Bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o
Tr−êng ®¹i häc s− ph¹m hμ néi
----------YZ----------
NguyÔn Thanh Tïng
Sù ph¸t triÓn t− t−ëng thi häc ViÖt Nam tõ
thÕ kØ X ®Õn hÕt thÕ kØ XIX
Chuyªn ngμnh: V¨n häc ViÖt Nam
M· sè : 62.22.34.01
Tãm t¾t LuËn ¸n tiÕn sÜ ng÷ v¨n
hμ néi - 2010
2
LuËn ¸n ®−îc hoµn thµnh t¹i:
Khoa ng÷ v¨n - tr−êng ®¹i häc s− ph¹m hμ néi
Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: PGS.TS. NguyÔn §¨ng Na
Ph¶n biÖn 1: PGS. TS TrÇn Ngäc V−¬ng
Tr−êng §HKHXH&NV, §H Quèc gia Hµ Néi.
Ph¶n biÖn 2 : PGS. TS TrÇn ThÞ B¨ng Thanh
ViÖn V¨n häc ViÖt Nam.
Ph¶n biÖn 3 : PGS. TS L¹i V¨n Hïng
ViÖn Tõ ®iÓn & B¸ch khoa th− ViÖt Nam.
LuËn ¸n ®−îc b¶o vÖ t¹i Héi ®ång chÊm luËn ¸n cÊp Nhµ n−íc
Häp t¹i: Tr−êng §HSP Hµ Néi.
Vµo håi.......giê...... ngµy........th¸ng.........n¨m 2010
Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i:
- Th− viÖn Quèc gia
- Th− viÖn tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi
3
Danh môc c«ng tr×nh ®∙ c«ng bè cña t¸c gi¶
cã liªn quan ®Õn luËn ¸n
1. NguyÔn Thanh Tïng (2005). “Vµi nÐt vÒ ¶nh h−ëng §¹o gia - §¹o gi¸o trong
th¬ ca ViÖt Nam giai ®o¹n thÕ kØ X - XIV”, V¨n häc so s¸nh, nghiªn cøu vµ
th¶o luËn, TrÇn §×nh Sö - L· Nh©m Th×n - Lª L−u Oanh (tuyÓn chän), Nhµ
xuÊt b¶n §HSP Hµ Néi, trang 147 - 158.
2. Hµ V¨n Minh, NguyÔn Thanh Tïng (2005). “Giíi thiÖu t×nh h×nh v¨n b¶n
mét sè bé thi tuyÓn cña ViÖt Nam thêi trung ®¹i”, T¹p chÝ Khoa häc, Tr−êng
§HSP Hµ Néi, sè 5, trang 17 - 21.
3. NguyÔn Thanh Tïng (2006). “Nh×n l¹i quan niÖm vÒ th¬ cña häc gi¶ Lª Quý
§«n”, T¹p chÝ Khoa häc, Tr−êng §HSP Hµ Néi, sè 2, trang 13 - 19.
4. NguyÔn Thanh Tïng (2007). “Vµi nÐt vÒ v¨n b¶n vµ gi¸ trÞ cña Th−¬ng S¬n
thi tho¹i”, T¹p chÝ H¸n N«m, sè 3, trang 33 - 40.
5. NguyÔn Thanh Tïng (2007). “T− t−ëng thi häc cña Ph¹m NguyÔn Du trong
nÒn thi häc ViÖt Nam thÕ kØ XVIII”, T¹p chÝ Khoa häc, Tr−êng §HSP Hµ
Néi, sè 5, trang 11 - 17.
6. NguyÔn Thanh Tïng (2008). “Vµi nÐt vÒ thuyÕt tÝnh linh trong t− t−ëng thi häc
ViÖt Nam thêi trung ®¹i”, T¹p chÝ Nghiªn cøu v¨n häc, sè 1, trang 108 - 115.
7. NguyÔn Thanh Tïng (2008). “L−îc kh¶o vÒ thi tho¹i ViÖt Nam”, §Æc san
Khoa häc, Tr−êng §HSP Hµ Néi, trang 67 - 74.
8. NguyÔn Thanh Tïng (2008). “Quan niÖm thi häc cña NguyÔn C«ng Trø”,
NguyÔn C«ng Trø trong dßng lÞch sö, §oµn Tö HuyÕn chñ biªn, Nxb NghÖ
An, Trung t©m v¨n hãa ng«n ng÷ §«ng T©y, Hµ Néi, trang 1041 - 1050.
