Việc làm và vấn đề đào tạo nghề của lao động nữ nông thôn

Chia sẻ: Chauchaungayxua6 Chauchaungayxua6 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

30
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết phân tích những vấn đề đặt ra liên quan đến việc làm và đào tạo nghề của lao động nữ nông thôn hiện nay. Mời các bạn cùng tham khảo bài viết để nắm chi tiết nội dung nghiên cứu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Việc làm và vấn đề đào tạo nghề của lao động nữ nông thôn

Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi Sè 4 - 2009 ViÖc lµm vµ vÊn ®Ò ®µo t¹o nghÒ cña lao ®éng n÷ n«ng th«n NguyÔn ThÞ Phư¬ng Trung t©m Nghiªn cøu phô n÷, Trưêng C¸n bé phô n÷ Trung ư¬ng Tãm t¾t: Dùa trªn sè liÖu “§iÒu tra c¬ b¶n vÒ Lao ®éng n÷ n«ng th«n” do Héi LHPN tiÕn hµnh n¨m 2007-2008, t¸c gi¶ tËp trung ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra liªn quan ®Õn viÖc lµm vµ ®µo t¹o nghÒ cña lao ®éng n÷ n«ng th«n hiÖn nay. KÕt qu¶ cho thÊy c¬ cÊu nghÒ nghiÖp cña lao ®éng n÷ cßn thiÕu sù ®a d¹ng, tû lÖ kÕt hîp lµm nhiÒu ngµnh nghÒ cßn thÊp. §¸ng chó ý lµ tû lÖ lao ®éng n÷ ®· ®ưîc ®µo t¹o nghÒ cßn rÊt thÊp, tËp trung chñ yÕu vµo c¸c nghÒ thªu, ®an, dÖt, may, dÞch vô ch¨m sãc s¾c ®Ñp. ViÖc lùa chän nghÒ ®Ó häc cña phô n÷ hiÖn nay chñ yÕu mang tÝnh tù ph¸t, chưa cã ®Þnh hưíng quy ho¹ch l©u dµi theo sù ph¸t triÓn chung cña kinh tÕ ®Þa phư¬ng vµ kinh tÕ vïng, miÒn. T¸c gi¶ nhÊn m¹nh r»ng ®©y lµ mét ®iÒu bÊt cËp vµ cho r»ng cÇn ph¶i tÝnh ®Õn yÕu tè giíi trong c¸c chư¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch ®µo t¹o cho lao ®éng n«ng th«n trong thêi gian tíi. Tõ khãa: Lao ®éng n÷ n«ng th«n; ViÖc lµm; §µo t¹o nghÒ; NghÌo ®ãi. 1. Giíi thiÖu Trong tæng sè lao ®éng ë n«ng th«n, tû lÖ lao ®éng n÷ (L§N) n«ng th«n chiÕm tû träng lín, cô thÓ lµ 53,3% vµo n¨m 2008. Lao ®éng n÷ cã nhiÒu ®ãng gãp cho c«ng cuéc ®æi míi vµ ph¸t triÓn ®Êt nưíc vµ tham gia
76 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 19, sè 4, tr. 75-85 vµo tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng ë n«ng th«n như s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ch¨n nu«i, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, bu«n b¸n dÞch vô, y tÕ, gi¸o dôc, qu¶n lý chÝnh quyÒn, c¸c ho¹t ®éng céng ®ång... Trong bèi c¶nh chuyÓn ®æi kinh tÕ, L§N n«ng th«n ®ang ®øng trưíc nh÷ng th¸ch thøc lín vÒ tr×nh ®é häc vÊn, vÒ chuyªn m«n tay nghÒ vµ vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ trưêng lao ®éng. Bªn c¹nh ®ã, víi xu hưíng nam giíi di chuyÓn ra thµnh phè t×m viÖc lµm như hiÖn nay th× g¸nh nÆng c«ng viÖc ®èi víi L§N n«ng th«n cµng lín. §iÒu tra c¬ b¶n vÒ lao ®éng, viÖc lµm víi quy m« toµn quèc lµ mét ho¹t ®éng ®ưîc tiÕn hµnh thưêng xuyªn, c¸c nghiªn cøu vÒ L§N n«ng th«n còng ® ®ưîc mét sè c¬ quan, ban ngµnh quan t©m, như Bé Lao ®éng - Thư¬ng binh vµ X héi ®Þnh kú tiÕn hµnh ®iÒu tra vÒ lao ®éng - viÖc lµm. Tuy nhiªn, sè liÖu ®Þnh lưîng kh«ng ®ưîc t¸ch riªng cho lao ®éng nam vµ n÷. Bªn c¹nh ®ã, cho ®Õn nay còng chưa cã mét cuéc ®iÒu tra ë quy m« lín nµo tËp trung vµo c¸c vÊn ®Ò riªng cña L§N n«ng th«n như: vai trß, vÞ thÕ cña L§N n«ng th«n trong gia ®×nh vµ céng ®ång, sù tham gia vµ nh÷ng ®ãng gãp cña L§N n«ng th«n trong c¸c chư¬ng tr×nh ph¸t triÓn vµ c¸c tæ chøc ®oµn thÓ ë ®Þa phư¬ng, vÊn ®Ò ®µo t¹o nghÒ vµ nhu cÇu ®µo t¹o nghÒ, vÊn ®Ò y tÕ vµ ch¨m sãc søc khoÎ, vÊn ®Ò ®êi sèng v¨n ho¸ tinh thÇn, v.v.. cña L§N n«ng th«n. §øng trưíc thùc tÕ ®ã, n¨m 2007 – 2008 Héi LHPN ViÖt Nam ® tiÕn hµnh cuéc “§iÒu tra sè liÖu c¬ b¶n vÒ Lao ®éng n÷ n«ng th«n”. Trong khu«n khæ bµi viÕt nµy, chóng t«i chØ xin giíi thiÖu mét phÇn cña kÕt qu¶ cuéc ®iÒu tra tËp trung vµo vÊn ®Ò viÖc lµm vµ ®µo t¹o nghÒ cña lao ®éng n÷ n«ng th«n. 2. Phư¬ng ph¸p Cuéc ®iÒu tra nµy sö dông phư¬ng ph¸p chän mÉu ph©n tÇng, hay cßn gäi lµ ph©n cÊp, gåm 3 cÊp như sau. CÊp I: c¶ nưíc ®ưîc chia thµnh 7 vïng kinh tÕ, x¸c suÊt mçi tØnh thuéc mçi vïng ®Òu cã kh¶ n¨ng r¬i vµo mÉu ®ưîc chän lµ như nhau. C¸ch chän, trªn c¬ së danh s¸ch tõng tØnh thuéc mçi vïng, ® chän ngÉu nhiªn theo c¸ch bèc th¨m mçi vïng 2 tØnh. Danh s¸ch 14 tØnh ®ưîc lùa chän lµ: Hßa B×nh, Yªn B¸i ®¹i diÖn cho vïng n«ng th«n miÒn nói (NTMN) phÝa B¾c; Hµ Nam, Hưng Yªn ®¹i diÖn cho vïng n«ng th«n ®ång b»ng (NT§B) s«ng Hång; Hµ TÜnh, Qu¶ng TrÞ ®¹i diÖn cho vïng n«ng th«n B¾c Trung bé; Kh¸nh Hoµ, Qu¶ng Nam ®¹i diÖn cho vïng n«ng th«n duyªn h¶i (NTDH) miÒn Trung; L©m §ång, Kon Tum ®¹i diÖn cho vïng n«ng th«n khu vùc (NTKV) T©y Nguyªn; Bµ RÞa Vòng Tµu, B×nh Phưíc ®¹i diÖn cho vïng n«ng th«n §«ng Nam bé vµ Cµ Mau, Trµ Vinh ®¹i diÖn vïng n«ng th«n ®ång b»ng s«ng Cöu Long. CÊp II: LËp danh s¸ch c¸c x cña mçi tØnh, sau ®ã chän ngÉu nhiªn
NguyÔn ThÞ Phư¬ng 77 b»ng c¸ch bèc th¨m ®Ó x¸c ®Þnh 2 x ®Ó tiÕn hµnh ®iÒu tra. Tæng sè cã 28 x ®ưîc lùa chän ®iÒu tra. CÊp III: LËp danh s¸ch toµn bé L§N cña mçi x ®ưîc lùa chän, tõ danh s¸ch nµy chän ngÉu nhiªn 150 ®èi tưîng ®Ó tiÕn hµnh pháng vÊn trùc tiÕp. Tæng sè ®¬n vÞ mÉu ®ưîc pháng vÊn lµ 4.200 ngưêi. Cuéc ®iÒu tra nµy sö dông phư¬ng ph¸p pháng vÊn trùc tiÕp. §iÒu tra viªn ®Õn gÆp trùc tiÕp ®èi tưîng ®iÒu tra ®Ó pháng vÊn vµ ghi ®Çy ®ñ th«ng tin vµo phiÕu ®iÒu tra (c«ng cô ®iÒu tra). C¸c néi dung th«ng tin ®iÒu tra ®ưîc thÓ hiÖn trªn b¶ng hái bao gåm c¶ c¸c th«ng tin ®Þnh lưîng vµ th«ng tin ®Þnh tÝnh. Trong cuéc ®iÒu tra nµy, ngưêi lao ®éng dïng ®Ó chØ nh÷ng c«ng d©n tõ 18 – 55 tuæi ®èi víi n÷, 18 – 60 tuæi ®èi víi nam vµ cã kh¶ n¨ng tham gia lao ®éng, trªn thùc tÕ hä cã thÓ trùc tiÕp tham gia lao ®éng hoÆc kh«ng tham gia lao ®éng. Lao ®éng n÷ dïng ®Ó chØ nh÷ng phô n÷ tõ 18 – 55 tuæi vµ cã kh¶ n¨ng tham gia lao ®éng; lao ®éng n÷ n«ng th«n dïng ®Ó chØ nh÷ng L§N cư tró vµ sinh sèng thưêng xuyªn ë khu vùc n«ng th«n. Di cư lao ®éng tù do ®ưîc coi lµ sù di chuyÓn mét c¸ch tù ph¸t vÒ ®Þa lý tõ tØnh nµy ®Õn tØnh kh¸c, thưêng lµ tõ c¸c vïng n«ng th«n ra thµnh phè sinh sèng cña nh÷ng ngưêi lao ®éng gi¶n ®¬n, nh»m t×m kiÕm c¬ héi viÖc lµm, t¨ng thu nhËp, göi tiÒn vÒ quª trî gióp gia ®×nh. Sù di chuyÓn nµy cã thÓ kÐo dµi nhiÒu n¨m, quanh n¨m, còng cã thÓ theo thêi vô (vµi th¸ng, vµi tuÇn). 