ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
HOÀNG NGỌC QUANG
VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI
MÔ HÌNH KINH TẾ CHIA SẺ TRONG LĨNH VỰC VẬN TẢI
Ở VIỆT NAM
Chuyên ngành: Kinh tế chính trị
Mã số: 9310102.01
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ
Hà Nội, 2023
LUẬN ÁN ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI:
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ, ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Trần Anh Tài
Phản biện 1:
Phản biện 2:
Phản biện 1:
.TS. Nguyễn Hữu Điển
Phản biện 2:
Nguyễn Chí Thành
Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm Seminar tổng thể luận án họp
tại Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội
Vào hồi … giờ … ngày … tháng … năm 202…
Có thể tìm hiểu luận án tại:
– Thư viện Quốc gia
– Trung tâm Thông tin – Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội
1
PHẦN GIỚI THIỆU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Mô hình kinh tế chia sẻ (KTCS) là mô hình kinh tế được thúc đẩy bởi số hóa, bao gồm
trao đổi ngang hàng các tài nguyên hữu hình và vô hình (hoặc tiềm ẩn), bao gồm cả thông
tin, trong cả bối cảnh toàn cầu và địa phương. Mô hình KTCS là chủ đề thu hút sự quan tâm
đáng kể các nhà hoạch định chính sách, nhà thực thi chính sách, các học giả cũng như các cá
nhân trên toàn cầu do những cơ hội và thách thức của nó tới sự phát triển của nền kinh tế
toàn cầu (Felländer, A., Ingram, C., và Teigland, R., 2015). Đây là một trong những mô
hình kinh tế có quy mô phát triển nhanh nhất thế giới, với ước tính tăng trưởng từ 15 tỷ đô
la trong năm 2014 sẽ tăng lên 335 tỷ USD vào năm 2025 (Standing, C., Standing, S., &
Biermann, S., 2019)
Mô hình KTCS đã được nghiên cứu từ nhiều góc độ khác nhau, nhưng chia sẻ trong
lĩnh vực vận tải là một loại hình KTCS đặc biệt phổ biến và đã xuất hiện trên khắp thế giới
(Hossain, M., & Mozahem, N. A., 2022). Các nhà nghiên cứu tại PricewaterhouseCoopers
đã phân tích mười lĩnh vực công nghiệp khác nhau và ước tính rằng năm lĩnh vực chính của
nền kinh tế chia sẻ, bao gồm cho vay ngang hàng, nhân sự trực tuyến, chỗ ở, giải trí và vận
tải sẽ tạo ra hơn 50% tổng doanh thu toàn cầu, tăng chỉ từ năm phần trăm của họ cổ phần
hiện tại (Vaughan & Hawksworth, 2014).
Thị trường kinh tế chia sẻ trong lĩnh vực vận tải là thị trường phát triển rất mạnh tại
Việt Nam và là thị trường tính cạnh tranh cực kỳ cao trong nền kinh tế chia sẻ tại Việt Nam
(Nguyen, L. T. C., 2021). Số lượng các công ty trong nền kinh tế chia sẻ không ngừng gia
tăng cả về số lượng và chất lượng. Việt Nam cũng là một trong những nước đầu tiên của
ASEAN cho phép thí điểm mô hình kinh doanh ứng dụng dịch công nghệ kết nối vận tải
(như Uber, Grab) từ năm 2014. Báo cáo của Google và Temasek cho thấy, quy mô thị
trường ứng dụng gọi xe Việt Nam khoảng 500 triệu USD với tốc độ tăng bình quân hơn
40% mỗi năm. Mô hình kinh tế này giúp giải quyết nhiều vấn đề lớn của quốc gia như việc
tăng hiệu suất sử dụng các nguồn lực, giúp giảm lãng phí các nguồn lực trong thời kỳ kinh
tế khó khăn cũng như giúp giảm phần nào vấn đề thất nghiệp tại các quốc gia (Tabita Diela,
2016). Ngoài ra, có nhiều nghiên cứu cho rằng mô hình kinh tế chia sẻ lĩnh vực vận tải có
khả năng giúp giảm ô nhiễm môi trường bằng cách tận dụng các tài sản ít được sử dụng vào
hoạt động kinh doanh, tránh lãng phí, tăng cường sự gắn kết xã hội bằng cách kết nối các cá
nhân thông qua công nghệ kỹ thuật số phổ biến và phát triển tinh thần kinh doanh ( Botsman
và Rogers, 2011 ; WEF, 2017 ). Những người ủng hộ mô hình kinh tế chia sẻ cho rằng nó
có thể giúp giảm thiểu suy thoái kinh tế cũng như giảm hậu quả từ chính sách thắt lưng buộc
bụng của chính phủ (Agyeman, 2013 ; Botsman & Rogers, 2011 ; Gansky, 2012 ).
