söû lipid nhu caàu khaùc 4 coâng thöùc treân (ví duï 5% lipid). Vaán ñeà baây giôø laø tieáp tuïc caân baèng lipid vaø ñeå caân baèng lipid söû duïng 5 thaønh phaàn nguyeân lieäu. CT1 coù caùm gaïo vaø baùnh daàu ñaäu phoïng ñoùng goùp: 1,19 + 5,52% = 6,71% lipid CT2 coù boät baép vaø ñaäu naønh ñoùng goùp: 2,63 + 0,41 = 3,04% lipid Thöùc aên toång hôïp yeâu caàu coù 5% lipid, tröø ñi phaàn ñoùng goùp cuûa boät caù laø 0,6% neân phaàn tham gia cuûa caùc nguyeân lieäu khaùc laø 5 – 0,6 = 4,4% CT1 6,71% lipid 1,36 Yeâu caàu: 4,4% CT2 3,04% lipid 2,31 Tæ leä CT1 = 1,36/(2,31+1,36)=37,1% Tæ leä CT2 = 2,31/(2,31+1,36)= 62,9% Sau cuøng, coâng thöùc toå hôïp 5 nguyeân lieäu thöùc aên ñeå ñaït 26% protein vaø 5% lipid, ta coù - boät caù = 10 x 100% = 10% - caùm gaïo = (töø CT1) 49,7 x 37,1% = 18,44% - Baùnh daàu phoïng = (töø CT1) 40,3 x 37,1% = 14,95% - Baép =(töø CT2) 58,4 x 62,9% = 37,73% - Baùnh daàu ñaäu naønh = (töø CT2) 31,6 x 62,9% = 19,85 % Thí duï treân cho thaáy caùch ñôn giaûn ñeå tính toaùn moät coâng thöùc toå hôïp thöùc aên. Tuy nhieân trong thöïc teá caùc pheùp tính seõ phöùc taïp hôn vì coâng thöùc tính toaùn caàn phaûi Download» http://Agriviet.Com
77 caân baèng theâm caùc yeáu toá nhö naêng löôïng, muoái khoaùng, amino acid thieát yeáu. Khi tính toaùn coâng thöùc, moät khaùi nieäm thöôøng ñöôïc söû duïng. Giaù trò thaáp nhaát cho moät ñôn vò protein thöùc aên hay moät ñôn vò naêng löôïng coù trong thöùc aên ñeå löïa choïn nguyeân lieäu tröôùc khi toå hôïp thöùc aên. Theo baûng 6, giaù moät ñôn vò protein cuûa boät caù (109 ñoàng); baùnh daàu naønh (98 ñoàng); baùnh daàu phoïng (101 ñoàng); caùm gaïo (113 ñoàng) vaø baép (184 ñoàng). II. Phöông phaùp cheá bieán thöùc aên Cheá bieán thöùc aên bao goàm caùc khaâu xay nhuyeãn, troän ñeàu, eùp vieân, saáy khoâ hay naáu chín vaø vo thaønh baùnh. Tuøy theo cho aên thöùc aên khoâ hay öôùt maø thöùc aên ôû daïng vieân hay daïng baùnh rôøi... II.1 Xay nhuyeãn Xay nhuyeãn nhaèm laøm giaûm kích côõ haït thöùc aên sao cho vieäc troän ñeàu thöùc aên ñöôïc thöïc hieän deã daøng. Xay caøng nhuyeãn caøng laøm taêng dieän tích cuûa khoái thöùc aên neân taêng khaû naêng haáp thuï dinh döôõng trong thöùc aên vaø taêng khaû naêng keát dính. Coù hai phöông phaùp phoå bieán nhaát: - Maùy xay taám nhuyeãn (Plate mill): laø duïng cuï xay nhuyeãn, caét nghieàn caùc haït thöùc aên giöõa hai taám kim loaïi cöùng, moät trong hai taám kim loaïi seõ di ñoäng. Kieåu maùy naøy chæ thích hôïp cho nghieàn thöùc aên haït coøn thoâ. - Maùy nghieàn buùa (Hammer mill): caáu taïo maùy nghieàn goàm moät buoàng nghieàn beân trong coù nhöõng caùnh buùa gaén vôùi moät moteur chaïy vôùi vaän toác cao. Haït thöùc aên cho vaøo bò caùnh buùa ñaùnh vaøo thaønh buoàng nghieàn nhieàu laàn vaø vôõ vuïn ra. Beân döôùi buoàng nghieàn laø moät löôùi loïc. Kích côõ löôùi loïc coù theå ñieàu chænh ñöôïc. Loaïi maùy naøy chæ nghieàn ñöôïc thöùc aên khoâ vaø caøng khoâ thì hieäu quaû xay caøng cao vaø nghieàn caøng nhoû. Coâng suaát cuûa maùy coù nhieàu côõ loaïi khaùc nhau. Ví duï loaïi 50HP coù coâng suaát laø 2 taán/giôø khi xay baép vaø 4 taán/giôø cho nhöõng loaïi thöùc aên coù kích côõ lôùn khaùc. Download» http://Agriviet.Com