3. KÕt qu¶ ®iÒu tra 3.1. NghÌo ®ãi vµ ®i lµm ¨n xa cña lao ®éng n÷ n«ng th«n NghÌo ®ãi lµ mét hiÖn tưîng phæ biÕn ë n«ng th«n víi trªn 90% sè ngưêi nghÌo sinh sèng ë n«ng th«n. Trªn 80% sè ngưêi nghÌo lµ n«ng d©n, tr×nh ®é tay nghÒ thÊp, Ýt kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c nguån lùc trong s¶n xuÊt (vèn, kü thuËt, c«ng nghÖ...), thÞ trưêng tiªu thô s¶n phÈm gÆp nhiÒu khã kh¨n do ®iÒu kiÖn ®Þa lý vµ chÊt lưîng s¶n phÈm kÐm, chñng lo¹i s¶n phÈm nghÌo nµn. §a sè ngưêi nghÌo sinh sèng trong c¸c vïng tµi nguyªn thiªn nhiªn rÊt nghÌo nµn, ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¾c nghiÖt như ë vïng nói, vïng s©u, vïng xa hoÆc ë c¸c vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long, miÒn Trung; sù biÕn ®éng cña thêi tiÕt (bo, lôt, h¹n h¸n...) khiÕn cho c¸c ®iÒu kiÖn sinh sèng vµ s¶n xuÊt cña ngưêi d©n cµng thªm khã kh¨n. Nh÷ng ngưêi n«ng d©n nghÌo thưêng kh«ng cã ®iÒu kiÖn tiÕp cËn víi hÖ thèng th«ng tin, khã cã kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi viÖc lµm sang c¸c ngµnh phi n«ng nghiÖp. Phô n÷ n«ng d©n ë vïng s©u, vïng xa, nhÊt lµ n÷ chñ hé ®éc th©n, phô n÷ cao tuæi lµ nh÷ng nhãm nghÌo dÔ bÞ tæn thư¬ng nhÊt1.
78 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 19, sè 4, tr. 75-85 BiÓu ®å 1. Tû lÖ hé nghÌo theo khu vùc (%) Trong cuéc ®iÒu tra nµy, hé nghÌo ®ãi ®ưîc x¸c ®Þnh lµ nh÷ng hé ®ưîc cÊp sæ hé nghÌo theo hưíng dÉn cña Bé Lao ®éng Thư¬ng binh vµ X héi. KÕt qu¶ cho thÊy trong tæng sè L§N ®ưîc kh¶o s¸t cã 17,6% sè ngưêi tr¶ lêi r»ng hé gia ®×nh m×nh cã ®ưîc cÊp sæ hé nghÌo. Tû lÖ nghÌo ph©n bæ theo khu vùc cã nhiÒu kh¸c biÖt. Tû lÖ hé nghÌo ë khu vùc B¾c Trung bé lµ cao nhÊt (chiÕm 24,5% tæng sè hé ®ưîc hái ë khu vùc nµy), sau ®ã ®Õn khu vùc ®ång b»ng s«ng Cöu Long (chiÕm 23,8%), khu vùc T©y Nguyªn cã tû lÖ hé nghÌo ®øng thø 3 (chiÕm 20,8%). Tû lÖ hé nghÌo ë khu vùc §«ng Nam bé lµ thÊp nhÊt, chØ cã 9,8% (BiÓu ®å 1). Tr×nh ®é häc vÊn vµ tr×nh ®é chuyªn m«n còng lµ nh÷ng yÕu tè cã t¸c ®éng ®Õn t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi cña hé gia ®×nh. Trong khi cã tíi 28,8% phô n÷ cã tr×nh ®é tiÓu häc thuéc diÖn hé nghÌo th× tû lÖ nµy ë nhãm phô n÷ cã tr×nh ®é häc vÊn THPT chØ lµ 11% (BiÓu ®å 2). Tư¬ng tù, chØ cã 6,9% phô n÷ cã ®ưîc ®µo t¹o vÒ chuyªn m«n thuéc diÖn hé nghÌo, trong khi ®ã tû lÖ nµy ë nh÷ng phô n÷ kh«ng ®ưîc ®µo t¹o vÒ chuyªn m«n thuéc lµ 18,6%. Trong n¨m 2006, cã 3,8% sè L§N ®ưîc hái cã ®i lµm ¨n xa. KÕt qu¶ kh¶o s¸t còng cho thÊy mÆc dï sù chªnh lÖch vÒ tû lÖ ®i lµm ¨n xa gi÷a c¸c nhãm cã tr×nh ®é häc vÊn kh¸c nhau kh«ng ®¸ng kÓ, nhưng vÉn thÓ hiÖn mét xu hưíng: tr×nh ®é häc vÊn cµng cao th× tû lÖ ®i lµm ¨n xa cµng thÊp. Cã 6,2% phô n÷ mï ch÷ cã ®i lµm ¨n xa trong n¨m 2006, trong khi ®ã tû lÖ nµy ë c¸c bËc häc tiÓu häc, THCS, THPT lÇn lưît lµ 4,1%, 2,5% vµ 1,6%. T×nh tr¹ng ®i lµm ¨n xa cña L§N khu vùc ®ång b»ng s«ng Cöu Long