9. NguyÔn Thanh Tïng (2009). “Ch−¬ng D©n thi tho¹i - cÇu nèi gi÷a thi häc ViÖt
Nam trung ®¹i vµ hiÖn ®¹i”, T¹p chÝ Khoa häc, sè dµnh riªng c«ng bè c¸c c«ng
tr×nh khoa häc cña c¸n bé trÎ Tr−êng §HSP Hµ Néi, trang 34 - 46.
4
më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
1.1. Khi tiÕp cËn vµ th−ëng thøc v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam, ngoµi
yÕu tè ng«n ng÷ - v¨n tù, c«ng chóng ngµy nay cßn ph¶i v−ît qua mét sè
rµo c¶n n÷a mµ næi bËt lµ sù kh¸c biÖt vÒ mÆt quan niÖm, t− t−ëng v¨n häc
gi÷a thêi trung ®¹i víi thêi hiÖn ®¹i. NÕu v−ît qua ®−îc rµo c¶n nµy, chóng
ta sÏ ®Õn gÇn h¬n víi di s¶n v¨n häc cña ng−êi x−a. V× vËy, t×m hiÓu quan
niÖm, t− t−ëng v¨n häc trung ®¹i lµ mét vÊn ®Ò kh¸ cÊp thiÕt.
1.2. Trong hÖ thèng t− t−ëng v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam, t− t−ëng
thi häc cã vÞ trÝ quan träng nhÊt. T− t−ëng thi häc trung ®¹i ViÖt Nam xuÊt
hiÖn kh¸ sím, tån t¹i suèt thêi k× v¨n häc trung ®¹i vµ ®Ó l¹i kh¸ nhiÒu t−
liÖu vµ thµnh tùu so víi lÝ luËn, nhËn thøc vÒ c¸c thÓ lo¹i kh¸c. H¬n n÷a, t−
t−ëng thi häc lµ mét trong nh÷ng d¹ng lÝ luËn gÇn gòi nhÊt víi nhËn thøc
cña chóng ta ngµy nay vÒ “lÝ luËn v¨n häc ®Ých thùc”. Muèn ch¾t läc “tinh
hoa lÝ luËn v¨n häc” cña ng−êi x−a, kh«ng thÓ kh«ng t×m hiÓu vÊn ®Ò trªn.
1.3. T− t−ëng v¨n häc nãi chung vµ t− t−ëng thi häc nãi riªng g¾n bã
chÆt chÏ víi lÞch sö v¨n häc, nh−ng b¶n th©n chóng còng cã lÞch sö riªng,
cã qu¸ tr×nh vËn ®éng, ph¸t triÓn néi t¹i. V× vËy, bªn c¹nh viÖc nghiªn cøu
t− t−ëng v¨n häc nãi chung vµ t− t−ëng thi häc nãi riªng nh− mét hiÖn
t−îng kh¸i qu¸t (®ång ®¹i), xem xÐt nã víi t− c¸ch mét qu¸ tr×nh (lÞch ®¹i)
còng cã ý nghÜa kh«ng nhá vµ lµ mét nhu cÇu cÊp thiÕt.
1.4. Trong ch−¬ng tr×nh “ng÷ v¨n”, “v¨n häc”, “v¨n hãa häc”,... ë
nhµ tr−êng, c¸c t¸c phÈm th¬ ca trung ®¹i ViÖt Nam vµ mét sè t− liÖu t−
t−ëng thi häc trung ®¹i cã vÞ trÝ ®¸ng kÓ. V× vËy, mét c«ng tr×nh nghiªn cøu
vÒ “sù ph¸t triÓn t− t−ëng thi häc ViÖt Nam tõ thÕ kØ X ®Õn hÕt thÕ kØ XIX”
sÏ cung cÊp thªm nh÷ng kiÕn thøc cÇn thiÕt cho ho¹t ®éng nghiÖp vô s−
ph¹m vµ cã ý nghÜa vÒ mÆt gi¸o dôc kh¸ s©u s¾c.
2. Môc ®Ých nghiªn cøu
LuËn ¸n ®−îc tiÕn hµnh víi nh÷ng môc ®Ých sau ®©y: Thø nhÊt, t×m hiÓu
c¬ së h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña t− t−ëng thi häc trung ®¹i ViÖt Nam, nãi
kh¸c ®i t×m hiÓu c¸c t¸c nh©n chñ yÕu dÉn tíi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®ã
còng nh− c¸c c¬ chÕ t¸c ®éng, ¶nh h−ëng quyÕt ®Þnh ®Õn diÖn m¹o, ®Æc ®iÓm
c¬ b¶n cña nã; Thø hai, kh¶o s¸t c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña t− t−ëng thi häc
ViÖt Nam thÕ kØ X - XIX qua ph©n tÝch, t×m hiÓu c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n, nh÷ng nÐt
5
lín nhÊt tõ ®ã dùng l¹i tiÕn tr×nh vµ diÖn m¹o cña chóng; Thø ba, cè g¾ng rót
ra mét sè xu h−íng, logic ph¸t triÓn c¬ b¶n, næi bËt trong t− t−ëng thi häc
trung ®¹i ViÖt Nam trong kho¶ng m−êi thÕ kØ ®Ó bæ sung cho kho tµng kiÕn
thøc ®Çy tiÒm n¨ng vÒ lÝ luËn v¨n häc, v¨n häc sö ViÖt Nam.