Tuy có nhiều đóng góp vào sự phát triển quốc gia, mô hình kinh tế này cũng mang lại
nhiều thách thức cho các chính phủ. Một số nghiên cứu nhận định rằng mô hình kinh tế chia
2
sẻ lĩnh vực vận tải gây ra một số vấn đề ảnh hưởng tới lợi ích của người lao động cũng như
người tiêu dùng thông qua vấn đề như quyền riêng tư, sức khỏe, thuế, v.v… ( SOU,
2017 ; Vith et al., 2019 ). Tại Việt Nam, mô hình này cũng mang lại nhiều vấn đề ảnh
hưởng tới lợi ích xã hội như mâu thuẫn giữa tài xế truyền thống và tài xế công nghệ, ảnh
hưởng tới quyền lợi người lao động hay các vấn đề quyền lợi người tiêu dùng (Nguyễn
Khánh, 2018). Sự phát triển nhanh chóng của mô hình chia sẻ lĩnh vực vận tải được cung
cấp bởi những nền tảng đa quốc gia lớn như Grab và Uber đã khiến các chính phủ không bắt
kịp trong việc tổ chức quản lý, và làm các nhà hoạch định chính sách không chuẩn bị sẵn
sàng cho những thách thức có thể phát sinh. Việt Nam cũng gặp những khó khăn tương tự
và cần có phương án để giải quyết những vấn đề này.
Như vậy, để có thể góp phần khai thác tiềm năng của các mô hình kinh tế chia sẻ lĩnh
vực vận tải, cũng như làm giảm các tác động bất ổn từ mô hình kinh tế này, nhà nước cần
phát huy hiệu quả vai trò điều tiết của mình. Điều này đòi hỏi phải có nghiên cứu cụ thể về
thực trạng vai trò nhà nước đối với mô hình này, qua đó kiến nghị cơ quan quản lý nhà nước
về xây dựng và hoàn thiện cơ chế, chính sách thúc đẩy phát triển kinh tế chia sẻ lĩnh vực
vận tải ở Việt Nam đúng hướng và hiệu quả cao nhằm phát triển nhanh và bền vững đất
nước. Nghiên cứu sinh đã quyết định lựa chọn vấn đề "Vai trò của nhà nước đối với mô
hình kinh tế chia sẻ trong lĩnh vực vận tải ở Việt Nam" làm đề tài Luận án Tiến sĩ của mình,
từ đó phần nào đánh giá được thực trạng vai trò nhà nước của Việt Nam hiện nay đối với
mô hình kinh tế chia sẻ lĩnh vực vận tải, từ đó đưa ra một số giải pháp từ phía vai trò nhà
nước để phát triển mô hình kinh doanh đầy tiềm năng này.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu:
Hệ thống hóa cơ sở lý luận và xác lập khung phân tích về vai trò nhà nước đối với mô
hình kinh tế chia sẻ lĩnh vực vận tải. Trên cơ sở đó, đánh giá thực trạng vai trò nhà nước đối
với mô hình kinh tế chia sẻ lĩnh vực vận tải từ 2014 đến 2023 và đề xuất một số giải pháp
hoàn thiện vai trò này trong giai đoạn 2023-2030, tầm nhìn đến năm 2040.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu:
Một là, hệ thống hóa, bổ sung những vấn đề lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về vai trò
nhà nước đối với mô hình kinh tế chia sẻ lĩnh vực vận tải.
Hai là, đánh giá thực trạng vai trò nhà nước đối với mô hình kinh tế chia sẻ lĩnh vực
vận tải ở Việt Nam giai đoạn 2014-2023.