NguyÔn ThÞ Phư¬ng 79 BiÓu ®å 2. Tû lÖ phô n÷ ®ưîc kh¶o s¸t thuéc hé nghÌo theo häc vÊn (%) BiÓu ®å 3. T×nh tr¹ng ®i lµm ¨n xa theo khu vùc (%) lµ cao nhÊt, chiÕm tíi 34,9% trong tæng sè nh÷ng ngưêi ®i lµ ¨n xa, cßn tû lÖ ngưêi ®i lµm ¨n xa ë khu vùc T©y Nguyªn lµ thÊp nhÊt, chØ chiÕm 7,3%, sù chªnh lÖch vÒ tû lÖ nµy gi÷a c¸c khu vùc kh¸c lµ kh«ng ®¸ng kÓ, dao ®éng trong kho¶ng tõ 11% ®Õn 12,8% (BiÓu ®å 3). 3.2. Tû lÖ tham gia lao ®éng vµ c¬ cÊu nghÒ nghiÖp Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra cã 6,4% phô n÷ kh«ng tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ trùc tiÕp t¹o thu nhËp mµ chØ lµm c«ng viÖc néi trî gia ®×nh. Tû lÖ nh÷ng phô n÷ kh«ng tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ r¬i chñ yÕu vµo trưêng hîp nh÷ng phô n÷ trÎ, dưíi 30 tuæi. §©y lµ nhãm ®èi tưîng thưêng ®ang nu«i con nhá nªn ® dµnh nhiÒu ưu tiªn vÒ thêi gian cho viÖc ch¨m sãc con. MÆc dï tû lÖ phô n÷ dưíi 30 tuæi chØ chiÕm 13,3% tæng sè mÉu kh¶o s¸t, nhưng chiÕm tíi 22% trong tæng sè nh÷ng ngưêi kh«ng tham gia ho¹t
80 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 19, sè 4, tr. 75-85 ®éng kinh tÕ. XÐt theo vïng th× tû lÖ phô n÷ n«ng th«n §«ng Nam bé kh«ng tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ cao nhÊt, chiÕm 48,1% trong tæng sè nh÷ng ngưêi kh«ng tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ, sau ®ã ®Õn NT§B s«ng Cöu Long 26,9%. Tû lÖ nµy ë vïng NTKV T©y Nguyªn lµ 11,6%, vïng NTDH miÒn Trung lµ 9% vµ ë c¶ 3 vïng cßn l¹i ®Òu lµ 1,5%. Theo Sè liÖu thèng kª vÒ giíi nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 21 (UBQG V× sù tiÕn bé Phô n÷ ViÖt Nam, 2005) th× tû lÖ n÷ tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ thÊp nhÊt còng ®ưîc ghi nhËn ë §«ng Nam bé, chØ ®¹t 60%, theo sau lµ ®ång b»ng s«ng Cöu Long, ®¹t 64%. Như vËy, kÕt qu¶ ®iÒu tra nµy mét lÇn n÷a gãp phÇn kh¼ng ®Þnh thªm r»ng: cã sù kh¸c biÖt vÒ tû lÖ n÷ tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ gi÷a c¸c vïng miÒn. Nh÷ng nguyªn nh©n cña sù kh¸c biÖt nµy còng như t¸c ®éng cña nã ®Õn vai trß, vÞ thÕ cña L§N trong gia ®×nh nãi riªng vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ x héi nãi chung cÇn tiÕp tôc ®ưîc ®i s©u nghiªn cøu t×m hiÓu ®Ó cã thÓ ®Ò xuÊt nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp. Cã 70,5% phô n÷ ®ưîc hái cã nghÒ chÝnh lµ lµm n«ng nghiÖp, 10,2% phô n÷ lµm kinh doanh bu«n b¸n, cã 12,9% phô n÷ lµm viÖc trong mét sè lÜnh vùc kh¸c: c«ng chøc, viªn chøc, c«ng nh©n, l©m nghiÖp, ngư nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp... tuy nhiªn tû lÖ L§N tham gia c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ trong tõng lÜnh vùc nµy rÊt nhá, kh«ng ®¸ng kÓ (BiÓu ®å 4). C¸c con sè trªn thÓ hiÖn thùc tr¹ng t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x héi hiÖn nay. Nưíc ta vÉn ®ang lµ mét nưíc n«ng nghiÖp, qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ë n«ng th«n diÔn ra cßn chËm. Trong nhiÒu b¸o c¸o nghiªn cøu vµ kÕt qu¶ kh¶o s¸t gÇn ®©y còng cho thÊy phô n÷ tiÕp tôc gi÷ vai trß quan träng trong khu vùc kinh tÕ n«ng nghiÖp - n«ng th«n ë ViÖt Nam (WB, ADB, DFID; CIDA, 2006). BiÓu ®å 4. C¬ cÊu nghÒ nghiÖp cña L§NNT (%)