3. LÞch sö vÊn ®Ò
3.1. T×nh h×nh nghiªn cøu t− t−ëng thi häc ViÖt Nam thÕ kØ X - XIX tr−íc 1945
T×nh h×nh nghiªn cøu t− t−ëng thi häc ViÖt Nam thÕ kØ X - XIX tr−íc
1945 cßn rÊt t¶n m¹n, tù ph¸t, chñ yÕu theo hai d¹ng: Mét lµ, c¸c c«ng
tr×nh hoµn chØnh, nghiªn cøu vÒ v¨n häc sö, thi ph¸p cã ®Ò cËp ®Õn t− t−ëng
thi häc ViÖt Nam thÕ kØ X-XIX; Hai lµ, c¸c bµi viÕt riªng lÎ (hÇu hÕt ®¨ng
b¸o) cã ®Ò cËp ®Õn t− t−ëng thi häc trung ®¹i, trong xu h−íng tranh luËn vÒ
“th¬ míi” vµ “th¬ cò”. Tuy nhiªn, ë ®©y, t− t−ëng thi häc trung ®¹i ViÖt
Nam ch−a ®−îc t¸ch ra nghiªn cøu nh− mét ®èi t−îng kh¸ch quan, ®éc lËp.
Trong kh«ng khÝ coi träng quèc v¨n, hä l¹i chñ yÕu nãi ®Õn thi häc th¬
N«m, do vËy, tÝnh bao qu¸t, kh¸i qu¸t cßn h¹n chÕ. Bªn c¹nh ®ã, mét sè t−
liÖu vÒ t− t−ëng thi häc trung ®¹i ViÖt Nam ®· ®−îc chuyÓn dÞch, c«ng bè
trªn c¸c Ên phÈm b¸o chÝ vµ c¸c c«ng tr×nh biªn kh¶o riªng lÎ còng gãp
phÇn quan träng cho c«ng viÖc nghiªn cøu sau nµy.
3.2. T×nh h×nh nghiªn cøu t− t−ëng thi häc ViÖt Nam thÕ kØ X-XIX tõ
1945 ®Õn nay
3.2.1. Thµnh tùu dÞch thuËt
TiÕp nèi giai ®o¹n tr−íc, viÖc chuyÓn dÞch ®uîc tiÕn hµnh rÇm ré tõ
cuèi nh÷ng n¨m 50 - ®Çu nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kØ XX vµ tiÕn triÓn liªn tôc
cho ®Õn nay. Ngoµi ra, viÖc kh¶o ®Ýnh, dÞch thuËt t¸c phÈm cña c¸c t¸c gi¶
riªng biÖt còng cung cÊp mét l−îng t− liÖu kh¸ phong phó, míi mÎ. Tuy
nhiªn, trong viÖc chuyÓn dÞch còng cã mét sè h¹n chÕ nhÊt ®Þnh cÇn tiÕp
tôc ®−îc kh¾c phôc ®Ó n©ng cao chÊt l−îng t− liÖu. §©y lµ c¬ së cho c¸c
h−íng vµ thµnh tùu nghiªn cøu giai ®o¹n nµy.
3.2.2. C¸c h−íng nghiªn cøu vµ thµnh tùu c¬ b¶n
3.2.2.1. H−íng nghiªn cøu t− t−ëng thi häc cña tõng t¸c gi¶ xuÊt hiÖn
t−¬ng ®èi sím, tõ nh÷ng n¨m 1960, trong c¸c bµi viÕt vÒ t− t−ëng v¨n häc,
thi häc cña c¸c t¸c gi¶ trung ®¹i hay trong c¸c c«ng tr×nh v¨n häc sö. Tuy
nhiªn, sè l−îng t¸c gi¶ ®−îc quan t©m t×m hiÓu vÒ khÝa c¹nh nµy chØ dõng
l¹i mét sè tªn tuæi lín nh−: Lª Quý §«n, Hoµng §øc L−¬ng, NguyÔn Du,
Miªn ThÈm, Miªn Trinh, Cao B¸ Qu¸t, NguyÔn §×nh ChiÓu,v.v... §ãng