Ba là, đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện vai trò nhà nước đối với mô hình kinh
tế chia sẻ lĩnh vực vận tải ở Việt Nam giai đoạn 2023-2030, tầm nhìn đến năm 2040.
2.3. Câu hỏi nghiên cứu
Thực trạng vai trò nhà nước đối với mô hình kinh tế chia sẻ lĩnh vực vận tải hiện nay
thế nào và giải pháp hoàn thiện vai trò nhà nước đối với mô hình kinh tế chia sẻ lĩnh vực
3
vận tải trong thời gian tới?
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu:
Luận án nghiên cứu vai trò của nhà nước đối với mô hình kinh tế chia sẻ lĩnh vực vận
tải ở Việt Nam. Trong các lĩnh vực vận tải, dịch vụ taxi công nghệ và xe ôm công nghệ là
mô hình kinh tế chia sẻ điển hình. Do đó, luận án sẽ tập trung nghiên cứu và làm rõ những
thực trạng của vai trò Nhà nước đối với hai lĩnh vực này
3.2. Phạm vi nghiên cứu:
- Về nội dung:
Luận án đánh giá vai trò nhà nước tại Việt Nam đối với mô hình kinh tế chia sẻ lĩnh
vực vận tải. Vai trò của Nhà nước được tiếp cận, nhìn nhận và đánh giá dựa trên góc độ của
Kinh tế chính trị bao gồm 04 vai trò là: Tạo lập môi trường hoạt động cho các chủ thể; Tổ
chức bộ máy quản lý nhà nước đối với mô hình kinh tế chia sẻ; Đảm bảo hài hòa lợi ích các
chủ thể; Thanh tra, xử lý vi phạm đối với các chủ thể
- Về không gian: phạm vi lãnh thổ Việt Nam.
- Về thời gian: phân tích, đánh giá vai trò nhà nước đối với mô hình kinh tế chia sẻ
lĩnh vực vận tải từ năm 2014 đến năm 2023. Các giải pháp phát triển mô hình kinh tế chia sẻ
lĩnh vực vận tải được nghiên cứu trong giai đoạn 2023 – 2030.
4. Đóng góp mới của luận án
4.1. Đóng góp về lý luận
Luận án đã hệ thống hóa và bổ sung một số lý luận về vai trò nhà nước đối với mô
hình kinh tế chia sẻ lĩnh vực vận tải trên phương diện của khoa học Kinh tế chính trị như bổ
sung các khái niệm kinh tế chia sẻ, mô hình kinh tế chia sẻ trong lĩnh vực vận tải, vai trò nhà
nước đối với mô hình kinh tế chia sẻ lĩnh vực vận tải. Luận án cũng hệ thống hóa được các lý
luận về các tiêu chí đánh giá cũng như các yếu tố ảnh hưởng tới vai trò nhà nước đối với mô
hình kinh tế chia sẻ lĩnh vực vận tải. Thông qua hệ thống hóa các lý luận liên quan, luận án đã
đưa ra được khung phân tích về vai trò của nhà nước đối với mô hình kinh tế chia sẻ lĩnh vực
vận tải về các nội dung quản lý nhà nước và các yếu tố ảnh hưởng tới hiệu quả quản lý nhà
nước.
4.2. Đóng góp về thực tiễn
Trên cơ sở khung phân tích được xác lập, Luận án tiến hành nghiên cứu, khảo sát,
đánh giá thực trạng quản lý nhà nước đối với mô hình kinh tế chia sẻ vận tải theo các nội
dung chính về vai trò của nhà nước từ năm 2014 đến năm 2023. Từ đó chỉ ra những điểm
mạnh và điểm hạn chế, cũng như những nguyên nhân gây ra hạn chế của vai trò nhà nước đối
với mô hình kinh tế chia sẻ vận tải. Ngoài ra, Luận án cũng đi sâu phân tích các nhân tố ảnh
hưởng tới hiệu quả quản lý nhà nước và đưa ra giải pháp tận dụng các nhân tố này nhằm tăng
cường hiệu quả quản lý nhà nước.