NguyÔn ThÞ Phư¬ng 81 Sù ph¸t triÓn cña c¬ chÕ thÞ trưêng víi viÖc më ra nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ ® gãp phÇn lµm thay ®æi ®¸ng kÓ bé mÆt n«ng th«n. Phô n÷ ngµy cµng cã nhiÒu c¬ héi h¬n trong viÖc tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ nh»m t¨ng thu nhËp vµ c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng cho hé gia ®×nh. Cïng víi viÖc tham gia ngµy cµng nhiÒu vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, ®ãng gãp cña phô n÷ n«ng th«n vµo kinh tÕ hé nãi riªng vµ vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ chung cña x héi ngµy cµng ®¸ng kÓ. Víi vai trß lµ lùc lưîng lao ®éng chÝnh trong lÜnh vùc lao ®éng n«ng nghiÖp, phô n÷ ® cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng trong lÜnh vùc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, ®¶m b¶o an ninh lư¬ng thùc. KÕt qu¶ ®iÒu tra còng cho thÊy cã 24,8% L§N ® kÕt hîp lµm thªm c¸c nghÒ phô kh¸c, céng thªm vµo ®ã ®ã cã 3,8% L§N ® ®i lµm ¨n xa ®Ó t¹o thu nhËp cho kinh tÕ hé. §©y lµ nh÷ng con sè cho thÊy sù n¨ng ®éng cña L§N trưíc xu hưíng ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trưêng, ®ång thêi còng kh¼ng ®Þnh thªm vai trß ngµy cµng quan träng cña L§N ®èi víi kinh tÕ hé nãi riªng vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña khu vùc n«ng th«n nãi chung. KÕt qu¶ nµy kh¸ thèng nhÊt víi sè liÖu do Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n c«ng bè: hiÖn cã 77,4% sè lao ®éng n«ng nghiÖp lµm n«ng nghiÖp thuÇn tóy, 22,6% lao ®éng n«ng nghiÖp kiªm c¸c ngµnh nghÒ kh¸c (Côc HTX vµ PTNT, Bé NN vµ PTNT, 2004...). Tû lÖ nh÷ng phô n÷ ®ưîc ®µo t¹o chuyªn m«n cã nghÒ phô cao h¬n h¼n so víi nh÷ng phô n÷ kh«ng ®ưîc ®µo t¹o vÒ chuyªn m«n. MÆc dï chØ cã 7,8% L§N ®ưîc ®µo t¹o vÒ chuyªn m«n trong tæng sè mÉu ®ưîc kh¶o s¸t, nhưng trong tæng sè nh÷ng ngưêi cã lµm nghÒ phô th× cã tíi 36,6% phô n÷ ®ưîc ®µo t¹o vÒ chuyªn m«n. 3.3. VÊn ®Ò ®µo t¹o nghÒ cña lao ®éng n÷ n«ng th«n ChØ cã 10,8% L§N ® ®ưîc ®µo t¹o nghÒ, trong ®ã nghÒ mµ L§N ®ưîc ®µo t¹o nhiÒu nhÊt lµ thªu, ®an, dÖt may, chiÕm 36,9%, nghÒ thñ c«ng cã 8,7%, nghÒ ch¨m sãc s¾c ®Ñp cã 7,5%, tin häc v¨n phßng cã 6,7% , v.v.. (BiÓu ®å 5). KÕt qu¶ kh¶o s¸t còng chØ ra r»ng tû lÖ ®µo t¹o nghÒ cña L§N gi¶m dÇn theo ®é tuæi. NÕu ë nhãm tuæi dưíi 30 tuæi cã 16,5% L§N ®ưîc ®µo t¹o nghÒ th× tû lÖ nµy ë nhãm tuæi 30 – 45 lµ 10,4% vµ ë nhãm tuæi 46-55 lµ 8,9%. Trong tæng sè phô n÷ ®ưîc ®µo t¹o nghÒ th× chØ cã 46,5% ®ưîc cÊp chøng chØ, cßn l¹i hÇu như chØ häc theo phư¬ng thøc truyÒn nghÒ. C¸c nghÒ mµ phô n÷ ®ưîc ®µo t¹o chñ yÕu nh»m phôc vô c¸c nhu cÇu sinh ho¹t cña ngưêi d©n ®Þa phư¬ng. ViÖc lùa chän nghÒ ®Ó häc cña phô n÷ hiÖn nay chñ yÕu mang tÝnh tù ph¸t, chưa cã ®Þnh hưíng quy ho¹ch l©u dµi theo sù