78 Hình 1. Sô ñoà maùy xay thöùc aên Trong tröôøng hôïp neáu thöùc aên öôùt (nhö caù taïp), ñeå nghieàn thöùc aên hay caét nhoû thöùc aên nhaø chaên nuoâi söû duïng maùy nghieàn öôùt (wet mincers) söû duïng oác raêng vaø dao ñeå caét nhoû thöùc aên ra. Nguyeân taéc cuûa maùy goàm moät oác raêng taûi thöùc aên öôùt qua moät dao caét vaø sau ñoù thöùc aên bò neùn ñaåy qua “loå neùn“ vôùi nhieàu loã nhoû coù kích côõ laø 1mm ñeán 4 hoaëc 5mm. Thöùc aên sau khi ra khoûi maùy coù daïng sôïi vaø tuøy theo kích côõ coù theå duøng dao caét thaønh nhöõng ñoaïn coù chieàu daøi khaùc nhau (töø 2 ñeán 10mm). Loaïi maùy nghieàn öôùt naøy coù theå duøng ñeå eùp vieân thöùc aên cho toâm caù vì sau khi qua loå neùn thöùc aên bò eùp thaønh vieân. II.2 Troän ñeàu Laø moät khaâu quan troïng trong cheá bieán thöùc aên. Neáu khoâng ñöôïc troän ñeàu phaàn thöùc aên caù toâm aên vaøo seõ khoâng caân ñoái veà dinh döôõng khi ñaõ toå hôïp. Coù nhieàu kieåu maùy ñeå troän thöùc aên tuøy theo kieåu troän khoâ hay troän öôùt. Hình 2. Sô ñoà maùy troän thöùc aên II.3 EÙp vieân Download» http://Agriviet.Com
79 Laø coâng ñoaïn chuyeån thöùc aên töø daïng boät sang daïng vieân cöùng baèng phöông phaùp neùn, eùp ñuøm vôùi chaát keát dính. Coù nhieàu kieåu maùy eùp vieân thöùc aên khaùc nhau, nhaø saûn xuaát neân tuøy theo yeâu caàu maø löïa choïn loaïi maùy cho thích hôïp. II.3.1. Maùy eùp vieân thuû coâng Maùy nghieàn öôùt coù theå söû duïng ñeå eùp vieân thöùc aên. Chaát keát dính thöôøng duøng laø tinh boät ñöôïc hoà hoùa tröôùc (10% tinh boät) vaø troän vaøo caùc thöùc aên thaønh moät khoái ôû daïng nhaõo vaø cho qua maùy eùp vieân, thöùc aên sau khi qua “maëc naï” coù daïng sôïi vaø ñöôïc caét nhoû. Nhöõng vieân thöùc aên naøy coù ñoä aåm töø 20 – 25%, khoâng theå baûo quaûn neân phaûi phôi khoâ ñeå ñoä aåm xuoáng döôùi 10% Hình 3. Sô ñoà maùy eùp vieân thöùc aên thuû coâng II.3.2. Maùy eùp vieân aùp löïc thaáp Nguyeân taéc hoaït ñoäng cuûa maùy goàm moät vít taûi chuyeån thöùc aên töø ñaàu cho nguyeân lieäu vaøo ñeán ñaàu beân kia taän cuøng baèng moät maët naï (die). Quaù trình neùn thöùc aên laøm nhieät ñoä taêng leân coù theå ñaït treân 100°C hoà hoùa tinh boät vaø thöùc aên sau khi bò neùn qua caùc loã nhoû ôû maët naï seõ dính chaët thaønh vieân. Thöùc aên vieân coù ñoä aåm treân 10% khi ra khoûi maùy nhöng khi ñeå nguoäi hôi nöôùc seõ bay hôi laøm haï thaáp ñoä aåm xuoáng döôùi 10%. Download» http://Agriviet.Com
80 Hình 4. Sô ñoà maùy eùp vieân thöùc aên aùp löïc Moät kieåu maùy eùp vieân khaùc khoâng hoaït ñoäng treân nguyeân taéc vít taûi maø hoaït ñoäng treân nguyeân taéc nhöõng rulo xoay ngöôïc chieàu nhau eùp vaøo thaønh moät khoái troøn coù ñuïc nhieàu loã thaät nhoû, thöùc aên ñöôïc eùp chaët daåy qua nhöõng loã nhoû naøy taïo thaønh vieân. Maùy eùp vieân naøy coù löïc neùn raát cao taïo neân nhöõng vieân thöùc aên raát chaët vaø laâu tan trong nöôùc, thích hôïp laøm thöùc aên vieân chìm cho toâm. Download» http://Agriviet.Com