82 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 19, sè 4, tr. 75-85 ph¸t triÓn chung cña kinh tÕ ®Þa phư¬ng vµ kinh tÕ vïng, miÒn. §©y chÝnh lµ mét trong nh÷ng khã kh¨n, th¸ch thøc ®èi víi L§N khi muèn c¹nh tranh trong thÞ trưêng lao ®éng hiÖn nay. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c ®Þa phư¬ng ®Òu ®ang cè g¾ng thu hót c¸c nhµ ®Çu tư, x©y dùng vµ ph¸t triÓn c¸c côm, khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt nh»m thu hót lao ®éng ®Þa phư¬ng vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò viÖc lµm cho ngưêi lao ®éng. Tuy nhiªn, mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®ưîc c¸c nhµ ®Çu tư quan t©m hiÖn nay vÉn lµ chÊt lưîng nguån lao ®éng cña c¸c ®Þa phư¬ng... Bªn c¹nh t×nh tr¹ng ngưêi lao ®éng kh«ng cã chuyªn m«n, tay nghÒ th× vÊn ®Ò vÒ ý thøc kû luËt lao ®éng, kh¶ n¨ng ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña nÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i cña ngưêi lao ®éng nãi chung, trong ®ã cã L§N lµ rÊt h¹n chÕ. Thùc tÕ nµy ® vµ ®ang ®Æt ra cho c¸c nhµ qu¶n lý nh÷ng bµi to¸n cÇn gi¶i quyÕt ®Ó lµm thÕ nµo cã thÓ n©ng cao chÊt lưîng nguån lao ®éng vèn dåi dµo ë c¸c ®Þa phư¬ng. Mét vÊn ®Ò kh¸c còng ®ang ®ưîc ®Æt ra hiÖn nay lµ chØ cã 39,8% sè ngưêi ® tõng ®ưîc ®µo t¹o nghÒ ®ang lµm nghÒ m×nh ® ®ưîc ®µo t¹o. §iÒu nµy ® thÓ hiÖn t×nh tr¹ng lng phÝ nguån nh©n lùc ® ®ưîc ®µo t¹o ë khu vùc n«ng th«n. Mét sè nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng L§N hiÖn kh«ng lµm nghÒ ® ®ưîc ®µo t¹o lµ: chuyÓn sang lµm nghÒ kh¸c th× cã thu nhËp tèt h¬n (17,1%); kh«ng cã vèn, mÆt b»ng ®Ó cã thÓ lµm nghÒ (16%); kh«ng xin ®ưîc viÖc lµm (15,2%); nghÒ ® ®ưîc ®µo t¹o kh«ng phï hîp víi ®Þa phư¬ng (11,4%); ®Þa phư¬ng ® cã nhiÒu ngưêi lµm nghÒ nµy nªn khã c¹nh tranh (11%). Ngoµi ra cßn cã mét sè nguyªn nh©n kh¸c như: gia ®×nh kh«ng ®ång ý cho lµm nghÒ; b¶n th©n kh«ng muèn lµm nghÒ nµy... §iÒu nµy cho thÊy kh¶ n¨ng ®Þnh hưíng nghÒ nghiÖp cña L§N hiÖn nay BiÓu ®å 5. C¬ cÊu ngµnh nghÒ ®ưîc ®µo t¹o cña L§NNT (%)
NguyÔn ThÞ Phư¬ng 83 chưa tèt, nhiÒu trưêng hîp ®i häc nghÒ kh«ng c¨n cø trªn kh¶ n¨ng thËt sù cña b¶n th©n vµ gia ®×nh vµ còng kh«ng dùa trªn nh÷ng nhu cÇu thùc tÕ cña ®Þa phư¬ng... ChÝnh thùc tÕ nµy ® dÉn ®Õn t×nh tr¹ng cã tíi 61,2% L§N n«ng th«n ® ®ưîc ®µo t¹o nghÒ nhưng l¹i kh«ng lµm nghÒ. Cã 37,7% L§N ®ưîc hái cã mong muèn ®ưîc ®µo t¹o nghÒ. Nhu cÇu ®µo t¹o nghÒ còng cã xu hưíng gi¶m m¹nh ë nh÷ng nhãm tuæi cao, nãi c¸ch kh¸c, ®é tuæi cµng lín th× nhu cÇu ®µo t¹o nghÒ cµng thÊp. ë nhãm tuæi dưíi 30, cã 50,9% L§N bµy tá nhu cÇu ®ưîc ®µo t¹o nghÒ trong thêi gian tíi, ë nhãm tuæi 30 – 45 tû lÖ nµy lµ 39%, cßn ë nhãm tuæi 46 – 55 tuæi th× tû lÖ nµy chØ cßn 28,5%. Lo¹i nghÒ mµ L§N cã nhu cÇu ®ưîc ®µo t¹o chñ yÕu lµ nghÒ thªu, ®an, dÖt, may (41%), nÊu ¨n (35%), ngoµi ra L§N còng cã nhu cÇu ®ưîc ®µo t¹o mét sè nghÒ kh¸c như: ch¨m sãc s¾c ®Ñp, nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng, tin häc v¨n phßng... Như vËy, nhu cÇu häc nghÒ cña L§N trong tư¬ng lai còng chưa hưíng tíi viÖc tham gia vµo khu vùc lao ®éng hưëng lư¬ng mµ chñ yÕu vÉn cã xu hưíng häc nghÒ ®Ó tù t¹o c«ng ¨n viÖc lµm th«ng qua viÖc më ra c¸c dÞch vô t¹i ®Þa phư¬ng. 3.4. Tham gia tËp huÊn khoa häc kü thuËt KÕt qu¶ kh¶o s¸t ® chØ ra r»ng nghÒ nghiÖp chÝnh cña ®a sè L§N hiÖn nay lµ lµm n«ng nghiÖp, chÝnh v× vËy vÊn ®Ò tËp huÊn khoa häc kü thuËt, hç trî phô n÷ n©ng cao kiÕn thøc ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lµ yÕu tè v« cïng quan träng gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng nghiÖp, n«ng th«n. Cã 35,1% L§N cho biÕt trong n¨m 2006 cã ®ưîc tham gia vµo c¸c líp tËp huÊn khoa häc kü thuËt. Tû lÖ L§N n«ng th«n ®ưîc tham gia tËp huÊn, chuyÓn giao khoa häc kü thuËt như vËy lµ kh¸ thÊp. MÆc dï ®iÒu tra nµy kh«ng cung cÊp sè liÖu vÒ tû lÖ nam giíi tham gia c¸c líp tËp huÊn chuyÓn giao khoa häc kü thuËt, nhưng nhiÒu nghiªn cøu trưíc ®©y ® chØ ra r»ng phô n÷ lµ lùc lưîng lao ®éng chÝnh trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt trong c¸c ho¹t ®éng ch¨n nu«i trång trät, nhưng tû lÖ nam giíi tham gia c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng l¹i cao h¬n nhiÒu so víi phô n÷. Kho¶ng 25% phô n÷ tham dù c¸c chư¬ng tr×nh tËp huÊn vÒ ch¨n nu«i, 10% sè ngưêi tham dù c¸c líp vÒ trång trät (UBQG V× sù tiÕn bé Phô n÷ ViÖt Nam, 2000). Nh÷ng néi dung tËp huÊn vÒ khuyÕn n«ng vµ chuyÓn giao khoa häc kü thuËt chñ yÕu hiÖn nay lµ kü thuËt trång vµ ch¨m sãc c¸c lo¹i c©y. Cã 22,6% L§N trong tæng sè mÉu kh¶o s¸t ®ưîc tËp huÊn vÒ néi dung nµy. Cã 17,3% ®ưîc tËp huÊn vÒ kü thuËt ch¨n nu«i, 14,3% ®ưîc tËp huÊn vÒ hưíng dÉn sö dông ph©n bãn, chñ yÕu lµ do c¸c c«ng ty s¶n xuÊt ph©n bãn tæ chøc ®Ó tiÕp thÞ vµ b¸n s¶n phÈm, 12,4% ®ưîc tËp huÊn phßng chèng
84 Nghiªn cøu Gia ®×nh vµ Giíi. QuyÓn 19, sè 4, tr. 75-85 s©u h¹i, dÞch bÖnh, 7,3% ®ưîc tËp huÊn qu¶n lý vµ b¶o vÖ m«i trưêng, 5% ®ưîc tËp huÊn kü thuËt nu«i trång thñy s¶n, 5% ®ưîc tËp huÊn phư¬ng ph¸p b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn n«ng/l©m/thñy/h¶i s¶n. VÊn ®Ò quan träng nhÊt ®èi víi ngµnh n«ng nghiÖp cña nưíc ta hiÖn nay lµ chÊt lưîng hµng hãa thµnh phÈm chưa cao do kü thuËt b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn chưa ®¹t yªu cÇu. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ, c¸c nhµ qu¶n lý, c¸c c¬ quan h÷u quan thùc sù chưa quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy. Sè liÖu kh¶o s¸t cho thÊy chØ cã 5% L§N n«ng th«n ®ưîc tËp huÊn vÒ phư¬ng ph¸p b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn n«ng/l©m/thñy/h¶i s¶n trong n¨m 2006 lµ qu¸ thÊp, chưa ®¸p øng ®ưîc nh÷ng ®ßi hái cña thùc tiÔn. TÝnh thêi gian häc trung b×nh trong n¨m 2006 vÒ c¸c néi dung cho thÊy ®a sè c¸c néi dung ®Òu ®ưîc tËp huÊn kho¶ng 2-4 ngµy/n¨m. Riªng cã 2 néi dung: phư¬ng ph¸p b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn n«ng, l©m, thñy, h¶i s¶n vµ qu¶n lý vµ b¶o vÖ m«i trưêng lµ cã thêi gian tËp huÊn trung b×nh trong n¨m 2006 chØ ®¹t 1,3 vµ 1,1 ngµy/n¨m. Theo ®¸nh gi¸ cña nh÷ng ngưêi ® tham gia tËp huÊn th× thêi gian tËp huÊn phï hîp cho 1 khãa häc chªnh lÖch kh«ng nhiÒu so víi thêi gian ® ®ưîc tËp huÊn thùc tÕ (B¶ng 1). §¸nh gi¸ vÒ møc ®é h÷u Ých cña c¸c khãa tËp huÊn, ®a sè c¸c ý kiÕn ®Òu cho r»ng c¸c khãa tËp huÊn nµy bæ Ých, kh¶ n¨ng ¸p dông trong thùc tiÔn cao, ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ. Tû lÖ ®¸nh gi¸ néi dung c¸c khãa tËp huÊn vÒ phư¬ng ph¸p b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn n«ng, l©m, thñy, h¶i s¶n lµ cao nhÊt, ®¹t 96,2%, hưíng dÉn sö dông ph©n bãn vµ qu¶n lý vµ b¶o vÖ m«i trưêng ®Òu ®¹t 93,7%, phßng chèng s©u h¹i dÞch bÖnh ®¹t 92,5%, kü thuËt trång vµ ch¨m sãc c¸c lo¹i c©y lµ 90,6%, kü thuËt ch¨n nu«i ®¹t 90%. Tû lÖ nµy thÊp nhÊt ë néi dung kü thuËt nu«i trång thñy s¶n, nhưng còng ®¹t tíi 89,3%. Tãm l¹i, kÕt qu¶ ®iÒu tra bưíc ®Çu cho thÊy cßn thiÕu sù ®a d¹ng hãa trong nghÒ nghiÖp cña L§N, n«ng nghiÖp vÉn lµ nghÒ chÝnh cña hÇu hÕt L§N. Chưa ®Õn mét phÇn ba L§N kÕt hîp lµm nhiÒu ngµnh nghÒ nh»m t¨ng thu nhËp trong gia ®×nh. Tû lÖ nh÷ng ngưêi ®ưîc ®µo t¹o vÒ chuyªn m«n cã lµm nghÒ phô cao h¬n h¼n so víi nhãm kh«ng ®ưîc ®µo t¹o vÒ chuyªn m«n. §¸ng chó ý lµ tû lÖ L§N ® ®ưîc ®µo t¹o nghÒ cßn rÊt thÊp, trong ®ã chưa ®Õn mét nöa trong sè hä ®ưîc cÊp chøng chØ, cßn l¹i hÇu như chØ häc theo phư¬ng thøc truyÒn nghÒ. Tû lÖ ngưêi ® tõng ®ưîc ®µo t¹o nghÒ cã lµm nghÒ m×nh ® ®ưîc ®µo t¹o còng chØ chiÕm gÇn 40%. C¸c nghÒ mµ phô n÷ ®ưîc ®µo t¹o chñ yÕu nh»m phôc vô c¸c nhu cÇu t¹i chç, chñ yÕu
NguyÔn ThÞ Phư¬ng 85 B¶ng 1. Thêi gian tËp huÊn trung b×nh trong n¨m 2006 vµ ý kiÕn vÒ thêi gian phï hîp cho 1 khãa häc (ngµy) lµ thªu, ®an, dÖt, may, dÞch vô ch¨m sãc s¾c ®Ñp. ViÖc lùa chän nghÒ ®Ó häc cña phô n÷ hiÖn nay chñ yÕu mang tÝnh tù ph¸t, chưa cã ®Þnh hưíng quy ho¹ch l©u dµi theo sù ph¸t triÓn chung cña kinh tÕ ®Þa phư¬ng vµ kinh tÕ vïng, miÒn. MÆc dï lao ®éng n÷ lµm viÖc trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp rÊt nhiÒu nhưng tû lÖ tham gia vµo c¸c líp tËp huÊn chuyÓn giao khoa häc kü thuËt cßn thÊp. §©y lµ mét bÊt cËp ®ßi hái ph¶i kh¾c phôc, cô thÓ cÇn ph¶i tÝnh ®Õn yÕu tè giíi trong c¸c chư¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch ®µo t¹o cho lao ®éng n«ng th«n trong thêi gian tíi. Chó thÝch 1 http://www.mpi.gov.vn/ttkt-xh.aspx?Lang=4&mabai=1667 Tµi liÖu tham kh¶o Côc hîp t¸c x vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n. 2004. B¸o c¸o “§ãng gãp cña c¸c hé gia ®×nh vµ c¸c hîp t¸c x trong sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n ViÖt Nam”. Tæng côc thèng kª. 2007. KÕt qu¶ ®iÒu tra biÕn ®éng d©n sè 1/4/2006 UBQG V× sù tiÕn bé Phô n÷ ViÖt Nam. 2005. Sè liÖu thèng kª vÒ giíi nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 21. UBQG V× sù tiÕn bé Phô n÷ ViÖt Nam. 2000. Ph©n tÝch t×nh h×nh vµ ®Ò xuÊt chÝnh s¸ch nh»m t¨ng cưêng tiÕn bé phô n÷ vµ b×nh ®¼ng giíi ë ViÖt Nam. WB, ADB, DFID, CIDA. 2006. Vietnam Country Gender Assessment.